CC BY
64d https://dx.doi.org/10.36522/2181-9637-2023-1-4 UDC: 622.453(045)(575.1)
MURAKKAB KON-TEXNOLOGIK SHAROITLI KONLARDA UCHASTKALARNI SHAMOLLATISHNI OPTIMALLASHTIRISH
Musurmanov Elyor Shirinkulovich,
"Konchilik elektr mexanikasi" kafedrasi tayanch doktoranti, e-mail: [email protected]
Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti
Annotatsiya. Yer osti konlarining gorizontlari chuqurlashishi natijasida qazib olish sharoitlarining murakkablashib borishi bilan lahimlarni sha-mollatish tarmog'idagi havo miqdori ham mutano-sib ravishda ortadi. Maqolada havoni taqsimlash, havo miqdori yo'qotishlari va aerodinamik qar-shiliklarni kamaytirish uchun havo oqimi to'siqlari, havo ejektorlari, havo klapanlaridan foydalanish masalalari ko'rib chiqilgan. Shuningdek, kon lahim-larini shamollatishda murakkab kon-texnologik sharoitlarda shamollatish usullari, shamollatishda havo oqimi tezligi, bosimi, lahim kesim yuzasiga bog'liq holda havo tezligi va bosimi o'zgarishi kabi ko'rsatkichlarning optimal qiymatlariga erishish orqali shamollatish tarmog'ida havoni taqsimlash yo'llari keltirilgan.
Kalit so'zlar: shaxta, qazib olish, shamollatish, kon uchastkasi, ventilyator, ishchi g'ildirak, ku-rak, shamollatish sxemasi, havo oqimi, depres-siya, aerodinamik qarshilik, havo tezligi, gorizont, termogigrometr, anemometr, lazerli masofa o'lcha-gich, havo depressiyasini o'lchash, optimallash-tirish, havo ejektori, havo klapanlari.
ОПТИМИЗАЦИЯ ВЕНТИЛЯЦИИ ПОМЕЩЕНИЙ В ШАХТАХ СО СЛОЖНЫМИ ГОРНОТЕХНОЛОГИЧЕСКИМИ УСЛОВИЯМИ
Мусурманов Элёр Ширинкулович,
базовый докторант кафедры «Горная электромеханика»
Навоийского государственного горно-технологического университета
Аннотация. С углублением горизонтов подземных выработок пропорционально увеличивается и количество воздуха в вентиляционной сети припоев, наряду с усложнением горных условий. В статье рассматривается
Kirish
Yer osti konlarining ishlab chiqarish quv-vati o'sishi va qazib olinayotgan gorizontlarni chuqurlashish tendensiyasi oshib bormoq-da. Shu sababli yer osti konchilik ishlarida sharoitlarining murakkablashishi va ruda tarkibidagi foydali komponentlar tarkibining pasayishi yangi zaxiralarni jadal jalb qilishni taqozo qiladi. Shu bilan birga, rudalarni massivdan buzib olish va tashish uchun eksplu-atatsion xarajatlar oshadi, shuningdek, shamollatish uchun zarur bo'lgan toza havo miqdoriga bo'lgan talab ham mutanosib ravishda ortadi.
Jahon amaliyotida ruda konlarini qa-zib olishda ishlab chiqarish quvvatini oshirish imkoniyati, mavjud ishchi gorizont-lar va uchastkalar sonini, kon mashinalari va o'ziyurar uskunalar sonini ko'paytirish yo'li bilan hal qilinadi. Ularning unumdorli-gi geometrik o'lchamlari va yuqori quvvatli yuritmalar bilan jihozlangan uskunalardan foydalanish hisobiga ta'minlanadi. Bular-ning barchasi yer osti konlarini kon-kapital lahimlar sonini ko'paytirish yoki lahimlar-ning ko'ndalang kesim yuzalarini kengayti-rish orqali rekonstruktsiya qilish zarurligiga olib keladi [1].
Konlarni yer osti usulida qazib olayot-gan konchilik korxonalarining ish tajriba-sini tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, havoni so'rib olish nuqtasidan kovjoygacha bo'lgan masofa kamida 30-35 foizgacha, ba'zan esa
24
ИЛМ-ФАН ВА ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ SCIENCE AND INNOVATIVE DEVELOPMENT
butun havo yo'lining yarmigachani tashkil etadi [1, 2].
