CC BY
6
ЮеиЫ1к ХажМММ №2-2018
УДК 616-07/-082
М.Р. Рысулы, Р.А. Тас^ынбаева, Г.Е. Аскарова
С.Ж. Асфендияров атындагы Казац ¥лттъц медицина университетI, Казацстан, Алматы
АУЫЛДЫЦ АЙМАЦТАРДАFЫ ЗЕРТХАНАЛЬЩ ЦЫЗМЕТТ1 ДАМЫТУ ШАРАЛАРЫ ЖАЙЛЫ
Т¥РFЫНДАРДЫH К0ЗЦАРАСЫ
Денсаулыц сацтау саласыныц мацызды багыттарыныц бiрi -медициналыц санитариялыц алгашцы квмектi (МСАК) дамыту болып табылады. Атап айтцанда вщрте жэне тургылыцты жерiне царамастан МСАК цолжетiмдiлiгi мен сапасын цамту. Ауыл тургындарына медициналыц квмек кврсету денсаулыц сацтауды уйымдастырудыц негiзгi цагидаларына суйене цурылады. Ырац кала мен ауыл арасындагы айырмашылыцты аныцтайтын факторлар ауылдыц медициналыц мекемелер жумысыныц уйымдастыру тYрлерi мен эдiстерiне айтарлыцтай эсер етедi.
ТYйiндi свздер: медициналыц санитарлыц алгашцы квмек (МСАК), мемлекеттiк багдарлама, point о/ саге, клиникалыц зертханалыц диагностика, ИСО 22870-2009.
Юр^пе: «Саламатты Цазак;стан» мемлекеттж багдарламасыныц ;орытындысы жуйеде бар кемшiлiктердi де негурлым аны; керсетш бердь Олардыц шешiмiн таппай республика азаматтарыныц денсаулыгын одан эрi жа;сарту ;иын болма;. Ец алдымен, бул МСАК децгейiнiц элсiздiгi жэне жуйенщ всiп келе жат;ан ;ажеттшжтер1мен оны ;азiргi ;аржыландыру ;агидаларыныц бейадекваттыгы. Будан бас;а, элемнiц бYкiл елдерiмен ;атар, Цазак;стан да медициналы; ;ызметт тутуыну мен ;урылымыныц одан эрi всуiне алып келетiн халы;тыц eмiр CYPу уза;тыгыныц, созылмалы инфекциялы емес аурулардыц всуiмен байланысты жаhанды; ;ауштер бойынша мiндеттердi шешуi керек болады.[5]
Ел басымыз Н.Э. Назарбаев езшщ «К^азак;стан жолы -2050: Бiр ма;сат, бiр мYДде, бiр болаша;» атты Цазак;стан хал;ына Жолдауында денсаулы;ты мемлекет дамуыныц мацызды факторы ретiнде ай;ындады, сондай-а; ;ызметкердщ денсаулыгы Yшiн мемлекеттщ, жумыс берушi мен оныц езшщ орта; жауапкершшж алатын денсаулы; са;тау ЖYЙесiн дамытудыц негiзгi ;агидасын белпледь Елiмiздiц алдына элемнiц негурлым бэсекеге ;абыетт 30 елiнiц ;атарына иру женiндегi жаца мiндет ;ойылды, ол денсаулы; са;тау сапасыныц жогары децгешн бiлдiредi. Бул ма;сат;а ;ол жетюзу ЖYЙеден ;ыс;а мерзiмде ез ^шш халы;аралы; жэне ез тэжiрибесiнiц озы; мысалдарына негiзделген, элемдiк жэне отанды; экономиканыц кез келген ауыткулары кезшде ;аржылы; тура;тылыгын са;тай отырып, медициналы; ;ызметтердщ ;олжеимдшп мен сапасын ;амтамасыз ететiн, жаца, уза; мерзiмдi денсаулы; са;тау Yлгiсiн жасауга шогырландыруды талап етедь Жогарыда айтылгандарды
