CC BY
179
УДК 330+338 ББК 65.291.551
МУХЦТИ Дадоматов Далерцон Нишонбоевич, н.и.и.,
ИННОВАТСИОНЙДАР дотсент, ДДХрСТ; Цураева Мухрбахон
НИЗОМИ РУШДИ СОХИБКОРИИ Сулаймоновна, ассистенти ДДХ^БСТ,
САНОАТЙ (Тоцикистон, Хуцанд)
ИННОВАЦИОННАЯ СРЕДА В Дадоматов Далержон Нишонбоевич, к.э.н., РАЗВИТИИ СИСТЕМЫ доцент ТГУПБП; Джураева Мухибахон
ПРОМЫШЛЕННОГО Сулаймоновна, ассистент ТГУПБП
ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА (Таджикистан Худжанд)
INNOVATIVE Dadomatov Dalerjon Nishonboevich, PhD, ENVIRONMENT IN THE Associate Professor, TSULBP; Juraeva DEVELOPMENT OF INDUSTRIAL Muhibakhon Sulaymonovna, assistant TSULBP,
ENTREPRENEURIAL SYSTEM (Tajikistan, Khujand),
E-MAIL: [email protected] Калидвожщо: фаъолияти соуибкори дар саноат, соуибкории хурд, инноватсия, технология, истеусолоти моли, цувваи кори, ицтисодиёти бозор, шакл%ои моликият.
Му%ити инноватсионии фаъолият ва рушди со%ибкории саноати дар Чумуурии Тоцикистон барраси карда шудааст. Хусусият%ои фаъолияти со%ибкории саноати, ки бо тагирёбии омил%ои таъсиррасон %амчун таъсири му%ити инноватсионии рушди со%ибкории саноати дар минтацауои алоуидаи ицтисодиёти кишвар алоцаманданд ошкор карда шудаанд. Му%ити инноватсионии рушди со%ибкории саноати дар Чумуурии Тоцикистон хусусият%ои мухталиф дорад. Барои таъмини рушди со%а%ои дахлдори со%ибкории саноати дар цум%ури омил%ои муайян ба назар гирифта шавад.
Ключевые слова: предпринимательская деятельность в промышленности, малое предпринимательство, инновации, технологии, товарное производство, рабочая сила, рыночная экономика, формы собственности
Рассмотрена инновационная среда функционирования и развития промышленного предпринимательства в Республике Таджикистан. Выявлены особенности функционирования промышленного предпринимательства, связанные с изменениями ряда факторов, а также влияние инновационной среды на развитие отдельных регионов страны. С целью развития соответствующих отраслей промышленного предпринимательства в республике доказывается необходимость выявления и учета различных особенностей экономики, в том числе инновационной среды развития промышленного предпринимательства в Таджикистане.
Keywords: entrepreneurial activities in industry, small business, innovations, technologies, commodity production, labor force, market economy, forms of ownership.
This article describes the innovative environment of functioning and development of entrepreneurial activity in the industrial regions of Tajikistan. The study found that the characteristics of entrepreneurial activity in the industrial regions are associated with changes
of affecting factors, such as innovative environment for the development of industrial business in separate regions of the country. The author gives various characteristics like an innovative development of an environment for industrial businesses in the regions of Tajikistan which should be identified and taken into account for a development of relevant entrepreneurial industries in the regions.
И;тисоди бозаргонй - дар асоси муносибатхои молию пулй, хукмронии шаклхои гуногуни моликият ва ра;обати озоди истеъмолкунандагон ва истехсолкунандагонро ташкил намуда яке аз намудхои асосии низомхои и;тисодй ба шумор меравад. Карорхои асосии и;тисодй аз чониби истехсолкунандагон ва истеъмолкунандагон муста;илона ;абул мешаванд. Истехсолкунандагон таваккал мекунанд, ки кадом махсулотро бо кадом ми;дор, тавассути кадом тачхизот ва барои кй истехсол кунанд. Бо ин ма;сад сохибкорони муваффа;и саноатй кушиш мекунанд, ки мунтазам аз дастовардхои техника ва технология маълумот дошта бошанд ва дар амалия комёбихои инноватсиониро истифода кунанд.
