SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 2 I 2021
ISSN: 2181-1601
НОКИШЛОК ХУЖАЛИК МАКСАДЛАРИГА МУЛЖАЛЛАНГАН ЕРЛАРНИ КАДАСТРЛИ БАХОЛАШ МУАММОЛАРИ
Аллаберган Бабажанов
Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари
институти доценти a. babaj anov@tiiame. uz
АННОТАЦИЯ
Маколада ерларни бахолаш амалиётининг энг мураккаб йуналишларидан бири хисобланган нокишлок хужалик ерларини, хусусан, ахоли пунктлари ерларини кадастрли кийматини бахолаш муаммолари тадкик килинган, уни ижобий хал килиш учун ахоли пунктлари ер участкаларини максадли мохиятини, уларнинг кийматига таъсир курсатувчи турли табиий, иктисодий, ижтимоий, шахарсозлик ва экологик омилларни, шунингдек, хар бир аник ер участкасининг жойлашган жойи буйича локал тавсифларини хисобга олиш зарурлиги эътироф этилади, бундай ишни амалга ошириш натижасида олинган маълумотлар бундай ер участкаларини бозор активларига айлантиришда мухимлиги курсатиб берилади.
Таянч иборалар. Ер участкаси, ахоли пунктлари, кадастр, киймат бахолаш, табиий, иктисодий, ижтимоий, экологик, бозор активлари, максадли фойдаланиш, локал тавсифлар, харажат, даромад, норматив бахолаш
PROBLEMS OF CADASTRAL EVALUATION OF LAND INTENDED FOR
NON-AGRICULTURAL PURPOSES
Allabergan Babajanov
Associate professor of Tashkent Institute of Irrigation and Agricultural Mechanization
Engineers a.babaj anov@tiiame. uz
ABSTRACT
The article examines the problems of cadastral valuation of non-agricultural land, in particular, the land of settlements, which is one of the most difficult areas of the practice of land resources assessment, especially notes the fact that for a positive solution to this issue, it is necessary to take into account a number of factors related to the intended use of land resources, natural, economic, social, urban planning and environmental factors, as well as taking into account local characteristics by location of
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 2 I 2021
ISSN: 2181-1601
specific land plots. The importance of the data obtained as a result of such work when turning the land plots of a locality into market assets is indicated.
Keywords: Land plot, locality, cadastre, valuation, natural, economic, social, environmental, market assets, intended use, local characteristics, costs, income, regulatory assessment
КИРИШ
Ишлаб чиккаришнинг хар кандай воситаларидан бозор икктисодиётига мос окилона ва самарали фойдаланиш, биринчи галда, унинг энг мухим хусусиятлари канчалик чукур ва хартомонлама урганилганлигига богликдир. Бу коида, энг аввало, ер майдонларига, хусусан, нокишлок хужалик максадларига мулжалланган ерларга тааллукли булиб, улардан иктисодиёт тармокларида тула ва тугри фойдаланиш хар томонлама асосланган тадбирлар мажмуасини ишлаб чикишга изчиллик билан ёндошиш ва ердан фойдаланиш амалиётида тупланган тажрибаларга катъий риоя килиш хамда ушбу ерларнинг хусусиятларини урганиш асосида ташкил этилиши мумкин. Бунда, айникса, шундай ер майдонларини кадастрли бахолашнинг хар томонлама асосланган, оддий ва барча учун тушунарли услубиятини яратиш ва нокишлок хужалик ахамиятидаги ерлардан фойдаланишни ташкил этиш амалиётига тавсия этиш бугунги кунда хал килиниши лозим булган асосий муаммолардан биридир.
ИЛМИЙ ТАДКЩОТ МЕТОДОЛОГИЯСИ
Нокишлок хужалиги ерларига, энг аввало, ахоли яшаш жойлари тагидаги ерлар киради, Демак, республика худудида мавжуд булган шахарлар, шахар типидаги поселкалар ва кишлок ахоли яшаш пунктлари ерларини кадастрли кийматини аниклаш бундай кийматни шакллантиришнинг энг мухим назарий ва амалий кирраларини урганиш ва уларга катъий риоя килиш асосида амалга оширилиши мумкин.
