УУТ: 635.34.
ТАДЦИЦОТ
ОЦБОШ КАРАМНИНГ ЯНГИ ИСТИЦБОЛЛИ
ДУРАГАЙЛАРИ
Нилуфар ИБРАГИМОВА,
таянч докторант,
Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий тадцицот институты.
Аннотация. Проведено сортоисп пытание 42 сортов и гибридов белокочанной капусты при высадке рассады 20 февраля под временным укрытии полиэтиленовой пленкой. Установлены различия по накоплению урожая между сортообразцами. Выделены перспективные гибриды белокочанной капусты Ранини F1, Саннонг F1 и БАН-8398 F1 из Китая с урожайностью 55.0 - 58.3 - 57.1 т/га и массой кочана 1560 -1620 -1650 г, которые рекомендуется выращивать для получения ранней продукции белокочанной капусты.
Ключевые слова: капуста белокочанная, сорт, гибрид, урожайность, масса кочана, полиэтилен плёнка, стандарт, товарный, нетоварный.
Annotation. A variety testing of 42 varieties and hybrids of white headed cabbage was carried out when planting seedlings on February 20 under a temporary cover with polyethylene film. Differences in yield accumulation between cultivars have been established. Promising hybrids of white headed cabbage Ranini F1, Sannong F1 and BAN-8398 F1 from China with a yield of 55.0 - 58.3 - 57.1 t / ha and a head weight of 1560 - 1620 -1650 g were identified. These hybrids are recommended for growing to obtain early production of white heаded cabbage.
Key words: white headed cabbage, variety, hybrid, yield, head weight, polyethylene foil, standard, commodity, non-commodity.
Кириш. О;бош карам инсон саломатлиги учун жуда фойдали хисобланиб, таркибида кандлар, орган"', кислоталар, витаминлар (С, Р, В, В2, РР, К, Е) ва картин, пантотен ва фолат кислоталар, ёглар, фермен.лар. фитонцидлар, калий, кальций, йод, марганц, темир ва бош;а элементларнинг тузлари мавжуд. Карамдан хал; табобатида турли касалликларни олдини олиш ва даволашда кенг фойдаланилади, ов;ат хазм булишида ёрдам беради, иштахани очади ва организмда холесте-ринни парчалаб чикиб кетишини тезлашлаштиради.
Республикамизда сунгги йилларда ахолини озик-ов;ат хавфсизлиги ва баркарорлигини таъминлаш, сабзавот махсулотларига булган эхтиёжини тула
"рндириш ма;садида эртанги, Уртанги ва кечки муд-дат .аьда махсулотлар етиштириш, ;ишло; хужалигини диверсификация килиш, ер-сув ресурсларидан о;илона фойдаланиш, экспортбоп махсулотлар етиштириш дехкон - фермер хужаликлари даромадини ошириш борасида кенг куламли ишлар амалга оширилмокда.
О;бош карам дунёнинг купгина муътадил минта;аларида асосий экин сифатида етиштириб келинади. Шу боис унинг ю;ори хосилдор, турли муд-датларда экишга ярокли навларини танлаш ва яратиш устида куплаб олимлар йиллар давомида изланишлар олиб бориб [6;]. уз тавсияларини берган. Х,осилдорлик ва унинг сифати купро; навга богли; булганлиги
1-жадвал.
Ок,бош карам нав намуналари карамбошлари уртача вазни, (2021 й.)
Нав намуналар Карамбош вазни, грамм 1-ст.га нисбатан, % 2-ст.га нисбатан, % Уртача х,осилга нисбатан, %
1-ст. Грегориан Fa П00 Ю0.0 H6.0 H0.8
2-ст. Навруз 950 86.4 Ю0,0 95.7
Магнус Fj ^90 Н7.3 ^5.8 ^0.0
Emily Fj U00 m.3 М7.4 МЫ
Саннонг Fj ^50 ^0.0 m.5 ^6.3
БАН-8398 Fa !620 М7.2 m.5 ^3.3
Ранини Fj ^60 ML8 ^4.2 ^7.2
боис, энг истицболли навлар ва дурагайларни тан-лаш, яратиш буйича МДХ мамлакатларида бир цанча тадцицотчилар томонидан изланишлар олиб борилган [1; 3;4;5;7;8;9;10;.].
Республикамиз тупроц-ицлим шароитида оцбош карамни эртанги муддатда вацтинчалик плёнка остида етиштириб, ундан барвацт хосил олиш мумкин. Бироц махаллий навлар яхши самара хосил бермайди. Шу му-носабат билан Сабзавот, полиз экинлари ва картошка-чилик илмий тадцицот институти тажриба майдонида 2021 йил оцбош карам коллекциясини урганиш хамда истицболли, эртапишар нав ва дурагайларини танлаш мацсадида махаллий ва турли давлатларда яратилган 40 дан ортиц нав намуналарини эртанги муддатда вацтинча плёнка остига экиб тадцицотлар олиб бордик.
