On literary ties of Djamoliddin Khujandi’s with two poets of the XII-th century Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

УДК 82/821 ББК 83.3 Тад.

РАВОБИТИ АДАБИИ Хрциев Абдуфаттох, Цосимович,

ЦАМОЛИДДИНИ ХУЦАНДЙ муаллими кафедраи адабиёти классикии тоцики ДДХ

БО ДУ ШОИРИЦАРНИ XII ба номи академик Б.Fафуров (Тоцикистон, Хуцанд)

О ЛИТЕРАТУРНЫХ СВЯЗЯХ Хаджиев Абдуфаттох Касимович,

ДЖАМОЛИДДИНА преподаватель кафедры таджикской классической

ХУДЖАНДИ С ДВУМЯ литературы ХГУ им. акад. Б. Гафурова

ПОЭТАМИ XII ВЕКА (Таджикистан, Худжанд)

ON LITERARY TIES OF Khadjiyev Abdufattoh Kasimovich, assistant of the

DJAMOLIDDIN KHUJANDI'S department of the Tajik classical literature under KhSU

WITH TWO POETS OF THE named after academician B. Gafurov (Tajikistan, Khujand)

XII-THCENTURY E-MAIL: abdufattoh12@mail.ru

Калидвожа^о: Оли Хуцанд, Цамолиддини Хуцандй, Цамолиддини Исфауонй, Хоцонии Шарвонй, цасида, цавобия Барои шинохти бештари нацши намояндагони Хонадони маъруфи Хуцандиёни Исфауон дар рушду такомули адабиёт, дар баробари таърихномауо ва сарчашмауои адабй девони шоирони асри Х11 ба вижа шоироне, ки дар доираи адабии Ироци Ацам (Исфауон, Хамадон ва Рай) фаъолият кардаанд, ба шумор мераванд. Зеро цасоиде дар девони шоирони ин давр мавцуд аст, ки баёнгари воцеиятуои зиёди таърихй буда, мутолиа ва тауциц дар онуо метавонад ба шинохти уарчи бештари цойгоу намояндагони Оли Хуцанд дар цаламрави адабиёт ва равобиташон бо аули адаби рузгор кумак намояд. Нуктае, ки дар ашъори ба хуцандиён бахшидаи шоирони асри мазкур таъкиди фаровон шудааст, уимояти афроди ин хонавода аз шоирон мебошад. Ин кор боиси гардидааст, ки Исфауони он рузгор ба унвони пойгоуи мууими шеъру адаб табдил ёбад ва равнацу шукууи Бухорои асри Сомониро ба хотир овард. Фузун бар ин шоирони Оли Хуцанд бо баъзе аули адаби рузгори хеш мунозироти адабй доштаанд, ки дар ин мацола саъй шудааст ба равобити адабии Цамолиддини Хуцандй бо Цамолиддини Исфауонй ва Хоцонии Шарвонй ишора шавад.

Ключевые слова: история персидско-таджикской литературы XII века, династия Худжандцев, Джамолиддин Худжанди, Джамолиддин Исфахани, Хакони Шарвани, касыда, литературный ответ (джавабия)

Одними из основных источников для изучения роли представителей известной династии Худжандцев в развитии и совершенствовании литературы, наравне с историческими летописями и литературными источниками, являются диваны поэтов XII века, особенно поэтов, деятельность которых проходила в литературном круге Аджамского Ирака (Исфахане, Хамадане, Рае). В творчестве указанных поэтов, особенно в их касыдах, отражены исторические события и факты, изучение которых может содействовать расширению нашего представления об их месте и влиянии на литературную жизнь эпохи, в частности об их литературных связях с выдающимися поэтами и писателями.

Отмечается, что практически во всех стихотворениях ХП века, посвященных представителям династии Худжандцев, особо подчеркивается их поддержка и защита людей пера. Именно этот факт обусловил то, что Исфахан превратился в литературный центр эпохи и своим величием напоминал Бухару времен Саманидов. Проведен анализ литературной переписки поэта династии Худжандцев, Джамолиддина Худжанди, с выдающимися поэтами ХП века Хакони Шарвани и Джамолиддином Исфахани.