Дунё бахолаш амалиёти мулкларни, жумладан, ахоли яшаш жойлари ерларини киймат бахолашга катта таъсир курсатувчи катор омилларни алохида ажратади [1-3 ]:
• жисмоний омиллар - иклим, ресурслар, жойнинг топографияси, тупрок ва инсон томонидан яратилган бинолар, иншоотлар, курилмалар, коммунал объектлар, ер участкаларининг шакли ва хак.;
• ижтимоий омиллар- ахоли пунктларида ахоли сонининг усиш суратлари, турмуш тарзи,оила аъзоларининг сони, жиноятчилик даражаси, таълим олиш даражасининг узгариш суратлари ва хак. ;
• иктисодий омиллар- даромад даражасининг суратлари, бандлик, кредит сиёсати,фоиз ставкалари, ижара туловларининг ставкалари, курилишларга харажатларнинг усиши ёки пасайиши, бахолар;
• сиёсий омиллар-минтакалаш, курилиш меъёрлари ва коидалари, турли хизматлар, саломатлик ва хавфсизлик, солик сиёсати, атроф мухит мухофазаси.
Юкорида кайд килинган барча омиллар бараварига таъсир курсатади ва ахоли пунктлари ерларини кадастрли кийматини шакллантиришда мухим роль уйнайдилар. Шуларни эътиборга олган холда тадкикотда аналитик тахлил,хисоб китоб ва монографик тадкикот усулларидан кенг фойдаланилди.
ТАДКИКОТ НАТИЖАЛАРИ ВА ИЛМИЙ МУНОЗАРА.
Шуни алохида кайд килиш зарурки, кишлок хужалигига мулжалланган ерларнинг кадастрли кийматини бахолаш ернинг кишлок хужалигида асосий ишлаб чикариш воситаси, мехнат воситаси ва мехнат предмети сифатидаги функциялари билан белгиланади. Шу сабабли бундай ерларни бахолашнинг асосига кишлок хужалиги ишлаб чикаришига ер ресурсининг функционал таъсир курсатувчи омиллари ( тупрок унумдорлиги, сарфланган харажатлар, олинган даромадлар ва бошк.) куйилган. Аммо нокишлок хужалиги ерлари, кишлок хужалиги ерларидан фаркли уларок, турлича функционал мохиятга ( ахолини жойлаштириш урни, асосий ишлаб чикариш воситаси, ранг баранг ишлаб чикаришларни, хизмат курсатишларни амалга ошириш жойи ва хак.) эгадир. Шу билан бир каторда, масалан, ахоли яшаш пунктларидаги алохида ер участкаларининг мохияти тез тез узгариб туради. Масалан, бугун якка тартибдаги уй жойлар билан банд булган ер участкаси маълум муддатдан кейин ахолига маданий маиший хизмат курсатиш объектлари жойлашган ер участкасига ёки бугун умумий фойдаланишдаги ер булаги кейинги йилда ишлаб чикариш корхонаси билан банд булган ер участкасига айланиб колиши мумкин. Бундан ташкари, ахоли яшаш пунктлари ерларининг кийматига юкорида кайд килинган жисмоний, ижтимой,иктисодий ва сиёсий омиллар хам катта таъсир курсатади. Буларнинг барчаси нокишлок хужалиги ерларини, жумладан, ахоли яшаш пунктлари ерларини кадастрли кийматини аниклаш ишларини нихоятда мураккаб жараён эканлигидан далолат беради. Аммо, ушбу муаммони мумкин кадар ижобий хал кили, хусусан, ахоли пунктлари ерларини кадастрли кийматини аниклашнинг мукаммал ва оддий услубиятини яратиш, ундан фойдаланган холда республикамизнинг турли худудларида таркалган бундай ерларни кадастрли кийматини аниклаш хамда унинг натижаларини куллаган холда ердан фойдаланишнинг бозор масалаларини хал килиш зарур булади.
O-uö öopu-raH MoHorpa^HK TagKHKoT-ap Hara^anapuHH KypcaTaguKH, öyryHru KyHra Kagap axo-u nyHKraapu epnapHHHHr KagacTp-u KufiMaTHHH aHHK-am öyfiHHa HKTHCognu o-HM-ap TOMOHugaH KaTop ycnyöutfraap um-aö HHKumra xapaKaT KH^HHraH [4-6]. Ymöy ycnyöutfraap acocuga öat3aH epHH KyHMac My-K cu^aragarH xycycutfraapu eTraHH xo-ga ymöy My-K-apHH öaxo-amga KynnaHH-agHraH xapa^arau-HK, gapoMag-u-HK Ba KHecHfi TaKKoc-am eHgomyB-apu eTca [7-9], 6at3aH ymöy ep ynacTKanapaHEHr ycTKH Ba octkh KHcM-apuga ^oönamraH oöteKT-apHHHr eKH MyxaHguc-HK HH$paTy3HnManapHHHHr KUÖMaraHH öaxo-am, axo-u nyHKraapu ep-apuHH cerneHT-am Ba y-apHH a-oxuga a-oxuga öaxonameHgomyBnapu eTagu. ^eMaK, öyHgafi Typ-u TyMaH eHgomyB-ap Harn^a-apu xaM Typnuna öy-umu TaöHHfigup. ByHgafi xo-aT, cy3cu3, öaxo-am Hara^anapugaH ^ofiganaHum Ky-aMHHH neKnaö Ky^gn, axo-u nyHKraapu ep-apuHH öo3op aKTHB-apura afinaHTupumra hmkoh öepMafigu [10-12].