Shu sababli konning ishlab chiqarish quvvatini oshirish va shamollatish jarayo-nini optimallashtirish uchun shamollatish tarmog'ining aerodinamik qarshiligi va dep-ressiyasini kamaytirish bo'yicha texnologik yechimlarni ishlab chiqish hamda asoslash dolzarb ilmiy va amaliy vazifa hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda Qoraqo'ton konining qiya transport syezdlari NTS-1K va NTS-2K uchastkalarida yer osti kon qazish ishlari olib borilmoqda. Quyida Qoraqo'ton koni NTS-2K uchastkasi bo'yicha tadqiqotlar natijalari keltirilgan.
NTS-2K uchastkasi 51- va 7-sonli ruda tanalarini qazish ishlarini olib boradi, 51-son-li ruda tanasining maydoni 0,2 km2, 7-sonli ruda tanasi maydoni esa 0,15 km2 ni tashkil etadi. +480 m gorizontdagi zaxiralarni ochish va undan pastda ochilish NTS-2K qiya transport syezdi va markaziy shamollatish ko'tar-masi tomonidan amalga oshiriladi. NTS-2K kon massasini yer osti kon samosvallari bilan olib chiqish, materiallar, uskunalar yetkazib berish, odamlarni tushirish va ko'tarish ham-da ifloslangan havoni chiqarish uchun ishlati-ladi.
Kon lahimlariga toza havo oqimini yetka-zib berish va muhandislik kommunikatsiyala-rini o'tkazish markaziy shamollatish ko'tar-masi tomonidan amalga oshiriladi.
Material va metodlar
O'tkazilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatadi-ki, rudalar sezilarli darajada kvarsli, kam sul-fidli va silikoz xavfli deb tasniflanadi. Ruda yotqiziqlarining yotish burchagi 400 dan 550 gacha. M.M. Protodyakonov shkalasi bo'yicha tog' jinslarining qattiqlik ko'rsatkichi -12-17, ruda qattiqlik ko'rsatkichi - 16-19 ni tashkil etadi. Rudalarning hajmiy og'irligi -2,66 t/m3. Rudalar sezilarli darajada kvarsli, erkin kremniy tarkibli past sulfidli bo'lib, sulfid miqdori 60-78,8 foizni tashkil qiladi [3].
Kon-geologik va kon-texnik sharoitlardan (barqaror rudalar, tik tushish burchagi) kelib chiqqan holda, ma'danli jinslarni magazinlab qazib olish va nimqavatlarda mayda shpur-
использование барьеров воздушного потока, воздушных эжекторов и воздушных клапанов для уменьшения распределения воздуха, потери объема воздуха и аэродинамического сопротивления. Кроме того, изучены способы вентиляции в сложных горно-технологических условиях в шахтных припоях, способы распределения воздуха в вентиляционной сети за счет достижения оптимальных значений таких параметров, как скорость воздушного потока, давление, изменение скорости воздуха и давления в зависимости от поверхности участка припоя.
Ключевые слова: шахта, горная выработка, вентиляция, рудник, вентилятор, рабочее колесо, лопата, схема вентиляции, расход воздуха, депрессия, аэродинамическое сопротивление, скорость воздуха, горизонт, термогигрометр, анемометр, лазерный дальномер, измерение депрессии воздуха, оптимизация, воздушный эжектор, воздушный клапан.
OPTIMISATION OF ROOM VENTILATION IN MINES WITH DIFFICULT MINING CONDITIONS
Musurmanov Elyor Shirinkulovich,
Basic Doctoral Student of
the "Mining Electrical Mechanics" Department
Navoi State University of Mining and Technology
Abstract. The article reviews the use of air flow barriers, air ejectors and air valves for reducing air volume losses and aerodynamic drag. Increased of scope of underground works causes proportional increase of the amount of air in the ventilation network of solders along with complication of mountain conditions. It also describes ventilation methods in difficult mining and technological conditions when ventilating mine solders, the distribution of air flows in the ventilation network by achieving optimal values of such indicators as air flow rate, pressure, change in air speed and pressure depending on the sectional surface of the solder.
Keywords: mine, working, ventilation, mine, fan, impeller, shovel, ventilation scheme, air flow, depression, aerodynamic resistance, air speed, horizon, thermo-hygrometer, anemometer, laser range finder, measurement of air depression, optimization, air ejector, air valves.
lar bilan o'yib olish orqali qazib olish amalga oshiriladi.
