CC BY
10
УДК 811 ББК 81.2-4
ОИДБА МАСОИЛИ Гиёсов Нурулло Исматович н.и. филол., дотсент, НАЗАРИЯВЙ ВА АМАЛИИ ходими калони илмии Институти улуми цомеашиноси;
ТАДВИНИ Нуруллозода Фируза, н. и. филол, дотсенти кафедраи ФАРХ,АНГХ,ОИ грамматикаи забони арабии МДТ "ДДХ ба номи акад. ЭНСИКЛОПЕДЙ Б.Fафуров" (Тоцикистон, Хуцанд),
О ТЕОРЕТИЧЕСКИХ И Гиясов Нурулло Исматович, канд. филол. наук, доцент,
ПРИКЛАДНЫХ старший научный сотрудник Института
ПРОБЛЕМАХ гуманитарных наук; Нуруллозода Фируза, канд.
СОСТАВЛЕНИЯ филол.наук, доцент кафедры грамматики арабского
ЭНЦИКЛОПЕДИЧЕСКИХ языка ГОУ "ХГУим. акад. Б. Гафурова"
СЛОВАРЕЙ (Худжанд, Таджикистан)
ON THEORETICAL Ghiyasov Nurullo Ismatovich, candidate of philological
AND APPLIED sciences, Associate Professor, senior scientific officer of the
PROBLEMS CONCERNED Institute of Humanitarian researches, Nurullozoda Firuza,
WITH COMPILATION candidate of philological sciences, Associate Professor the
OF ENCYCLOPEDIC department of Arabic grammar under the SEI "KhSU
DICTIONARIES named after acad. B. Gafurov (Tajikistan, Khujand), E-MAIL: fn.giyasova@mail.ru
Калидвожа^о: лексикография, назария ва амалия фарцангнигори, фарцангцои филологи ва доиратулмаорифи, "Донишномаи Сомониён", "Донишномаи Камоли Хуцанди", моддацои лугавии донишномацо
Дар мацолаи мазбур масоили назариявию амалии тадвини донишномацо ва алалхусус донишномацои соцави мавриди тацциц царор гирифтааст. Муаллифон таъкид мекунанд, ки тадвини васеи фарцангцои доиратулмаорифи дар Тоцикистон дар a.XX густариш ёфта бошад цам, дар таърихи лексикографияи форси-тоцики тадвини чунин фарцангцо решацои таърихи дорад ва ба давраи бостону миёнаи рушди ин забон мерасад.
Дар рисола кушиш шудааст, то умумияти фарцангцои филологи ва доиратулмаорифи муайян карда шавад. Дар баробари ин, таъкид мешавад, ки чунин фарцангцо вежагщои хоси худро цам доранд ва он пеш аз цама дар интихоби моддацои лугавй ва услуби шарци ин моддацо зоцир мешавад. Аглаби моддацои лугавии донишномацоро исмци хос, ки аслан набояд дар фарцангцои тафсири ё дузабона цой дода шаванд, ташкил медицанд ва вазифаи донишномацо додани цадди ацал, вале дацицу муътамад ва мабни бар сарчашмацои асил мебошад, то маънии мацз ба цамин мафцум марбут муайян карда шавад.
Ключевие слова: лексикография, теория и практика лексикографии, филологические и энциклопедические словари, «Энциклопедия Саманидов», «Энцикопедия Камола Худжанди», вокабулы энциклопедий
Разрабатываются теоретические и прикладные проблемы составления энциклопедий, особенно их отраслевых разновидностей. Утверждается, что в ХХ веке в Таджикистане широко развернулись работы по составлению энциклопедий, однако в персидско-таджикской лексикографии составление подобных энциклопедий имеет исторические корни, восходящие к древнему и среднему периоду эволюции таджикского языка. Приложены усилия к выявлению черт общности между филологическими
словарями и энциклопедиями. Одновременно с этим подчеркивается, что подобные словари имеют и специфические особенности, что прежде всего проявляется в выборе словарного материала и в способах его истолкования. Большую часть лексического материала энциклопедий составляют собственные имена, которые, по сути, не должны быть помещены в толковых или двуязычных словарях, поскольку задача энциклопедий заключается в предоставлении минимума точных и достоверных сведений, базирующихся на первоисточниках, дабы толкование смысла осуществлялось лишь в связи с этим понятием.
