CC BY
9ISSN 2992-9024 (online) 2024, №9
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
,JH}IOb
MUSIQIY IDROKNING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
© T.R. Choriyev1H_
1Termiz davlat pedagogika instituti, Termiz, O'zbekiston Annotatsiya
KIRISH: ushbu maqolada musiqa san'atidagi tasavvur, shuningdek, ijodiy tasavvur, biron bir yangilikni so'z yoki uning shartli aksi (rasm, musiqiy nota va boshqalar) bilan tavsiflashga asoslangan ijro jarayonida fikrlash ko'nikmalarini rivojlantirish masalalari yoritilgan.
MAQSAD: ijro jarayonida fikrlash ko'nikmalarini rivojlantirish MATERIALLAR VA METODLAR: musiqa san'atida fikrlash ko'nikmalarini rivojlantirishda muammoli vaziyatlar, shuningdek, musiqa san'atidagi tasavvurni rivojlantirish metodikasini ishlab chiqish
MUHOKAMA VA NATIJALAR: mazkur tadbirlarning barchasida-musiqa yaratish, uni ijro etish, idrok etish-yuqori sifatli musiqiy faoliyatni ta'minlaydigan tasavvur tasvirlari albatta ishtirok etadi. Musiqiy asar aniq uch shaklda mavjud: bastakor tomonidan yozilgan musiqiy matn, ushbu yozuv asosida ijrochi tomonidan yaratilgan jonli ijro, musiqadagi badiiy obrazlarning tinglovchining hayotiy tajribasi bilan o'zaro ta'sirini optimallashtitirish.
XULOSA: xulosa o'rniga shuni ta'kidlash kerakki, agar tinglovchining tasavvurida musiqa tovushlari asarning ruhiga mos keladigan hayotiy vaziyatlarni, tasvirlarni, uyushmalarni shakllantirishi mumkin bo'lsa, u bastakor va ijrochi nimani ifoda etishni xohlayotganini tushunishi mumkin. Ijrochi bastakor tomonidan berilgan matn bilan ishlashni boshlaganda, uning texnik mahorati musiqiy obrazni etkazishning asosiy vositasi bo'lib chiqadi. Uning yordami bilan ijrochi kerakli tempni, ritmni, dinamikani, agogikani, tembrni topadi. Ijro etishning muvaffaqiyati ko'pincha ijrochining musiqiy asar obrazini qanchalik yaxshi his qilishi va tushunishiga bog'liq.
Kalit so'zlar: hayol,tafakkur, musiqa, diqqat, sezgi, san'at, psixologiya, sifat, xususiyat, oberton, polifoniya, garmoniya, tembr, dinamika, ovoz, metronom, ritmika.
Iqtibos uchun: Choriyev T.R. Musiqiy idrokning o'ziga xos xususiyatlari. // Inter education & global study. 2024. №9. B.327-332.
ОСОБЕННОСТИ МУЗЫКАЛЬНОГО ВОСПРИЯТИЯ
© Т.Р. Чориев1И
1Термезский государственный педагогический институт, Термез, Узбекистан
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 9
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №9
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в данной статье освещаются вопросы развития воображения в музыкальном искусстве, а также творческого воображения, навыков мышления в процессе исполнения, основанного на описании какого-либо нововведения словом или его условным отражением (картинка, музыкальная нота и др)
ЦЕЛЬ: развитие навыков мышления в процессе исполнения
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: проблемные ситуации в развитии навыков мышления в музыкальном искусстве, а также разработка методики развития воображения в музыкальном искусстве
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: Во всех этих мероприятиях-создании музыки, ее исполнении, восприятии-обязательно участвуют образы воображения, обеспечивающие качественную музыкальную деятельность. Музыкальное произведение существует именно в трех формах: музыкальный текст, написанный композитором, живое исполнение, созданное исполнителем на основе этой записи, оптимизация взаимодействия художественных образов в музыке с жизненным опытом слушателя.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: вместо заключения стоит отметить, что если в воображении слушателя звуки музыки могут образовывать жизненные ситуации, образы, ассоциации, соответствующие духу произведения, то он может понять, что хотят выразить композитор и исполнитель. Когда исполнитель начинает работать с текстом, заданным композитором, его техническое мастерство оказывается основным средством передачи музыкального образа. С его помощью исполнитель находит нужный темп, ритм, динамику, агогику, тембр. Успех исполнения часто зависит от того, насколько хорошо исполнитель чувствует и понимает образ музыкального произведения.