;орыта отырып, осы Мемлекеттж багдарлама ;ол жетизыген табыстарды бекiту мен дамытуга жэне денсаулы;ты ;оргау сура;тарында ;ордаланган мэселелердi шешуге, сондай-а; саланыц 2050 жылга дейiнгi жоспарлы жэне ;арышты дамуы Yшiн негiз болуга багытталатын болады. «Саламатты Цаза;стан» багдарламасыныц жалгасы ретшде 2016-2020 жылдарга «Денсаулы;» мемлекеттiк багдарламасы ЖYзеге асырылып отыр. Бул багдарламаныц негiзгi ма;саты: Мемлекетiмiздiц элеуметтiк эл-ау;аты мен экономикалы; еркендеуiнiц негiзi ретшде азаматтардыц денсаулыгын ;оргаудыц тиiмдi жэне орны;ты ЖYЙесiн дамытуды ;амтамасыз ету. [1] бзектьшп: денсаулы; са;тау саласыныц мацызды багыттарыныц бiрi -медициналы; -санитариялы; алгаш;ы кемектi дамыту болып табылады. Атап айт;анда ецiрiне жэне тургыльщты жерiне ;арамастан МСАК ;олжеимдшп мен сапасын ;амту. Ынталандыруды KYшейтiп, е^рлер жэне амбулаториялы;-емханалы; жэне стационарлы; ;ызметтер арасында мамандар белудегi тецсiздiктердi жоюды ;олга алып отыр. Негiзгi багыт ретiнде сыр;аттанушылы;тын бас;ару ЖYЙесiн енпзу, аурудын алдын алу, ерте аны;тау ягни дурыс диагностика ЖYргiзу, жэне емдеудi ;арастыратын медициналы; кемек керсетудщ бiрегей ЖYЙесiн енгiзу болып отыр. [2]
Ауыл тургындарына медициналы; кемек керсету денсаулы; са;тауды уйымдастырудыц непзп ;агидаттарына CYЙене ;урылады. Бiра; ;ала мен ауыл
арасындагы айырмашылы;ты аны;тайтын факторлар ауылды; медициналы; мекемелер жумысыныц уйымдастыру тYрлерi мен эд^терше айтарлы;тай эсер етедi: тургындардыц ;оныстану сипаты, ;ызмет керсету радиусы, жумыстар маусымдыгы, дала жумыстары кезiндегi ауа райыныц эсерi, ецбек YPдiсiнiц езше тэн ерекшелiктерi, шаруашылы;-турмыстык; iс-эрекет пен турмыс жагдайларындагы ;олайсызды;тар, айма;ты;-ултты; ерекшелiктерi мен эдет-гурыптары, бiлiм жэне мэдениет децгеш жэне т.б. [7]
Ауыл тургындарына дэрiгерлiк кемек керсетудi шартты тYPде 3 сатыга беледi:
Бiрiншi саты - ауылды; дэрiгерлiк амбулатория. Бул сатыда ауыл тургындары медициналы; дэрiгерге дейiнгi бiлiктi кемектi ала алады (терапевтiк, хирургиялы;, акушерлiк жэне гинекологиялы;, стоматологиялы; жэне т.б.).
Екiншi саты - ауданды; медициналы; мекеме, мундагы жетекшi мекеме ауданды; аурухана [АА) жэне орталы; ауданды; аурухана (ОАА). Ауыл тургындары арнайы мамандандырылган медициналы; кемектi оныц негiзгi тYрлерi бойынша алады. Ауданаралы; арнайы мамандандырылган орталы;тар, диспансерлер, денсаулы; орталы;тары жэне т.б. болуы мYмкiн. Денсаулы; са;тау ;ызметiнiц басшысы ауданныц [немесе ауданды; медициналы; бiрлестiктiц) бас дэрiгерi, эрi ол орталы; ауданды; аурухананы да бас;арады. Маманды;тары бойынша мiндетiне емдеу-консультативтж жэне уйымдастыру-эдiстемелiк жумысы кiретiн ауданныц бас мамандары аны;талады.
