Научная статья на тему 'МУСТАҚИЛЛИК ЙИЛЛАРИ НОТАРИАТ СОҲАСИНИ ТАШКИЛ ЭТИЛИШИНИНГ ТАШКИЛИЙ-КОНЦЕПТУАЛ АСОСЛАРИ ВА ТАРИХИЙ АҲАМИЯТИ'

МУСТАҚИЛЛИК ЙИЛЛАРИ НОТАРИАТ СОҲАСИНИ ТАШКИЛ ЭТИЛИШИНИНГ ТАШКИЛИЙ-КОНЦЕПТУАЛ АСОСЛАРИ ВА ТАРИХИЙ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

93
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
концепция / нотариат / нотариал фаолият / нотариус ѐрдамчиси / қонун / далилларни таъминлаш / медиатор / инновация / давлат божи / электрон тўлов / муомалага лаѐқатсиз / нотариал палата / concept / notary / notarial activity / notary's assistant / law / evidence provision / mediator / innovation / state fee / electronic payment / incompetent / notary chamber.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — И Т. Мамажонова

Мақолада мустақиллик йиллари инсон ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишда нотариал фаолиятда ягона ҳуқуқ тизими яратилганлиги, нотариатсоҳасини ташкил этилишининг ташкилий-концептуал асослари ва унинг тарихий аҳамияти ѐртилди. Бу борада “Ҳаракатлар стратегияси”да давлат ва жамият қурилиши тизимини такомиллаштириш, қонун устуворлигини таъминлаш ва суд-ҳуқуқ тизими ва нотариат соҳасини ислоҳ қилиш масалалари мамлакатимиз мустақиликка эришгандан сўнг илк маротаба айнан шу ҳужжатда муҳим вазифа сифатида белгилаб берилганлиги қайд этиб ўтилди

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по языкознанию и литературоведению , автор научной работы — И Т. Мамажонова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article deals with the issue during the years of independence in the Republic of Uzbekistan, an integral legal system was created to protect the rights, freedoms and legitimate interests of citizens in the practice of notaries. In which the activities of notaries occupy an important place in the strategy of action in five priority areas of development of the Republic of Uzbekistan in 2017-2021, the tasks of the conceptual and organizational foundations of notary bodies in Uzbekistan are defined.

Текст научной работы на тему «МУСТАҚИЛЛИК ЙИЛЛАРИ НОТАРИАТ СОҲАСИНИ ТАШКИЛ ЭТИЛИШИНИНГ ТАШКИЛИЙ-КОНЦЕПТУАЛ АСОСЛАРИ ВА ТАРИХИЙ АҲАМИЯТИ»

МУСТАЦИЛЛИК ЙИЛЛАРИ НОТАРИАТ СОХДСИНИ ТАШКИЛ ЭТИЛИШИНИНГ ТАШКИЛИЙ-КОНЦЕПТУАЛ АСОСЛАРИ ВА

ТАРИХИЙ АХДМИЯТИ

И. Т. Мамажонова

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти докторанти

АННОТАЦИЯ

Маколада мустакиллик йиллари инсон хукук ва конуний манфаатларини химоя килишда нотариал фаолиятда ягона хукук тизими яратилганлиги, нотариатсохасини ташкил этилишининг ташкилий-концептуал асослари ва унинг тарихий ахамияти ёртилди. Бу борада "Хдракатлар стратегияси"да давлат ва жамият курилиши тизимини такомиллаштириш, конун устуворлигини таъминлаш ва суд-хукук тизими ва нотариат сохасини ислох килиш масалалари мамлакатимиз мустакиликка эришгандан сунг илк маротаба айнан шу хужжатда мухим вазифа сифатида белгилаб берилганлиги кайд этиб утилди.

Калит сузлари: концепция, нотариат, нотариал фаолият, нотариус ёрдамчиси, конун, далилларни таъминлаш, медиатор, инновация, давлат божи, электрон тулов, муомалага лаёкатсиз,нотариал палата.

ABSTRACT

The article deals with the issue during the years of independence in the Republic of Uzbekistan, an integral legal system was created to protect the rights, freedoms and legitimate interests of citizens in the practice of notaries. In which the activities of notaries occupy an important place in the strategy of action in five priority areas of development of the Republic of Uzbekistan in 2017-2021, the tasks of the conceptual and organizational foundations of notary bodies in Uzbekistan are defined.