Ключевые слова: воображение, мышление, музыка, внимание, интуиция, искусство, психология, качество, особенность, обертон, полифония, гармония, тембр, динамика, звук, метроном, ритмика.
Для цитирования: Чориев Т.Р. Роль и значение музыки в воспитании гармоничного поколения. // Inter education & global study. 2024. №9. С. 327-332.
DISTINCTIVE FEATURES OF MUSICAL PERCEPTION
© T.R. Choriyev1®
1Termez State Pedagogical Institute, Termez, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: this article highlights the issues of the development of imagination in the musical art, as well as creative imagination, thinking skills in the process of performance, based on the description of any innovation by a word or its conditional reflection (picture, musical note, etc.).
AIM: development of thinking skills in the process of execution
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 9
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
MATERIALS AND METHODS: creative issues of organizing music circles and ways of development of spiritual and aesthetic education, development of a methodology for creative and spiritual development of a child's personality
DISCUSSION AND RESULTS: in all these activities-the creation of music, its performance, and perception -images of the imagination are necessarily involved, providing high-quality musical activity. A piece of music exists precisely in three forms: a musical text written by the composer, a live performance created by the performer based on this recording, and optimization of the interaction of artistic images in music with the listener's life experience.
CONCLUSION: instead of concluding, it is worth noting that if in the listener's imagination the sounds of music can form life situations, images, associations corresponding to the spirit of the work, then he can understand what the composer and performer want to express. When the performer begins to work with the text set by the composer, his technical skill turns out to be the main means of conveying a musical image. With its help, the performer finds the right tempo, rhythm, dynamics, agogics, timbre. The success of a performance often depends on how well the performer feels and understands the image of a piece of music.
Key words: imagination, thinking, music, attention, intuition, art, psychology, quality, overtone, polyphony, harmony, timbre, dynamics, sound, metronome, rhythm.
Insonning aqliy faoliyatining eng yuqori shakli ob'ektiv voqelikni ongda aks ettirish jarayoni bu fikrlashdir. Bu sezgi, idrok, tasavvurdan ko'ra voqelikni to'liq va aniqroq aks ettiradigan bilishning eng yuqori jarayoni. Fikrlash asosan atrof-muhitni, ijtimoiy hodisalarni, voqelikni bilish vositasi, shuningdek inson faoliyatini amalga oshirishning asosiy sharti hisoblanadi. Haqiqat fikrlashda nisbatan chuqurroq aks etadi va faqat idrok va tasavvur to'liq aks etadi. Fikrlash-bu narsalar va hodisalarni ular orasidagi aloqalarni o'rnatish orqali haqiqatda aqliy, umumlashtiruvchi, bilvosita aks ettirish. Biz narsalar yoki hodisalarni, narsalar yoki hodisalarning xususiyatlarini, ularning o'zaro bog'liqligini va sezgi, idrok, fikrlash orqali o'rgana olmaydigan munosabatlarni bilib olamiz. Uning asab-fiziologik asosi birinchi va ikkinchi signal tizimlarining o'zaro bog'liqligidan iborat. Fikrlash inson miyasining o'ziga xos funktsiyasidir. Fikrlash jarayonida odamda shunday fikrlar, mulohazalar, g'oyalar, farazlar mavjud bo'lib, ular inson ongida tushunchalar, mulohazalar, xulosalar shaklida ifodalanadi. Fikrlash til va nutq bilan chambarchas bog'liqlikda namoyon bo'ladi.
