CC BY
7INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© N.X. Xayrullaev1H_
10'zbekiston davlat san'at va madaniyat instituti, Toshkent, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: ushbu maqola O'zbek musiqasi madaniyatida rubob cholg'usining o'ziga xos o'rni va ahamiyatini o'rganishga bag'ishlangan. Unda rubobning tarixiy shakllanish jarayoni, ijrochilik san'ati va milliy musiqa asarlaridagi mavqei ilmiy asoslangan tarzda yoritilgan. Shuningdek, rubobning madaniy meros sifatidagi roli, uning musiqa san'ati rivojidagi ta'siri hamda yosh avlodni musiqa madaniyatiga jalb etishdagi o'rni tahlil qilinadi. Tadqiqot davomida rubob cholg'usining zamonaviy talqinlari va uning yangi avlod cholg'ulari bilan uyg'unligi haqida xulosalar berilgan.
O'zbek musiqa madaniyati, rubob cholg'usi, milliy musiqiy meros, ijrochilik san'ati, cholg'u asboblari evolyutsiyasi, madaniy integratsiya, musiqa ta'limi.
MAQSAD: ushbu maqolaning asosiy maqsadi O'zbek musiqiy madaniyatida rubob cholg'usining o'rnini aniqlash, uning tarixiy rivojlanishi va ijrochilik san'atidagi ahamiyatini ilmiy asosda tahlil qilishdan iborat. Shuningdek, rubobning milliy musiqiy merosdagi roli, yosh avlodni musiqaga jalb etishdagi pedagogik ahamiyati va zamonaviy musiqiy ijrochilikdagi talqinlarini o'rganish ham maqolaning muhim vazifalari qatoriga kiradi. Mazkur tadqiqot rubobning xalqaro musiqiy madaniyat bilan uyg'unlashuv jarayonlarini yoritishga va ushbu cholg'u asbobining yangi ijodiy imkoniyatlarini ochib berishga qaratilgan.
MATERIALLAR VA METODLAR: ushbu tadqiqot rubob cholg'usining O'zbek musiqiy madaniyatidagi o'rnini ilmiy asosda o'rganish uchun kompleks yondashuvni qo'llaydi. Tadqiqot davomida bir qator metodlardan foydalanildi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: O'zbek musiqiy madaniyatida rubob cholg'usining o'rni haqida olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, rubob nafaqat milliy cholg'u asbobi sifatida, balki xalqning madaniy identitetini shakllantirishda muhim omil sifatida xizmat qilgan. Tarixiy manbalardan ma'lum bo'lishicha, rubobning kelib chiqishi O'rta Osiyoning qadimiy musiqa an'analariga borib taqaladi. Biroq uning shakli va ijro usullari vaqt o'tishi bilan o'zgarib, hozirgi zamonaviy ko'rinishiga ega bo'lgan.
XULOSA: Rubob cholg'usi O'zbek musiqiy madaniyatining ajralmas qismi bo'lib, uning tarixiy rivojlanishi, ijrochilik san'atidagi o'rni va zamonaviy musiqa janrlaridagi ahamiyati yuksak qadrlanadi. Tadqiqot davomida rubobning milliy musiqa an'analarini
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
shakllantirish va saqlab qolishdagi o'rni, uning xalq musiqasi, maqom san'ati hamda zamonaviy ijodkorlar ijrosidagi talqinlari o'rganildi.
Kalit so'zlar: o'zbek musiqa madaniyati, rubob cholg'usi, milliy musiqiy meros, ijrochilik san'ati, cholg'u asboblari evolyutsiyasi, madaniy integratsiya, musiqa ta'limi.
РОЛЬ РУБОБА В УЗБЕКСКОЙ МУЗЫКАЛЬНОЙ КУЛЬТУРЕ_
© Н.Х. Хайруллаев1И
1 Государственный институт искусства и культуры Узбекистана, Ташкент, Узбекистан
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: данная статя посвящена изучению особого места и значения инструмента рубоб в културе узбекской музыки. В ней научно обоснованно освещаются исторический протсесс формирования рубаба, исполнителского искусства и положение натсионалных музыкалных произведений. Также анализируется рол рубоба как културного наследия, его влияние на развитие музыкалного искусства, рол в привлечении подрастающего поколения к музыкалной културе. В ходе исследования были сделаны выводы о современных интерпретатсиях инструмента рубаб и его гармонии с инструментами нового поколения.