afo-h nyHKraapuHH pHBo^naffrapum Ba öyHHHr Hara^acuga y-ap Herapanapugaru ep-ap KufiMaTHHu ycumura, acocaH, axo-u nyHKraapuHH MexHarnu, KanuTa- Ba TagöupKopnHKHH ®:anö Ku-um ^ofiura afinaHTupHnumH oKuöaraga эpнmнпagн. ByHHHr ynyH öo3op MexaHH3M-apH cu^arnga nm xaKH cTaBKa-apu, $oöga Ba ^oronapgaH ^ofiganaHH-agH. EyHgaH my Hapca aHHK Ba paBmaH öy-agHKH, axo-u nyHKraapuHH puBo^naHumu ynyH gaB-aTHHHr co-HK cuecara xa- KunyBHH omh- öy-agu. HeraKH, um xaKura, KanuTa- Ba TagöupKopnHKKa co-HK-ap y-apHH Kynaßumura MaH^aaTgopnuKHH nacafiTupagu. PuBo^naHumra xapaKaT KH-aguraH axo-u nyHKTnapn ymöy oMH—apra co-HK-ap mkhhh KaMafiTupumu xaMga y-apHHHr acocufi khcmhhh KaMafiTupum hmkohhath öy-MafiguraH ep pecypc-apuga ^aM-aHumu 3apyp. fflyHgaö xonarga axo-u nyHKTura umnu Kynu, KanuTa- Ba TagöupKopnHKHH Kupuö Ke-umu Kynaagn, ep peHTacu omagu, puBo^naHum gapa^acura Tatcup KypcaranMaögH. Axo-u nyHKTHHHHr puBo^naHumu ynyH KanuTa-HH KynpoK ^anö KH-HHumH ^yga MyxuMgup, HeraKH KanuTa- eTap-u öynca MexHaT Ba ep aHna Maxcyngop öy-agu, geMaK, nm xaKH xaM, peHTa xaM MKopu öy-agu. PeHTa- ep MyHocaöaraapuHHHr ropuguK maK-garu HKTHcogufi TagöHFHgup[13]. AMa-ueTga epgaH ^oöganaHumra pyxcaT öepгaнпнгн ynyH n^apann ep My-Kgopnra (maxapra eKn gaB-aTra) TynaHgnraH n^apa xaKu maK-ngarn Ty-oB, тaöнннкн, ep peHTacn KypaHnmnga öy-agn. By Ty-oB KaHgan TapKnönH KucM-apgaH nöopaT öy-MacnH, yHBHr ynyH ep peHTacn önnaH yMyMnH-nK tomohb myHgaH nöopaTKn, y epHnHr KuHMaraHn aHnK-afign, atHn öy epHn n^apara öepnm нaтн®;acнgaгн KannTannamraH gapoMaggnp. fflynapHn эtтнöopгa onraH xonga axonn nyHKT-apn epnapaHn KagacTpnn öaxonam acocnra кУfiнпнmн 3apyp öynagnraH, npннцнnнaп axaMn^Tra mo-bk KyHugarn Konganapra anoxuga эtтнöop öepnm 3apyp: • axo-H nyHKT-apHHHHr Typ-H TyMaH-HrH, KaTTa KHHHK-HrH, Typ-H
gapa^anapga pHBo^naHraHnuru, MyxaHguc-HK HH^paTy3H-ManapH öunaH Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 1030
Typnu gapa«:aga TatMHHnaHraHnurH SyryHru mapoHTga axonu nyHKraapu epnapHHH KagacTpnu Saxonam ynyH aroHa mKana Ba Sa3aBHfi Metepufi KHHMaTHH umnaS HHKumra Ba ^ofiganaHumra hmkoh SepMafigu;
• KynrHHa MaMnaxaTnapgaru axonu nyHKraapu epnapHHH HopMaTHB KHHMaTHHH aHH^nam aManueTH KypcaTagHKH, epnapHHHr HopMaTHB KHHMaTH So3op KufiMaTHHHHr 70- 75 ^orogaH KaM SynMaraH khcmhhh Tamxun этagн,axoпн nyHKTH ep ynacTKacuHHHr HHgHBugyan KagacTp KHHMaTHHH Terumnu KagacTp ynacTKacuHHHr xucoSnaHraH Sa3aBHfi HopMaTHB KHHMaTugaH ^apsu эсa 50,0 ^orogaH omMafigu. KaTTa MHKgopnapga ^apKgap Ky3aTHnca ymSy HHgHBHgyan ep ynacTKacu Kaficu KagacTpnu Saxonam ynacTKacura Kapamnu экaнпнгнгa aHHKgHK KHpHTHHHmHra 3apypuaT Tyrunagu;
• xagacTpnH KHfiMaT Saxonam Typnu gapa^anapgaru axonu nyHKraapuHH maKmaHHmu Ba puBo^naHHmu SyfiHHa yMyMKpSyn KunHHraH maxapco3HHK TaMofiHnnapHgaH KenuS HHKHmu, ynapHH xucoSra onumu Ba ynapra acocnaHHmH KepaK.