Key-words: lexicography, theory and practice of lexicography, philological and encyclopedic dictionaries, "Encyclopedia of Samanides", "Encyclopedia of Kamoli Khujandi", vocabulas of encyclopedias
The article dwells on theoretical and applied problems of compiling encyclopedias; their branch varieties being of special importance. It is asserted that the works on compilation of encyclopedias unfolded widely in Tajikistan in the XX-th century, however, in Persian-Tajik lexicography the formers have historic roots traced back to ancient and middle periods of Tajik language evolution. The authors applied efforts to elicitation of common features between philological dictionaries and encyclopedias. At the same time they underscore that the formers possess specific peculiarities of their own too, first of all, it is evinced in a selection of dictionary material and modes of the latter's interpretation. The greater part of lexical material of encyclopedias presents proper names which, according to the rules, should not be placed into interpreting or bilingual dictionaries, as the goal of encyclopedias lies in providing a minimum of precise and authentic data based on primary originals in order interpretation were done only in connection with this or that concrete notion.
Бо вучуди рушди назария ва амалияи фархангнигорй дар аксари кишвархои мутара;;ии дунё, аз чумла дар ;аламрави забони точикй (форсй) баробари шуруъ ба тадвини фархангхои чиддиву захим даххо масъалахои лексикографй руи кор меоянд ва халли худро интизор мешаванд. Далели ин гуфта мушкилих,ои тадвини фарханги бисёрчилда, мукаммал ва муосири забони адабии точикй (форсй) ва хам донишномахо, аз чумла "Донишномаи Камоли Хучандй" мебошад.
Дар назарияи лексикографияи муосир одатан фархангхоро сараввал ба ду намуд чудо мекунанд: 1. Фархангхои доиратулмаорифй (энсиклопедй) 2. Фархангхои филологй (1, с.5).
"Энсиклопедия" аслан калимаи юнонй буда, баъдан ба лотинй ворид ва аз лотинй ба забонхои дигари аврупой и;тибос шудааст. Забони русй ин вожаро аз забони олмонй вом гирифтааст (2, ч.4, с.519) ва ба забони точикй ба тавассути русй дохил шудааст. Дар ибтидо ин вожа маънои дониши мухтасар аз хар боби илм дошта, баъдтар маънохои донишнома, нашрияи илмй ё илмй-оммавй, ки аз тамоми сохахои илм ё шохахои чудогонаи он донишро медихад, ба худ касб кардааст. Бино бар ин хам, чунин донишномахоро ба ду навъ чудо кардан мумкин аст: 1) донишномахои умумй 2) донишномахои сохавй.
Лозим ба ;айд аст, ки асархои энсиклопедй, аз нигохи пайдоиш, таърихи дуру дароз доранд ва хануз дар замони бостон дар Миср, Юнон ва Рум, инчунин дар ;уруни вусто дар Хилофати Араб, алалхусус ;исмати шар;ии он, яъне Хуросон ва дар Аврупо, Хитой вучуд доштанд.
В.Капранов "Авесто"-ро намунаи ;адимтарини чунин навъи асар мехисобад, ки дар он маълумот аз илмхои гуногуни он давра чамъоварй шудааст. Хдм у таъкид мекунад: "Дар адабиёти пахлавии давраи сосонй ва давраи аввали ислом китобхои
чомеи паxлавии динй низ таълиф меëфтанд, ки ч^ати эншклопедиро доро бyданд, монанди Динкард... Бyндиxишн" (3, 4.8, c.196).