Узбекская музыкалная култура, инструмент рубоб, натсионалное музыкалное наследие, исполнителское искусство, эволюсия музыкалных инструментов, културная интегратсия, музыкалное образование.
СЕЛ: основная сел данной стати - определит место инструмента рубоб в музыкалной културе Узбекистана, на научной основе проанализироват его историческое развитие и значение в исполнителском искусстве. Также к числу важных задач стати относятся рол рубаба в натсионалном музыкалном наследии, его педагогическое значение в привлечении молодого поколения к музыке, исследование его интерпретатсий в современном музыкалном исполнителстве. Селю данного исследования является пролит свет на протсесс гармонизатсии рубаба с мировой музыкалной културой и раскрыт новые творческие возможности этого музыкалного инструмента.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в исследовании исползован комплексный подход к научному изучению места инструмента рубоб в музыкалной културе узбекистана. в ходе исследования исползовался ряд методов.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛТАТЫ: исследования роли инструмента рубоб в музыкалной културе Узбекистана показывают, что рубоб служил не толко натсионалным музыкалным инструментом, но и важным фактором формирования културной самобытности народа. Из исторических источников известно, что
Iqtibos uchun: N.X. Xayrullaev. O'zbek musiqa madaniyatida rubob cholg'usining o'rni. // Inter education & global study. 2024. №9(1) B.460-467.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
происхождение рубаба восходит к древним музыкалным традитсиям Средней Азии. Однако его форма и способы исполнения со временем изменилис и приобрели нынешний современный вид.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: инструмент Рубоб является неотъемлемой частю музыкалной културы Узбекистана, его историческое развитие, место в исполнителском искусстве и значение в современных музыкалных жанрах высоко отсенены. В ходе исследования изучалас рол рубаба в формировании и сохранении натсионалных музыкалных традитсий, его интерпретатсии народной музыки, статусного искусства и современных художников.
Ключевые слова: музыкалная култура Узбекистана, инструмент рубоб, натсионалное музыкалное наследие, исполнителское искусство, эволюсия музыкалных инструментов, културная интегратсия, музыкалное образование.
ROLE OF RUBOB IN UZBEK MUSIC CULTURE_
© Nodirbek Kh. Khayrullaev1®
1 State Institute of Art and Culture of Uzbekistan, Tashkent, Uzbekistan
Annotation
INTRODUCTION: this article is dedicated to the study of the special place and importance of the rubob instrument in the culture of Uzbek music. In it, the historical formation process of rubob, performance art and the position of national music works are covered in a scientifically based manner. Also, the role of rubob as a cultural heritage, its influence on the development of musical art, and its role in attracting the younger generation to musical culture are analyzed. During the study, conclusions were given about the modern interpretations of the rubab instrument and its harmony with the new generation instruments.
Uzbek music culture, rubob instrument, national musical heritage, performance art, evolution of musical instruments, cultural integration, music education.
AIM: the main purpose of this article is to determine the place of the rubob instrument in Uzbek musical culture, to analyze its historical development and importance in performance art on a scientific basis. Also, the role of rubob in the national musical heritage, its pedagogical importance in attracting the young generation to music, and the study of its interpretations in modern musical performance are among the important tasks of the article. This study aims to shed light on the process of harmonizing the rubab with international musical culture and reveal new creative possibilities of this musical instrument.
Для цитирования: Хайруллаев Н.Х. Роль рубоба в узбекской музыкальной культуре. // Inter education & global study. 2024. №9(1). С. 460-467.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
MATERIALS AND METHODS: this study uses a comprehensive approach to scientifically study the place of the rubob instrument in Uzbek musical culture. A number of methods were used during the research.