^apxaKHKaT, MKppuga эtтнpo$ этнпгaнпap axonu nyHKTnapu epnapHHH KagacTpnH KufiMaTHHH Saxonam ^yga MypaKKaS ®:apaeH экaнпнгннн aHa SHp Kappa HaMoeH KH-nagu. EyHga axonu nyHKTHHH anoxuga MHHTa^anapra a^param, xap SHp MHHTaKaHH yMyMHfi xonarara KapaS y epgarH ynacTKanapHH Saxonam nafiTHra ymSy ynacTKanapHH MoxuaTHHH aHHKgam, SaxonaHaeTraH ep ynacTKacura Tatcup KypcaTyBHH Typnu TyMaH oMHnnapHH xucoSra onum, ymSy SaxonaHaeTraH ep ynacTKacHHH maxapco3HHK SenrunapuHH xucoSra onum Ba Som^anap MyxHM axaMHaTra эгa Synagu. AfiHaH my HyKTau Ha3apgaH E.ro.XogueB Ba 3.C.ASgynnaeBnap ToMoHHgaH TaKnu^ этнпгaн eHgomyB MatnyM aManufi axaMHaT KacS этagн [14]. YnapHHHr ^HKpnapura Kypa, axonu amam nyHKraapu ep ynacTKanapuHH KagacTpnu KHfiMaT Saxonamra Ba Sy SaxoHH maKrnaHTHpumra Kyfiugaru Sup rypyx oMHnnap y3napHHHHr e H^oSufi, eKH canSufi TatcupuHH KypcaTagunap:
• axonHHH ymSy axonu nyHKTHHHHr MapKa3ura, yMyMaxonu nyHKTH axaMHaTugaru MagaHHfi Ba Maumufi xH3MaT KypcaTHm oSteKraapura Sopum yHrafinunuru;
• MapKa3namraH MyxaHgucnHK HHmooraapH Ba xygygHH oSogoHnamraH^HK SunaH TatMHHnaHraHnurH, TpaHcnopT KaTHoBHHH um ^ofinapura yHrafinunuru;
• MHKpopafioH, KBapTan eKH Maxannufi axaMHaTgaru Som^a nofiuxaBHfi SupnHKnap goupacuga axonura MagaHHfi Maumufi xH3MaT KypcaTHm coxacHHH puBo^naHraHHHK gapa^acu;
• KypunManapHHHr Tapuxufi KHMMaTnunuru, xygygHH эcтeтнк Ba naHgma^Tnu KHMMaTnunuru;
• aTpo$ MyxHTHHHr xonaTH, caHHTapua Ba MHKpouKguMHfi mapoHTnap; Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 1031
• KypugumgapHuHr MyxaHgucgu reogoruK mapouTu, xagoKarau TaSuufi Ba aHTponoreH Tatcupgapra xygygHu yHpamuHu эxтнмoggнк gapa^acu;
• xygygHu pекpеaцнoн KuMMarauguru.