Ба андешаи Ч,орч Сорос инноватсияхо яке аз афзалиятхои асосии бозорхои озод мебошанд, аммо дар холати бозорхои молиявй инноватсияхои ногузир (номуътадил)-ро тавлид мекунанд. Омехтаи технологияхои иттилоотй ва назарияхои бозорхои самаранок ба афзоиши таркишмонанди воситахои нави молиявй ва намудхои нави ахдномахои и;тисодй оварда расонд. Хатархое, ки бо онхо вобастаанд, одатан сарфи назар мешуданд, зеро тахмин карда мешуд, ки бозорхо метавонанд худро муста;илона ба танзим дароранд. Аммо ин чиз танхо тахмин буд... эхтимол, воситахои сунъй ва сохтаи молиявиро ичозат додан зарур аст, ба монанди он, ки нашри навбатии когазхои ;имматнок бояд аз чониби Комиссия оиди когазхои ;имматнок ва биржахо ба ;айд гирифта шаванд. [6, с. 378-379]
Масъалахои мазкур махсусан дар шароити давраи гузариш ба муносибатхои бозаргонй бояд тавассути механизмхои танзимкунандаи давлатй халлу фасл мешаванд. Ин ба андешаи мо, рушди фаъолияти сохибкории саноатиро дар давраи гузариш дар бар мегирад.
Дар шароити муосир самти самарабахши рушди фаъолияти сохибкорй рушди сохибкории инноватсионии саноатй махсуб мешавад. Бинобар ин, мо а;ида дорем, ки масъалаи рушд ва такмили сохибкории саноатии Чумхурии Точикистон, ;абл аз хама бо рушди низомхои инноватсионй вобастагии зич дорад ва бояд дар асоси модулхои и;тисодии зерин амалй шавад:
• тахия ва амалй кардани барномахои рушди сохторхои ташкилй, татби;и самараноки онхо ба хаёти и;тисодй ва ичтимоии кишвар;
• дастгирии давлатии худудхои илмй (илмкадахо), инчунин чойгиркунии марказхои табодули технологияхо дар тамоми ;аламрави кишвар;
• муайян кардани махалхои чойгиркунии муассисахои таълимй дар кишвар, ки вазифаи омодакунии мутахассисон ва гузаронидани корхои тад;и;отиро оид ба самтхои афзалиятноки илму технология барои сохибкорй ичро мекунанд. Муассисахои мазкур бояд дар навбати аввал дар минта;ае, ки вазифаи минта;ахои заминавиро доранд ва ба минта;ахои дигари кишвар таъсири такондиханда медиханд, чойгир карда шаванд. Табиист, ки хангоми интихоби минта;ахо ба хисоб гирифтани и;тидори таълимй ва инноватсионии онхо мувофи; ма;сад аст;
Дадоматов Д. Н., Цураева М.С. Мууити инноватсиони дар низоми рушди сохибкории саноатй
• муайян кардани андоза^ои дастгирии барномахои инвеститсионй-инноватсионй (рушди инфрасохтори исте^солй-технологии фаъолияти инвеститсионй: марказ^ои инноватсионй-технологй, бизнес-инкубатор^о ва f.).
Вобаста ба ин, аз чониби мо фаслхо ва мархилахои зерини ташаккули барномахои инвеститсионй барои рушди инноватсияхо дар сохахои сохибкории инноватсионии кишвар, чун кисмати таркибии татбики барномаи рушди фаъолияти сохибкорй дар Чумхурии Точикистон пешниход мешаванд:
• таъмини меъёрии хукукй ва ниходии раванди инвеститсионй дар рушди инноватсионии сохибкории саноатй.
• омузиши пешакии устувории хаётии лоихаи инноватсионй (муайян кардани афзалият ва максаднокии лоихаи инвеститсионй аз руи харочот, фоида)
• муайян кардани талаботи воридсозии лоихахо ба барномаи инноватсионй.
• бахогузорй ва интихоби шаклхои имконпазир ва мушаххаси маблаггузории инноватсияхо.
• бахогузории хавфи татбики лоихаи инвеститсионй-инноватсионй тавассути тартиб додани тахассусоти бонизоми хавфхои сохибкорй.
• тахлили чолибияти инвеститсионии корхонахо, минтакахои саноатй ва минтакахои озоди иктисодй.