Kon korxonasida o'tkazilgan tadqiqot na-tijalariga ko'ra, havo-depressiya tasvirlari
04.00.16 - КОНЧИЛИК МАШИНАЛАРИ
olib borish vaqtida +360 m, +300 m va +240 m gorizontlarda quyidagi bloklarda tozalash va tayyorgarlik ishlari olib borilmoqda:
- gorizont +300-360 m, bloklar: blok -92-93b; blok - 93b-94 ish olib borilmoqda;
- gorizont +240-300 m, bloklar: blok 101102; blok 102-103; blok 103-104 ish olib borilmoqda.
gorizont +420 m, gorizont +360 m, gori-zont +300 m, gorizont +240 m va pastki qa-vatlarda tayyorlash ishlari olib borilmoqda.
Tog' jinsi massasini tozalash bloklari va lahim o'tish joylaridan tushirish punktiga yetkazib berish ST-2G va ST-7 yuklash va yet-kazib berish mashinalari yordamida amal-ga oshiriladi. Bundan tashqari MT 2010 yoki PAUS 8000 yer osti samosvallari bilan NTS-2K orqali yer sathiga tashiladigan kon massasi yuklash punktiga o'tkaziladi. Ruda tushirgich ostidagi tebranma maydoncha orqali tebranishli maydalash va yuklash mos-lamasi yordamida samosvallarga yuklanadi.
н
J-J !
'L
Л
Mayda ihpurh bimshms texnologik sxemasi
YYeM
2-2
Blor ko'tannasi
Yo'lbensh qiaai
1-rasm. Rudalarni magazin usuli bilan tozalash blokining sxemasi
Shamollatish tarmog'ida bitta ventilya-torning ishlash tartibi uning unumdorligi va depressiyasi (Q, H) bilan belgilanadi hamda analitik va grafik usullar bilan aniqlanishi mumkin [3-5].
Analitik usulning mohiyati ventilyatorning grafik xususiyatlarini mos matematik ifoda bilan almashtirishdan iborat N(Q) bo'lib, uning grafigi ventilyatorning xarakteristikasiga yaqin bo'ladi va quyidagi tenglama orqali aniqlanadi:
H = a - bQ2;
(1)
"a" va "b" ventilyatorning grafik
bu yerda
xarakteristikasi bilan aniqlangan raqamli parametrlardir.
Buning uchun ishchi xarakteristikada ik-kita nuqta tanlanadi. Ventilyatorning tax-miniy xarakteristikasi parametrlari uning ik-kala tanlangan nuqtadan o'tishi shartlaridan aniqlanadi. Buning uchun grafikdan olingan
26
ИЛМ-ФАН ВА ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ ISSN 2181-9637
НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ
SCIENCE AND INNOVATIVE DEVELOPMENT 1 ' 2023
04.00.16 - КОНЧИЛИК МАШИНАЛАРИ
ushbu nuqtalarning koordinatalari yoziladi: Q , Hf Q2, H2. Keyin quyidagi tenglamalar tu-ziladi:
H = a - bQl; H2 = a - bQl
(2) (3)
Bunday holda, noma'lum "a" chiqarib tashlanadi va "b" ga nisbatan eng oddiy teng-lama quyidagicha bo'ladi:
b =
H-1 —Hn
Ql-QÏ
(4)
Topilgan "b" qiymatini (2), (3) teng-lamalarning har biriga almashtirish orqali "a" parametrini aniqlash mumkin.
Har qanday shamollatish tarmog'i uchun havo sarfining depressiyaga bog'liqligi shamollatish tarmog'ining xarakteristikasi teng-lamasi bilan ifodalanadi [4, 5]:
H = RQ2,
(5)
bu yerda R - shamollatish tarmog'ining aero-dinamik qarshiligi.
(1), (5) tengliklarning o'ng tomonlarini tenglashtirib, ventilyatorning taxminiy ish-lashi yoki tarmoqdagi havo oqimi miqdorini topamiz:
Q =
a
I b+R
(6)
Ushbu (6) ifodani (5) tenglamaga al-mashtirib, depressiyaning hisoblangan qiymatini aniqlaymiz:
H =
a*R b+R
(7)
Ventilyatorning ishlash rejimini aniqlash-ning grafik usuli - bu mos yozuvlar manbala-ridan olingan ventilyator xarakteristikalari va (5) tenglamaga asoslangan tarmoq xarak-teristikalari bo'yicha bitta chizilgan rasmda bitta masshtabda grafik qurilishidir. Ventilya-tor va shamollatish tarmog'ining xarakteristi-kalari kesishish nuqtasining koordinatalari Q va N miqdorlarni aniqlaydi. Shamollatish tar-
mog'ida bitta ventilyator ishlayotganda, uning unumdorligi va zo'riqmasi tarmoq xarakte-ristikasining miqdorlarini qanoatlantirishi kerak, ya'ni, ventilyator va tashqi tarmoq xarakteristikalarining kesishish nuqtasi bilan grafik usulda aniqlanadi [5, 8, 11].