Машxyртарин намyнаxои донишномаxои умумй дар таърти фарxангнигории форш-точикй "Kитоб-yш-шифо"-и Абуалй ибни Сино (980-1037) ва "^афот^^^^^-и Абyабдyллоx Мyxаммад ибни Аxмад ибни Юcyфи Kотибии Хоразмй (910-980) мебошад, ки дар якумй дар радифи маcъалаxои фалcафй боз рочеъ ба як к;атор маcоили муэталифи табииëт, риëзиëт, xандаcа, маъданшиноcй, мантщ, равоншиноcй, аето^, назмшиноcй ва f. иттилоъ дода мешавад ва дуюмй ба шарxy тафcири мyxтаcари иcтилоxоти маъмули илмxои фивд, калом, аxбор, наxв, дабирй, шеъру арyз, фалcафа, мантик;, тиб, адад, xандаcа, нучум, xиял, кимиë ва амcоли индо баxшида шудааст. Дар радифи ин ду аcари гаронбаxо метавон аз "Донишнома"-и Ибни Сино ва "Дуррат-ут-точ ли Fyррат-ид-Даббоч" ("Гавxари точ барои беxтарин Даббоч")-и Кутбуддини Шерозй ба тарики миcол xадc зад, ки баръакш ду аcари фавкуззикри энcиклопедй ба забони форcй-точикй таълиф ëфтаанд. "Донишнома" фарогири маcоили мантщ, илоxиëт, табииëт, риëзиëт, нучум ва муш^й мебошад. Ибни Сино онро cолxои 1024-1038 таълиф намyдааcт. Кутбуддини Шерозй аcарашро cолxои 1294-1305 таълиф намуда, онро ба xокими Гелон - Амир Даббоч баxшидааст. "Ин аcар - менавиcад М.Султонов - баъди "Kитоб-yш-шифо"-и Ибни Сино чомеътарин аcари cоxаи илму фалcафаи аcримиëнагии форc-точик буда, xамаи илш,ои замони муаллифро дар бар мегирад" (4, ч.2, c.350).
Шоxиди барчастаи ривочи тадвини донишномаxои cоxавй дар олами иаломй таълифи оcори здаде мебошанд, ба миcли "Pаcоилy иxвони-c-cафо ва xyллони-л-вафо" ("Pиcолаxои бародарони пок ва дустони бовафо"), ки xанyз дар k;.IX аз чониби якчанд файлаcyфон таълиф ва дар азди Темури Ланг ба забони форш-точикй тарчума шyдааcт ва дар cоxаи таъриxи дину мазоxиб аcари "ал-Милалу ва-н-н^ал^ и Абyлфатx Мyxаммад ибни Абдулкарим ибни Аxмад (1086-1153), ки чун зодаи шаxри Ш^р^тон - вок;еъ дар оxири xyдyди Хyроcони Шимолй ва наздик баХоразм буд, бо наcаби "Шаxриcтонй" бештар машxyр аcт (5, c.3-4).
Агар cyxан дар бораи фарxангxои филологй ва маxcycан фарxангxои тафcирии академй равад, маълум аст, ки мо бо cарчашмае кор дорем, ки аз он иттилоъ дар бораи истифода бурдан ë набурдани ин ë он вожаи забониро дар ягон xолат метавонем пайдо кунем. Аммо фарxангxои дигар ва, пеш аз xама, cифати доиратулмаорифй дошта барои мо кумак мекунанд, то дар бораи паxлyxои гуногуни маънии ин вожа таcаввyрот пайдо намоем.
Ин фарxангxо умумият доранд ва ин умумият дар он зоxир мешавад, ки а) xамаи ощо "фарxанг" ë "лyFат" ном доранд ва б) дар xамаи ощо калимаxои дар таркиби лyFавии забон буда меxвари аcоcй ë xадафи аcоcии ин навъи аcар маxcyб мешаванд.
Аз ин ну^таи назар, масталаи аcоcй дар тадвини чунин ошр интиxоби моддаxои лyFавй аз доxили cадxо xазор вожаxои дар таркиби лyFавии забон буда маxcyб мешавад. Ин кори cаxл нест, зеро амалишавии он риояи xатмии якчанд маcъалаxои мyxими назарияи лекшкология ва лекcикографияро, аз забили маън^ои вожа ва иcтиxдоми он, ало^аи он бо калимаxои дигари xамон забон, ки маxз ба шарофати он xар як воxиди лyFавии забон дар xамон марxала як низоми муайянро инъикоc мекунад ва xамчyнин шарxи моддаxои лyFавии интиxобшyда бо риояи таxлили cемантикй, грамматикй ва уалубиро дар назар дорад.