Тадцицот услублари: [2]. Тажрибада хар бир нав намуналари 70х30 см схемада эгатлар узунлиги 12 метр. Экиш муддати 20 феврал. Нав намуналарини таццослаш учун 1-стандарт Грегориан F1 дурагайи ва 2- стандарт сифатида махаллий Навруз нави хизмат цилди. Стандарт навлар хар 10 та нав намуналардан сунг жойлаштирилди.
Тадцицотлар натижалари: Урганилган нав намуна-лар биологик хусусиятлари, морфологик, хужалик бел-гиллари билан фарцланиб, нав намуналар хосилдорлиги 17,1 дан 58,9 т/га гача узгарган. Хосилни йигиш даври-да нав намуналарининг карамбошлари уртача вазни хисобланганда 1-стандарт Грегориан F1 дурагайининг карамбошлари уртача вазни 1100 грамм, 2- стандарт Навруз навиники 950 грамм, барча нав намуналари-нинг уртача курсаткичи 992 граммни ташкил цилди. (1-жадвал).
Emily F1 дурагайида 1400 грамм, Магнус F1 дурага-йида 1290 граммни ташкил цилиб, 1- стандартга нис-батан 17.3-27.3 фоизга, 2-стандартга нисбатан 35.8-47.4 фоизга юцори булди.
БАН-8398 F1 ва Саннонг F1 дурагайларининг карамбошлари уртача вазни аницланганда тегишли равишда: 1650; 1620 граммни ташкил цилди. Ушбу дурагайлар-
нинг карамбошлари вазни стандарт навлар билан таццосланганда: 1-стандартга нисбатан 50.0-47.2 фоиз-га, 2-стандартга нисбатан 74.5-70.5 фоизга, барча нав намуналар уртача (992 грамм) курсаткичига нисбатан 66.3-63.3 фоизгача юцори булган.
Урганилган нав намуналарининг хосилдорлик курсаткичлари хисобланганда, хосилдорликнинг юцори ёки паст булиши карамбошлари уртача вазни ва нотовар хосил мицдорига боглиц булди. Нав намуналар ичда Emily F1 ва Магнус F1 дурагайлари умумий хосили тегишли равишда: 49.9-46.1 т/га оралигида булиб, нотовар хосили мицдори умумий хосилидан 2.00.5 фоизни ташкил этди. Ушбу дурагайларнинг товар хосили гектаридан 45.1-49.6 тоннани ташкил цилиб, 1-стандарт Грегориан F1 дурагайига нисбатан 15.3-26.8 фоизга, 2-стандарт Навруз навига нисбатан 35.4- 48.9 фоизгача юцори булди (2-жадвал).
Нав намуналар ичида, Саннонг F1 ва БАН-8398 F5 дурагайларининг умумий хосили тегишли равиш-да: 58.9-57.8 т/га.ни ташкил этиб, нотовар хосили Ранини F1 ва Саннонг F1 1,0 %, БАН-8398 F1 1,2 % ни ташкил цилиб, товар хосили гектаридан тегишли равишда; 58.3-57.1-55.0 т/га.ни ташкил этди. Ушбу дурагайларнинг хосилдорлиги 1-стандарт Грегориан F1 дурагайига нисбатан 49.1-46.0 фоизга, 2-стандарт Навруз навига нисбатан 72.5-71.4 фоизгача юцори булди. Саннонг F1, БАН-8398 F1 ва Ранини F1 дурагайлари хос^!дорлиги барча нав намуналарининг уртача (33.1т/га) хосилдорлик курсаткичига нисбатан 66.276.1 фоизгача юцори булди.
Хитойнинг Саннонг F1 ва БАН-8398 F1 дурагайлари карамбошлари вазни 1620 -1650 граммни ташкил цилиб, гектаридан олинган хосилдорлик стандарт навлар ва барча нав намуналарининг уртача курсаткиларига нисбатан 49-71 фоизгача энг юцори булган.
Хулоса. Урганилган барча нав намуналарининг хосилдорлиги гектаридан 10,6 тоннадан 58.3 тоннагача узгариб турди. Хосилдорлик курсаткичлари: 1- стандарт Грегориан F1 дурагайида гектаридан 39.1 т/га,
2-жадвал.
Оцбош карам нав намуналари х,осилдорлик курсаткичлари, т/га. (2021й.).
Нав намуналар Умумий хосил, т/га Нотовар хосил, % Товар хосил, т/га 1-ст.га нисбатан, % 2-ст.га нисбатан, % Уртача хосилга нисбатан, %
1-ст. Грегориан F1 39.3 0.5 39.1 100,0 117.4 118.1
2-ст. Навруз 33.9 1.7 33.3 85.1 100,0 100.6
Магнус F1 46.1 2.0 45.1 115.3 135.4 136.2
Emily р1 49.9 0.5 49.6 126.8 148.9 149.8
Саннонг 1 F 58.9 1.0 58.3 149.1 175.1 176.1
БАН-8398 F1 57.8 1.2 57.1 146.0 171.4 172.5
Ранини F1 55.6 1.0 55.0 140.6 165.2 166.2
MAXSUS SON [2] 2021 AGllO INFORM
77
2- стандарт Навруз навида 33.3 т/га. ни ташкил этди. Ранини F1 (55.0 т/га), Саннонг F1 (58.3 т/га) ва БАН-8398 F1 (57.8 т/га) дурагайлари 1-стандарт Грегориан F1 дурагайидан 40.6-49.1 фоизга, 2-стандарт Навруз навига нисбатан 65.2-72.5 фоизгача юкори булди. Ушбу
дурагайлар хосилдорлиги барча нав намуналарининг (33.1т/га) уртача хосилдорлигига нисбатан 66.176.1 фоизгача юкори булиб, эртапишарлиги, юкори хосилдорлиги билан ажралиб чикди ва нав намуналар ичида исти;болли деб топилди.