Yшiншi саты - облысты; аурухана, диспансерлер, стоматологиялы; емхана, облысты; МСЭЦ [мемлекеттiк санитарлы;-эпидемиологиялы; ;адагалау) орталыгы жэне т.б. Бул сатыда барлы; маманды;тар бойынша жогары бiлiктi медициналы; кемек керсетiледi.
Ауыл тургындарына медициналы; кемектiц бiрiншi тiзбегi эрекетiнiц ;урылымы.
Ауылды; дэрiгерлiк амбулатория медициналы; ;ызмет керсету ЖYЙесiндегi нау;астардыц бiрiншi, ягни алгаш;ы жанасу звеносы болып табылады. Оныц непзп мшде^ -учаске хал;ына ;ол жетерлiк бiлiктi дэр^ерлж кемек керсету жэне санитарлы;-эпидемияга ;арсы шаралар ЖYргiзу. Учаскедегi халы; саны - 5000-нан 7000 адамга дешн болуы мYмкiн. Ауыл тургыны баратын жа;ынарадагы медициналы; мекеме медициналы; пункт [МП) болып табылады. МП тургындар саны 800-ге дейiнгi елдi-мекенде уйымдастырылады екен.
Аталмыш МП негiзгi мiндеттерi болып медициналы; дэрiгерге дейiнгi кемек жэне аурулардыц алдын-алу, аурушылды; пен жара;аттануды темендету, халы;тыц санитарлы;-гигиеналы; мэдениетiн жогарылатуга багытталган санитарлы;-сауы;тыру жэне эпидемияга ;арсы шараларды ЖYргiзу. МП фельдшерi жедел агынды аурулар мен жара;аттанулар кезiнде алгаш;ы медициналы; кемек керсетедi, егулер, физиотерапевта шаралар жэне т.б. ЖYргiзедi.
Ауылды; аудандардагы денсаулы; са;таудыц негiзгi баганы жэне аудан хал;ына сапалы медициналы; ;ызмет
Ли-ншии ЭСа^ТбМЩ <Ж? 2-2018 1
кврсететiн нысан ОАА, мунда арнайы мамандандырылган медициналы; кемек негiзгi тYрлерi бойынша кврсетiледi жэне ауданныц барлы; медициналы; мекемелерiне ¥йымдастыру-эдiстемелiк басшылы; жасалады. ОАА-ныц курылымды; белiмдерi: негiзгi мамандандырылган белiмдерiмен стационар, ауданды; емхана, емдеу-диагностикалы; белiм, ¥йымдастыру-эдiстемелiк кабинет, жедел жэне шугыл медициналы; кемек белiмi жэне бас;а да курылымды; белiмдер.
Ауданныц емдеу-профилактикалы; белiмiне уйымдастыру-эдiстемелiк басшыльщты ОАА уйым эдiс кабинетi ЖYргiзедi. Оныц функцияларына кiредi: дэрiгер-мамандардыц ауылды; учаскелiк ауруханаларга шыгу жоспарын уйымдастыру: емдеу-диагностикалы; жэне
профилактикалы; жумысты уйымдастыру, ауданныц медициналык мекемелершщ негiзгi жумыс керсеткiштерiн зерттеу (аурушылды; летальдiк, балалар мен жалпы елiм децгейлерi, клиникалы; жэне патологоанатомды; диагноздардыц сэйкессiздiгi жэне т.б.), ;ажетт шараларды ецдеу жэне ЖYргiзу сура;тары бойынша осы мекемелердщ дэрiгерлерiне консультация жэне практикалы; кемек керсету. Емдж диагностикалы; белiмнiц непзп багыты клиникалы; зертханалы; диагностика - ауруды диагностикалау, алдын алу жэне емдеу немесе адамныц денсаулы; жагдайын багалау жэне интерпретациялы; нэтижелердi ;оса алганда, ЖYргiзiлген зертханалы; зерттеулер аспектiлерi бойынша кецес беру кемепн ;амтамасыз ету Yшiн а;парат алу ма;сатында ЖYзеге асырылады. МСАК децгейiнде зертханалы; диагностикалау мамандардыц жолдамасы бойынша КДЗ-да, ОМЗ-да, ММЗ-да ЖYзеге асырылады. Зертханальщ-аспапты; зерттеулердi,
оныц шшде МСАК децгейiнде жедел-диагностикалау эдiсi ар;ылы ЖYргiзу. [4] Ауылды; айма;тардагы зертханалы; ;ызметт дамыту шаралары жайлы зерттеу ЖYргiздiк. Зерттеу ма^саты. Алматы облысында ауылды; айма;тарда медициналы; санитарлы; алгаш;ы кемек децгейiнде зертханалы; диагностикалы; ;ызметт дамыту Yшiн зертханалы; ;ызметтщ талдаулары негiзiнде усыныстар ;урастыру Зерттеу мшдеттерк
- МСАК децгейiнде емдiк- профилактикалы; мекемелердiц зертханалы; ;ызметшщ шараларын зерттеу жэне оган кешендi бага беру.