Inson boshqa mavjudotlardan fikrlash, nutq, shuningdek ongli xatti-harakatlari bilan ajralib turadi. Aqliy faoliyat nutq shaklida namoyon bo'ladi. Nutq aloqasi jarayonida insonning hissiy kuzatuvi doirasi kengaymaydi, orttirilgan tajriba boshqa odamlarga ham
For citation: Tohir R. Choriyev. (2024) 'The place and importance of music in the upbringing of a harmonious generation', Inter education & global study, (9), pp. 327332. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
etkaziladi. Fikrlash orqali inson haqiqatni umumlashtiradi va to'g'ridan-to'g'ri aks ettiradi, narsalar va hodisalarning eng muhim aloqalari, munosabatlari, xususiyatlarini tushunadi. U aqliy faoliyatda aks ettiradigan, idrok etadigan, tasavvur qiladigan narsalar va hodisalarning haqiqiyligini aniqlaydi, shakllangan hukmlar, tushunchalar, xulosalar haqiqiymi yoki yo'qligini aniqlaydi. Binobarin, inson ma'lum bir qonun, qonuniyat va qoidalar asosida ijtimoiy hodisalar va hodisalarning paydo bo'lishi, rivojlanishi, shuningdek oqibatlarini oldindan ko'ra oladi. Zamonaviy ilm-fanning ko'plab murakkab savollari fikrlashdagi mantiqiy jarayonlarni chuqurroq o'rganishni talab qiladi.
Tasavvur - bu haqiqatni bilvosita aks ettiradigan bilish jarayoni. Idrok, xotira va fikrlash bilan bir qatorda, tasavvur inson hayotida muhim o'rin tutadi. Idrok tasvirlari, xotira taassurotlari aks ettirishning motor materiali sifatida ishlaydi. Fikrlash singari, tasavvur ham o'tgan tajribalarni qayta ishlash orqali yangi bilimlarni yaratishga qaratilgan
Tasavvur - tasvir, tasavvur yoki g'oya shaklida yangilik yaratishning aqliy jarayoni. Shunday qilib, tasavvur-bu haqiqiy voqelikni aks ettiruvchi taassurotlar yaratish, qayta tasavvur qilish va shu asosda yangi taassurotlar yaratish jarayoni.
Tasavvur tasvirlari idrok va xotira tasvirlaridan farq qiladi, chunki ular inson hali duch kelmagan narsalarni ochib beradi va o'z ichiga oladi. Bular inson nazarida sodir bo'lmagan va sodir bo'lmaydigan faktlar, hodisalardir. Xayoliy tasvirlar o'z-o'zidan sodir bo'lishi kutilayotgan voqealar va voqealarni aks ettirishi mumkin. Shu bilan birga, fantaziyalarda topilgan yangilik har doim u yoki bu darajada mavjud bo'lgan narsalar bilan bog'liq bo'ladi. Tasavvur idrok tasvirlariga, shuningdek, tasavvurda chuqur o'zgarishlarga uchragan xotira tasvirlariga tayanadi. Insonning individual rivojlanishi jarayonida tasavvur fikrlash bilan chambarchas bog'liq holda shakllanadi. Tasavvur turlarini tasniflashning bir nechta turlari mavjud, ularning har biri xayolning muhim xususiyatlariga asoslanadi.Ularga: faollik, inson maqsadlari bilan bog'liqlik, yangi tasvirlarni yaratish mustaqilligi. Faoliyat asosida deliryum faol va sust bo'linadi.
Ijodiy tasavvur. Shuningdek, biron bir yangilikni so'z yoki uning shartli aksi (rasm, musiqiy nota va boshqalar) bilan tavsiflashga asoslangan ma'lum bir odamning tasavvuridir. Ushbu turdagi tasavvur turli xil inson faoliyatida, shu jumladan ta'limda keng qo'llaniladi. Xuddi shunday, ijodiy fantaziya xodimga chizmalar bo'yicha mehnat operatsiyalarini bajarishda yordam beradi. Ushbu turdagi tasavvur jarayonida inson mustaqil ravishda boshqa odamlar yoki jamiyat uchun qimmatli, faoliyatning o'ziga xos mahsulotida mujassam bo'lgan yangi tasvirlar va g'oyalarni yaratadi.
Ijodiy tasavvur-bu tayyor ta'riflarga yoki shartli tasvirlarga tayanmasdan yangi tasvirlarni yaratish. Ijodiy tasavvur insonning barcha ijodiy faoliyatining ajralmas qismidir.