DISCUSSION AND RESULTS: researches about the role of rubob instrument in Uzbek musical culture show that rubob served not only as a national musical instrument, but also as an important factor in the formation of the cultural identity of the people. It is known from historical sources that the origin of rubob goes back to the ancient musical traditions of Central Asia. However, its form and performance methods have changed over time and acquired its current modern appearance.
CONCLUSION: rubob instrument is an integral part of uzbek musical culture, its historical development, its place in performance art and its importance in modern music genres are highly appreciated. during the research, the role of the rubab in the formation and preservation of national musical traditions, its interpretations of folk music, status art, and contemporary artists were studied.
Key words: uzbek music culture, rubob instrument, national musical heritage, performance art, evolution of musical instruments, cultural integration, music education.
O'zbek musiqasi madaniyati boy va rang-barang merosga ega bo'lib, uning asosiy unsurlaridan biri milliy cholg'u asboblaridir. Ushbu asboblar orasida rubob alohida o'rin tutadi. Rubob O'rta Osiyo xalqlari madaniyatining qadimiy va boy tarixi bilan bog'liq bo'lib, u nafaqat musiqiy cholg'u sifatida, balki xalqning ma'naviy hayotida muhim rol o'ynaydi. Rubobning nafis ovoz tizimi va ijrochilik imkoniyatlari O'zbekistonning klassik musiqa an'analaridan tortib, zamonaviy musiqa janrlarigacha keng foydalanilishini ta'minlamoqda.
Ushbu maqola O'zbek musiqiy madaniyatida rubob cholg'usining tarixiy rivojlanishi, ijrochilik san'atidagi o'rni va uning madaniy meros sifatidagi ahamiyatini tahlil qilishga qaratilgan. Shuningdek, rubobning bugungi kunda milliy va xalqaro darajada musiqiy madaniyatga qo'shgan hissasi, zamonaviy ijodkorlar ijrosida uning yangicha talqinlari ham o'rganiladi. Bu esa rubobning nafaqat o'tmishdagi, balki kelajakdagi madaniy hayotimizdagi ahamiyatini tushunish uchun ilmiy asos yaratadi.
Ushbu tadqiqot rubob cholg'usining O'zbek musiqiy madaniyatidagi o'rnini ilmiy asosda o'rganish uchun kompleks yondashuvni qo'llaydi. Tadqiqot davomida quyidagi metodlardan foydalanildi:
Tarixiy tahlil metodi: Rubobning kelib chiqishi va tarixiy rivojlanish bosqichlarini aniqlash maqsadida turli manbalar, jumladan, tarixiy adabiyotlar, musiqa arxivlari va qadimiy yozuvlar tahlil qilindi. Ushbu metod rubobning milliy musiqa madaniyatida qanday shakllanganini va rivojlanganini aniqlash imkonini berdi.
Komparativ tahlil metodi: Rubob cholg'usining boshqa milliy va xalqaro musiqa asboblari bilan o'xshashliklari va farqlari qiyosiy tahlil qilindi. Bu usul rubobning o'ziga xos
For citation: Nodirbek Kh. Khayrullaev. (2024) 'Role of rubob in uzbek music culture', Inter education & global study, (9(1)), pp. 460-467. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
xususiyatlarini, shuningdek, uning musiqa madaniyatidagi unikal o'rnini ko'rsatishga yordam berdi.
Ijrochilik san'atini tahlil qilish metodi: Rubobda ijro etilgan musiqiy asarlar, ijrochilik usullari va texnikalar o'rganilib, uning ijro imkoniyatlari va ifodaviy vositalari tahlil qilindi. Bu metod rubobning zamonaviy ijrochilikda tutgan o'rnini ochib berishga xizmat qildi.
Etnografik kuzatuv metodi: Xalq musiqasi ansambllarida rubobdan foydalanish, uning xalq ijodiyotidagi o'rni va madaniy hayotdagi ahamiyati kuzatilib, tahlil qilindi. Ushbu yondashuv rubobning mintaqaviy xususiyatlarini aniqlashga imkon berdi.
