CC BY
6UO'K: 622.7 - 10.70769/3030-3214.SRT.2.4.2024.57
OLTIN VA MIS TARKIBLI RUDALARNI KOMPLEKS QAYTA ISHLASH
TEXNOLOGIYASINI TADQIQ QILISH
Sirojov Talant Tolibovich
Texnika fanlari bo 'yicha falsafa doktori (PhD), Navoiy davlat konchilik va texnologiya universiteti, Navoiy, O'zbekiston E-mail: talant1805@mail. ru ORCID ID: 0000-0001-9932-1311
Sayfullayev Farruxjon Ibodovich
Navoiy davlat konchilik va texnologiya universiteti assistenti, Navoiy, O'zbekiston E-mail: farruxsayfullayev96@mail. ru ORCID ID: 0009-0005-0641-1956
Qurbonov Mehrob Nuriddinovich
Navoiy davlat konchilik va texnologiya universiteti assistenti, Navoiy, O'zbekiston E-mail:
mehrob. qurbonov99@gmail. com ORCID ID: 0009-0000-4897-9455
Yuldosheva Shahriyona Jamoliddin qizi
Navoiy davlat konchilik va texnologiya universiteti talabasi, Navoiy, O'zbekiston
Annotatsiya. Oltin (Au) va mis (Cu) tarkibli rudalar sanoatdagi muhim tabiiy resurslardan biridir. Ularni samarali qayta ishlash uchun ilg'or metodlar, jumladan, sianli tanlab eritish va bakterial oksidlash jarayonlari keng qo 'llaniladi. Ushbu maqolada oltin va mis tarkibli rudalarni kompleks qayta ishlashda sianli tanlab eritish va bakterial oksidlashning samaradorligi o'rganilgan. Tadqiqotlar natijasida bu jarayonlarning o'zaro ta'siri va kombinatsiyasining qimmatbaho metallarni ajratib olishdagi samaradorligini oshirishi aniqlandi. Shu bilan birga, ekologik xavflarni kamaytirish va qayta ishlash samaradorligini yaxshilash uchun yangi biotexnologik yondashuvlar taklif qilinmoqda.
Kalitso'zlar: Oltin (Au), mis (Cu), kompleks qayta ishlash, sianli tanlab eritish, bakterial oksidlash, biotexnologik yondashuvlar, metall ajratish, ekologik xavfsizlik.
ИЗУЧЕНИЕ ТЕХНОЛОГИИ КОМПЛЕКСНОЙ ПЕРЕРАБОТКИ РУД,
СОДЕРЖАЩИХ ЗОЛОТО И МЕДЬ
Сирожов Талант Талибович
Доктор философии по техническим наукам (PhD), Навоийский государственный горный и технологический университет, Навои, Узбекистан
Сайфуллаев Фаррухжон Ибодович
Ассистент Навоийского государственного горнотехнологического университета, Навои, Узбекистан
Курбонов Мехроб Нуриддинович
Ассистент Навоийского государственного горнотехнологического университета, Навои, Узбекистан
Юлдошева Шахриёна Джамолиддин кизи
Студентка Навоийского государственного горнотехнологического университета, Навои, Узбекистан
Аннотация. Золото ^^ и медь (^) содержащие руды являются важными природными ресурсами в промышленности. Для их эффективной переработки широко используются передовые методы, включая цианидное выборочное извлечение и бактериальное окисление. В данной статье изучена эффективность
www.srt-iournal.uz
цианидного выборочного извлечения и бактериального окисления при комплексной переработке руд, содержащих золото и медь. Результаты исследования показали, что взаимодействие этих процессов и их комбинация значительно повышают эффективность извлечения драгоценных металлов. Кроме того, предлагаются новые биотехнологические подходы для снижения экологических рисков и повышения эффективности переработки.
Ключевые слова: Золото медь (^), комплексная переработка, цианидное выборочное извлечение, бактериальное окисление, биотехнологические подходы, извлечение металлов, экологическая безопасность.