Дар шароити иктисодиёти бозаргонй дар самти инноватсионй рушди фаъолияти сохибкории саноатй бидуни тагйир додан, азнавсозии он имконнопазир аст. Якум, бо назардошти вазъияти техникй-технологии корхонахо азнавсозии чиддии онхоро бо истифодаи инноватсияхои заминавй ба рох мондан зарур аст, зеро дар иктисодиёти ватанй то замони муосир тарзи корбарии механиконидани чузъи равандхои истехсолй, истифодаи мехнати дастй хангоми истехсоли аксарияти намудхои махсулоти кишоварзй, истифодаи экстенсивии иктидори табий-иклимй бидуни иттилоотонй ва таъминоти неруи барк мавриди истифода карор гирифтааст. Дар шароити мазкур барои фаъолгардонии раванди истехсолот дар иктисодиёт инноватсияхои такмилдиханда нокифоя аст. Тачдид дар доираи тарзхои корбарии мавчуда ба рафъи кафомонии техникй-технологй, бадшавии мавкеи ракобатпазирии корхонахои ватанй дар бозорхои дохилй ва беруна мусоидат мекунад.
Дуюм, арзёбиии объективии сохаи илмй-инноватсионии иктисодиёт аз он шаходат медихад, ки сифат ва махсулнокии техника аз техникаи хоричй кафо мемонад ва ба таври пурра рушди технологии сохахои сохибкории саноатиро таъмин карда наметавонад. Бинобар ин дар мархилаи якуми тачдиди инноватсионй фаъолона чалб кардани инноватсияхои технологии хоричй зарур аст.
Сеюм, сохибкории инноватсионии саноатй дар Чумхурии Точикистон амалй кардани тарзи мачмуавии фаъолиятро мутобик ба шахру нохияхо бо назардошти хусусият ва шароитхои табий-иклимии онхо пешбинй мекунад.
Чорум, дар мархилаи муосир ташаккули сохторхои гуногуни муттахида бо чалби сармояи бонкй ва саноатй яке аз самтхои пешбари рушди сохибкории саноатй мебошад.
Панчум, татбики стратегияхои заминавии пешкадами рушди инноватсионии сохибкории саноатй бо бунёди хачмхои калони захирахои инвеститсионии давлат ва сохторхои саноатй-сохибкорй вобастагй дорад.
Ба андешаи мо, истифодаи инноватсияхои заминавии сохибкории саноатй дар кишвар бояд ду полати асосиро ба назар гирад:
Якум, раванди инноватсионии рушди сохдбкории саноатй дорои ихтилофхои зиёд мебошад. Манфиатхои субъектхои хочагидорй, ки ;арорхои инноватсиониро тахия мекунанд ва хочагихои оилавие, ки натичахои истехсолоти мазкурро истеъмол мекунанд, самтхои мухолиф доранд. Хдмзамон истеъмолкунандагон дар шароити зиёд шудани даромади во;ей ба баланд бардоштани сифати зиндагй тавассути истеъмоли шумораи зиёди маводи аз чихати экологй тоза кушиш мекунанд. Кам шудани сатхи ихтилоф байни истехсолкунандагон ва истеъмолкунандагони махсулот пуркувват шудани мав;еи давлатро дар ташаккул ва танзими бозори хурока, таъмини шаффофияти он (тамгагузорй, маводхои трансгенй, нишон додани таркиби махсулот, маълумоти пурра оиди истехсолкунандагон ва г.) пешбинй мекунад. Давлат ба сифати кафили риояи манфиатхои ичтимой-и;тисодии шахрвандон баромад карда, мухити ниходиро ташкил медихад ва назорати мунтазамро аз болои бозори истеъмолй таъмин менамояд.
Дуюм, ;айд кардан зарур аст, ки рушди сохибкории инноватсионии саноатй дар кишвар дар айни замон ;исми мухими механизми хочагидорй дар кишвархои тара;;икарда мебошад. Барои ташаккули фаъолнокии давлатй дар интихоби консепсия ва навъи рушди инноватсионй ;уввахои самтхояшон му;обил таъсир мерасонанд, ки дар хотима шаклхои мушаххаси хамкории давлат ва иштирокчиёни дигарро муайян мекунанд, ивазшавии принсипхои сиёсати макрои;тисодй ва саноатй ба вучуд меояд [1, с.187].