Shuning uchun har qanday ventilya-tor tarmoqda barqaror va samarali ishlashi mumkin va bunda FIK 0,6 kam bo'lmasligi, qarshilik R < R < R shartga mos bo'li-
A mm max °
shi kerak. Ventilyator har qanday tarmoqda R qarshilik bilan ishlaganda, uning unumdorligi faqat Qmjn dan Qmax gacha bo'lgan chega-ralarda o'zgarishi mumkin.
Tadqiqot natijalari
"Qoraqo'ton" koni misolida havo harakati-ning yo'lini qisqartirish va kon ishlari to'g'ri-dan-to'g'ri olib boriladigan kon uchastkalari-ni mahalliy izolyatsiya qilingan shamollatish-ni amalga oshirish orqali shamollatishni opti-mallashtirish mumkin. Manba va hisob-kitob ma'lumotlari "Qoraqo'ton konining yer osti ob'ektlarida havo-depressiya tadqiqotini o'tkazish" hisoboti materiallaridan olingan bo'lib, tadqiqot maqola muallifi ishtiroki-da Navoiy kon-metallurgiya kombinati AJ Markaziy loyihalash byurosi hodimlari to-monidan o'tkazilgan.
Qoraqo'ton konida havo-depressiya tad-qiqotlari vaqtida DT-8892 termovlagomer (1 dona), APR-2M anemometr (1 dona), GLM 250 VF lazerli masofa o'lchagich (2 dona) as-boblar ishlatilgan.
Havo-depressiya tadqiqotini o'tkazishda gorizontlarning asosiy kon lahimlari orqali o'tadigan havo miqdorini o'lchash, konni shamollatish tarmoqlarida havo taqsimoti va shamollatish eshiklari o'rnatilgan joylarda barometrik bosimni o'lchash amalga oshiril-di. O'lchov nuqtalarida kon lahimlarining ke-sim yuzasi o'lchandi, havo oqimining harakat yo'nalishi belgilab borildi. Bosh ventilyator qurilmalarini tekshirish davomida ventilya-torlar ishining asosiy parametrlari hisob-langan yetkazib beriladigan havo miqdori va tezligi, bosim o'zgarishi, ventilyatorlar-ning elektr va texnik ko'rsatkichlari kabilar aniqlandi [10-12].
04.00.16 - КОНЧИЛИК МАШИНАЛАРИ
Havo depressiyasi tasvirini o'tkazish pay-tida NTS-2K uchastkasida 3 ta PAUS 8000 va
1 ta MT 2010 samosvali hamda 2 ta ST-2G va
2 ta ST-7 yuklash va yetkazib berish mashi-nalari bilan yuklash va yetkazib berish ish-lari olib borildi. Yer osti konlarida 1 ta PAUS MINCA yer osti avtobusi va 1 ta PAUS port-lovchi materiallarni yetkazib berish mashina-si kabi yordamchi texnikalar qo'llaniladi.
NTS-2K uchastkasini shamollatish yon-bosh sxema bo'yicha havo haydash usuli bilan amalga oshiriladi. Markaziy shamollatish ko'tarmasi og'ziga o'rnatilgan VOD-21M bosh shamollatish qurilmasi toza havoni ishchi go-rizontlardagi tozalash va tayyorlov lahimlari-ga yetkazib beriladi. Ishlatilgan chiqindi havo esa NTS-2K, 53 va 54 shtolnyalar orqali at-mosferaga chiqariladi. NTS-2K uchastkalarida boshi berk lahimlarni shamollatishda VME-5 va VME-6 mahalliy ventilyatorlari qo'llaniladi. Bloklarni shamollatish umumshaxta depressiyasi hisobiga amalga oshiriladi [5, 6, 8].