- Денсаулы; багдарламасына сэйкес интегральдi модельдi енгiзу туралы Алматы облысында МСАК децгешнде емдiк- профилактикалы; мекемелердщ клиникалы; зертханалы; ;ызметшщ заманауи жагдайы туралы жэне оныц даму ;агидасы туралы сауалнама ЖYргiзу эдiсi ар;ылы эр тYрлi саладагы дэрiгерлердi жэне клиникалы; зертханалы; диагностика ;ызметкерлерше жэне нау;астарга элеуметтiк зерттеу ЖYргiзу.
- Кел^ршген факторларды есепке ала отырып медициналы; са;тандыру ЖYЙесi бойынша зертханалы; диагностиканыц сапасын дамыту ;агидаларын жэне жолдарын аны;тау.
Зерттеу эдгётерк Арнайы ;урастырылган сауалнама. Сауалнаманы Алматы облысы Ецбекшщаза; ауданыныц Белек ауылыныц 100 жуы; тургындары анонимдi тYPде толтырып бердi. Сауалнама ;орытындысы:
1. Сура;. Оздщ медициналы; мекемецiздегi зертханалы; ;ызмет ;ол жетiмдi ме?
Ия Жо;
100 -
Yнемi Кей кезде Еш;ашан Жауап беруге ;иналамын
78 17 5 -
3. Сура;. Оздщ медициналы; мекемецiздегi зертханалы; ;ызметт бес балды; ЖYЙе бойынша багалацыз?
Yздiк Жа;сы Канагаттанарлы; ;анагаттанарлы;сыз
53 30 17 -
4. Сура;. Сiздiц медициналы; мекемецiздегi зертхана ;ызметшщ келемi мен талдаулар тiзiмiн кецейту керек деп ойлайсыз ба?
из
жок
жауап жок
5. Сура;. Денсаулы; багдарламасын енгiзу медико-санитарлы; алгаш;ы кемек децгешнде диагностикалы; зерттеулердiц
езгертпейдi 8згертпеуi мYмкiн езгертедi Белшектеп езгертедi Жауап беруге ;иналамын
38 2 59 1 -
6. Сура;. Оздщ медициналы; мекемецiздегi диагностикалы; зерттеулер тiзiмi медико-санитарлы; алгаш;ы кемек керсетуге сэйкес келе ме?
Сэйкес келмейдi Сэйкес келуi мYмкiн Сэйкес келедi Толы;тай сэйкес келмейдi Жауап беруге ;иналамын Жауап жазбаган
6 1 89 3 - 1
ЮелЪик ХажМММ №2-2018
7. Сура;. Оздщ медициналы; мекеме^здеп зертхана ;ызметш достарыцыз бен таныстарыцызга усынасыз ба?
8. Сура;. Ауылды; айма;тарда зертханалы; ;ызметт уйымдастыруда ;андай мэселелер басым деп ойлайсыз?
