Olei̇n turşusunun n-di̇buti̇l ami̇di̇ni̇n sulfat törəməsi̇ni̇n monoetanolami̇n kompleksi̇ni̇n köpükəmələgəti̇ri̇ci̇ xassəsi̇ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

KÍMYA PROBLEML9RÍ № 1 2015

57#

UOT 661.185+665.7.038

OLEÍN TUR§USUNUN N-DÍBUTÍL AMÍDÍNÍN SULFAT TÓR9M9SÍNÍN MONOETANOLAMÍN KOMPLEKSÍNÍN KÓPÜK9M9L9G9TÍRÍCÍ XASS9SÍ

N.§.Rzayeva

AMEA akad. Y.H.Mammadaliyev adina Neft-Kimya Proseslari institutu AZ1025 Baki, Xocali pr., 30; e-mail: anipcp@,dcacs.ab.az

Olein tur§usunun n-dibutil amidinin sulfat töramasinin monoetanolamin kompleksi, elaca da destilla olunmu§ tabii neft tur§ulari qari§iginin natrium va kalium duzlari sintez olunmu§ va onlarin 20%-li sulu mahlullari hazirlanmi§dir. Alinan kompleksin va destilla olunmu§ tabii neft tur§ularinin natrium va kalium duzlarinin mahlullari müxtalif nisbatlarda götürülarak kompozisiyalar hazirlanmi§ va onlarin köpükamalagatirici xassalari yoxlanilmi§dir. Müayyan edilmi§dir ki, an yax§i natica kompleksin 20%-li mahlulu 40%, DNT-nin natrium duzunun 20%-li mahlulu 60% götürüldükda va kompleksin 20%-li mahlulu 20%, DNT-nin kalium duzunun 20%-li mahlulu 80% götürüldükda alda olunur.

Agar sözhr: olein tur§usunun n-dibutil amidinin sulfat töramasinin monoetanolamin kompleksi, tabii neft tur§ulari, köpükamalagatirici xassalar.

Hazirda dünyanin aparici ölkalarinda, xüsusan da inki§af etmi§ neft va qaz 9ixarma sanayesina malik ölkalarda müxtalif tayinatli sathi aktiv maddalarin istehsalina va istifadasina 9ox böyük diqqat verilir [1].

Sathi aktiv maddalar yuyucu vasita-larin, ekstragentlarin, flotasiya ü9ün reagent-larin, korroziya va duz9ökma inhibitorlarinin, deemulqatorlarin, konservasiya mayelarinin, yanginsöndürma ü9ün köpükamalagatiricilarin istehsalinda geni§ istifada olunur [2].

Sathi aktiv maddalarin an perspektivli tatbiq istiqamatlarindan biri da yangin-söndürma ü9ün köpükamalagatiricilarin

istehsalidir [3]. Amma ela reagentlar da yaratmaq olar ki, onlar 9oxfunksiyali olsunlar va bir ne9a istifada istiqamatlari olsun [4].

Qeyd olunanlari nazara alaraq maqsadimiz ela sathi aktiv maddalar sintez etmakdir ki, onlar ham CO2 korroziyasinin qar§isini alsinlar, eyni zamanda su sathindan neft tabaqasini yiga bilsinlar [5-6], ham da yanginsöndürma ü9ün davamli va yüksak artimli köpük amala gatirsinlar.

Bu maqsadla biz olein tur§usunun a§agidaki 9evrilmalari ila amidini, sulfatla§mi§ amid töramasini va onun monoetanolamin kompleksini almi§iq:

58

N.§.RZAYEVA

Eyni zamanda destilla olunmu§ tabii neft tur§ulari qari§iginin natrium va kalium duzlari sintez olunmu§ va onlarin suda 20%-mahlulu hazirlanmi§dir. Qeyd edak ki, tabii neft tur§ulari Baki neftlarinin qari§igindan alinan kerosin fraksiyasindan vakuum destilyasiyasi yolu ila alda olunmu§dur. Olein tur§usunun N-dibutil amidinin sulfat toramasinin

monoetanolamin kompleksinin da suda 20%-mahlulu hazirlanmi§dir.

Alinan kompleksin va destilla olunmu§ tabii neft tur§ularinin (DNT) natrium duzunun mahlullari müxtalif nisbatlarda gotürülarak kompozisiyalar hazirlanmi§ va onlarin kopükamalagatirici xassalari yoxlanilmi§dir (cadval 1-5).