1-jadval
Havo depressiyasi tasvirini o'lchash uchun asbob va parametrlar
№ Ko'rsatkichlar O'lchov birligi O'lchov asboblari
1 v - havo harakat tezligi m/s anemometr
2 S - lahim kesim yuzasi m2 masofa o'lchagich
3 k - kesim yuzani to'silib qolish koeffitsiyenti masofa o'lchagich
4 N - anemometr aylanishlar soni anemometr
5 T - o'lchash vaqti s sekundomer
6 Q - havo sarfi, Q = kSv m3/s
7 Pck - tezlikli bosim daPa depressiya o'lchagich, havo quvurlari
8 Y - havoning o'rtacha solishtirma og'irligi N/m3
9 g - og'irlik kuchi tezlanishi m/s2
10 = J y. 1,2
V =
t,-T'
(8)
bu yerda: L1, L2 - mos ravishda havo harakati yo'lining uzunligi, m;
Havo tezligi - bu yo'lning uzunligi L ta-biiy energiya manbayi, masalan, tabiiy tor-tishish yoki ventilyator tabiiy energiya man-bai ta'sirida havo zarralarini T vaqt ichida harakatlanishidir [5, 6], ya'ni,
T1, T2 - vaqt, s.
L2 va ayni vaqt-
(1) ifodaga muvofiq, L1, da uchastka maydonidagi nuqtalar orasi-dagi havo harakatining o'rtacha tezligi yoki uchastkaning bir nuqtasida ayni vaqtdagi havo harakatining o'rtacha tezligi.
Shamollatish tizimi uskunalari orqali havo oqimi harakatlanish yo'li bo'ylab yo'qotilgan shaxtalar sharoitida havo tezligi lahimlarning uzunligi bo'yicha va vaqt davomida o'lchan-ganda o'rtacha hisoblanadi.
Anemometr aylanuvchi mexanizmi kurak-larining aylanish tezligi havo oqimi tezligiga to'g'ridan-to'g'ri proporsional va quyidagi ifoda bo'yicha aniqlanadi:
I UN 2~N1
v = a + b ——
Т2-Г1'
(9)
bu yerda: a, b - bu anemometrga xos bo'lgan koeffitsiyentlar (2-rasm);
N1, N2 - anemometr aylanuvchi mexa-nizmining bo'linmalari soni, birliklar;
T1, T2 - o'lchash vaqti, s.
Agar uchastkada lahim uzunligi bo'yicha havo oqimi yo'qotilishlari bo'lsa, u holda havo tezligi uning uzunligi bo'yicha kamida ikki o'lchov nuqtasida o'lchanadi (2-rasm) va keyin uchastka uzunligi bo'yicha o'rtacha qiy-mat olinadi [5, 6, 9].
г-*■ ТГЦ и
. У 1 Г .
I
2-rasm. Havo oqimi yo'qotilishi bilan lahimda o'rtacha havo tezligini o'lchash sxemasi: I-I, II-II - o'lchash punktlari
O'lchangan havo tezligi bilan havo sarfi miqdorini quyidagi formula bo'yicha aniqlay-miz:
ИЛМ-ФАН ВА ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ ISSN 2181-9637
НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ
SCIENCE AND INNOVATIVE DEVELOPMENT 1 ' 2023
Q = v • 5 (10)
bu yerda 5 - lahimning kesim yuzasi, m2; v - havo harakat tezligi, m/s.
Havo tezligini o'lchashning yana bir keng tarqalgan usuli bu havo quvurlari yordamida o'lchash usulidir.
Bir lahim nuqtasida havo tezligini o'lchashda o'rtacha tezlik quyidagi formula bo'yicha aniqlanadi:
^ = ffi (ii)
bu yerda: P k - havo tezligi bosimi, Pa;
g - og'irlik kuchi tezlanishi, m/s2;
Y - havoning solishtirma og'irligi, Y = 1,2 • 9,81 N/m3.
O'lchovning ikki nuqtasi orasidagi havo harakatining o'rtacha tezligi quyidagi formula bo'yicha aniqlanadi:
,, - l(pCKi+PcK2>2g
^ - V—¿ц—' (12)
bu yerda: Pck1, Pck2 - o'lchovning birinchi va ikkinchi nuqtalarida havo tezligiga mos ra-vishda bosimi, Pa;
Y12 - havoning o'rtacha solishtirma og'irligi, N/m3.
O'lchangan havo tezligi (10) formulaga muvofiq havo sarfini ham aniqlaydi. (9) formulaga muvofiq havo tezligining olingan qiy-mati bitta kon lahimi punktidagi o'rtacha tez-likka mos keladi [5, 9, 10].