Фойдаланилганадабиётлар:
1. Езепчук Л.Н. Продуктивность гибридов капусты белокочанной в условиях сухостепной зоны Республики Бурятия / Аграрный вестник Урала.-2009.-№11 (65).-С.44-47.
2. Изучение и поддержание мировой коллекции капусты: Метод. указания. /Под ред. Бооса Г.В. Л., 1988.- 117 с.
3. Выращивание капусты в открытом грунте http://superogorod. 7910.org/artidejnfo.php? агйс^^=1154.Из-учение и поддержание мировой коллекции капусты: Метод указания. / Под ред. Бооса.
4. Ганичкина О., Ганичкин А. Капуста белокочанная. / Моим огородникам. - М.: ЭКСМО, 2005. - С. 130-137.
5. Дынко В. Капуста белокочанная. / 600 практических советов овощеводам. - М.: Тид «Континент-Пресс», 2000. - С. 153-154.
6. Буриев Х.Ч., Абдуллаев А.Г. Карам. О;бош карам / Томорка сабзавотчилиги. - Т.: Мех,нат, 1994. - Б. 55-58.
7. Голенева Л. М. Какой сорт капусты выбрат // Ж.: Картофель и овощи. - Москва, 2001. - № 1. - С. 25-26.
8. Сакара Н.А., Жильцов А.Ю. Оценка адаптивного потенциала сортов и гибридов капусты в Приморском крае // Ж.: Картофель и овощи. - Москва, 2007. - № 7. - С. 8.
9. Сапега В.А. "Выявление потенциальной продуктивности сортов капусты белокочанной" // Ж.: Аграрная наука. - Москва, 2014. - № 9. - С. 17-19.
10. Потапов Н.А., Галеев Р.Р., Потапова С.С., Рогова Е.В. Перспективные гибриды капусты и моркови в Западной Сибири // Ж.: Картофель и овощи.- Москва, 2015. № 10. - С. 16-18.
»И
УУТ: 634.9
-
ДОРИВОР УСИМЛИКЛаР етиштиришнинг ЮТУЦЛАРИ В КЕЛАЖАК ИСТИЦБОЛЛАРИ
Нигора ХОДЖАЕВА, Асроржон ЦУЧЦОРОВ.
ТААКИЦОТ
Бугунги кунда доривор усимликларга булган ;изи;иш тобора ортиб, уларни нафа;ат табиатдан ёввойи холда териб олиш, балки плантация усулида купайтириш ва кайта ишлашни ташкил этиш билан шугулланувчи фермерлар ва тадбиркорлар сони хам сезиларли даражада ошиб боряпти.
Узбекистон табиий ва географик жихатдан доривор усимликларга бой худуд хисобланади. Республикада табиий холда 4500 турга я;ин юксак усимликлар мав-жуд булиб, шулардан 1200 га я;ин усимлик турлари дориворлик хусусиятига эга.
Мамлакатимизда сунги йилларда доривор усимликларни ривожлантиришда табиий бойликларни асраб-авайлаб унумли фойдаланишга Хукумат томони-дан катта ахамият берилмокда. Жумладан, Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 10 апрелдаги "Ёввойи холда усувчи доривори усимликларни мухо-фаза килиш, маданий холда етиштириш, кайта иш-лаш ва мавжуд ресурслардант окилона фойдаланиш"
чора-тадбирлари тугрисидаги карори сохани тубдан ривожланишининг хукукий асосларини яратиб берди.
Ушбу карордаги вазифаларни амалга ошириш нати-жасида утган давр мобайнида 9 та доривор усимликлар етиштириш кластерлари ташкил этилиб, кластерлар томонидан мойчечак, коврак, лимонут, калампир ялпиз, кизилмия, заъфарон ва бошка доривор усимликлар етиштирилмокда хамда уларнинг фаолияти натижа-сида 4 та хорижий давлатга йиллик уртача 1,7 млн АКШ доллари кийматида доривор усимлик хом ашёси ва кайта ишланган махсулотлари экспорт килинмокда.
Сохага эътиборнинг ортиши хамда мавжуд имко-ниятлардан окилона фойдаланиш натижасида республикада 112 турдаги доривор усимликлар расмий табобатда фойдаланишга рухсат берилган булиб, ушбу доривор усимликларнинг 80 % ни табиий холда усувчи усимликлар ташкил этади. Табиий холда усувчи доривор усимликларнинг хом ашё захираси чегара-ланган булиб, уларни мухофаза килиш, биоэкологик