Keywords: concept, notary, notarial activity, notary's assistant, law, evidence provision, mediator, innovation, state fee, electronic payment, incompetent, notary chamber.

КИРИШ

Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 25 майдаги "Низоларнинг олдини олишга каратилган институт сифатида нотариат тизимини янада такомиллаштириш чора-

February, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

390

тадбирлари тугрисида"ги ПК-3741-сонли Карори[1] да мамлакатда нотариатни ислох килиш, уни превентив одил судлов хамда судгача булган низоларнинг олдини олиш вазифаларини бажарувчи жисмоний ва юридик шахсларнинг хукукларини таъминловчи мухим институтлардан бири сифатида шакллантириш борасида изчил чора-тадбирларни амалга ошириш белгилаб берилди. Фармонда нотариат сохасидаги катор камчиликлар курсатиб утилди. Жумладан, ахолига курсатилаётган нотариал хизматларнинг сифати ва тезкорлигининг паст даражадалиги, давлат божлари ва бошка йигимлар ундиришнинг шаффоф эмаслиги, бюрократик тусиклар ахолини нотариат тизимига булган ишончини пасайтириб, коррупция куринишлари пайдо булишига имкон яратиб келаётганлиги, асосан тасдиклаш хусусиятига эга булган вазифани бажараётган амалдаги нотариат тизими мамлакатнинг бугунги ривожланиш талабларига жавоб бермаётганлиги, комплекс нотариал хизматлар курсатувчи янада фаол моделга утиш кераклиги, замонавий инновацион ва ахборот-коммунакация технологияларини жорий этишнинг паст даражадалиги, идорлараро электрон хамкорлик етарли даражада йулга куйилмаганлиги,профилактик чоралар сифатида энг куп низолашилаётган нотариал битимларни расмийлаштиришда аудио ва видео кайд этишдан фойдаланилмаётганлиги, нотариат сохасида фаолият юритаётган кадрларни малакасини ошириш,нотариал хизмат курсатишни сифати ва тезкорлигини ошириш, нотариал идора ходимларини уз функционал вазифаларини лозим даражада бажариши устидан масофадан назорат килишни шакллантириш кайд этиб утилди[2]. Жамиятимиз тараккиётида Узбекистон Республикаси Президентининг 2017йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли Фармони билан тасдикланган "2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегияси"[3]да инсон хукукларини химоя килиш борасида асосий йуналишлар белгилаб берилди. Унга кура, "Халк билан мулокот ва инсон манфаатлари йили"да амалга ошришга оид Давлат дастурига кура, 2019 йилда 24 та Конун, 13 та Президент Фармон ва карорлари, 51 та Хукумат карори кабул килинди. Давлат дастурида нотариал идоралар фаолиятини такомиллаштириш буйича келгусида конунчиликка кушимча ва узгартиришлар киритилиши кераклиги курсатиб утилди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МУХОКАМА

February, 2022

Давлат дастурида нотариал фаолиятни такомиллаштириш, замон талабига мос булган хукукий механизмни яратиш буйича "Нотариат тугрисида"ги конунга куйидаги: нотариус лавозимига номзодлар учун стажировка муддатини кискартиш; нотариус ёрдамчисига хужжат нусхаларини тугрилигини тасдиклаш ваколатини бериш; нотариусларни аттестациядан утказиш ва уларни даврий ротация килиш тартибини жорий этиш; нотариал идораларга электрон шаклда мурожаат килиш тартибини белгилаш;давлат божини электрон тулов тизимидан фойдаланган холда кабул килиш тартибини жорий этиш; муомалага лаёкатсиз деб топилган фукаролар тугрисида маълумотлар базасини шакллантириш; лавозимида уч йиллик стажга эга булган нотариус ёрдамчисига тегишли стажировкани утамасдан туриб нотариус лавозимини эгаллаш учун танловда иштирок этиш имконини бериш [4] каби коидаларни киритиш назарда тутилган эди.