Зертханалы; зерттеулердiц тiзiмiнiц жеткiлiксiздiгi Зертхананыц элсiз жабды;талуы Кадр жеткiлiксiздiгi Кызметкерлердщ ецбек а;ысы жэне элеуметтiк ;ортанысы мэселелерi
21 16 54 14
9. Сура;. Оз а;ылы медициналы; к;ызметтердi ;олданасыз ба?
Иэ, ;олданамын жеке медициналы; орталы;та Иэ, ;олданамын мемлекеттiк емханада Жо; а;ылы ;ызметт мYлде ;олданбаймын
45 13 42
Сура;. Оз талдауга жолдама алган кезден бастап зертхана талдауларын етудi KYттiцiз бе?
Бiр KYн Yш KYн Бес KYн Бiр апта Екi апта
94 4 2 - -
11. Сура;. Зертханалы; талдауларды еткiзген кезден бастап нэтижесш KYту кезецi?
Сол Келес KYнi Yшiншi KYнi Тертiншi KYнi Бiр аптадан кейш
85 8 5 - 2
12. Сура;. Озде тацдау болса, сiз бiздiц мекеменщ ;ызметш ;олдануды жалгастырар ма ед^з?
20
■ из
жок
жауапжок
98
13. Сура;. Ауылды; айма;тарда зертханалы;-диагностика ;ызметш жа;сарту Yшiн Сiздiц усыныстарыцыз бар ма?
№ ¥сынылган усыныстар Саны
1 Аппараттар керек 29
2 Анализ санын кебейту керек 3
3 Анализ тiзiмiн кебейтсе 10
4 Анализатор керек 7
5 Кадр керек 31
6 Зертхананы жабды;тау 13
7 Жала;ыны кебейту 2
8 Yнемi кезек соны азайтса 1
9 Бэрi жа;сы 1
10 Жауап жазбагандар 3
Ауыл хал;ына МСАК ;олже^мдшгше эсер ететiн факторлар:
Ауылды; жерлерде мемлекеттж медицина уйымдарыныц желiсiн дамытудыц стандарттарын эзiрлеу жэне енгiзу кезшде иiлiмдiлiк, жеке ;адам жасау;
тшсп материалды; ынталандырумен, ауылдагы дэрiгерлiк жэне орта медициналы; персоналдыц функционалын кецейту;
Ауылды; денсаулы; са;тауда ут;ыр (келжтж) жэне а;паратты;-коммуникациялы; технологияларды (АКТ) эрi ;арай дамыту;
online режимшде жогары турган буын мамандарыныц KeMeriMeH диагностикалау ЖYргiзу мен емдi аны^гауга мYмкiндiк беретш телемедицинаны жаппай енпзу ар;ылы ;осымша ;олдау керсетыетш болады.
Цорытынды: алгаш;ы медициналы; санитарлы; кемек децгейiнде зертханалы; зерттеулердiц сапасы темендегiлерге байланысты:
® Жогаргы технологиялы; курылгыларды жэне заманауи
тутыну материалдарын ;олдану; ® Клиникалы; зертханалы; диагностиканыц заманауи бiлiммен мамандардыц бiлiктiлiгiн арттыру, атап
®
Jinimtuiz ЭСа^ЖМЩ W" 2-20 IS 1
айт;анда клиницист -дэрiгерлер, зертхана дэрiгерлерi, зертхана мамандарыныц бшктшпн арттыру; ® Жаца инновациялы; зерттеу эд^терш енгiзу; ® Ауданды; аурухана жэне ауданды; орталы; ауруханаларыныц клиникалы; диагностикалы; медициналы; зертханаларын ISO 15189-2015 стандартына сэйкес аккредитациялау; ® Зертханалы; тэжiрибеге зертханалы; зерттеулердiц
сырт;ы жэне ши сапа ба;ылауын енгiзу; ® Жаца нормативтi-к;ук;ык;тык; актiлердi ;урастыру жэне енпзу.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Каза;стан Республикасыныц денсаулы; са;тау саласын дамытудыц 2016-2020 жылдарга арналган «Денсаулы;» мемлекеттiк багдарламасы
2 О.Н. Костин. Основные тенденции и проблемы организации лабораторной службы в регионе // Гений Ортопедии. - 2010. - №3. - С. 88-96.