X,aKuKaTaH xaM axogu nyHKTu Herapacuga ^ofigamraH xap Sup ep yHacTKacu, yHgaH ^ofigagaHum MoxuaragaH KaTtufi Ha3ap WKopugaru 7 rypyx OMuggap SugaH y3Bufi SorguKgup. AfiHaH ymSy rypyx OMuggapHuHr Tatcupu ep yHacTKacu KufiMaraHu omupumu, ëKu , aKcuHHa, KaMafiTupumu MyMKuH. fflyHu эtтнSopra ograH xogga TagKuKOTHunap xap Sup rypyx OMuggapHu aHuK Sup ep yHacTKacura HucSaraH yHpamu MyMKuH SygaguraH Sup HeHa kuhuk rypyx OMuggapura a^parnmHu TaKgu^ этнmгaн Ba ygap SyfiuHa KaTOp Ty3aTMa кoэ$$нцнeнтgapннн TaBcua KugumraH [1517]. Ep yHacu Saxogam ^apaëHuga xap Sup kuhuk OMugHuHr TatcupuHu эtтннSopra ogum Harn^acuga ep yHacTKacura Terumgu Ty3ama кoэ$$нцнeнтн KupuTum 3apypuaTu Tyrugagu. OguHraH axSoporaap acocuga xap Sup Saxogam yHacTKacuHu rooxgam aMagra omupugagu. YHga ep yHacTKacuHuHr maxapHu pe^agamrapum TapKuSugaru pogu xaMga .WKopuga caHaS yTugraH yHra Tatcupu Kypcarngagu. EyHgafi rooxHOMa Saxogam yHacTKacura WKopuga caHaS yTugraH OMuggapHu TatcupuHu MuKgopufi ^uxaTgaH Kafig Kugum yHyH acOc Sygagu. OMuggapHuHr MuKgopufi KufiMaraapu Maxcyc xucoS kutoS ^agBagura Tymupugagu. YmSy MatgyMOTgapgaH ^ofigagaHraH xogga xap Sup Saxogam yHacTKacu SyfiuHa xygygHu HucSufi KuMMarauguruHuHr SomgaHFuH кoэ$$нцнeнтннн Kyfiugaru ^opMyga ëpgaMuga aHuKgam TaKgu^ этнgagн:
Sy epga: K - aHuK Sup Saxogam yHacTKacu Herapacuga ymSy xygygHu HucSufi KuMMarauguruHuHr yMyMgamraH кoэ$$нцнeнтн,
Ahuk Sup Saxogam yHacTKacu Herapacuga xygygHu HucSufi KuMMarauguruHu yMyMgamraH кoэ$$нцнeнтнgaн ^ofigagaHraH xogga ep yHacTKacuHuHr KagacTpgu KufiMaTuHu aHuKgam yMyMufi KypuHumga Kyfiugaru TeHrguK ëpgaMuga aHuKgaHagu:
Sy epga: P - ep yHacTKacuHuHr KagacTpgu KufiMara, MuHr cyM;
Sep yH - ep yHacTKacuHuHr MafigoHu, kb.m;
Pnoc- axogu nyHKTugaru MaB^yg нн$paтyзнgмagapнннr xycycuaTgapuHu xucoSra ogyBHu, aHuK Sup ep yHacTKacu yHyH OMuggapHuHr Hu3uKgu ^yH^uacu;
P xap. -aHuK Sup ep yHacTKacuHuHr xycycuaTgapuHu (goKag) xucoSra ogyBHu aHuK Sup ep yHacTKacu yHyH xapaKaraap napaMeTpgapuHuHr Hu3uKgu ^yH^uacu.
K - ep yHacTKagapu SugaH xapaKaraap Tyrpucugaru axSopoTgap Sop SygraH epgaH ^yH^uoHag ^ofigagaHumHuHr Sup TypugaH So3op cTaTucTuKacu
K = 1 + K1 +K2 + K3 + K4 + K5 + K6 + K7 , (1)
K1 ,.....K7 - 1- 7 rypyx OMuggapu SyfiuHa Ty3ama кoэ$$нцнeнraap
, (2)
MaB^yg SynMaraH epgaH ^yH^uoHan ^ofiganaHumHHHr Som^a Typura yTum кoэ$$нцнeнтн.