STUDY OF THE TECHNOLOGY FOR COMPLEX PROCESSING OF ORES
CONTAINING GOLD AND COPPER
Sirojov Talant Tolibovich
Doctor of Philosophy (PhD) in Technical Sciences, Navoi State
Mining and Technological University, Navoi, Uzbekistan
Sayfullaev Farrukhjon Ibodovich
Qurbonov Mehrob Nuriddinovich
Yuldosheva Shahriyona Jamoliddin kizi
Student of Navoi State Mining and Technological University, Navoi, Uzbekistan
Assistant of Navoi State Mining and Assistant of Navoi State Mining and Technological University, Navoi, Technological University, Navoi, Uzbekistan Uzbekistan
Abstract. Gold (Au) and copper (Cu) containing ores are important natural resources in the industry. Advanced methods, including cyanide selective extraction and bacterial oxidation, are widely used for their effective processing. This article examines the efficiency of cyanide selective extraction and bacterial oxidation in the complex processing of ores containing gold and copper. The research results showed that the interaction and combination of these processes significantly enhance the efficiency of precious metal extraction. Furthermore, new biotechnological approaches are proposed to reduce environmental risks and improve processing efficiency.
Keywords: Gold (Au), copper (Cu), complex processing, cyanide selective extraction, bacterial oxidation, biotechnological approaches, metal extraction, environmental safety.
Kirish. Oltin va mis sanoatda juda muhim qimmatbaho metallar bo'lib, ular-ning rudalari dunyoning turli hududlaridagi iqtisodiyotda markaziy rol o'ynaydi. Bu metallarni ajratish jarayonlari ko'pincha kimyoviy texnologiyalar va biotexnologik yondashuvlarga asoslanadi. Oltinni ajratish uchun sianlash jarayoni keng qo'llanilsa, misni qayta ishlashda esa bakterial oksidlash usullari samarali ishlatilmoqda. Mazkur maqolada, bu ikki jarayonning samaradorligi tahlil qilinib, ular orasidagi o'zaro ta'sir va yangi innovatsion yondashuvlar ko'rib chi-qiladi. Yangi texnologiyalar va metodlarni
qo'llash orqali jarayonlarning samarador-ligini oshirish va ekologik xavfsizlikni ta'minlash imkoniyatlari ham yoritiladi.
Adabiyotlar tahlili va mеtodlar. Oltin va mis tarkibli rudalarni qayta ishlashda sianlash jarayoni va bakterial oksidlash metodlari birinchi navbatda tahlil qilinadi. Sianlash jarayoni oltinni ajratish uchun an'anaviy va keng tarqalgan usul bo'lib, bu metodning asosiy afzalligi uning oltin ajra-tishdagi yuqori samaradorligidir. Bu jarayon oltinning sianli eritmalar bilan eruv-chanligini ta'minlab, ushbu metalni rudadan osonlik bilan ajratib olish imkonini beradi.
Biroq, misni ajratish jarayonida esa bakterial oksidlash samarali biotexnologik yondashuv sifatida ko'rilmoqda. Bakteriyalar yorda-mida rudalardagi sulfid minerallarini oksid-lashtirish, misning eritmalarda ko'proq erishini va ajratilishi imkoniyatini yaratadi [1-2].
So'ngi yillarda, biotexnologiyaga asos-langan ishlov berish jarayonlari ekologik xavfsizlikni yaxshilash va qayta ishlash samaradorligini oshirishda katta rol o'y-naydi. Ayniqsa, kimyoviy jarayonlarda zararli moddalar miqdori kamayishi, chiqin-dilarni qayta ishlash va tabiiy resurslardan samarali foydalanish kabi muhim jihatlar biotexnologiyaning afzalliklaridan biri hisoblanadi. Tadqiqotda, sianlash jarayoni va bakterial oksidlash metodlarining sama-radorligi turli eksperimental sharoitlarda o'rganilgan. Har bir metodning afzalliklari va cheklovlari aniq belgilab, ularning o'zaro ta'sirini yaxshilash va jarayonlarni opti-mallashtirish yo'llari ko'rsatilgan [3].