Key-words: the history of Persian-Tajik literature of the XII-th century, Dynasty of Khujandians,

Djamoliddin Khujandi, Djamoliddin Isfahoni, Khakoni Sharvany, kasyda, literary response

(djavabiya)

One of the main sources serving for a study of the role of the well-known Dynasty of Khujandians in development and perfection of literature, on a par with historic chronicles and literary originals, can be considered the divans belonging to the poets of the XII-th century whose activities took place in the literary circle of Adjamian Irak (Isfahan, Khamadan, Ray). The creation of the formers, especially their kasydas, reflected those historic events and facts whose studies can promote an enlargement of our imagination about their place and influence upon the literary life of the epoch, especially about their literary ties with outstanding writers and poets.

It is underscored that virtually in all the poems of the XII-th century dedicated to the representatives of the Dynasty of Khudjadians the latters' support and advocacy in favour of men-of-letters are especially emphasized. Just this fact accounted for Isfahan being converted into the literary centre of the epoch and reminding the Bukhara of the Samanids' times by its magnificence. The author conducted an analysis of the literary correspondence between the poet of the Dynasty of Khujandians Djamoliddin Khujandi and the prominent poets of the XII-th century whose names were Khakani Sharvani and Djamoliddin Isfahoni.

Яке аз шоирони барчастаи Хонадони Хучандиён дар Исфахон Ч,амолиддини Хучандй аст, ки муаллифони тазкира ва манобеи адабй аз у бо эъзоз ва икроми фаровон ёд карда, бар чомеияту фазилат, донишмандй, одобдонй, сухансанчй, равиши сухбат ва ихтилоти химмат ва бузургии вай таъкид намудаанд (1, 972).

Ч,амолиддини Хучандй дар баробари он ки аз нуфузи зиёди ичтимой ва ;удрати рахбарй бархурдор буда, ба анчоми фаъолиятхои адабй низ таваччух доштааст.

Бар асоси ишороте, ки дар "Девон»-и Ч,амолиддини Исфадонй вучуд дорад, ба рохатй фахмидан мумкин аст, ки ин шоир бо Ч,амолиддини Хучандй иродат ва дилбастагии хосе дошта ва ин ду ашъорашонро ба якдигар раддубадал мекардаанд. Ин равобити онон аз диди тазкиранигорон низ пинхон набуда ва муаллифи «Арафот-ул-ошикин» ба он ишора намудааст (1,972).

Баррасии «Девон»-и Ч,амолиддини Исфадонй нишон медихад, ки дар вокеъ миёни ин ду нафар мунозирадои шоирона вучуд доштааст. Аз чумла, касидае, ки бо матлаи зерин огоз мешавад, бино бар гуфтаи Вадиди Дастгирдй ба эхтимоли наздик ба я;ин аз Ч,амолиддини Хучандй аст, ки ба унвонии Ч,амолиддини Исфахонй ирсол доштааст:

Ин нацшбанди олами цон, андар ин цауон, Не-не, ки нест %ец пазирои нацш, цон (5,281).

Дар ин ;асида, ки дамагй 10 байт аст, Ч,амолиддини Хучандй дамтои худро дамчун Ч,амоли Наккош хитоб кардааст:

HaKwu nuKou xy6u my 6uHaM, MaHaM ^aMon, HoMam aMonu HaK^ow oMad 3u 6a%pu oh(5,281 ).

Eat3e Sap hh aKHgaaHg, kh rye ^aMO^H HaKKom Ha^ape raHp a3 H,aMO-HggHH ASgypa33OKH Hc$ax,OHH Somag. Hh aHgemapo nem a3 x,aMa, Myx,aMMag HkSo- gap MyKaggHMae, kh Sap khtoSh «Pox,aT-yc-cygyp»-H PoBaHgH HaBHmTa, MaTpax, HaMygaacT (2, 477).

Oap3HAH Ma3Kyp MueHH Myx,aKKHKOH naHgoH KOSH-H KaSy- Haa^Tog Ba na^yx,umrape nyH Baxugu flacTrupgH BOKyHHme Sap aHgemau Myx,aMMag HkSo- HHmoH goga Ba So ucTHHog a3 geBOHH xygu moup hcSot KapgaacT, kh H,aMO-H HaKKom x,aMOH ^aMO-ugguHH Hc$ax,OHucT Ba oh ^acuga a3 ^aMo-ugguHH Xy^aHgucr (5,15).