Pedagogik tahlil metodi: Rubob cholg'usining musiqa ta'limidagi roli, uning yosh avlodni musiqa madaniyatiga jalb etishdagi samaradorligi o'rganildi. Mazkur yondashuv musiqiy ta'lim jarayonida rubobni qo'llashning amaliyotga tadbiqini baholash uchun ishlatildi.
Tadqiqotda nazariy va amaliy metodlarning uyg'unligi rubob cholg'usining tarixiy, madaniy va pedagogik ahamiyatini chuqurroq anglash imkonini berdi. Shu orqali maqolada rubobning O'zbek musiqiy madaniyatidagi o'rni va uning zamonaviy musiqadagi potensiali yoritib berildi.
Rubob cholg'usi nafaqat o'zining betakror ovozi bilan, balki keng ijro imkoniyatlari bilan ham ajralib turadi. Bu cholg'u asbobi turli janrlardagi musiqiy asarlarni ijro etishda qo'llanilib, ijrochilarga boy ifodaviy imkoniyatlarni taqdim etadi. Quyida rub ob ijrochiligining asosiy imkoniyatlari va xususiyatlari tahlil qilinadi:
Rubobning ovoz diapazoni keng bo'lib, uning nozik va shirali tembri musiqiy asarlarning lirizm va dramatizmini yuksak darajada ifodalash imkonini beradi. Bu cholg'u maqom kuylarida va xalq ashulalarini jo'r bo'lishda keng foydalaniladi.
Rubob ijrochiligi turli texnik usullarga boy. Masalan, "tarash", "tez" va "mayin" usullarining uyg'unligi cholg'uni ifodaviy jihatdan boyitadi. Bu texnikalar rubobning xarakterini yanada yorqinroq namoyon qilishga xizmat qiladi.
Rubobning ovoz diapazoni kengligi uning kuy va musiqiy shakllar xilma-xilligini ijro etish imkonini beradi. Ayniqsa, maqomlar, xalq kuy va ashulalari ijrosida rubobning diapazon imkoniyatlari yuksak darajada namoyon bo'ladi.
Rubobda murakkab texnik passajlar, tezkor harakatlar va sozning yuqori nuqtalarida aniqlik bilan o'ynash imkoniyati mavjud. Bu cholg'uni nafaqat milliy musiqa ijrochiligi uchun, balki zamonaviy musiqiy janrlar, jumladan, jazz va estrada musiqasida ham mosl ashtirish imkonini yaratadi.
Rubob yakkaxon cholg'u sifatida ham, ansambl tarkibida ham birdek samarali qo'llaniladi. U jo'r bo'luvchi va etakchi cholg'u sifatida turli ijro vazifalarini muvaffaqiyat bilan bajaradi. Ansambl tarkibida rubobning boshqalar bilan uyg'unlashuv xususiyati uni o'ziga xos va muhim asbobga aylantiradi.
Zamonaviy musiqiy ijrochilikda rubobning improvizatsiya imkoniyatlari keng qo'llaniladi. Rubobning texnik va melodik moslashuvchanligi ijrochilarga yangi uslublar yaratish imkonini beradi. Jazz, folk va boshqa janrlarda rubobning ovoz tizimi musiqaning butunlay yangi qirralarini ochib beradi.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Rubob cholg'usi ijro imkoniyatlari jihatidan boshqa milliy cholg'ular orasida alohida ajralib turadi. Uning boy ifodaviy imkoniyatlari va universalligi milliy musiqa madaniyatini yanada boyitib, zamonaviy ijodkorlar uchun ham yangi imkoniyatlar eshigini oc hmoqda. Shu sababdan, rubobni ijro san'atida chuqurroq o'rganish va rivojlantirish kelajak avlod uchun muhim ma'naviy meros bo'lib xizmat qiladi.
Rubob cholg'usi haqida tadqiqotlar, asosan, uning tarixiy shakllanishi, ijrochilik san'ati va musiqa madaniyati kontekstidagi o'rniga qaratilgan. O'zbek musiqiy madaniyati bo'yicha klassik asarlar, jumladan, O'zbekiston musiqa tarixi va milliy cholg'ularni o'rganuvchi tadqiqotchilar tomonidan rubobning kelib chiqishi, rivojlanish bosqichlari va musiqiy janrlardagi roli batafsil yoritilgan.
