43Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
MULCHALASHNI TUPROQNING AGROFIZIK XOSSALARI VA SHIRIN QALAMPIRI HOSILDORLIGIGA TA'SIRI
Yulduz Iso qizi Musayeva
Toshkend davlat agrar universiteti Samarqand filiali magistranti.
Akmal Baxtiyorvich Xayitov
Toshkend davlat agrar universiteti Samarqand filiali tayanch doktoranti
Maqolada Zarafshon daryosining o'ng qirg'og'ida shakllangan o'tloqi - bo'z tuproqlar tarkibidagi mulchalashni tuproqning agrofizik xossalariga va shirin qalampir hosildorligiga ta'sirini o'rganildi, mulcha sifatida organik mulch(samon) va anorganik mulch (polietilen plyonka) dan foydalanilgan.Mulchallash texnalogiyasi tuproq haroratini yaxshilashda qo'llaniladigan samarali usul bo'lib tuproq haroratini ko'taradi va kechasi tuproqni radiasion sovushini sekinlashtiradi.
Kalit so'zlari: mulchallash, mulch, mulch turlari ,agrafizik xossalar, mulchalashning agrofizik xossalarga tasiri.
В статье изучено влияние мульчирования на агрофизические свойства почвы и урожайность перца сладкого на лугово-сероземных почвах, формирующихся на правобережье реки Заравшан, с использованием органической (солома) и неорганической (полиэтиленовой мульчи) мульчи. пленка) в качестве мульчи Технология мульчирования является эффективным методом повышения температуры почвы, повышает ее температуру и замедляет радиационное охлаждение почвы в ночное время.
Ключевые слова: мульчирование, мульча, виды мульчи, агрофизические свойства, влияние мульчирования на агрофизические свойства.
Kirish: 17-asrdan beri "tuproqni qoplash" deb nomlanuvchi qishloq xo'jaligi atama mavjud bo'lib. Hozirgi vaqtda ushbu uslub ham qo'llaniladi, faqat yangi nom ostida - "tuproqni mulchalash", inglizcha "mulch" so'zidan tarjimada boshpana degan ma'noni anglatadi.
ANNOTASIYA
АННОТАЦИЯ
May 12-13
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
Tuproqni mulchalash turlari.Tuproqni jazirama issiqdan himoya qilish 3 usulda amalga oshirilishi mumkin: 1. An'anaviy mulchalash, 2.organik mulchalash, 3.noorganik mulchalash.
Sabzavot va poliz ekinlarini etishtirish uchun maqbul sharoitlarni yaratishda tuproqni mulchalash muhim rol o'ynaydi. Bu murakkab harakatning agrotexnologik usuli. Mulch namlikning bug'lanishini kechiktiradi va uning yuqori va pastki tuproq gorizontlarida bir tekis taqsimlanishiga yordam beradi, ildiz qatlamining namligini 36% ga oshiradi. Shu sababli, tuproq tuzilishi yaxshiroq saqlanadi, ularning yuzasida qobiq hosil bo'lmaydi va shuning uchun tuproqni bo'shatishga hojat yo'q.
V. V. Dokuchaev, A. A. Izmailskiy va K. A. Timiryazev qurg'oqchilik davrida o'simliklar mutlaq emas, balki suvning nisbiy etishmasligidan aziyat chekishini aniqladilar. Bu notekis yog'ingarchilik, noto'g'ri sug'orish yoki fermerlarning namlikni saqlay olmaslik natijasi bo'lishi mumkin. Havoning nisbiy namligining oshishi bilan ifodalangan tuproqning sirt qatlamida qulay mikroiqlimni yaratishda eng muhim o'rin mulchalash hisoblanadi.
Shirin qalampirni ochiq maydonda etishtirishda yangi qoplama materiallaridan foydalanish muhim qishloq xo'jaligi texnikasi bo'lib, bu o'simliklarning salbiy omillarga chidamliligini oshirish va kimyoviy ishlov berishni minimallashtirish imkonini beradi, bu esa hosilni va sifatini oshiradi.