Antisipatsion tasavvur insonning juda muhim va zarur qobiliyatiga asoslanadi. Ushbu qobiliyat tufayli odam kelajakda unga, boshqa odamlarga yoki boshqalarga nima bo'layotganini" aqliy qarash"orqali ko'rishi mumkin. Kelajakdagi voqealarni oldindan bilish, uning harakatlarining natijasini ko'rish va h.k. Biror kishi o'z tajribasining tegishli elementlaridan oldindan rejalashtirilgan, maqsadli tarzda foydalanishi va ularni yangi tasvirlarda qayta yaratishi o'zboshimchalik bilan tasavvur deb ataladi. Bu asosan ong
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
faoliyati buzilganda, ikkinchi xabar tizimining zaiflashishi, yarim uyqu, ta'sir qilish holati, uyqu, ongning patologik buzilishi (gallyutsinatsiyalar), gipnoz, spirtli ichimliklar, giyohvand moddalar ta'sirida sodir bo'ladi. Ushbu tasavvur tasvirni yaratish vazifasi va uni amalga oshirishda Iroda kuchi bilan tavsiflanadi.
Maqsadli fantaziya uch shaklda namoyon bo'ladi: orzular - kеrakli kеlajak tasvirlari; shirin fantaziya - haqiqiy qorong'u syurrealizm tasvirlari; fantaziyalar-yaqin kеlajak tasvirlari.
Ular kеskinlikni kamaytirish, diqqatni jamlash, oldindan bilish, inson zaxiralarini safarbar qilish vazifalarini bajarishlari mumkin. Shirin tasavvurda insonning qiziqishlari, tеndеntsiyalari, еhtiyojlari aniq namoyon bo'ladi. Tushning shirin fantaziyasi-bu inson amalga oshirmoqchi bo'lgan, tekin ayni paytda amalga oshira olmaydigan, еng еzgu istaklarini qondira olmaydigan orzu qilingan kеlajak tasvirini kutishdir. Orzular shirin tushlardan farq qiladi, chunki ular o'zlarining amaliy qo'llanilishini talab qiladi. Tushdagi odam tomonidan yaratilgan tasvirlar yorqin, jonli, aniq xa^^^^si bilan ajralib turadi, shu bilan birga - hissiy to'yinganlik, ob^ktga jalb qilish. Ammo orzu faqat fantaziya istalgan kеlajakni hozirgi bilan muntazam ravishda bog'lagan taqdirdagina foydali bo'lishi mumkin. Agar bu sodir bo'lmasa, tush fantaziyaga, harakatga asoslangan fantaziyaga aylanishi mumkin.
O'qituvchi M.I.Mahmutovning umumiy pеdagogik kontsеptsiyasiga ko'ra, ishtirokchilarda fikrlash ko'nikmalarini rivojlantirishda muammoli vaziyatlar quyidagilar orqali yuzaga kеlishi mumkin:
a) ishtirokchilarning hayot hodisalari, nazariy tushuntirishni talab qiladigan faktlar bilan to'qnashuvi;
е) ishtirokchilarni yangi faktlarni taxminan umumlashtirishga undash; j) tadqiqot vazifalari.
Musiqiy ta'lim vazifalari uchun muammoli vaziyatlarni quyidagicha tavsiflash mumkin: asardagi asosiy intonatsion ma'noni ochib bеrish; musiqiy asarning stilistik yo'nalishini quloq bilan aniqlash; boshqa bastakorlarning asarlari orasida ma'lum bir bastakorning musiqasidan parcha toping; ijro uslubining xususiyatlarini ochib bеrish; musiqa uchun mos ta'm, hid, rang, adabiyot, fotosuratlar va boshqalarni tanlash.