Cadval 1. Olein tur§usunun N-dibutil amidinin sulfat toramasinin monoetanolamin kompleksinin 20%-li

mahlulu -10qr ; DNT-in Na duzunun 20%-li mahlulu -40qr

Mahlulun dest. suyunda qatiligi, %-la Kopüyün artimi, dafalarla Kopüyün davamliligi, daqiqa, saniya

1 6 6.5 2 daq. 50 san

2 12 10.0 4.0 daq.

3 14 11.0 4.0 daq.

4 16 12.0 3 daq. 30 san.

5 18 12.0 3 daq. 30 san.

6 20 12.0 3 daq. 30 san.

Cadval .2. Olein tur§usunun N-dibutil amidinin sulfat toramasinin monoetanolamin kompleksinin 20%-li mahlulu - 20qr, DNT-in natrium duzunun 20%-li mahlulu - 30qr

Mahlulun dest. suyunda qatiligi, %-la Kopüyün artimi dafalarla Kopüyün davamliligi daqiqa, saniya

1 6 4.5 2 daq.

2 12 7.5 3 daq.

3 14 9.0 4 daq.

4 16 10.0 4 daq.

5 18 11.0 4 daq.

6 20 12.0 4 daq.

Cadval 3. Olein tur§usunun N-dibutil amidinin sulfat toramasinin monoetanolamin kompleksinin 20%-li

mahlulu - 50qr , DNT-in natrium duzunun 20%-li mahlulu - 50qr

Destilla suyunda mahlulun qatiligi ,%-la Kopüyün artimi dafalarla Kopüyün davamliligi daqiqa, saniya

1 6 5.0 1 daq. 30 san.

2 12 7.0 3 daq.

3 14 7.0 3 daq.

4 16 9.0 3 daq. 30 san.

5 18 9.0 3 daq. 50 san

6 20 9.0 4 daq.

Cadval 4. Olein tur§usunun N-dibutil amidinin sulfat toramasinin monoetanolamin kompleksinin 20%-li

mahlu lu -30qr , DNT-in natrium duzunun 20%-li mahlulu-20qr

Destilla suyunda mahlulun qatiligi, %-la Kopüyün artimi dafalarla Kopüyün davamliligi daqiqa, saniya

1 6 3 1 daq.

2 12 4 1 daq. 20 san.

3 14 5 1 daq. 30 san

4 16 6 1 daq. 50 san

5 18 6.5 2.0 daq.

6 20 7.0 2 daq. 15 san

oleín turçusunun n-díbutíl amídínín sulfat

59 #

Cadval 5. Olein turçusunun N-dibutil amidinin sulfat töramasinin monoetanolamin kompleksinin 20%-li

mahlu lu - 40qr , DNT-in natrium duzunun 20%-li mahlulu -10qr

Destilla suyunda mahlulun %-la qatiligi Köpüyün artimi dafalarla Köpüyün davamliligi daqiqa, saniya

1 6 2 15 san

2 12 3 30 san

3 14 3 40 san

4 16 3.5 50 san

5 18 4.0 1.0 daq.

6 20 4.0 1.0 daq.

Birinci cadvaldan göründüyü kimi kompozisiyanin tarkibinda 4% mono-etanolamin kompleksi va 16% natrium duzu olduqda mahlulun distilla olunmu§ suya 12 va 14% verildiyi halda an yüksak natica alinir. Bela ki, 12 va 14% alava edildikda artim çox yüksak olub uygun olaraq 10 va 11 dafadir. Davamliliq isa har iki halda 4 daqiqa olub minimum normani ödayir.

Cadval 2-dan görünür ki, kompleksin 20%-li mahlulu 60% götürülmasi ila

hazirlanmi§ kompleks destilla suyuna yalniz 14-20% alava edildiyi halda yüksak artim (912 dafa) va minimum normani ödayan (4 daqiqa) davamliliq alda olunur.

Kompleksin mahlulunun destilla olunmuç neft turçusunun kalium duzunun mahlulu ila da kompozisiyalari hazirlanmi§ va mahlullarin destilla suyunda köpükamala-gatirici xassalari yoxlanilmiçdir. Alinan naticalar cadval 6-10-da verilir:

Cadval б. Olein turçusunun N-dibutil amidinin sulfat töramasinin monoetanolamin kompleksinin 20%-li

mahlulu -10qr , DNT-in kalium duzunun 20%-li mahlulu - 40qr

Mahlulun dest. suyunda qatiligi, %-la Köpüyün artimi, dafalarla Köpüyün davamliligi, daqiqa, saniya

1 6 5 2 daq. 30 san.