Ishning maqsadi turli xil mulchalash materiallarining (qora polietilen plyonka, va somon) shirin qalampir hosildorligiga, ularning pishish fazasiga, tuproq agrofizik xosslariga ta'siri va erta hosil yetishtirish hamda hosil sifatiga ta'sirini o'rganishdan iborat. Tadqiqot ob'ektlari va usullari. Tadqiqot ob'ektlari shirin qalampirning Dartashkenta navi ko'chatlarini mulchalash materiallari yordamida ochiq erga etishtirish usuli edi. Tajribalar sabzavotchilikda qabul qilingan standart usullar bo'yicha o'tkazildi. Tuproq agrofizik xosslariga tasiri va erta hosil yetishtirish hamda hosil sifatiga ta'sirini o'rganish agrokimyo va tuproqshunoslikda qabul qilingan standart usullar bo'yicha otkazildi. Fenologik kuzatuvlar ilmiy-tadqiqot ishlari bo'yicha ko'rsatmalarga muvofiq amalga oshirildi.
Sintetik mulchalash materiallari orasida eng mashhurlaridan biri qora shaffof polietilen plyonkadir. Shirin qalampir aprel oyining 1-2 o'n kunliklarida ochiq dalaga ekish juda samarali. Qora plyonka ko'proq issiqlikni tortadi va to'playdi, bu o'simliklarning ildiz tizimining o'sishi va rivojlanishi uchun, ayniqsa, ularning
May 12-13
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
rivojlanishining boshida juda muhimdir. Bunday texnologiyalar vaqtincha agrofiber boshpanalarini yoki past plyonkali tunnellardan foydalanishi mumkin.
Qora plyonka bilan mulchallashning eng muhim vazifasi yosh o'simliklarni begona o'tlardan himoya qilishdir. Ko'pincha sabzavot ekinlari qator oralari baxorgi yomg 'irli ob-havo namlik va issiqlikning yetarli bolishi begona o'tlarning intensiv o'sishiga yordam beradi. Yuqori namlik tufayli ularni mexanik ravishda yo'q qilish deyarli mumkin emas va gerbitsidlar shirin qalampir o'simliklarni steresga tushirib osimlik nobut bo'lishiga olib keladi. Qora plyonka ostidagi qatorlarda begona o'tlar deyarli rivojlana olmaydi
Qora plyonka bilan mulchallashning ikkinchi muhim vazifasi issiqlikni saqlash va kunduzi va kechasi tuproq haroratining o'zgarishini kamaytirishdir, bu unib chiqish uchun maqbul sharoitlarni ta'minlaydi. Bunday holda, minimal xarajat bilan eng aniq ta'sir kengligi 70 sm dan kam bo'lmagan va qalinligi 25-35 mkm bo'lgan plyonka ishlatiladi, lekin uni maksimal bir mavsumda ishlatish tavsiya etiladi.
Qora plyonka yaxshi kontaktli issiqlik o'tkazuvchanligiga ega, ammo uning ostidagi konveksiya kichik, shuning uchun bu material bilan mulchalangan tuproq juda tez qizib ketmaydi, lekin harorat shaffof plyonkalarga qaraganda uzoqroq saqlanadi. Tajribalar shuni ko'rsatadiki, shaffof plyonka ostida aprel oyining o'rtalaridan boshlab tuproq haroratini 10 ° C dan yuqori darajada ushlab turish mumkin, qora plyonka ostida esa bu vaqtda 10 ° C gacha tushishi va kechasi ham pastroq bo'lishi mumkin.
Bundan tashqari o'simlik qoldiqlari (somon qipiqlari) bilan mulchallash tuproq namligining bug'lanishini sezilarli darajada kamaytiradi. G. G. Cherepanovning ma'lumotlariga ko'ra, bunday mulchallangan hududlarda maydan sentyabrgacha bug'lanish xarajatlari 4 yil davomida o'rtacha 41 mm ni tashkil etgan bo'lsa, mulchallanmagan yerlarda bu ko'rsatkich 191 mm ni tashkil etdi. Tuproq yuzasida o'simlik qoldiqlari (somon qipiqlari) miqdori hal qiluvchi rol o'ynaydi -adabiyotlar taxliliga ko'ra, tuproqdagi namlik zaxiralarini qoniqarli saqlash uchun somon qipiqlari bilan dala yuzasining qoplami kamida 30% bo'lishi kerak.