Tadqiqot natijalari tahlili
NTS-2K uchastkasida havo-depressiya tasviri bo'yicha olib borilgan tadqiqotlar davomida shamollatish tarmog'i havo oqi-mini gorizontlarga ajratish juda murakkab diagonal tarmoq ekanligi aniqlandi. NTS-2K markaziy shamollatish ko'tarmasi bo'ylab uchastkaning shamollatish tarmog'i xarak-teristikaning shartlariga ko'ra ikki yo'nalish-ga bo'linadi. Havo depressiyasi tadqiqotini o'tkazishning birinchi yo'nalishi NTS-2K portalidan tashqarida boshlanadi va №1 dala shtreki bilan tugaydi. Bunda 50 ta nuqtada o'lchov ishlari olib borilib, havo miqdori (m3/ daq.), nisbiy namlik (%), bosim (Pa), haro-
rat (K), havo zichligi (kg/m3) va depressiya (daPa) kabi parametrlar aniqlandi [6-8].
2-jadval
Qoraqo'ton koni NTS-2K uchastkasining toza havoga bo'lgan ehtiyoji
Uchastka-
№ Toza havo iste'molchilarining nomi ning havoga bo'lgan talabi, m3/s
1 2 3
НТС-2К uchastkasi
+420 m gorizont
1 Tayyorlash va kesish ishlari: - gorizontal lahim o'tish, 1 kovjoy, 1x1,65 m3/s; 1,65
k п=1,43 koeffitsiyentini hisobga olgan holda tayyorlash va kesish ishlari, jami 2,40
+360 m gorizont
Tayyorlash va kesish ishlari: - gorizontal lahim o'tish, 1 kovjoy, 1x0,7 m3/s;
2 - gorizontal lahim o'tish, 1 kovjoy, 1x1,65 m3/s; 0,7 1,65
k3n=1,43 koeffitsiyentini hisobga olgan holda tayyorlash va kesish ishlari, jami 3,4
+300 m gorizont
3 Kon-tayyorlov ishlari: - NTS-2K +320 m gorizont, 1 kovjoy, 1 х 1,65 m3/s; 1,65
k3 я = 1,4E koeffitsiyentini hisobga olgan holda tayyorlash va kesish ishlari, jami 2,4
Tozalash ishlari:
4 ruda tanalarini magazin usuli bilan qa-zib olish tizimi: ikkita blok, 2*3,3 m3/s; 6,6
tozalash ishlari, jami 6,6
5 Havo taqsimotining k3an= 1,1 notekislik koeffitsiyentini hisobga olgan holda 300 m gorizontda, jami 9,9
+240 m gorizont
Tozalash ishlari:
6 ruda tanalarini magazin usuli bilan qa-zib olish tizimi: ikkita blok, 1*2,0 m3/s;
tozalash ishlari, jami 2,0-2,6
NTS-2K uchastkasida tozalash va
7 tayyorlov ishlari bo'yicha kyr=1,1 yo'qo-tilish koeffitsiyentlarini hisobga olgan holda, jami 19,5
NTS-2K uchastkasida dizel uskunalari
8 gazlarini suyultirish omili bo'yicha YuYeM va samosvallarning bir vaqt-ning o'zida ishlashini hisobga olgan holda, jami Q = (620 + 520 л.с) х5><0,85/60=80,8 80,8
9 NTS-2K uchastkasining havo ehtiyojini hisoblash uchun qabul qilingan 80,8
10 VOD-21M ventilyatorining tashqi oqim yo'qotilishlarni hisobga olgan holda (10%) 88,9
04.00.16 - КОНЧИЛИК МАШИНАЛАРИ
Ikkinchi yo'nalish №3 qiya lahim va +360 m gorizont og'zidan boshlanadi va +240 m gorizontning boshlanishi bilan tugay-di. Havo depressiyasini o'rganish uchun bu yo'nalishda 50 ta o'lchov nuqtasida o'lchov ishlari olib borilgan. Tadqiqot davomida qa-zib olish bloklari, texnologik kameralarning kesuvchi va tayyorlov lahimlarida kon ishlari, NTS-2K qiya stvoli va boshqa yordamchi la-himlarda havo sarfi miqdori aniqlandi.
Ishchi gorizontlarining havo ehtiyojlarini hisoblashning asosiy omili ichki yonuv dvi-gatellaridan ajralayotgan gazlarni sanitariya me'yorlarigacha suyultirish hisoblanadi. NTS-2K uchastkasining yer osti kon lahimlariga yetkazib beriladigan umumiy havo miqdori kamida 80,8 m3/s bo'lishi kerak.