Natijalar. Tadqiqotda oltin (Au) va mis (Cu) tarkibli rudalardan bu metallarni ajratib olish uchun gidrometallurgiya va biotexnologik usullar sinovdan o'tkazildi. Har bir usulning samaradorligi va para-metrlar bo'yicha olingan natijalar quyida keltirilgan.
1-jadval
Sianid konsentratsiyasi (%) Oltin ajratish darajasi (%) Mis ajratish darajasi (%) Harorat (°C)
0,05 85 80 20
0,1 95 90 25
0,15 92 85 30
0,2 90 83 35
Sianlash jarayoni natijalari.
Sianlash jarayonida oltin va misni ajratib olish darajasi quyidagi parametrlar
bo'yicha tahlil qilindi:
- Reagent konsentratsiyasi (sianid);
- Harorat;
- Jarayon vaqti.
SP 90
•jg
2 88
0.10 0.15
Siyanid Konsentratsiyasi (%)
1-rasm. Sianlash jarayonida oltin va misni ajratish darajasi.
Bu grafikda siyanid konsentrat-siyasining ortishi bilan oltin va misni ajratib olish samaradorligi qanday o'zgarishini ko'rish mumkin. Optimal natijaga 0.1% siyanid konsentratsiyasida erishilgan.
Bakterial oksidlash jarayoni natijalari
Bakterial oksidlash jarayonida turli mikroorganizmlar yordamida sulfidli mine-rallarning oksidlanish samaradorligi tahlil qilindi. Mikrobial oksidlash jarayonida asosiy parametrlar:
- Harorat;
- pH darajasi;
- Bakteriyalarning turi.
2-jadval
Bakteriya turi Oksidlanish darajasi (%) pH Harorat (°C)
Acidithiobacillus ferrooxidans 75 2,5 30
Leptospirillum ferriphilum 85 2,5 35
Ferroplasma acidarmanus 90 3,0 40
Ushbu grafikda bakteriyalarning turli pH va harorat sharoitlarida oksidlanish samaradorligi ko'rsatilgan. Oksidlanish jara-yonining maksimal samaradorligi Ferro-plasma acidarmanus bakteriyasi bilan
www.srt-iournal.uz
erishildi.
2-rasm Bakterial oksidlash jarayonida sulfidli minerallarni oksidlash darajasi.
Voltommetrik tahlil natijalari.
Voltommetriya yordamida oltin va misning elektrokimyoviy xususiyatlari o'r-ganildi. Oltin va misni ajratib olish jarayonida voltammetrik ma'lumotlar asosida yangi usullarni ishlab chiqish mumkin.
3-jadval
Elektroda turi Oltin Mis ajratish
ajratish potensiali (V) potensiali (V)
Zharov to'ldirilgan elektrod 0,90 0,38
Grafit elektrod 0,95 0,40
Platina elektrod 0,92 0,39
3-rasm Oltin va misning voltommetrik potensiallari.
Bu grafikda elektrod turiga qarab oltin va misning elektrokimyoviy ajratish poten-siallari taqqoslanadi. Zharov to'ldirilgan elektrodda oltin va misni ajratish jarayoni eng samarali bo'lgan.
Umumiy natijalar.
Gidrometallurgiya: Sianlash jarayonida oltin va misning ajratish darajasi mak-simal 95% va 90% ga yetdi. Optimal sha-roitlar: 0.1% sianid konsentratsiyasi, 25°C harorat, 48 soat davomida jarayon.
Bakterial oksidlash: Sulfidli minerallarni oksidlash jarayonida maksimal oksid-lanish darajasi Ferroplasma acidarmanus bakteriyasi yordamida 90% ga yetdi. Optimal sharoitlar: pH 3.0, harorat 30°C, 72 soat davomida jarayon.
Voltommetrik tahlil: Oltin va misning elektrokimyoviy ajratish potensiallari aniq-landi, bu ularning elektrolitik ajratish jara-yonini optimallashtirishga yordam beradi.