Tadqiqot maqsadi. Zarafshon vodiysi o'tloqi-bo'z tuproqlarni mulchalash agrotexnologiyasini qullash orqali uning tuproq xossalari shirin qalampirning o'sishi, rivojlanishi va hosildorligiga ta'sirini o'rganish.
Tadqiqot vazifalari. Yuqoridagi maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar bajariladi.
1. Mulchalash agrotexnologiyasini tuproqlarni
May 12-13
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
agrofizikaviy xossalariga ta'sirini ta'sirini o'rganish;
2. Mulchalash agrotexnologiyasini tuproqni sutka davomidagi va o'rtacha sutkalik xarorati xamda samarali xarorat miqdoriga ta'sirini aniqlash;
3. Mulchalashni tuproq namligi va suv o'tkazuvchanligiga ta'sirini o'rganish;
4. Tuproqni mulchalashning shirin qalampirni o'sishi, rivojlanishi va xosildorligiga ta'sirini aniqlash;
5. Tuproqni mulchalashning shirin qalampirni yetishtirish iqtisodiy samaradorligiga ta'sirini o'rganish.
6. Tajribadan olingan ma'lumotlarga matematik, statistik va korrelyasion va regression ishlov berish.
Tajriba joyi. Samarqand viloyati Daxbet kurg'oni ToshDAU SF o'quv tajriba xujaligidagi qadimdan sug'orilib kelinayotgan tuproqlari.
Tajriba obyekti va uslubi. Tajribada shirin qalampirni mulchalash agrotexnologiyasini qullash orqali Zarafshon voxasi o'tloqi-bo'z tuproqlari sharoitida o'tkaziladi.
Tajriba sxemasi quyidagi uch variantdan iborat bo'ladi:
1. Nazorat varinat (mulchalanmagan maydon).
2. Polietilen plyonka bilan mulchalangan.
3. Samon bilan mulchalangan.
Tajriba 4 ta qaytariqda va 2 yarusda o'tkaziladi. Bitta paykalning eni 3 m, uzunligi 25 m, maydoni (3x25) 75 m2. Shundan kuzatuv maydoni 37,5 m2. Bitta paykal 4 qatordan iborat bulib, shundan ikki chetda bittadan kuzatuv qator himoya qatorlari, o'rtadagi ikkita qator kuzatuv qatori bo'ladi.
Tadqiqotlar agrotuproqshunoslik va agrofizika xamda sabzavotchilikda umumqabul qilingan uslublarda olib boriladi.
Dalaga ko'chatlar o'tkazilgandan so'ng keyin besh hafta o'tgach, tuproqning suv salohiyatini kuzatib boriladish. Maydon haftada bir marta dala quvvatiga qadar sug'oriladi. 15 sm chuqurlikdagi tuproq harorati soat 7.00, 14.00 da olingan. va soat 18.00. o'lchanadi tuproq probiga biriktirilgan YSI teletermometr Model 43TD yordamida. Darajasi tuproq yuzasida cho'ntak penetrometri yordamida o'lchandi begona o'tlar intensivligi vizual yordamida kuzatiladi. Har bir mulchallangan variantdan o'n beshta o'simlik madal o'simlik sifatida olinadi, mo'lchallash diametrini zararsiz o'lchash uchun etiketlanadi Mevalar har hafta etuk yashil bosqichdan boshlab nazorat varyanti bilan solishtirish uchun va xosildorlikni aniqlash uchun yig'ib olinadi.