Шунингдек, 2019 йил январь ойидан бошлаб нотариал харакат расмийлаштириш учун зарур булган, турли давлат идора ва ташкилотларидан йигиб келинадиган хужжатлар электрон шаклда кабул килиб олинадиган булди. "Газета.иг" ва "Адвокат" журналининг берган хабарига кура Хдракатлар стратегиясида белгилаб берилган устивор йуналишлардан келиб чикиб, Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенати аъзолари "Нотариат тизимининг тубдан ислох килиниши муносабати билан Узбекистон Республикасининг айрим конун хужжатларига узгартиш ва кушимчалар киритиш тугрисида"ги конунни куриб чикиб, маъкуллади бу эса мамлакатимизда нотариат сохасини замон талабларига мос ривожланишига йул очиб берган хужжат сифатида тарихга мухрланди.

Мустакиллик йиллари Узбекистон Республикасининг "Нотариат тугрисида"ги конунига бир катор узгартишлар киритилди. ^онуннинг биринчи булими "Нотариат фаолиятининг ташкилий асослари" деб номланди. Мазкур булим мустакиллик йиллари нотариат сохасини ташкил этилишининг ташкилий-концептуал асосларини узида камраб олди. Крнунда нотариат сохасида кадрлар масаласига жиддий эътибор каратилди. Узбекистон Республикасида нотариус йигирма беш ёшдан кичик ва олтмиш беш ёшдан катта булмаган, олий юридик маълумотга, юридик мутахассислик буйича камида уч йиллик иш стажига эга булган, шу жумладан нотариал идорада камида бир йил стажировка утаган, малака имтихонини топширган Узбекистон Республикаси фукароси нотариус булиши мумкинлиги курсатиб утилди. Шунингдек, судьялик

лавозимида камида беш йил ишлаган ёки нотариус ёрдамчиси ёхуд адлия органларининг нотариал фаолиятга рахбарлик килиш ва ушбу фаолиятни назорат килиш билан боглик лавозимларида камида уч йил ишлаган шахслар учун стажировкадан утиш талаб килинмайдиган булди. Суриштирувчи, терговчи, прокурор, адлия органларининг иши нотариат фаолияти билан боглик булмаган бошкарув ходими ёки адвокат сифатида камида уч йил ишлаган шахслар, агар уларнинг ваколатлари тугатилган пайтдан эътиборан беш йил утмаган булса, олти ой муддат стажировка уташлиги белгиланди. Жумладан, муомалага лаёкатсиз ёки муомала лаёкати чекланган деб топилган шахс, касддан содир этган жинояти учун судланганлик холати тугалланмаган ёки судланганлиги олиб ташланмаган шахс,нотариус, адвокат, терговчи, суриштирувчи, прокурор, судья ёки хукукни мухофаза килувчи органларнинг бошка ходими сифатидаги ваколатлари уз касбий фаолиятига мос келмайдиган килмишлар содир этганлиги учун ваколати тугатилган шахс - уч йил мобайнида, нотариус лаозимини эгаллаш учун танловда иштирок эта олмаслиги конунда уз ифодасини топди. Давлат нотариал идоралари нотариусларига махсус унвонлар - мансаб даражалари берилиши конунда курсатиб утилди [5].

Жахон тажрибасига мурожаат этадиган булсак, Германияда нотариус лавозимига Германия фукароси булган, алохида академик тайёрловдан утган, Университетни (олий даргохни) мувафаккиятли тамомлаган, икки ёки икки ярим йил суд, прокуратура, адвокатурада амалиёт утаган, шунингдек уч йил нотариус-асессори булиб стажировка утаб, синовдан утган, судьялик лавозимини эгаллаш учун зарур булган барча талабларга жавоб берган, шахсларгина нотариус лавозимида ишлашлари мумкин[6]. Шахсни нотариус лавозимига тайинлаш учун у 30-35 ёшга тулган булиши лозим[7]. Шунингдек, нотариуслар уз фаолиятига киришишларидан аввал суд олдида касамёд кабул киладилар. Бу холатни Франция, Испания тажрибаларида хам куришимиз мумкин[8].

Австрияда нотариуслик лавозимига даъвогар булган шахс олий юридик маълумотли, нотариат сохаси буйича алохида укиб малака оширган австрия фукароси булиб, мутахассислик буйича 7 йил иш стажига эга булиши керак[9].