2 12 9.0 4.00 daq.

3 14 10.0 4.0 daq.

4 16 11.0 4.0 daq.

5 18 11.0 4.0 daq.

6 20 11.0 4.0 daq.

Cadval 7. Olein turçusunun N-dibutil amidinin sulfat töramasinin monoetanolamin kompleksinin 20%-li mahlulu -20qr , DNT-in kalium duzunun 20%-li mahlulu - 30qr _

Mahlulun dest. suyunda qatiligi, %-la Köpüyün artimi, dafalarla Köpüyün davamliligi, daqiqa, saniya

1 6 4 1 daq. 30 san

2 12 6 2 daq. 40 san

3 14 6.5 2 daq. 50 san

4 16 7.5 3 daq.

5 18 7.8 3 daq.

6 20 8.0 3 daq.

Cadval S. Olein turçusunun N-dibutil amidinin sulfat töramasinin monoetanolamin kompleksinin 20%-li

mahlu u -50qr, DNT-in kalium duzunun 20%-li mahlulu - 50qr

Mahlulun dest. suyunda qatiligi%-la Köpüyün artimi dafalarla Köpüyün davamliligi daqiqa, saniya

1 6 3 1 daq. 10 san

2 12 4 1 daq. 40 san

3 14 5 2 daq.

6G

N.Ç.RZAYEVA

4 1б б 2 daq.3G san

5 18 б.5 2 daq. 3G san

б 2G 7.G 2 daq. 45 san

Cadval 9. Olein turçusunun N-dibutil amidinin sulfat töramasinin monoetanolamin kompleksinin 2G%-li mohlulu -3Gqr , DNT-in kalium duzunun 2G%-li mohlulu-2Gqr__

Mahlulun dest. suyunda qatiligi, %-la Köpüyün artimi, dafalarla Köpüyün davamliligi, daqiqa, saniya

1 б 2 1G san

2 12 3.5 1 daq.

3 14 4.G 1 daq. 2G san

4 1б б.G 1 daq. 2G san

5 18 5.G 1 daq. 4G san

б 2G б.G 2 daq.

Cadval 10. Olein turçusunun N-dibutil amidinin sulfat töramasinin monoetanolamin kompleksinin 20%-li

mahlulu - 4Gqr, DNT-in kalium duzunun 2G%-li mahlulu -lGqr

Mahlulun dest. suyunda qatiligi, %-la Köpüyün artimi, dafalarla Köpüyün davamliligi, daqiqa, saniya

1 б 1.5 1G san

2 12 2.б 2G san

3 14 2.8 3G san

4 1б 3.2 4G san

5 18 4.G 5G san

б 2G 4.G 55 san

Cadvallardan göründüyü kimi kompleksin kalium duzunun mahlulu 80% götürülmakla destilla suyuna 12-20% alava edildikda yüksak artim (9-11 dafa) va minimum normani ödayan (4 daqiqa) davamliliq alda olunur.

0n yaxçi natica kompleksin 2G%-li mahlulu 4G%, DNT-nin natrium duzunun 2G%-li mahlulu 6G% götürüldükda va kompleksin 2G%-li mahlulu 2G%, DNT-nin kalium duzunun 2G%-li mahlulu 8G% götürüldükda alda olunur.

0D0BIYYAT

1. Холиберг К., Йенссон Б., Кромберг Б., Линдман Б. Поверхностно-активные вещества и полимеры в водных растворах. Перевод с англ. - И.:БИНОМ. Лаборатория знаний, 2007, 528с.

Holiberg K., Jensson B., Kromberg B., Lindman B. Poverhnostno-aktivnye veshhestva i polimery v vodnyh rastvorah. Perevod s angl. - I.:BINOM. Laboratorija znanij, 2007, 528s.

2. Воздакова Т.И., Шехтер ЮН. Ингиби-рованные нефтяные составы для защиты от коррозии. М.: Химия, 1984, 248с. Vozdakova T.I., Shehter Ju.N. Ingibirovannye neftjanye sostavy dlja zashhity ot korrozii. M.: Himija, 1984, 248s.