May 12-13
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
Tajriba natijalariga ko'ra, qora plyonkali mulchallasngan varyantda o'simlik boyi o'rtacha 58,8 sm bo'ldi. Har bir o'simlikda o'rtacha 8 tadan 45 tagacha meva xosil qildi, Nazorat varinat (mulchalanmagan maydon) da 5 tadan 33 tagacha meva xosil qildi. Meva uzunligi va diametrida xam sezilarli darajada farqlar kuzatildi. plyonkali mulchallangan variantda eng uzun mevalar, o'rtacha 16,00 smni tashkil etdi. Meva uzunligidan farqli o'laroq, meva diametri varyantlar o'rtasida ancha bir xil bo'lib, sezilarli farqlarsiz kuzatildi.
Xulosa. Tajribadan quyidagi xulosalar chiqarish mumkin: - mulchalash ochiq yerlarda shirin qalampirning Dartashkenta navining o'sishi va hosildorligiga ijobiy ta'sir ko'rsatdi. - Ochiq dalalarda yetishtiriladigan shirin qalampirning Dartashkenta navining ishlab chiqarish uchun plyonkadan foydalanish tuproqlarni agrofizikaviy xossalarini yaxshilaydi, tuproqning sutka davomidagi va o'rtacha sutkalik xarorati xamda samarali xarorat miqdorigani yaxshilaydi.
REFERENCES
1. Yanchenko E.V., Engalichev D.I., Engalicheva N.A., Alekseeva K.L. Bolgar qalampirining hosildorligi, biokimyoviy tarkibi va mevalarining saqlanishiga mulchalash materiallarining ta'siri. Rossiyaning sabzavot ekinlari.;(6):90-96. (Rus tilida
2. Mashrabov, M. Maxmatmurodov A EFFECTS OF PHOSPHOR STORAGE FERTILIZERS ON PHOSPHATE REGIME AND CABBAGE YIELD OF TYPICAL GRAY SOILS PLANT CELL BIOTECHNOLOGY AND MOLECULAR BIOLOGY. 2021-Volume 22 [Issue 55-56]. EUROPE: International Knowledge Press S, 107, 3.
3. Мавлонов, Б., Хамзаев, А., & Бобокулов, З. (2018). Дуккакли дон экинларининг тупрок; унумдорлигини оширишдаги ахдмияти. Узбекистан кишлок; хужалиги журнали, (8), 36.
4. Xayitov, M. A., & Mashrabov, M. I. Possibilities Of Growing High Quality Vegetables From Vegetable Crops In The Conditions Of Typical Gray Soils Of Zarafshan Valley. International Journal of Innovations in Engineering Research and Technology, (1), 1-9.
5. Nchenko E.V., Engalichev D.I., Engalicheva N.A., Alekseeva K.L. Shirin qalampir mevalarining mahsuldorligiga, biokimyoviy tarkibiga va sifatini saqlashga mulchalash materiallarining ta'siri.
May 12-13
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
6. Xonqulov, X., & Abdisatorov, H. (2022). SHIRIN QALAMPIR NAVLARINI TURLI MUDDATLARDA EKIB O'STIRISHNING HOSILDORLIK VA HOSIL SIFATIGA TA'SIRI BARQARORLIK VA YETAKCHI TADQIQOTLAR ONLAYN ILMIY JURNALI, 2(12), 233-235.
7. Normamatov, S. S., & Mashrabov, M. I. (2022). SHIRIN QALAMPIRDAN YUQORI HOSIL YETISHTIRISH IMKONIYATI. Academic research in educational sciences, (Conference), 290-293.
8. Xayitov, A. B., & Eshonqulov, B. M. (2022). KUNGABOQARNING KALTA POYALI NAV NAMUNALARINI TANLASH. Academic research in educational sciences, (Conference), 188-193.
9. Nurkabulov, S. (2022). KUZGI BUG 'DOY URUG'LARINING DON SIFATLARIGA MAKRO VA MIKRO O'G'ITLAR HAMDA O'STIRUVCHI STIMULYATORLARGA BOG'LIQLIGI. Academic research in educational sciences, 3(11), 617-622.
10. Nurkabulov, S. (2022). KUZGI BUG'DOY URUG'LARINING DALA UNUVCHANLIGIGA O'G'IT MEYORLARINING TA'SIRI. Academic research in educational sciences, 3(11), 623-626.
May 12-13