Дар айни замон рушди и;тисодиёти Чумхурии Точикистон мохияти саноатй-ашёй дорад. Вобаста ба ин дар сохтори содироти махсулоти кишвар махсулоти хочагии ;ишло; ва ашёи хом бартарй дорад. Кайд кардан зарур аст, ки и;тисодиёти дар заминаи савдои ашёи хом ташкилшуда ягон кишвари чахонро ба кишвари аз чихати технологй мутара;;й табдил надодааст. Албатта, ру овардан ба рушди босуръати инноватсионии и;тисодиёт бо сиёсати дарозмуддати нигохдории на;ши фаъоли унсурхои ашъёвй-содиротии он мумкин аст [1, с.29]. Аммо тачрибаи чахонй нишон медихад, ки дар и;тисодиёти чахонии муосир кишвари сохиби технологияхои пеш;адам ва пешрафта, яъне сохиби сохахои аз чихати илмй ва технотронй мучаххаз, дар мав;еи якум ;арор мегирад ва вазъиятро идора менамояд. Бинобар ин барои баромадан аз вазъияти мазкур ва тахия намудани сиёсати саноатй дар самти коркарди пурраи ашё ва гирифтани махсулоти тайёри хотимавй чорахо андешидан зарур аст [4, с. 454].
Тачрибаи чахонй нишон медихад, ки илм умуман бе маблаггузории ботадрич ва мунтазам зиёдшаванда ба таври муътадил ва самарабахш фаъолият карда наметавонад. Дар расми 1 хиссаи ба илм равонашудаи бучаи Чумхурии Точикистон нишон дода шудааст.
Дадоматов Д. Н., Цураева М.С. Мухити инноватсионй дар низоми рушди сохибкории саноати
ХАРОЧОТИ ДАВЛАТ БА ИЛМ
•Харочоти давлат ба илм
39813,9
45037,9
1 52890,7 55503'8 ,1
60636,7
66910,7
2012 2013 2014 2015
2016 2017
2018
Расми 1. Суръати афзоиши харочоти бучаи давлатй дар со^аи илм дар давраи
сол^ои 2012-2018 [2].
Маълумоти расми 1 нишон медихад, ки харочоти бучаи давлатй дар самти рушди илм дар соли 2018 нисбат ба соли 2012 ба 2 маротиба зиёд шудааст.
Пешравии хама гуна давлат ва миллат танхо бо маблаггузории мунтазам ба сохаи илм таъмин шуда метавонад. Масалан, суръати миёнаи солонаи маблаггузорй ба илм дар аввали соли 2008 дар ИМА 4,6%, ЧФГ - 2,3%, Британияи Кабир - 2,7%, Фаронса - 5,5% ташкил доданд, сатхи харочотхои барои НИОКР нисбат ба махсулоти умумии миллй дар соли 1983 дар кишвархои номбаршуда мутаносибан 1,22; 1,18; 1,26 ва 1,24%, дар Чумхурии Точикистон бошад, дар соли 2016 0,10% ташкил кард [2, с. 68].
Иттилоотонй яке аз самтхои асосии ба фаъолияти сохибкории инноватсионии саноатй дар Чумхурии Точикистон мусоидаткунанда махсуб мешавад. Дар хамаи кишвархои тараккикарда шабакаи ширкатхои машваратй ва инжинирингй амал мекунанд, ки фаъолияти худро хам дар шароити тичоратй, хам аз хисоби маблаггузорй ба рох мемонанд. Ташкили хадамоти машваратй аз хисоби бучаи давлатй - яке аз шаклхои дастгирии давлатии истехсолкунандагони молу махсулот мебошад.
Айни замон эътироф мегардад, ки дар шароити кишвари мо шарти мухимми устуворй ва мустакилияти иктисодиёт - ташкили дохилии он, аз чумла кобилияти дуруст ва босуръат ба тагйироти талаботи дохилй ва беруна чавоб гуфтани минтакахои алохида ва дар мачмуъ кишвар, мутобиккунии фаврй аз хисоби воситахои сиёсати инноватсионй мебошанд.
Хусусияти мухими иктисодиёти бозаргонй - суръатафзоии равандхои инноватсионй, ба омили рушди сохибкории саноатй мебошад. Фаъолнокии инноватсионй, ки ба сохахои аз чихати технологй баланди сохибкории саноатй хос аст, ба сохахои технологияхои захирасарфакунанда ва бепартов торафт зиёдтар пахн
мешавад, бозорхои ба самти инноватсионй равонашуда ба вучуд меоянд, ки пайдоиши намудхои нави сохибкории инноватсиониро хавасманд мегардонанд.
Раванди инноватсионй дар сохаи фаъолияти сохибкории саноатй мачмуи мархилахои раванди инноватсионй, тад;и;оти илмии амалй ё заминавиро барои ноил гаштан ба натичахои бахри истифода добили ;абул дар бар мегирад. Раванди инноватсионй чун пайдархамии амалхо оиди тагйир додани гояи илмй ба махсули мушаххас, хизматрасонй ё технология ва истифодаи амалии онхо дар хочагии хал; муайян карда мешавад [6, с. 134].