Интиxоби вожаxо барои донишномаxо xам мyшкилиxои xyдро дорад, зеро ба ин навъ фарxангxо беш аз xама иcмxои xоc ворид карда мешавад. Чунонки маълум аст, иcмxои xоcро дар фарxангxои тафcирй ва дузабона роx намедиxанд, зеро онро xоc ба фарxангxои энcиклопедй меxиcобандy ин вожаxоро орй аз маъно медонанд.
Мажубияти онцо ба донишномацо ë фарцангцои эншклопедй чой ба ба^ надорад. Вале а;ида дар бораи орй аз маъно будани чунин калимацо ашод илмй надорад. Акад. Л.В. Шерба цам бар ин а;ида аст, ки чун ин вожацо дар нут;и мо мавриди иcтифода карор мегиранд, онцо наметавонанд, ки xолй аз маъно бошанд, вагарна барои чй мо онцоро мавриди истифода карор медицем. Аз ин ру, мо бояд онцоро цамчун калима эътироф кунем, бо вучуди он ки дар ин маънй онцо аз томцои чиж фарки чиддй доранд. Акад. Л.В. Шерба чавцари ин проблемаро дар таъйини масталаи "дар забон "маънй"-и иcмцои xоc ба таври умум чй аст" мебинад (6, c.278).
Акад. Л.В. Шерба таъкид мекунад, ки цамаи иттилооте, ки дар донишномацо барои тавзеци ин ë он иcми xоc оварда мешавад, ба ин, ба истилоци y, "маънй" доxил намешавад. Ин иттилоъ, дар ницояти кор, набояд иттилои ба цамагон маълум бошад, вагарна зарурати тадвини чунин донишнома аз байн меравад. Аз ин чо, вазифаи донишнома дар ибтидо додани цадди акалли маънии томцои xоc мебошад, ки шциби забон бо такя бар ин маълумот ин вожаро дар нутки xyд ва дар мавридцои зарурй иcтифода барад. Ин маълумоти цадди а;ал(л) ва дар айни замон тоза, да;и;у муътамад ва мабнй бар cарчашмацои аcил цамон иттилоест, ки ба ин иcми xоc на маънои умумй ва алокаманд ба цамаи мафцумцои ба он наздик, балки мутаалли; мацз ба цамин мафцуми муайян дода метавонад. Барои ани;тар шудани а;идаи xyд y иcтилоци "файлаcyф"-ро миcол оварда таъкид мекунад, ки он метавонад маънии "ким-кадом файлаcyф"-ро дошта бошад, вале дар айни замон дар зери ин истилоц дар эншклопедияцо файлаcyфи ани; фацмида шавад (6, c.279). Аз ин ру, ба донишномацо бояд томцои xоc, ла;аб, унвонцои ифтиxорй, иcтилоццо доxил шаванд. Дар интиxоб ва нигошти чунин маколацо пайванди иcмцои xоcи инттаобшуда ба мавзуи донишномацо ва дар мишли мо бо ацволу ашъор ва рузгори Kамоли Хучандй яке аз шартцои муцим мебошад.
"Донишномаи ^моли Хучандй", ки имрузцо бо чалби устодони цавзацои илмии Хучанду Душанбе ва барxе аз муцаккикони Шайx Kамол ва оcори y аз цавзацои дигари илмй тадвин шуда иcтодааcт, иcтиcно аз ин гуфтацо нест. Зиëда аз ду cол аст, ки бо ибтикори Мyаccиcаи давлатии "Маркази илмии ^моли Хучандй" кормандони ин марказ ва олимони дигар ба навиштани маколацои энcиклопедй машгуланд. Марказ цануз c.2018 "Номномаи "Донишномаи Kамоли Хучандй""-ро ба чоп рашнд, ки шомили 2884 моддаи лугавй дар 272 cацифа буд (7). "Номнома" ба тамоми мyаccиcацои илмй-таълимии Вазорати маориф ва илми ЧТ, институтцои илмй-тадкикотии Академияи миллии илми ЧТ ва ба машцуртарин олимон, адабиëтшиноcон ва муцаккикони оcори Kамоли Хучандии Точикистон ва, ба кадри имкон, берун аз марзи Точикистон буда даcтраc карда шуд. Х^адаф аз ирcоли "Номнома", пеш аз цама, барраш намудани он аз чониби эшон ва иртали пешницод барои такмили минбаъдаи донишнома ва, cониян, интикоб ва тацияи ма;олацо буд. "Номнома", ба таври ичмолй, xyш ;абул шуд ва дар як муддат беш аз 200 номгуй моддаи лугавй ба он илова карда шуд.