Axonu nyHKTnapu epnapuHH KagacTpnu KufiMaTHHH Saxonamga WKopugarunap SunaH Sup KaTopga xap Sup ep yHacTKacuHHHr Ma^cagnu ^ofiganaHum Typu anoxuga a^panuS Typagu. MacanaH, aHHK Sup ep yHacTKacu yfi ^ofi SuHonapu SunaH SaHg Synagu, Som^a Sup myHgafi ep yHacTKacu caBgo, yMyMufi oBKaraaHum oSteKTH SunaH SaHg Synumu MyMKHH. EyHga pean gapoMag KenTupumu HyKTau Ha3apgaH hkkhhhh ep yHacTKacu SupuHHucura HucSaTaH 3- 4 SapoSap KynpoK gapoMag Kemupagu. EyHgafi Ma^cagnu ^ofiganaHumu SyfiuHa ep ynacTKanapuHH anoxuga anoxuga a^param Ba xap Sup ^ofiganaHunum Typu SyfiuHa Terumnu Ty3aTMa кoэ$$нцнeнraap KupuTum ep ynacTKanapuHH KagacTpnu KufiMaTHHH Saxonamga ^yga 3apyp Ba Sy Ma^cagra MyBo^HK; Synagu. fflynapHH эtтнSopra onraH xonga Saxonam ®;apaeHHga axonu nyHKraapu Herapacugaru epnapHH Saxonam caHacura Ma^cagnu ^ofiganaHunumura KapaS Terumnu Ty3aTMa кoэ$$нцнeнraapннн KupuTum no3HM Synagu. EyHga, aHTafinuK, yfi ^ofinap SunaH SaHg epnapra 1,0 кoэ$$нцнeнтннн KpSyn KunraH xonga TagSupKopnuK, caBgo, yMyMufi oBKaraaHum maxoSHanapu, MexMoHxoHanap Ba xaxo3opnap SunaH SaHg epnapra, KenTupumu MyMKHH SynaguraH gapoMagnapura KapaS rosppu gapa^agaru Ty3aTMa кoэ$$нцнeнraapннн KpSyn Kunum 3apyp [18].
EyHgaH Tam^apu, axonu amam nyHKraapugaru xap Sup anoxuga ep yHacTKacuHHHr noxan, y3ura xoc TaBcu^napuHH xaM, Su3HHHrHa, xucoSra onum 3apyp. MacanaH, Sup ep yHacTKacu TaSuufi mapouTH SyfiuHa MypaKKaS pente^nu exu cu^aTH SyfiuHa, MyxaHgucnu reonoruK HyKrau Ha3apgaH, xygyguHH экoпorнк TaBcu^u ^uxaTugaH exu SynMaca, maxapco3nuK HyKrau Ha3apgaH yHHanuK TanaSra ^bbos SepMafiguraH xonaTga Synumu MyMKHH, Som^a Sup ep yHacTKacu эca, axcuHHa, WKppugaru mapouraapu SyfiuHa aHHaruHa axmu Synumu MyMKHH. OgaTga, ep yHacTKanapuHHHr SyHgafi noxan TaBcu^napuHH, axcapuaT TagKHKoTHunap hkkh rypyxra a^paTumraH [19-21]:
• MatnyM Sup ^yH^uoHan ^ofiganaHumgaru ep yHacTKacuHHHr HucSufi KHMMaTHHH, geMaK, ep yHacTKacuHHHr KagacTpnu KufiMaTHHH omupaguraH;
• myHgafi ep yHacTKacHHHHr HHcSHfi KHMMaTHHH, geMaK, ep yHacTKacHHHHr KagacTpnu KufiMaTHHH nacafiTupaguraH.
^ap KaHgafi ep yHacTKacuHHHr SyHgafi noxan TaBcu^napura KyfiugarunapHH KupuTum MyMKHH: MyxaHgucnu reonoruK, ep yHacTKacuHH MyxaHgucnu ^Hxo3naHraHnurH Ba oSogoHnamraHnuru, KyHganuK MagaHufi Maumufi xu3MaT KypcaTum oSteKraapura aKUHnuru Ba yHrafinuru, внgeoэкoпorнк canSufi exu u^oSufi KypuHumnap, maxapco3nuK, экoпorнк (Typnu u^nocnaHumnap, aTMoc^epa xaBocuHH SynraHraHnuru Ba xax.). AnSarra, SyHgafi noxan TaBcu^nap xaM ep yHacTKacuHHHr yMyMufi KHMMaTura, geMaK, KagacTpnu KufiMaTura KaTTa canSufi exu
h^oöhh Tatcup Kypcaragu. ffly caöaönu xaM axonu nyHKTHgaru aHHK öup ep ynacraacHHH KagacTpnu KHHMaTHHH öaxonam ®:apaeHHga öyHgaö xonaraapHH anöarra xucoöra onum 3apyp. By эсa, anöarra, WKopuga caHaö yranraH noKan TaBcu^napHH KeHrpoK epHTHÖ, xap öupu ynyH Terumnu Tap3gaep ynacraacu KHHMaTHHH omupyBHH eKH nacaÖTHpyBHH Ty3aTMa кoэ$$нцнeffraap KupuTHmHu Tanaö Kunagu. fflyHgaö Ty3aTMa кoэ$$нцнeffraapнн Ky^naraH xonga MatnyM öup ep yHacTKacHHHHr KagacTpnu KHHMaTHHH aHHKgam hhmhh TagKHKoTHHnap B.ro.XogueB Ba B.B.BepKHHOBnap TOMOHHgaH TaKnu^ этнпгaн KyHugaru ^opMyna epgaMHga aManra omupunumu MyMKHH:
C = K x Cb x P , ( 3)
6y epga C - noKan TaBcu^HHH xucoöra onraH xonga MatnyM öup ^yH^HOHan ^ofiganaHumgaru ep yHacTKacHHHHr KagacTpnu KHÖMara, MHHr cyM;
Cb - MatnyM öup ^yH^uoHan ^ofiganaHumgaru ep ynacTKacuHHHr öa3aBHH KagacTpnu KHHMaru, MHHr cyM;
P - ep ynacTKacHHHHr MafigoHH, kb.m;
K- aÖHaH ymöy ep ynacTKacura xoc öynraH noKan TaBcu^H öyHHHa KHHMaTHH omupyBHH eKH nacaHrapyBHH Ty3aTMa кoэ$$нцнeнт
roKopugarunapgaH akkoh KypHHagHKH, hokhmhok xy^anurHra Myn^arnaHraH epnapHH (afiHHKca axonu nyHKraapu epnapuHu) KagacTpnH KHHMaTHHH aHHKgam ^yga MypaKKaö ^apaeHgup, HeraKH öyHgafi ep yHacTKanapHHHHr xap öupura Kyn cohhh TapnH TyMaH TaBcu^napura Kapaö anoxuga anoxuga eHgomyB 3apyp öynagu. ByHgaH xonarnu ÖHpMyHna ocoHnamrapum Ba öyHgaö epnapHH KagacTpnH KHHMaTHHH aHHKgarn ^apaeHHHH ^agarnamTHpum ynyH, $HKpHMH3na, pecnyönHKa xygygnapuga TapKanraH axonu nyHKraapuHHHr acocHH MoxH^raapugaH Kenuö HHKKaH xonga ynapgaru ep yHacTKanapHHHHr WKopuga caHaö yranraH öapna TaBcu^napu öyHHHa aHHK Ty3aTMa кoэ$$нцнeнтпapннн umnaö hhkhm Ba ynapHH öapna Bunoaraapgaru öaxonam xH3Maraapura TapKarum xaMga ynapgaH epnapHH öaxonam ^apaeHHga KeHr ^oöganaHHrnHH fiynra KyH um axmu caMapa öepagu.ffly öunaH öup KaTopga, axonu nyHKTnapu epnapHHH öaxonam ynyH Maxcyc эпeктpoн gacTyp aparnm HerH3uga öy umHH aBTOMaraamrapum öy umnap ynyH cap^naHaguraH BaKT, MexHaT Ba MoggHH xapa«:araapHH KecKHH nacaHTupumra Ba öaxonam Hara^anapuHH xaKKoHHHnurHHH TatMHHnamra hmkoh öepagu [22-24].
XY.TOCA
roKopuga onuö öopunraH hhmhh TagKHKoraap acocuga KucKana xynoca Kunum MyMKHHKH, HoKHmnoK xy^anHK MaKcagnapura Myn^annaHraH epnapHH ( xycycaH,axonu nyHKTnapu epnapHHH) KagacTpnu KHHMaTHHH aHHKgam epnapHH öaxonam umnapu Ma^MyacuHHHr энг MypaKKaö MacananapugaH öupu xucoönaHagu. yhh Tyrpu fiynra KyHum Ba yHHHr MatnyMoTnapugaH ^ofiganaHumHHHr MyKaMMan
тизимини яратиш мамлакат ик;тисодиётида бозор муносабатлдарини тула шакллантиришда яна битта мухим ;адам булади. Бу эса, уз навбатида, бундай бахолаш амалиётини хар томонлама кенгайтиришга ва унинг материалларидан фойдаланган холда ахоли пунктлари ерларини активга айлантиришга замин яратади.
REFERENCES
[1] A.P, B., & S.B., R. (2021). The Current State Of The Use Of Lalmi Crop Land And The Main Directions Of Their Improvement. The American Journal of Agriculture and Biomedical Engineering, 3(03), 3945. https://doi.org/10.37547/tajabe/Volume03Issue03-07
[2]Muratovich, MukumovAbdugani and Alikulovich, Usmanov Yusuf and Sobir, Ruziboyev. (2020). The ways to increase the efficiency of dekhan and household plots.
International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(03).