^aMo-uggHHH Hc$ax,OHH Sap hh Kacuga ^aBoSuae HaBHmTaacT, kh gap geBOHam MaB^yg acTBa So MaT-au 3epuH ofo3 MemaBag: Эu KunKu Hav,w6andu my opouwu w^oh, B^u na$3u dunKywou my ocouwu ^uhoh(5, 281). Arapnu Tetgogu aSeTH Kacugax,o Sa x,aM SapoSap HecT, kh aBBa-H 10 SaHT Ba gyByMH 23 SaHTpo TamKH- Megux,ag, aMMO x,ap gy Ba3Hy KO^uau aroHa gopaHg. Hory^Ta HaMOHag, kh ap3umu ^acougu Sa ^aMO-ugguHH Xy^aHgH Saxmugau ^aMO-ugguHH Hc^ax,OHK MaHSau Myx,HMe gap mHHOXTH hh moupu O-h Xy^aHg MeSomaHg. 3epo Sap acapu xaBogucu py3rop Saxmu Sy3ypru Mepocu agaSuu hh moup a3 SaHH pa^Ta Ba to ^oe gap mHHOXTH Ma^OMH agaSuu Ban Tatcup ry3omTaaacT. Ammo maBOx,ugu MaB^yg gap ^acugau MaBpugu Sax,c Sap Taca--yTH komh-h hh HaMoaHgau XoHagoHH xy^aHgueH Sap Ha3My Hacpu $opcH ga-o-aT MeKyHag:

xaM Hacp 3epu nou my afimod uyH puKo6, xaM Ha3M 3epu dacmu my гawmaсm uyHpuKo6(5,281). flap Kacugau ^aMO-ugguHH Hc$ax,OHH x,aMnyHHH Sa HyKTae umopa mygaacT, kh rye ^aMO-uggHHH Xy^aHgH Kacugau Sa ^aMO-ugguHH Hc$ax,OHH ^Hpucrogaampo So xaTTH xygam HaBHmTa SygaacT(5,281).

^aMO-uggHHH Xy^aHgH gap SaHTH oxupuHH ^acugau xyg Sa TaStu Sa-aHgu moupuu ^aMO-uggHHH Hc$ax,OHH TatKHg HaMygaacT:

Eowad, ku ma6bu mapu my 6o ma6bu xywKu MaH, 3-uh Hywdopye, ku 6uco3aM KyHad yupoH(5,281). flap ^aBoSuAH ^aMO-ugguHH Hc$ax,OHH Somag 10 SaHTH ^upucTogau ^aMO-uggHHH Xy^aHgH Sa yHBOHH «Hymgopy»-e, kh OMexTa So -yT$ acT, Myappu^H rapgHgaacT:

3-oh Hywdopye, ku 6apoMexmu 6a nymfi, ffopaM yaMe KynyH maMau yMpu ^eudoH(5,282). A3 MyxraBOH aSeTH Satguu ^acugau ^aMO-ugguHH Hc$ax,OHH naH Sypga MemaBag, kh ^aMO-uggHHH Xy^aHgH a3 y gatBaT MeKyHag, kh Sa Ha3gu y Sueag Ba 3OxupaH ^aMO-uggHHH Hc$ax,OHH x,aM hh TaK-H^H ypo ^aSy- MeHaMoag: Pam.a MaKyH yanaM, ku payu xyd yanaMcufiam, OMad MueH 6u6acmaey 6ap cap wyda daeoH (5,281). ffloup gap KHcMaTx,OH oxupu Kacuga amtopu xygpo gap SapoSapu $a3H-aT^ou ^aMO-uggHHH Xy^aHgH MaToe KaMap3um nHHgomTa Ba OHpo maSex,H 3upa Sa KupMOHy xypMO Sa Eacpa ^upucTogaH MegoHag. 3epo ^aMO-ugguHH Xy^aHgH hh3 gap apcau cyxaHBapH TaBOHMaHg SygaacT:

Аввал хатои банда тy ин байтуо шинос, Андар баробари сyхане поктар зи цон. Сад бор ацл гyфт ба таудид, к-ин сyхан Кирмону зира, Басравy хурмой уону уон (3, 282J.

Ба чуз ин китъаи дигаре дар Девони Ч,амолиддини Исфадонй омада, ки ба назар мерасад бар хилофи он чи дар дошияи девон тавзед дода шудааст, дар чавоб ба шеъри дигари Ч,амолиддини Хучандй сурудааст. Унвоне, ки барои ин китъа гузоштаанд чунин аст: «Ин китъа аз дигарест дар мадди Ч,амолиддин», ки гуё касе дигар барои Ч,амолиддини Исфах,онй навишта бошад(5,433). Аммо тадлили дохилии китъа хилофи ин гуфтаро меорад ва баракс Ч,амолиддини Исфадонй онро барои касе бо номи Ч,амолиддин навиштааст. Зодиран, ин китъа низ дар чавоб ба ашъорест, ки Ч,амолиддини Хучандй ба ин шоири исфадонй фиристода будааст, ки мусаддеди девони Ч,амолиддини Исфадонй низ ин андешаро дастгирй намудааст(5, 21). Китъаи мазкур чунин OFOЗ мешавад:

Шеъри махдуми ман Цамолиддин, Ки чу гул бар дами сауаргау буд. Он ки аз забти як дацицаи он, Ацлу идрок нек гумрау буд (3,343J .