Ин цачм барои як донишномаи шцавй ;обили ;абул аcт ва агар дастандаркорони он во;еан цам дастури ба на;ша гирифтаи xyдро дар амал татби; намоянд, кори бузург ва шоëни та;диреро ба анчом xоцанд раcонид. Барои K^ëc метавон онро бо "Энcиклопедияи шветии точик" метавон мукобала кард, царчанд дуюмй на танцо xycycияти миллй, yмyмиcоцавии фарогири тамоми комëбицои xалки точикро дар замони шуравй чо дошт, балки, бино бар кайди cарредакcияи он, "xycycияти регионалй ва yниверcалй" дорад (8, Мукаддима). Маънии "регионалй ва yниверcалй"-ро ин чо бояд бо дарназардошти вокеацои rnëc^ иктиcодй-ичтимой ва таъриxй-чугрофии карни XX фацмид. Ин буд, ки ин эншклопедия дар ибтидо дар б чилд бо
шумули 35 xазор ма;ола ба на;ша гирифта шуд (8, Му;аддима), вале дар амал он дар 8 мучаллад ва дар тули 10 шл (cолxои 1978-1988) ба чоп раcид.
"Энcиклопедияи адабиëт ва cанъати точик", ки аз донишномаxои cоxавй маxcyб мешавад, дар cе мучаллад чоп ва фарогири беш аз 9000 ма;ола аст (9, c.5). Аммо "Донишномаи Сомониëн", ки дар ду чилд аз чониби донишмандони Маркази пажyxиши тамаддуни давраи Сомониëн дар cолxои 2008-2009 дар Хучанд ба табъ рашд, тиб;и xиcоби эxcоии мо, шомили 1544 ма;ола аст (10).
Унвони "Донишнома" гирифтани аcар добили таъкид ва та;дир аст. Хднгоми мачлиcи тантанавй баxшида ба cyпyрдани Ифтиxорномаи Анчумани точикони чаxон ва "Ч,оизаи Манyчеxри Фарxангй" (Ишания) ва "Бyнëди Pyдакй" (Фаронcа) ба xайъати таxрири "Донишномаи Сомониëн", ки дар мачлиcгоxи Академияи илми Ч,Т моxи декабри cоли 2010 барпо шуд, устоди зиндаëди мо Мyxаммадчони Шакурй дар баромади xyд аз истифодаи вожаи "донишнома" дар унвони ин аcар изxори ;аноатмандй намуда, пешн^од намуда буданд, ки минбаъд ба чои иcтилоxи "энcиклопедия" вожаи "донишнома"-ро дар номгузории оcори доиратулмаорифй мавриди истеъмол ;арор диxем. Зимнан, дар таxияи номнома ва шарту ycyлxои таxияи мак;олаxо дар "Донишномаи ^моли Хучандй" беxтарин даcтовардxои "Донишномаи Сомондан", ки аз чониби xодимони илмии Маркази пажyxиши тамаддуни давраи Сомондан дар назди Донишгоxи давлатии Хучанд ба номи акад.Б^афуров омода шудааст, ба назари эътибор гирифта шуд.