2-jadvalda NTS-2K uchastkasida gori-zontlar va kon-kapital, kon-tayyorlov ham-da tozalash lahimlariga toza havo yetkazib berishga bo'lgan ehtiyoji to'g'risida umumiy ma'lumotlar keltirilgan.
NTS-2K uchastkasi uchun zarur bo'lgan havo miqdorining haqiqiy o'lchangan va hisob-langan qiymatlarini taqqoslash natijalari 3-jad-valda keltirilgan. Bunda ta'minlanganlik hisob-langan miqdorning 77,7 foizini tashkil etadi.
3-jadval
Konda qazib olish uchastkalarining toza havo bilan ta'minlanganligi
Havo miqdori, m3/s Ta'min-
Havo iste'molchilari o'lchan- hisoblan- langan-
gan gan lik,%
NTS-2K uchastkasi
Tozalash va tayyorlov lahimlarini shamolla- 14,3 19,5 73,3
tish uchun
NTS-2K va gorizont-
lardagi ichki yonuv dvigatellaridan chiqin-di gazlari sanitariya me'yorlarigacha su-yultirish uchun 62,8 80,8 77,7
Xulosalar
Yer osti konlari unumdorligining o'sishi bilan kon lahimlariga yetkazib beriladigan shamollatish uchun zarur bo'lgan toza havo miqdori ham oshib boradi, ya'ni, shamollatish uchun zarur bo'lgan havo hajmi oshishi bilan
lahimlardagi havo harakatining me'yoriy tez-ligiga erishish uchun lahimlarning gorizontal kesim yuzasini kengaytirish yoki toraytirish talab etiladi. Buning uchun to'liq havo hajmi-ning o'tishini ta'minlaydigan kon-kapital lahim-larini ochish yoki rekonstruksiya qilish kerak.
NTS-2K uchastkasining toza havo bilan ta'minlanishi, ularning havoga bo'lgan tala-biga nisbatan gorizontlarga yetkazib beriladi-gan haqiqiy havo miqdori asosida hisoblab chiqilganda 77,7 foizni tashkil etdi. NTS-2K uchastkasining toza havoga bo'lgan talabi 80,8 m3/s ni tashkil etdi. Ikkala uchastkada ham toza havoga bo'lgan talabni hisoblashda asosiy omil ichki yonuv dvigatellaridan ajra-ladigan gazlarni sanitariya me'yorlarigacha suyultirish zarurati hisoblanadi.
NTS-2K markaziy ventilyatsiya ko'tarma-siga o'rnatilgan VOD-21M ventilyatorining havo depressiya tasvirini o'tkazishda venti-lyatorning unumdorligi 68,4 m3/s ni tashkil etdi. Shundan konga 62,8 m3/s havo beriladi.
Ventilyatorning statik bosimi 92,5 daPa ni tashkil etdi. Havo-depressiya tasviri tadqiqo-ti vaqtida konning depressiyasi - 87,3 daPa. Bosh shamollatish ventilyator qurilmasining ushbu ishchi parametrlariga ventilyator ish-chi g'ildiragining 750 min-1 aylanish tezligi-da erishiladi. Ventilyatorning ishchi g'ildirak kuraklari 25° burchakda o'rnatilgan. NTS-2K uchastkasida 80,8 m3/s toza havoga bo'lgan talabini ta'minlash uchun VOD-21M ventilya-torining ishchi g'ildirak kuraklarini o'rnatish burchagini 35°ga o'tkazish orqali zaruriy havo miqdorini ko'paytirish tavsiya etiladi.
Yuqoridagi vazifalarning dolzarb yechimi sifatida qazib olish uchastkalariga sun'iy havo tortish manbalarini yaqinlashtirish usullaridan foydalangan holda shamollatish tarmog'ining havo oqimini boshqarish uchun texnik yechimlar hisoblangan havo oqimi to'siqlaridan, ko'chma va o'ziyurar mashi-nalarda havo ejektorlaridan foydalanish, ish-latilgan konveyer lentalaridan tayyorlangan "briar klapan" turdagi havo klapanlari, shu-ningdek, boshqa kon lahimlarining aerodina-mik qarshiligini o'zgartirish usullarini ishlab chiqish va qo'llash tavsiya etiladi.
REFERENCES
1. Golinko V.I., Lebedev Ya.Ya., Mukha O.A. Ventilyatsiya shakht i rudnikov [Ventilation of mines]. Dnepropetrovsk, National Mining University, 2012, p. 265.