Ашъоре, ки аз суи Ч,амолиддини Хучандй ба Ч,амолиддини Исфадонй фиристода шуда, бо хатте хуш ва дар айни дол бо камоли дунари шоирй суруда, ки Ч,амолиддини Исфадонй онро чунин васф намудааст: Лафзу маъниш чун гули ду руй, Xyшy нагзу тару муваццау буд. Маънии рушанаш зи хатти сиёу, Сурати Юсуф аз дили чау буд... Маънии он чу муй в-аз андеша, Xотири мустамеъ мураффау буд (3,343J

Яъне бо вучуди маънии борик доштани он ашъор чунон аз печидагиву таъкид дур буд, ки хотири шунаванда ба осонй маъниро дарёфт мекард.

Таъкид гардидааст, ки вакте ашъори Ч,амолиддини Хучандй ба дасти Ч,амолиддини Исфадонй мерасад, вай он ашъорро дар издидоми мардум кироат намуда ва аз исти^боли хуби мардумро чунин хабар додааст: Xондам онрову з-он фазой уама, Пур зи аусанту пур зи хау-хау буд. Мар санояш ба сад забон гуфтанд, В-он чи гуфтанд, уар яке дау буд Лекин аз домани маонии он, Дасти идроки банда кутау буд (3,343J.

Бо чунин фасодату балогати маънй тасвир намудани ашъори Ч,амолиддини Хучандй агар аз як тараф нишон аз дунари баланди y бошад, аз суйи дигар далели иродати хоси Ч,амолиддини Исфадониро ба ин намояндаи Хонадони Хучандиён бозгу менамояд. Ч,амолиддини Исфадонй зодиран ба далели мазмуни баланд доштани ашъори Ч,амолиддини Хучандй натавонистааст, ки ба он посухе гуяд: Кардам онро цавоб, валлау, агар Цонам аз ним уарфаш огау буд (3,344J.

H,aMO-HggHHH Hc^axoHH oh xaMa TaBcu^OTe, kh Huc6aT 6a metpu H,aMO-HggHHH Xy^aHgH Ba maxcuaTH y 6a aMa- OBapga, TaHxo Magxy CHTOHmH 6exyga HecT. Ea-KH Ban TaMOMH opo Ba aHgemau xygampo gap oxupuH 6aHTH KHTtau MaBpugu 6axc MyTaMapKa3 HaMyga, nyHHH Meryag :