Инак, муруре бар шбик;аи камолшинош, даcтовардxои назария ва таъртаи адабиëти форcй-точикй, таxия ва чопи девощои Kамоли Хучандй дар даxcолаxои оxир дар Точикиcтон, Эрон ва Pycra, чамъоварии нycxаxои ;аламии ;адимтарин девони Kамол аз кишварxои гуногун дар Муагс^аи давлатии Kамоли Хучандй ва чопи инти;одии "Девон"-и ^моли Хучандй дар заминаи ин нycxаxо, чопи cилcилаи китобxои камолшиноcй, ба миали "Kамол дар оинаи тазкираxо", "Kамол дар оинаи пажyxиш" (алъон дар ду чилд), "^амол - устоди бузурги забон", "Kитобномаи ^моли Хучандй", нашри "Тазкираи шуарои Хучанд"-и Абдулманнони Наcриддин, "Тазкирату-ш-шуаро"-и Давлатшоxи Самар;андй, "Тазкиратy-л-xавотин"-и Маликулкуттоби Шерозй, "Сафинатy-л-авлиë"-и Мyxаммади Дорошyкyx ва кутуби дигар заминае мувофи; барои таxияи як аcари чомеъ рочеъ ба Kамоли Хучандй, ки дар айни замон фарогири чанбаxои мyxталифи xаëти cиëcй, и;тиcодй-ичтимой ва фарxангии давраи мо;абли шоир ва замони y бошад, фароxам омадааcт.
"Донишномаи Kамоли Хучандй" аз донишномаxои мавзуй ë cоxавй маxcyб мешавад ва тамоми мавзyъxои марбут ба ^Œmx Kамол, зиндагй ва cоcри y, вазъи адабй, улум, cанъат, равияву чараëнxои адабй, жанр, cабк, иcтилоxот, образxои барчаcтаи адабдати точикй, минчумла дар ашъори ^мол буда, назария ва маcоили умдаи адабдатшинош, тазкираю риcолаxо, таx;и;оти рочеъ ба паxлyxои гуногуни оcори ^ŒMx Kамол, фарxангy ;омycxои адабй ва Fайраро фаро мегирад. Дар донишнома оид ба олимону адабдатшиношн, адибону мутарчимон, шуарои дар пайравии ^моли Хучандй Fазал эчод карда, xамаcрони Kамол ва дycтонy xаммаcлакон ва муридони Шайx ма;олаxо дарч мешавад.
Kалима - иcтилоxxое, ки дар ашъори ^мол мавриди иcтифода ;арор гирифтаанд, ;гомати бузурги донишномаро ташкил медиxанд. Аз нигоxи назарияи забоншинош калима чузъи мустащлу алоxидаи низоми ифодаи фикр аcт, ки мо ин низомро "забон" меномем. Хине, ки мо калимаро аз чумла ë матн чудо мекунему онро дар алоxидагй шарxy тавзеx медщем, мо эxcоc мекунем, ки он таровату нозукии xyдро гум мекунад ва дар шарxy
маънии он костагй эхсос мешавад. Вазифаи шахсе, ки ин калимаро мавриди тахкик ва шарх карор додааст, дар баробари маънии мукаррарии ин калимаи дар фархангхои тафсирии умумй ташрехшуда, тобишхои дигари онро тибки талаботи назарияи фархангнигорй ва марбут ба тадвини донишномахои сохавй ва дар алокамандй бо Шайх Камол, диду тафаккур ва чахонбинии у ва дар нихояти кор марому максади шоир бозгу намояд. Танхо дар ин сурат ин калимахо-истилоххо хукуки дохил шудан ба донишномаро доранд. Аз чониби дигар, махз хамин гуна таксимбандй ё дастчамъии гурухи калимахо ва на дар асоси алокаи лексикй-семантикии калимахо, балки дар заминаи таснифоти худи ашё ё ходисахо суратгирифтаро, ба кавли акад. Ф.П. Филин, метавон "гуруххои мавзуии фарханг" номид (11, с. 231).