3 https://baq.kz/kk/news/aimaktik_bak_muragat/regmedia-32854
4 М.Рысулы., Г.Е. Аскарова., С.Н. Щербо «Медициналы; санитарлы; алгаш;ы кемек (МСАК) децгешнде Point of care ;олданылуы» // Лабораторная медицина журналы. - 2017. - С. 142-149.
5 М.Рысулы., Г.Е. Аскарова., М. Кошимбеков «Зертханалы; зерттеулер нэтижесш талдау барысында дэрiгер клиницисттердiц релi мен мацызы» // Вестник КазНМУ. - 2017. - №1. - С. 308-314.
6 http://lektsii.com/1-95016.html
7 Рысулы М.Р. Модели лабораторной диагностики в республике Казахстан: состояние и перспективы обеспечения ПМСП // Лабораторная медицина. - 2013. - №2(5). - С.15-20.
8 Бейсембаев Ш.А. Стандартизация и контроль качества в клинико-диагностических лабораториях РК // Лабораторная медицина. — 2013. — №3(6). — С. 9—10.
9 Жангелова М.Б., Бейсембаева Ш.А., Шайкенова Л.Б., Дуйсенбаева А.Ж., Менеджмент лабораторной диагностической служб ы // Лабораторная медицина. — 2013. — №2(5) — С. 24—27.
10 М.Рысулы. Оценка качества лабораторных исследований на уровне оказания первичной медико-санитарной помощи (ПМСП) в Республике Казахстан // Вестник Аккредитации. - 2016. - С. 12-17.
11 Каза;стан Республикасы ИСО 15189-2015 «Медициналы; зертханалар. Сапа мен ;узыреттжке ;ойылатын айры;ша талаптар» мемлекеттж стандарты.
12 Порядок лабораторного обеспечения медицинской помощи. Основные разработчики: Щербо С.Н., Сапрыгин Д.Б., Меньшиков В.В., Годков М.А., Ельчанинова С.А. (Электронный ресурс). http:// www.labmedicina.ru/files/ (да- та обращения 21.09.2014 г.).
М.Р. Рысулы, Р.А. Тас^ынбаева, Г.Е. Аскарова
Казахский Национальный медицинский университет им. С.Д. Асфендиярова, Казахстан, Алматы
МНЕНИЕ НАСЕЛЕНИЯ О РАЗВИТИИ ЛАБОРАТОРНЫХ СЛУЖБ В СЕЛЬСКИХ МЕСТНОСТЯХ
Резюме: Одной из наиболее важных областей здравоохранения является развитие первичной медико-санитарной помощи (ПМСП). В частности, доступ и качество ПМСП независимо от их местонахождения и проживания. Медицинская помощь сельскому населению основана на основных принципах организации здравоохранения. Но факторы, которые определяют разницу между городскими и сельскими районами, оказывают значительное влияние на типы и методы сельских организаций здравоохранения. Ключевые слова: первичная медико-санитарная помощь (ПМСП), государственная программа, пункт обслуживания, клиническая лабораторная диагностика, ИСО 22870-2009.
M.R. Rysuly, R.A. Taskynbaeva, G.E. Askarova
Asfendiyarov Kazakh National medical university, Kazakhstan, Almaty
OPINION OF THE POPULATION ON THE DEVELOPMENT OF LABORATORY SERVICES IN RURAL AREAS
Resume: One of the most important areas of public health is the development of primary health care (PHC). In particular, the access and quality of PHC, regardless of their location and residence. Medical assistance to the rural population is based on the basic principles of health care organization. But the factors that determine the difference between urban and rural areas have a significant impact on the types and methods of rural health organizations.
Keywords: primary health care (PHC), state program, point of care, clinical laboratory diagnostics, ISO 22870-2009.