2. Kolmakov V.A. Vozdushnaya s'yomka v shakhtakh [Aerial photography in mines]. Kemerovo, Kuzbass State Technical University, 2002, p. 16.
3. Kirin B.F., Dikolenko Ye.Ya., Ushakov K.Z. Aerologiya podzemnykh sooruzheniy (pri stroitel'stve) [Aerology of underground structures (during construction)]. Lipetsk, Lipetsk Publ., 2000, 456 p.
4. Shevchenko L.A., Kosterenko V.N., Smirnov O.V. Aerologiya gornykh predpriyatiy [Aerology of mining enterprises]. Moscow, Gornaya kniga Publ., 2020, p. 224.
5. Sadikov A., Baratov B.N. Turg'un mashinalar [Stationary cars]. Tashkent, Tashkent State Technical University named after Islam Karimov, 2013, 258 p.
6. Musurmanov E.Sh. Strukturnyy analiz upravleniya ventilyatsiyey shakht i rudnikov [Structural analysis of ventilation control in mines and mines]. Internauka - Interscience, 2017, no. 11-1 (15), pp. 71-74.
7. Xamzaev A.A., Musurmanov E.Sh., Xaydarova M.E. Povysheniye energoeffektivnosti ventilyatornykh ustanovok [Improving the energy efficiency of fan installations]. Molodoy uchenyy -Young Scientist, 2017, no. 7 (141), pp. 95-98.
8. Mislibayev I.T., Makhmudov A., Musurmanov E.Sh. Issledovaniye i analiz sistemy ventilyatsii i ventilyatsionnykh oborudovaniy glubokikh gorizontov rudnykh shakht [Research and analysis of the ventilation system and ventilation equipment of deep horizons of ore mines]. Academic Research in Educational Sciences, 2021, vol. 2, no. 12, pp. 446-450.
9. Mislibayev I. T., Makhmudov A.M., Makhmudov Sh.A. Teoreticheskoye obobshcheniye rezhimov funktsionirovaniya i modelirovaniye ekspluatatsionnykh pokazateley raboty ekskavatorov [Theoretical generalization of operating modes and modeling of operational performance of excavators]. Mining Information and Analytical Bulletin, 2021, no. 1, pp. 102-110.
10. Mislibayev I.T., Makhmudov A., Musurmanov E.Sh. Issledovaniye kinematiki dvizheniya potoka vozdukha pri ventilyatsii tupikovykh rabochikh mest shakhty [The study of the kinematics of the movement of air flow during ventilation of dead-end workplaces of the mine]. Academic Research in Educational Sciences, 2021, vol. 2, no. 6, pp. 226-236.
11. Makhmudov A.M., Makhmudova G.A. Issledovaniye faktorov, vliyayushchikh na rabotu dvizhiteley gornykh mashin na rudnikakh Uzbekistana [Study of factors affecting the operation of mining machine propulsors in the mines of Uzbekistan]. Science Time, 2016, no. 5 (29), pp. 420-427.
12. Makhmudov A.M., Xudayberdiev Sh.M. Opredeleniye osnovnykh parametrov energoeffektivnosti raboty nasosnykh ustanovok v tekhnologii podzemnogo vyshchelachivaniya [Determination of the main parameters of energy efficiency of pumping units in the technology of in-situ leaching]. Mining Bulletin of Uzbekistan, Navoi, 2012, vol. 3, p. 73.
13. Wallace K.G., Prosser B.S., Donoso J.R., Guerrero A.F., Acevedo J.C. Ventilation system design for the CODELCO New Level Project. 14th United States/North American Mine Ventilation Symposium, 2012. Calizaya & Nelson, 2012, University of Utah, Dept. of Mining Engineering.
14. Kruglov I., Semin M. Improving the algorithm of effective air management in ventilation systems of complex topology. Bulletin of the Perm National Research Polytechnic University, Geology. Oil and gas and mining, 2013, no. 12, pp. 106-115. DOI: 10.15593/2224-9923/2013.9.12/.
15. He D., Wang X., Guo Ch., Li H., Zhang Yu. Study on the influence of the cage lifting piston effect in main intake shafts on air flow in transportation lanes. Applied Sciences, 2023, no. 13, p. 1419. DOI: 10.3390/app13031419/.
Taqrizchi: Zaripov Sh.U., texnika fanlari nomzodi, dotsent, Navoiy kon-metallurgiya kombinati AJ Markaziy loyihalash byurosi boshlig'i o'rinbosari.