Hh Ha Mady acm yac6u yon acm uh, To naгyu, ku MapdaK a6nay 6yd (5,344). ^aMO-uggHHH Hc^axoHH gap cyru ^aMO-uggHHH Xy^aHgH Mapcuau cy3HOKe gap 29 6aHT cypygaacT. flap hh Mapcua gapgy a-aMH moup Ba cy3y rygO3H Ban Huc6aT 6a gapry3amTH TaKaroxu a3HMH xem 6aeH rapgugaacT. ^aMO-ugguHH Hc^axoHH 6o gapry3amTH MaMgyxu xyg o-aMH MatHupo xapo6, mo^h KapaMpo gap caxo6, 6o xaMa Kac H3Tupop, gap xaMa Kac H3Tupo6 Me6uHag Ba gap cyru TyTHH maKapuHa-$O3, kh KHHoa a3 moupu mupuHcyxaH 6ygaHH ^aMO-ugguHH Xy^aHgH acT, ^axoHpo cuexy tophk Me6uHag: 3u cyги mymuu waKKapunan$o3 ^ayoH cuey uy nappu aypo6 Me6uHaM (5,249). flap ugoMa moup Taaccy^ Mexypag, kh nac a3 Mapru ^aMO-ugguHH Xy^aHgH ax-H aga6 6a xap Tapa$ napoKaHga xoxaHg ramT. 3epo ^aMO—ugguHH Xy^aHgH $a3oepo gap Hc^axoH 6a By^yg OBapga 6yg, kh ax-H H-My aga6 aK ^o cap^aMt Ba naHBacra a3 XHMoaTy nymTu6oHHH y 6apxypgop 6ygaHg Ba hh xyg HyKTau 6ucep Myx,HMe xox,ag gap mHHOXTH Ha^mu HaMoaHgaroHH O-h Xy^aHg gap pymgu aga6ueTH $opcy to^hk: Hy 3appa гapдaнд aynu ada6 napoKanda 3u 6abdu мapги my uyn o$mo6 Me6unaM (5,249). A3 moupoHH gurapu hh gaBp, kh 6o O-h Xy^aHg Ba MaxcycaH 6a ^aMO—ugguHH Xy^aHgH po6uTau Ha3gHKH aga6H gomTaacT, Xok;ohhh fflapBOHH Me6omag. flap geBOHH moup ^HTtae 6o yHBOHH «Xokohh gap ^aBo6u ^aMO—ugguH Mactyg ryag» (3,893) By^yg gopag, kh a3 ^smhh yHBOH MemaBag nan 6ypg ^aMO—ugguHH Xy^aHgH K;a6-aH 6a Xokohhh fflapBOHH amtope ^upucToga Ba moup 6a oh nocyx gogaacT. Eap hh acoc Mat-yM MemaBag, kh MueHH Xokohhh fflapBOHH Ba ^aMO—ugguHH Xy^aHgH hpth6oth moupoHae hh3 6apKapop 6yga Ba ohxo amtopamoHpo 6apou xaMgurap upco-MegomTaaHg. Ban 6o upogaT a3 ^aMO—ugguH nyHHH eg MeKyHag: Xap Ky^o a3 xy^nduen cadpecm, 3-omawu fiwpam o6 MeuaKadaw. Xoca cadpu yydo ^aMonuddun, K-a3 cyxan dyppu no6 MeuaKadaw (3,893) Hh 6aHTpo, arap a3 aK ^ohh6, xaMnyH Magx Ka6y- HaMoeM, a3 cynu gurap, 6a yHBOHH HaKgu 3aBKH a3 cynu Xokohh 6a metpu ^aMO—ugguHH Xy^aHgH hh3 MeTaBOH na3upy$T. Xokohh BaKTe gap MaBpugu metpu ^aMO—ugguHH Xy^aHgH cyxaH MepoHag, ohpo xaMHyH «gyppu xymo6» MatHHgog MeKyHag, kh 6axou HuxoaT 6a-aHg gap Huc6aTH metpu hh HaMoaHgau O-h Xy^aHg acT. flap BOKet, hh HeKHa3apH 6a metpu ^aMO—uggHHH Xy^aHgH a3 cynu Xokohh 6apuH moup ryBOx 6ap MaKOM Ba ^onroxu 6a-aHgu cyxaHcapouu HaMoaHgau Ma3Kypu XoHagoHH xy^aHgueH acT. Xokohh MagaHHaTH 6a-aHg, xa-HMH, xymry^TopH, xaTTo6H, 6a-aHgxHMMaTH Ba nymTu6oHH ax-H aga6y goHHm 6ygaHH ^aMO-ugguHH Xy^aHgupo cuTOum HaMyga, a6eTH 3epuHpo cypygaacT:

Omawu Mycu ondarn 3u 3aMup, B-o6u Xu3p a3 xumo6 MeuaKadaw. OuKpy nym^aw uy naKyamu na6u dycm,

З-оташи тар гулоб мечакадаш. Ба лисонаш нигар, ки чу ба лисон, Равгани дерёб мечакадаш (3,893) Мачмyи сифатдои мазкур, ки дар яке як таъбири зебои шоирона ва мадсyли андешавy тафаккури шоиранд, эътирофи Хоконии Шарвониро ба сyханвари мумтоз бyдани Ч,амолиддини Хучандй баён месозад. Дар китъаи боло таркибу иборадои «аз оташи тар гулоб чакидан», ки барои васфи суханварии Ч,амолиддин оварда, навъе парадокс аст, ки баъдан дар шеъри форсии сабки диндй роич гардид ва ин таъбир паёмаш ин аст, ки шоири мазкур аз халлокияти баланди шоирй бархурдор будааст. Хоконй Ч,амолиддинро ба осмоне шабодат медидад, ки аз гиребони худ ба замини хароб об мечаконад, то он сабз шавад. Хоконй бо издори хушдолй аз ин ки Ч,амолиддини Хучандй барин шахсияти маъруф дар суханварй уро мадд гуфтааст, бо эдсоси баланд чунин ме^яд:

Гуфт мадуе маро, ки аз уар уарф, Хама дурри хушоб мечакадаш (3, 893) Маддияи Ч,амолиддини Хучандй замоне ба дасти Хоконй расидааст, ки зодиран долати вазнинеро паси сар мекарда. Дар дамин муддати душвор маддияи Ч,амолиддини Хучандй бар замини шyраи умеддои Хоконй борони радмату лутфи боридааст. Ин мазмунро дар мисраъдои зерин метавон ба рyшанй эдсос кард: Мавкаби абр чун ба шура расид, Катрауо бар сароб мечакадаш. Боди Навруз чун расад бар гул, Шауди тар чун шароб мечакадаш. Нами шабнам ба гул расад шабуо, Хам наме бар сароб мечакадаш (3,893) Шоир бо нишони эътирофи худ аз табъи баланди Ч,амолиддини Хучандй дар идома чунин овардааст:

Бикри табъаш ницоби уиндй дошт, К-оби уусн аз ницоб мечакадаш.

Сабзаи сарниуода арз диуад, Хар наме, к-аз сауоб мечакадаш (3,893). Дар бораи иртиботи Хоконй бо Оли Хучанд дар маколаи дигаре таъкид шудааст, ки бо тава^^ ба он, идомаи ин бахсро дар инчо бениёз мегардонад(4).

Дар мачмyъ метавон ба хулосае расид, ки Ч,амолиддини Хучандй дар канори химоят аз ахли адаб, ашъоре ба шоирони хамзамонаш фиристода, бо сифотхои нек аз онон тавсиф мекардааст. Дар посух ба ин шоирон низ ба y чавобияхое навиштаанд, ки санаде мухим дар шинохти макоми адабй, хунари шоирй ва таъсираш дар пешрафту шукуфоии адабиётро ошкор намояд. Дар баробари ин накдхои завкие аз чониби ин шоирон ба ашъори ин намояндаи Оли Хучанд сурат гирифтааст, ки метавонад кобили тааммул ва мулохизаи чиддитаре бошад.

Пайнавишт:

1. Авуадй Тациуддин Мууамад ибни Мууаммади Балёнй. Арафот-ул-ошицин ва арасот-ул-орифин. Бо кушиши Забеууллоуи Соуибкор ва Оминаи Фахраумад.-Теурон. Маркази пажууишии мероси мактуб, 1389.-5493 с.

2. Мууаммад ибни Али Рованди. Роуат-ус-судур ва оят-ус-сурур дар таърихи Оли Салцуц. Тасуеуи Мууаммад Ицбол, бо инзимом ва уавоши ва тасуеуоти Муцтабо Минави, Теурон, Амири Кабир, 1364.-575 с.

3. Хоцонй Шарвони. Девон. Ба кушиши доктор Зиёуддини Саццоди.-Теурон, Заввор, 1382.-1385 с.

4. Х,оциев А. Оли Хуцанд дар ашъори Хоцонй//Ахбори ДДБХ,СТ.№4(60).-Хуцанд, 2014.-С.241-247

5. Цамолиддин Мууаммад ибни Абдурраззоци Исфауони. Девон. Тасуеу ва уавошии Хасан Вауиди Дастгирди.-Теурон, Санои, 1390.-475 с.

Reference Literature:

1. Avhadi Takiuddin Mukhammad ibni Mukhammadi Balyoni. The Place for Rendezvous of Sweethearts. Under the editorship of Zabehulloh Sohibkor and Omina Farahmad. - Tehran: Explorative Centre of Written Heritage. 1389 hijra. - 5493 pp.

2. Mukhammad ibni Ali Rovandi. Tranquility of Hearts and Evidence of Joy in the History of Seldjuk Dynasty. Under the editorship of Mukhammad Ikbol. Supplements, Notes and Commentaries by Mujtabo Minavi. Tehran: The Great Amir. 1364 hijra. - 575 pp.

3. Hokoni SHarvoni. Divan. Under the editorship of Dr. Ziyouddin Sajjodi. - Tehran: Pilgrim. 1382 hijra. - 1385 pp.

4. Khodjiyev A. Khujandians' Supreme House in Hokoni's Creation / Bulletin of the Tajik State University of Law, Business and Politics. 2014. №4 (60). - pp. 241-247

5. Djamoliddin Mukhammad ibni Abdurazoki Isfahoni. Recension and commentaries by Hasan Vahidi Dastghirdi. - Tehran: Light. 1390 hijra. - 475pp.