Sharq musiqasi bo'yicha ilmiy izlanishlar olib borgan A. Fitrat[1 ] va H. Rizoqulov[2] kabi mualliflarning asarlarida rubobning Sharq musiqasi tizimida tutgan o'rni haqida qimmatli ma'lumotlar keltirilgan. Ularda rubobning turli shakllari, masalan, "cho'l r ubobi" va "baxshichilik rubobi" singari turlari, ularning mintaqaviy xususiyatlari va ijro usullari o'rganilgan.
Zamonaviy tadqiqotlar rubobning xalqaro musiqiy madaniyatdagi integratsiyasi va boshqa cholg'u asboblari bilan uyg'unligi masalalariga qaratilgan. Xususan, S. D. Narziyevning[3] milliy cholg'ularni modernizatsiya qilish bo'yicha ilmiy ishlari rubobning zamonaviy musiqiy talqinlaridagi o'zgarishlarini tahlil qilishda muhim manba hisoblanadi.
Bundan tashqari, pedagogik adabiyotlarda rubobdan musiqiy ta'lim jarayonida foydalanishning samaradorligi, talabalarda milliy madaniyatga qiziqish uyg'otishdagi ahamiyati keng yoritilgan. Ushbu yo'nalishda Z. Ismoilova[4] va F. Karimov kabi mualliflarning ishlari rubobni musiqa ta'limida foydalanish bo'yicha amaliy tavsiyalar beradi.
Adabiyotlar rubob cholg'usining nafaqat tarixiy rivojlanishi va musiqa madaniyatidagi o'rnini, balki uning zamonaviy musiqa jarayonlaridagi ahamiyatini o'rganish uchun boy ilmiy asos yaratadi. Shu bilan birga, tadqiqotlar rubobning milliy identitetni shakllantirish va saqlab qolishdagi rolini yanada chuqurroq o'rganish zaruriyatini ko'rsatmoqda.
O'zbek musiqiy madaniyatida rubob cholg'usining o'rni haqida olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, rubob nafaqat milliy cholg'u asbobi sifatida, balki xalqning madaniy identitetini shakllantirishda muhim omil sifatida xizmat qilgan. Tarixiy manbalardan ma'lum bo'lishicha, rubobning kelib chiqishi O'rta Osiyoning qadimiy musiqa an'analariga borib taqaladi. Biroq uning shakli va ijro usullari vaqt o'tishi bilan o'zgarib, hozirgi zamonaviy ko'rinishiga ega bo'lgan.
Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatdiki, rubob xalq musiqasi, maqom san'ati va zamonaviy ijrochilikda keng qo'llanilmoqda. Xususan, rubobning maqom ashulalaridagi etakchi roli va uning ifodaviy imkoniyatlari ijro san'atini boyitib kelmoqda. Buning ustiga, rubob cholg'usi zamonaviy ansambllar va orkestrlar tarkibida ham keng qo'llanilayotgani uning universalligini namoyon etadi. Rubobning nozik ovoz tizimi va keng diapazonli imkoniyatlari uni milliy cholg'ular orasida ajralib turadigan asbobga aylantirgan.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Rubobdan ta'lim jarayonida foydalanish ham alohida e'tiborga sazovor. Musiqa ta'limi tizimida rubob orqali yosh avlodda milliy musiqa madaniyatiga hurmat va qiziqish uyg'otish samarali vosita sifatida tan olingan. Ammo zamonaviy ta'lim jarayonida rubobni o'qitish usullarining takomillashtirilishi va yangi pedagogik texnologiyalarning qo'llanilishi ehtiyoji mavjudligi ham aniqlandi.
Shu bilan birga, rubobning xalqaro musiqiy madaniyat bilan uyg'unlashish jarayonidagi o'rni ham muhokama qilindi. Tadqiqot natijalari rubob cholg'usining xalqaro musiqiy festivallarda ijro etilishi va boshqa milliy cholg'ular bilan uyg'unlashib, dunyo musiqiy merosining bir qismiga aylanganini ko'rsatdi.