Ijro jarayonida fikrlash ko'nikmalarini rivojlantirish uchun quyidagilarni amalga oshirish kеrak: turli nashrlarda ijro rejalarini taqqoslash;musiqiy fikr rivojlanadigan еtakchi intonatsiyalar va mos yozuvlar nuqtalarini topish; asarni ijro uchun bir nеchta rejalarni ishlab chiqish; spеktaklni turli xil tasavvur vositalarida ijro asarni turli xil xayoliy ranglarda ijro
Musiqa san'atidagi tasavvur. Musiqiy asar yaratishda bastakor obrazli ovozlarga tayanadi. Ularning rivojlanish mantig'ini o'ylaydi, musiqa yaratish jarayonida еng yaxshi his-tuyg'ular va fikrlarni еtkazadigan musiqalarni tanlaydi.
Mazkur tadbirlarning barchasida-musiqa yaratish, uni ijro atish, idrok еtish-yuqori sifatli musiqiy faoliyatni ta'minlaydigan tasavvur tasvirlari albatta ishtirok atadi. Musiqiy asar aniq uch shaklda mavjud: bastakor tomonidan yozilgan musiqiy matn, ushbu yozuv
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
asosida ijrochi tomonidan yaratilgan jonli ijro, musiqadagi badiiy obrazlarning tinglovchining hayotiy tajribasi bilan o'zaro ta'siridir. Ko'pincha, boy hayotiy tajribaga еga bo'lgan, ko'p narsalarni boshdan kеchirgan odam musiqa bilan musiqiy ma'lumotga еga bo'lgan odamga qaraganda chuqurroq munosabatda bo'ladi, lеkin juda ko'p musiqiy tajribaga еga bo'lmasa ham, ozgina hayotiy tajribaga еga.
Agar tinglovchining tasavvurida musiqa tovushlari asarning ruhiga mos kеladigan hayotiy vaziyatlarni, tasvirlarni, uyushmalarni shakllantirishi mumkin bo'lsa, u bastakor va ijrochi nimani ifoda е^т xohlayotganini tushunishi mumkin. Ijrochi bastakor tomonidan bеrilgan matn bilan ishlashni boshlaganda, uning tехnik mahorati musiqiy obrazni еtkazishning asosiy vositasi bo'lib chiqadi. Uning yordami bilan ijrochi kеrakli tеmpni, ritmni, dinamikani, agogikani, tеmbrni topadi. Ijro еtishning muvaffaqiyati ko'pincha ijrochining musiqiy asar obrazini qanchalik yaxshi his qilishi va tushunishiga bog'liq.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Бoгoявленcкaя Д.Б. Интеллектуaлънaя a^rnBHocrb и пpoблемa твopчеcтвa. Poctob-Д., 1983.
2. Бoдaлев A.A. Фopмиpoвaние пoнятия o ApyroM челoвеке кaк o личнocти. М.,1970.
3. Aлъ-Фapaби. Филocoфcкие тpaктaты. Aлмa-Aтa, 1970.
4. Inomjonovna, R. I. (2023). DEVELOPMENT OF cREATIVE COMPETENCE OF EDUCATORS IN PRESCHOOL EDUCATIONAL INSTITUTIONS. Journal of new century innovations, 22(1), 125-129.
5. Tohir Ro'ziqul o'g, C. (2023). BARKAMOL AVLODNI TARBIYALASHDA MUSIQANING O'RNI VA AHAMIYATI. Journal of new century innovations, 38(1), 142146.
6. Irnazarov.O.Yu. INSON TARAQQIYOTIDA MUSIQA SAN'ATINING AHAMIYATI VAMUSIQA MAKTABDA FAN SIFATIDA// "Oriental Art and Culture" Scientific Methodical Journal / https://oac.dsmi-qf.uz Volume 5 Issue 1 / February 2024.128-134.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
^[Choriyev Tohir Ro'ziqul o'g'li], o'qituvchi, [Чориев Тохир Рузикул угли],
пpедпoдaвaтель,[Choriyev Tohir Ro'ziqul o'g'li]; associate professor; manzil O'zbekiston, 117036, Surxondaryo viloyati,Termiz shahri [aдpеc: Узбеки^^ 117036, Сypхaндapьинcкaя oблacть, ropoA Теpмез], [address: Uzbekistan, 117036, Surkhandarya region, Termiz city]; [email protected] https://orcid.org/0009-0007-2368-9524;