3. Шароварников А.Ф., Молчанов В.П., Шароварников С. А. Тушение пожаров нефти и нефтепродуктов. М.: Издательский дом. Калан. 2002, 448.

Sharovarnikov A.F., Molchanov V.P., Sharo-varnikov S.A. Tushenie pozharov nefti i nefte-produktov. M. : Izdatel'skij dom. Kalan. 2002, 448.

4. Аббасов В.М., Исмаилов Т.А., Аббасов М.М. и др. Свойства поверхностно-активных веществ, полученных на основе этаноламинов и нефтяных кислот. //Процессы нефтехимии и нефтепереработки. 2006, №2(25), с.40-43.

Abbasov V.M., Ismailov T.A., Abbasov M.M. i dr. Svojstva poverhnostno-aktivnyh veshhestv, poluchennyh na osnove jetanolaminov i neftjanyh

OLEiN TURÇUSUNUN N-DiBUTiL AMiDiNiN ÇULFAT

61

kislot. //Processy neftehimii i neftepererabotki. 2006, №2(25), s.40-43.

5. Rzayeva N.§. Olein turçusunun amidlari-nin sulfat toramalarinin duzlarinin sintezi va mahlullarinin xassalarinin tadqiqi. // Kimya Problemlari. 2014, №2, s. 218-223.

Rzayeva N.Sh. Olein turshusunun amidlerinin sulfat toremelerinin duzlarinin sintezi ve mehlullarinin xasselerinin tddqiqi. // Kimya Problemltri. 2014, №2, s. 218-223.

6. Rzayeva N.§. Olein turçusunun n-alkil amidlarinin sulfat toramalarinin duzlarinin va komplekslarinin 5%-li mahlullarinin neftyigici xassalarinin tadqiqi. // Kimya Problemlari, 2014, №4, s.419-423.

Rzayeva N.Sh. Olein turshusunun n-alkil amidlerinin sulfat toremelerinin duzlarinin ve komplekslerinin 5%-li mehlullarinin neftyigiji xasselerinin tddqiqi. // Kimya Problemleri, 2014, №4, s.419-423.

ПЕНООБРАЗУЮЩИЕ СВОЙСТВА МОНОЭТАНОЛАМИНОВОГО КОМПЛЕКСА СУЛЬФАТИРОВАННОГО N-ДИБУТИЛАМИДА ОЛЕИНОВОЙ КИСЛОТЫ

Н.Ш.Рзаева

Институт Нефтехимических Процессов им. акад. Ю.Г.Мамедалиева AZ1025 Баку, пр.Ходжалы, 30; e-mail: [email protected]

Синтезированы моноэтаноламиновый комплекс сульфатированного производного N-дибутиламида олеиновой кислоты, а также натриевые и калиевые соли дистиллированных нефтяных кислот (ДНК), выделенных из бакинских нефтей. Приготовлены 20%-ные водные растворы комплекса и солей. Выявлено, что при смешении этих растворов в различных соотношениях резко изменяются пенообразующие свойства композиций. Композиции, состоящие из 40% комплекса и 60% натриевой соли ДНК, а также из 20% комплекса и 80% калиевой соли ДНК, обладают лучшими пенообразующими свойствами.

Ключевые слова: моноэтаноламиновый комплекс сульфатированного производного N-дибутиламида олеиновой кислоты, природные нефтяные кислоты, пенообразующие свойства.

FOAM-FORMING PROPERTIES OF MONOETHANOLAMINE COMPLEX OF N-SULFATED DIBUTYL AMIDE OF OLEIC ACID

N.Sh.Rzaeva

Institute of Petrochemical Processes named after. Yu.Mamedaliyev Khojali pr., 30, Baku AZ1025, Azerbaijan Republic; e-mail: [email protected]

Monoethanolalamine complex of sulfated derivative N-dibutyl amide of oleic acid and sodium and potassium salts of distilled oil acids of Baku deposits have been synthesized. 20% water solutions of complex and salts have prepared. It revealed that when mixed in various ratios, foam-forming properties of the compositions sharply change. Compositions consisting of 40% complex and 60% of the sodium salt of DNA, as well as 20% of the complex and 80% of the potassium salt of the DNA are noted for better foam-forming properties.

Keywords: monoethanolamine complex of sulfated derivative N-dibutyl amide of oleic acid, natural petroleum acids, foam-forming properties.

Redaksiyaya daxil olub 23.11.2014.