Дар "Донишномаи Камоли Хучандй" кушиш ба харч рафтааст, ки хачми маколахо мутаносиб ба ахамияти мавзуи онхо дар рузгор ва эчодиёти Шайхи Хучанд бошад ва дар баробари ин, то хадде, ки имкон дорад, таносуби хачми маколахо риоя карда шавад. Ба ибораи дигар гуем, хачми маколахо ба дарачаи фарогирии мавзуъ ва чойгохи масъала дар камолшиносй вобаста аст. Бо вучуди ин, маълумоте, ки бевосита ба худи Камоли Хучандй, ашъори у, нусхахои каламии девони шоир, чанде аз шоирон, адибон ва донишмандони давраи Камоли Хучандй, шоирони мобаъди Камол, ки аз мактаби у бархостаанд ва хамчунин марказхои мухими сиёсиву фархангии он давра, аз кабили Хучанд, Самарканд, Табрез, Сарой, Макка, Мадина ва гайра дар "Донишнома" аз лихози хачм имтиёз пайдо кардаанд. Дар назар аст, ки донишнома дар ду чилд ба табъ мерасад. Азбаски хачми аксари маколахои донишнома, ба хар ойин, то андозае хурд мебошад, барои иттилои бештар ёфтани хонандагон дар аксар маколахо фехристи маъхазхо дода мешавад. Зимнан, ба мо муяссар шуда буд, ки зимни сафари корй ба Чумхурии Исломии Эрон бо чараёни кори мутахассисон дар Маркази доиратулмаорифи бузурги исломй ошно шавем. Якчанд тачрибаи мусбат ва кобили кабули эшон дар зехнамон накш бастааст, ки яке дахл ба маъхазхои макола дорад. Марказ масъулияти чамъоварии тамоми маводи марбут ба мавзуи маколаро бар зимма доштааст ва на танхо дар тамоми Эрон китобу маколахои чопшударо чамъ менамудааст, балки дар кулли марказхои илмию таълимии саросари дунё ва бо забонхои гуногун тахияшударо дастчамъ ва тарчума намуда, дастраси хамон мухаккике мекардааст, ки дасти кавй ва тачрибаи корй дар ин ришта ё мавзуъ, катъи назар аз он ки дар кадом гушаи Эрон кор мекунад, дошта бошад.
Таълифи "Донишномаи Камоли Хучандй" хам кори муштараку дастчамъй асту дар тайёр кардани он олимону мутахассисони муассисахои илмии Ч,умхурии Точикистон, донишгоху донишкадахои олй ва иттиходияхои эчодй, мутахассисони чудогонаи илму фарханги дарунмарзиву берунмарзй бояд иштирок кунанд. Зимнан, дар тахияи маколахои чудогонаи донишнома, ки ба чоп омода шудааст, олимони шинохта, ба мисли Б.Максудов, М.Нарзикул, У.Тоиров, АДейзер, Л.Бойматов, С.Шербоев аз Душанбе ва хоричи кишвар ва аз хавзаи илмии Хучанд М.Мирзоюнус, Ф.Насриддинов, У.Fаффорова, З^аффорова, Н.Fиёсов, Н.Нуров, С.Аъзамзод, М.Урунова, С.Саидов, Р.Исломов, М.Тиллохочаева, Ш.Пулодова, М.Мавлонова, С.Азизов, Р.Аминчонова, Ф.Бобоева ва дигарон иштироки фаъол доранд.
Бо вучуди хамаи ин, бори асосй бар души кормандони Муассисаи давлатии "Маркази илмии Камоли Хучандй", ба мисли Б.Рахматов, И.Шехимов, О.Окилов, А^афуров, Ш.Олимова, ФДодирова, З.Юсупов, АДочибоев аст ва аз нисф зиёди маколахои тахияшуда ба калами эшон тааллук дорад.
Дар айни замон зиёда аз 500 адад макола ба чоп омода шудааст ва такрибан 100 маколаи дигар дар мархалаи тахриру тасхех карор доранд.