[3] A Mukumov, K Xujakeldiev, F Xamidov, S Narbaev, K Abdivaitov. Features of the organization of agroclusters in the structure of land management projects. E3S Web of
Conferences, 227
[4] Мукумов, АМ & Успанкулов, БМ. (2020). Особенности ведения земельного кадастра в зоне орошаемого земледелия. Землеустройство,кадастр и мониторинг земель, 3, 34-36
[5] Alikulovich, U. Y. (2020). Mechanisms Of Establishing The Use Of Irrigated Land In The Degradation State In The Conditions Of Land Use Diversification. The American Journal of Agriculture and Biomedical Engineering, 2(09), 7784. https://doi.org/10.37547/tajabe/Volume02Issue09-13
[6] M Begimova. Climate indicators for forest landing and evaluation evaluation of forest shelterbelts. E3S Web of Conferences 227, 02004 (2021). https://doi.org/10.1051/e3sconf/202122702004
[7] KZ KHOLMURATOVNA. The Environmental Protection, the Role of Land Support in Creation of Economic and Legal Mechanisms of Effective Use of Land Resources. JournalNX - a Multidisciplinary Peer Reviewed Journal 2 (2), 84-86
[8] B Normuminov, R Abdikarimov, D Khodzhaev, Z Khafizova. Parametric oscillations of viscoelastic orthotropic plates of variable thickness. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering 896 (1), 012029
[9] U Sangirova, Z Khafizova, I Yunusov, B Rakhmankulova, U Kholiyorov. The benefits of development cage fish farming. E3S Web of Conferences 217, 09006
[10] SR Sharipov. TA'LIM BERISH JARAYONIDA NAZARIYA VA AMALIYOT BIRLIGINI TA'MINLASH. - Scientific progress, 2021
[11] АР Бабажанов, СР Шарипов, БМ Успанкулов. ЗЕМЛИ ЛЕСНОГО ФОНДА РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН И АНАЛИЗ ИХ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ. Вестник
Казахского гуманитарно-юридического инновационного университета. 2017. № 1 (33). С. 198-201.
[12] Sharipov S.R. The types of disturbed lands and the main directions of their reclamation. ECONSPEAK: A jounal of Advances in Management IT social Sciences, International Virtual conference on The ways of innovative approach on the Deployment of Science and Education // Vol.9, issue 5, May 2019. P.75-81.
[13] AR Babajanov, MD Mahsudov. Diversification of land fund in the district. Monograph. LAP Lambert Academic Publishing, 77-78
[14] АР Бабажанов, СБ Рузибоев, БМ Успанкулов. Классификация зданий и сооружений Узбекистана для их оценки. Вестник Казахского гуманитарно-юридического инновационного университета. 2020. № 4 (48). С. 97-102.
[15] S Abdurakhmonov & I Abdurahmanov & D Murodova & A Pardaboyev & N Mirjalolov & A Djurayev. (2020). Development of demographic mapping method based on GIS technologies. ИнтерКарто. ИнтерГИС, 26(1), 319-328.
[16] J Choriev, T Muslimov, R Abduraupov, A Khalimbetov, S Abdurakhmonov (2020). Fundamentals of developing and designing portable weirs for farmlands. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, Volume 869, NEW CONSTRUCTION TECHNOLOGIES
[17] S Avezbayev et al 2020 IOP Conf. Ser.: Mater. Sci. Eng. 883 012059
[18] С Садуллаев & Ш Умарова. (2021). ДЕЗДОН ВА ТОМОРКА ХУЖАЛИКЛАРИ ЕРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ ЙУЛЛАРИ. Scientific progress, 2(1), 989-995.
[19] НН Дубенок & ЮГ Безбородов & АС Шуляк & СА Авезбаев & ОН Юсупбеков. (2019). Землеустроительное и почвенное картографирование для мелиорации земель.
[20] С Авезбаев. (1992). Экономические и социальные основе организации рационального использования земельных и водных ресурсов в районах экологического бедствия (на примере низовья Амударьи).
[21] Altiev, A. S., & Mahsudov, M. D. (2019). REPRODUCTION CYCLE OF LAND. Central Asian Problems of Modern Science and Education, 3(4), 96-102.
[22] Алтиев, А. С. (2019). ДИВЕРСИФИКАЦИЯ ЗЕМЛЕПОЛЬЗОВАНИЯ В УСЛОВИЯХ УГЛУБЛЕНИЯ РЫНОЧНЫХ РЕФОРМ. In ПРОФЕССИОНАЛ ГОДА 2019 (pp. 92-96).
[23] Abdurshid, A., & Muhammadbek, M. (2020). IMPROVING THE REGULATION OF THE DIVERSIFICATION OF LAND USE IN THE TERRITORY.
[24] Махсудов, М. Д. У. (2021). ЕР ФОНДИДАН ФОЙДАЛАНИШ ДИВЕРСИФИКАЦИЯСИНИ БОШ СХЕМА ОРКДЯИ ТАРТИБГА СОЛИШ. Scientific progress, 1(5).