Бельгияда нотариус лавозимига тайинланишлик учун шахс олий юридик маълумотга эга булиши, бунинг учун олий даргохда 5 йил укийди, нотариус лавозимига тайинланишлик учун эса яна 5 йил кушимча укиб нотариус деган диплом олади,ушбу

дипломни олгач, нотариус лавозимига тайинланишлик учун 3 йил стажировка муддатини утайди[10]. Нотариус лавозимига кирол тайинлайди.

Голландияда нотариус лавозимига тайинланишлик учун олий даргохни нотариат мутахассислиги буйича тугатган булиши, сунг уч йил кушимча стажировка ва ушбу муддат ичида бир вактда кушимча нотариат буйича курсларга бориши, ушбу соха буйича белгиланган муддатни утаган булиши, яъни шахс олий даргохди битиргач 15 йил утгандан сунггина нотариус булиб ишлаши мумкин. Нотариуслик фаолияти билан шугулланиш учун унга хукукни киролича беради[11].

Грецияда нотариус булиш учун шахс олий маълумотли юрист булиб, бир ярим йил адвокатурада ишлаган булиши, нотариал фаолият билан шугулланишга рухсат олгач, 2 йил нотариал идорада стажировка утайди. Шундан сунг нотариусликка уз номзодини курсатган шахс конкурсда иштирок этади. Адлия вазирлигида утказилган конкурсда голиб чиккан шахс нотариус лавозимига тайинланишлиги мумкин [12].

Испанияда нотариуслик фаолияти билан шугулланишлик учун олий маълумотли шахс барча хукук сохалари буйича яна алохида имтихон топширади[13]. Конкурсда голиб чиккан шахсга нотариус дипломини Испания киролининг шахсан узи топширади.

Францияда нотариуслик лавозими меросхурларга утади бу холат Италия ва Грецияда хам мавжуд[14].

Мамлакатимизда амалга оширилган хукукий ислохотлар натижасида давлат нотариал идораларини нодавлат нотариал идораларга боскичма-боскич утказиш назарда тутилди, давлат ва хусусий нотариал идоралар тенг хукукларга эгалиги ва бир хил мажбуриятларни зиммасига олиши, давлат ва хусусий нотариуслар расмийлаштирган хужжатлар бир хил юридик кучга эгалиги конунан белгилаб берилди. Узбекистон Нотариал палатасининг фаолиятини ташкил этиш тартиби, унинг асосий вазифалари ва фаолияти йуналишлари конунда курсатиб утилди. Айрим турдаги битимлар учун мажбурий нотариал тасдиклаш бекор килинди, нотариал харакатларнинг янги турлари жорий этилди. Шунингдек, мулкни бошка шахсга утказиш, ижарага олиш (ижарага бериш) ва ундан бепул фойдаланиш шартномаларини тасдиклашда айрим талаблар бекор килиниб, бундай турдаги битимларни тасдиклаш жараёни соддалаштирилди.

Нотариус уз касбий мажбуриятларини бажариши вактида етказилган зарардан фукароларни химоя килиш

максадида нодавлат нотариал идоралар нотариусларининг фукаролик жавобгарлигини сугурта килиш, нотариусга электрон мурожаат килиш тизимини такомиллаштириш оркали тезкор нотариал хизматлар курсатиш тартиби белгилаб берилди.

Конунда нотариал харакатларнинг янги турлари жорий этилди, хусусан, нотариуслар медиатор вазифасини бажариши[15], далилларни таъминлаш [16] муаллифлик ва турдош хукук объекти такдим этилган вактни тасдиклаш[17] хамда электрон хужжат ва когоз куринишидаги хужжатнинг бир хил юридик кучга эга эканини тасдиклаши мумкинлиги коидалари белгиланди[18].

Узбекистонда нотариат сохасини ташкил этилишининг ташкилий-концептуал асосларини яратилиши ва мамлакатда замонавий нотариат концепциясини шаклллантиришда "2017-2021-йилларда" Узбекистон

Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегияси" буйича ишлаб чикилган Давлат Дастури нотариал идоралар фаолиятида туб узгаришлар содир булишига асос булган тарихий хужжат хисобланади.