Моxи октябри шли чорй дар Хучанд бо иштироки гyрyxи калони олимон аз Академияи миллии илмии Точикиетон, мyаccиcаxои давлатии таълимии чyмxyрй ва пеш аз xама Донишгоxи миллии давлатии Точикиетон, устодони мyаccиcаxои илмй-таълимии Чyмxyрии Узбекистон ва намояндагони xавзаи илмии Хучанд конфаронш бонуфузи байналмилалй баxшида ба чашни 700-cолагии Kамоли Хучандй баргузор гардид ва дар он маcъалаxои мубрами камолшиноcй x&ray фат шуданд. Маcоили матраxшyда ва дидаои нав дар атрофи проблемаxои адабдатшиноши мyоcир ва мутаалли; ба эчодиëти Kамоли Хучандй, бешак, доираи маcъалаxои дар "Донишномаи Kамоли Хучандй" баррашшударо метавонад боз xам ва<хътар гардонад. Гузашта аз ин, умедворем, ки баъди конфронш байналмилалй мyxа;;и;они дигар xам аз xоричy доxили кишвар дар ин кори xайр cаxм мегиранд.
Пайнавишт:
1. Fиëсова Ф.Н. Усули ташреци шакл ва маънии калима дар фарцангцои царни XVII. Рисола барои дарëфти дарацаи илмии н. и. филол. - Xуцанд, 2006. - 167 с.
2. Фасмер М. Этимологический словарь русского языка. В 4-х томах. Т.4. - М: Прогресс, 1987. - 864 с.
3. Энсиклопедияи советии тоцик. Сармущррири umU M.ОсимU. 4..S. - Душанбе: СИЭСТ, 1988. - 592 с.
4. Энсиклопедияи советии тоцик. Сармущррири umU M.ОсимU. Ц.2. - Душанбе: СИЭСТ, 1980. - 640 с.
5. Ал-Имом аш-Шщристот. Китобу-л-милали ва-н-нщали. - Коцира: Мактабату-л-мисрийя, бидуни соли нашр.
6. Щерба Л.В. Языковая система и речевая деятельность. - Л.: Наука, 1974. - 428 с.
7. Номномаи "Донишномаи Камоли Xуцандu". - Xуцанд: Xуросон, 2018. - 270 с. S. Энсиклопедияи советии тоцик. Сармущррири umU M.ОсимU. ^.l. - Душанбе:
СИЭСТ, l97S. - 672 с.
9. Энсиклопедияи адабиё'т ва санъати тоцик. ^.l. - Душанбе: СИЭСТ, 1988. - 544 с.
10. Донишномаи Сомониё'н /Х^айъати тацрир Н.Салимов, Н.Зоцидов, А.^асанов, НТжсов. - Xуцанд: Нуримаърифат, 200S. - ^.l. - 545 с.; Ц.2.-2009. - 528 с.
11. Филин Ф.П. Очерки по теории языкознания.- М.: Наука, 1982. - 336 с.
Reference Literature
1. Ghiyosova F.N. The Principles of Searching Form and Content of Word in the Dictionaries of the XVII-th Century. Synopsis of candidate dissertation in philology. - Khujand, 2006. - 167pp.
2. Fasmer M. Etymology Dictionary of the Russian Language. In four volumes. - V.4. - M. : Progress, 1987. - 864pp.
3. Soviet Tajik Encyclopedia. Scientific editor-in-chief M. Osimi. - V.8. - Dushanbe: SIEST, 1988. - 592 pp.
4. Ibidem. 1980. - 640 pp.
5. Al-Imom ash-Shahistoni. The Book about Religions and Philosophical Streamlines. -Kohira: Maktabatu-l-misriya, without indication of year.
6. Shcher ba L.V. Language System and Discourse Activity. - L. : Science, 1974. - 428 pp.
7. Glossary of "Kamoli Khujandi Encyclopedia". - Khujand: Khuroson, 2018. - 270pp.
8. Tajik Soviet Encyclopedia. Scientific editor-in-chief M. Osimi. - V.8. - Dushanbe: SIEST, 1978. - 672 pp.
9. The Encyclopedia of Tajik Literature and Art. - V.1., - Dushanbe: SIEST, 1988. - 544 pp.
10. Encyclopedia of Samanides. Editorial board: N. Salimov, N.Zohidov, A.Hasanov, N. Ghiyosov. - Khujand: Light of Enlightenment, 2008. - V.1., - 545pp.; - V.2., 2009. - 528pp.
11. Filin F.P. Essays on the Theory of Linguistics. - M. : Science, 1982. - 336 pp.