Muhokama. Oltin va misni murakkab tarkibli rudalardan ajratib olishda gidrometallurgiya va biotexnologik usullar samarali ishlashini ko'rsatdi. Sianlash jara-yonidan olingan natijalar an'anaviy metod-larga qaraganda yuqori samaradorlikni ta'minladi, ammo sianidning ekologik xavf hali ham mavjud. Siyanidni eritmalarda ishlatish jarayonida uning atrof-muhitga ta'siri va toksik chiqindilarning yuzaga kelishi masalasi dolzarb bo'lib qolmoqda. Shuning uchun, sianlash jarayonlarining ekologik xavfsizligini oshirish uchun yangi usullarni izlash zarur.
Biotexnologik usul, ayniqsa sulfidli minerallarni oksidlash jarayonida o'zining ekologik afzalliklarini namoyon qildi. Bak-terial oksidlash yordamida ruda tarkibidagi metallarni ajratish imkoniyati, shu bilan birga, ishlab chiqarish chiqindilarini kamay-tirish imkonini beradi. Bu usul nafaqat ekologik xavfsizlikni ta'minlashda, balki jarayonning iqtisodiy samaradorligini oshi-rishda ham muhim rol o'ynaydi.
Biroq, bu jarayonlarning dunyo miq-yosda qo'llanilishi uchun qo'shimcha tad-
qiqotlar va texnologiyalarni optimallash-tirish zarur. Gidrometallurgiya va biotex-nologiyaning kombinatsiyasi orqali olina-digan natijalar iqtisodiy jihatdan samarali bo'lishi mumkin. Ushbu kombinatsiya, ay-niqsa, noxush ekologik ta'sirlarni kamay-tirish va resurslarni samarali ishlatish nuqtai nazaridan katta imkoniyatlarga ega. Kela-jakda, ushbu usullarni birlashtirish va opti-mallashtirish orqali oltin va misni ajratib olish jarayonlarini yanada ekologik toza va samarali qilish mumkin.
Xulosa. Oltin va misni murakkab tar-kibli rudalardan ajratib olishda gidro-metallurgiya va biotexnologik usullarning kombinatsiyasi yuqori samaradorlikni ta'minlaydi. Ushbu tadqiqotning asosiy maqsadi bo'lgan yangi usullarni joriy etish va takomillashtirish orqali ekologik xavf-
sizlikni ta'minlash, shuningdek, iqtisodiy jihatdan foydalanuvchi texnologiyalarni ishlab chiqish bo'yicha muhim qadamlar qo'-yildi. Biotexnologik yondashuvlarning ekologik afzalliklari, jumladan, zararli chiqin-dilarni kamaytirish va resurslarni samarali ishlatish imkoniyatlari, ushbu jarayonlarni sanoat miqyosida qo'llashga katta turtki beradi.
Kelgusida, bu texnologiyalarni sanoat sharoitida amalga oshirish uchun qo'-shimcha ishlar olib borilishi kerak. Jarayonlarni yanada optimallashtirish, texnologiyalarni samarali integratsiya qilish va miqyosdagi omillarni hisobga olish zarur. Bu yondashuvlar, natijada, nafaqat iqtisodiy samaradorlikni oshiradi, balki ekologik toza ishlab chiqarish jarayonlarini yaratishga ham yordam beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. О.У.Фузайлов, Ф.И.Сайфуллаев, И.И.Мажидова, С.Г.Жабборова. Исследование способов интенсификации процесса обжига сульфидных золотосодержащих концентратов с применением микроволнового излучения. Journal of Advances in AND Engineering Technology Vol.2(6) 2022.
2. Aripov A.R., Fuzaylov O.U., Sayfullaev F.I., Qurbonov M.N. Murakkab oltin tarkibli ruda va konsentratlarning maydalanish va sianlanish qobiliyatini yaxshilash uchun mikroto'lqinli energiyadan foydalanish. Sanoatda raqamli texnologiyalar ilmiy-texnik jurnali December № 2. Qarshi-2023.
3. A.R. Aripov, B.R. Vokhidov, A.A. Asrorov, F.I. Sayfullaev M.N. Kurbonov. Application of sand mold casting modelling for casting pump volute. Journal of Physics: Conference Series 2697 (2024) 012037 scopus doi:10.1088/1742-6596/2697/1/012037.