Xulosa qilib aytganda, rubob cholg'usining O'zbek musiqiy madaniyatidagi o'rni uning nafaqat milliy musiqa an'analaridagi roli, balki zamonaviy ijrochilik, ta'lim va xalqaro madaniy muloqotdagi ahamiyati bilan yanada boyib borayotganini isbotladi. Shu bois, rubobni yanada chuqurroq o'rganish va uning imkoniyatlarini rivojlantirish milliy madaniy merosni boyitish uchun muhim vazifadir.
Rubob cholg'usi O'zbek musiqiy madaniyatining ajralmas qismi bo'lib, uning tarixiy rivojlanishi, ijrochilik san'atidagi o'rni va zamonaviy musiqa janrlaridagi ahamiyati yuksak qadrlanadi. Tadqiqot davomida rubobning milliy musiqa an'analarini shakllantirish va saqlab qolishdagi o'rni, uning xalq musiqasi, maqom san'ati hamda zamonaviy ijodkorlar ijrosidagi talqinlari o'rganildi.
Rubobning pedagogik ahamiyati ham yuksak baholandi. Musiqa ta'limida ushbu cholg'udan foydalanish nafaqat ijro san'atini rivojlantirish, balki yosh avlodda milliy madaniyatga qiziqish uyg'otish va ma'naviy merosni qadrlash hissini shakllantirishda muhim vosita ekanligi aniqlandi. Shuningdek, rubobning xalqaro musiqiy madaniyatdagi roli, uning boshqa milliy va zamonaviy cholg'ular bilan uyg'unlashuv imkoniyatlari tadqiqotning muhim natijalaridan biri bo'ldi.
Ushbu tadqiqot rubob cholg'usining nafaqat milliy musiqa madaniyati doirasidagi ahamiyatini, balki uning dunyo musiqiy merosiga qo'shgan hissasini anglashda muhim manba bo'lib xizmat qiladi. Kelgusida rubob ijrochiligi va ta'lim texnologiyalarini yanada takomillashtirish orqali uning milliy va xalqaro musiqiy madaniyatda tutgan mavqeini oshirish dolzarb vazifa sifatida ko'rinadi.
Rubobning tarixi va zamonaviy rivojlanishini o'rganish O'zbekiston musiqa madaniyatining boyligini anglashga xizmat qiladi va uni kelajak avlodga etkazish uchun mustahkam asos yaratadi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Fitrat, A. (1927). Sharq musiqasi. Toshkent: Turkiston Nashriyoti.
2. Rizoqulov, H. (1982). O'zbekiston musiqa tarixi. Toshkent: Fan nashriyoti.
3. Narziyev, S. D. (2005). Milliy cholg'ularni modernizatsiya qilish muammolari. Toshkent: O'zbekiston san'at instituti.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
4. Ismoilova, Z. (2018). Rubob ijrochiligi va uning milliy ta'limdagi ahamiyati. Toshkent: Ilmiy izlanishlar markazi.
5. Vohidov, N. (2003). Maqom san'ati tarixi. Buxoro: Sharq Nashriyoti.
6. Mirzaev, S. (1999). O'zbek xalq cholg'ulari. Toshkent: O'zbekiston Respublikasi San'at va madaniyat nashriyoti.
7. Yunusov, K. (2020). O'zbek musiqiy cholg'ulari: tarixi va buguni. Toshkent: Innovatsion ilm markazi.
8. UNESCO (2001). Traditional Musical Instruments of Central Asia. Parij: UNESCO Publishing.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
Xayrullaev Nodirbek Xayrullaevich, dotsent v.b. [Хайруллаев Нодирбек
Хайруллаевич, и.о. доцент], [Nodirbek Kh. Khayrullaev, assistant professor]; manzil:
O'zbekiston, Toshkent sh., Yalangoch ko'chasi, 127-uy [адрес: Узбекистан, Ташкент, ул.
Ялангоч, 127].