ХУЛОСА

Адабиётларда кайд этилишича "концеция" сузи лотинча "conceptio" сузидан олинган булиб, муайян йуналишдаги асосий гоя ва уни тушунтириш воситаси[19] маъносини англатади. Мамлакатимизда ишлаб чикилган ва бугунги кунда хаётга татбик этилаётган ушбу концепциянинг маъно-мазмунидан келиб чикиб, нотариат сохасига татбик этадиган булсак, ушбу концепция нотариат сохасини янгилаш, конун устиворлигини таъминлаш гоясини илгари суради.

"Хдракатлар стратегияси"да давлат ва жамият курилиши тизимини такомиллаштириш, конун устуворлигини таъминлаш ва суд-хукук тизимини янада ислох килиш, иктисодиётни ривожлантириш ва либераллаштириш, ижтимоий сохани ривожлантириш, хавфсизлик, миллатлараро тотувлик ва диний багрикенгликни таъминлаш хамда узаро манфаатли ва амалий ташки сиёсат сохасида устувор йуналишлар белгиланган булиб, ахолига курсатилаётган юридик ёрдам ва хукукий хизматлар сифатини тубдан яхшилаш, нотариат сохасини ислох килиш масалалари мамлакатимиз мустакиликка эришгандан сунг илк маротаба айнан шу хужжатда мухим вазифа сифатида белгилаб берилди.

February, 2022

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Низоларнинг олдини олишга каратилган институт сифатида нотариат тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармони и// Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси 26.05.2018 й. 07/18/3741/1272-сон.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг "Низоларнинг олдини олишга каратилган институт сифатида нотариат тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармони // Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси 26.05.2018 й. 07/18/3741/1272-сон.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг "2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини яна-да ривожлантиришнинг Хдракатлар стратегияси"ни тасдиклаш тугрисида"ги Фармони. //Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017, 6-сон, 70-модда. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 10.08.2020 й., 06/20/6041/1151-сон.

4. 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устивор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясини "Халк билан мулокот ва инсон манфаатлари йили"да амалга оширишга оид Давлат дастурини урганиш буйича Илмий-Услубий рисола Узбекистон Республикаси Олий ва Урта махсус таълим вазирилиги. Тошкент давлат иктисодиёт университети. Тошкент "Маънавият" 2017. 180-183 бетлар.

5. 2020 йил 14 январдаги Узбекистон Республикаси Конуни. 602-сонли Конуни тахририда Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 15.01.2020й., 03/20/602/0052-сон

6. Нотариальный Вестник -Москва Изд. Юрист. Юридическая практика -1999.-№ 5.--6с.

7. Дитрих Клеппи, нотариус Рейнской нотариальной палаты "Нотариат в Германии" // Ж. Нотариальный Вестник. - Москава. Изд. Юрист -1998. -№10. -С 47.

8. Селянин А.В. Нотариат. - Москва. 2005. -32 с.

9. Нотариальный вестник 1999. Москва Издательство-Юрист -№ 5.-С. 43-44.

10. Нотариальный вестник // Ж.- Москва, 1999. - № 5. - 45с.

11. Нотариальный вестник // Ж.- Москва, 1999.- № 5.- 47с.

12. Нотариальный вестник // Ж.- Москва, 1999. - № 5. - 43с.

13. Нотариальный вестник // Ж.- Москва, 1999.- № 5. - 43с.

14. Нотариальный вестник // Ж.- Москва, 1999. - № 5. - 50с.

February, 2022

15. ^OHyH xy^^araapu MatnyMOTnapu mhhhhh 6a3acu, 02.05.2020 h., 10/20/3113-5/0602-coh

16. ^OHyH xy^^araapu MatnyMOTnapu mhhhhh 6a3acu, 02.05.2020 h., 10/20/3113-5/0602-coh

17. ^OHyH xy^^araapu MatnyMOTnapu mhhhhh 6a3acu, 02.05.2020 h., 10/20/3131-5/0602-coh

18. https: //www.gazeta.uz/uz/2019/12/16/addition/,http: //advokatnews .uz/xabar/1382 .html

19. ^axoH ^anca^acu KOMycu. "Y36eKHCT0H ^afinacy^napu mhhhhh ^mu^tu" HampueTH TomKeHT-2016. - 623 6.

February, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.