Кайд кардан зарур аст, ки стратегияи рушди ичтимой-и;тисодии кишвар дар дурнамо дар зарурати истифодаи васеи комёбихои инноватсионй ва таъмини рушди сохибкории саноатй дар кишвар ифода меёбад. Ин барои дар мухлати нисбатан кутохи давраи гузариш амалй кардани тачдиди пурраи заминаи истехсолии мавчуда, васеъ кардани номгуи махсулот ва сифати махсулот ва хизматрасонии ра;обатпазир, баланд кардани сатхи зиндагии ахолй имконият медихад. Вобаста ба ин, ба а;идаи мо, барои рушди фаъолияти сохибкории саноатй дар минта;ахои кишвар зарур аст:
• мусоидат ба баланд шудани фаъолнокии инноватсионй, ки афзудани ра;обатпазирии махсулоти ватаниро дар заминаи азхудкунии дастовардхои илмй-техникй ва тачдиди истехсолот таъмин мекунад;
• самтгирй ба дастгирии хамачонибаи инноватсияхои заминавй ва бехтаркунанда, ки тахкурсии тарзи фаъолияти муосирро ташкил мекунанд;
• мувофи;ати танзими давлатии фаъолияти инноватсионй бо амали самараноки механизми бозаргонии инноватсионии ра;обатпазир, химояи моликияти зехнй;
• мусоидат ба рушди фаъолияти инноватсионй дар кишвар бо мубодилаи байниминта;авй ва байналмилалии технологияхо, хамкории байналмилалии инвеститсионй, химояи манфиатхои сохибкории инноватсионии миллй.
Дар барномаи давлатии Чумхурии Точикистон "Асосхои сиёсати Чумхурии Точикистон дар сохаи рушди илм ва технология дар давраи то соли 2018 ва дурнамои рушди он" таъкид карда мешавад, ки низоми миллии инноватсионй бояд муттахидшавии кушишхои ма;омоти давлатии идоракунии хамаи сатххо, ташкилотхои сохаи илмй-техникй ва фаъолияти сохибкории саноатиро ба манфиати истифодаи босуръати дастовардхои илму технология бо ма;сади татби;и афзалиятхои стратегии миллй таъмин намояд [3].
Ташаккул ва рушди мухити инноватсионии фаъолияти сохибкории саноатй дар Чумхурии Точикистон бевосита бо низоми миллии инноватсионии кишвар вобастагии зич дорад. Хднгоми ташаккул додани мухити инноватсионии фаъолияти сохибкории саноатй дар Чумхурии Точикистон ну;тахои зеринро ба назар гирифтан зарур аст:
• ташкил додани мухити мусоиди и;тисодй ва ху;у;й;
• созмон додани инфрасохтори инноватсионй;
• такмили механизми давлатии мусоидат ба ташкил ва дастгирии сохибкории инноватсионии саноатй дар Чумхурии Точикистон, хам дар ;исмати истехсолот, хам дар гузаронидани тад;и;отхои илмй ва лоихахои озмоишй;
• ташкил ва рушди объектхои инфрасохтори инноватсионй (марказхои инноватсионй-технологй, технопаркхо ва гайра), шабакаи ташкилотхо оиди
Дадоматов Д. H., Цураева М.С. Мухити инноватсиони дар низоми рушди сохибкории саноатй
расонидани хизмaтxои машваратй-консалтингй дар соxaи фаъолияти инноватсионй, мyсоидaт ба ташкил ва рушди корхонaxои хурди инноватсионй дар соxaи илмй техникй, биржaxои махсуси моликияти зеxнй ва хизматрасонии илмй-техникй;
а xaвaсмaнд гардонидани рушди соxибкории хурди илмй-техникй, аз чумла дастгирии соxибкории инноватсионии саноатй дар Чу^урии Точикистон ва инфрасохтори тичорати хурд аз xисоби бyчaxои тамоми сaтxxо;
а xaвaсмaнд гардонидани рушди мaблaFгyзории венчурй, ичораи муваккатй (лизинг), карзд^й ва сyFyртaи хaвфxои лоиxaxои дорои талаботи асосноккунии илмй, омодасозии мутахассисони соxибкaсб дар самти менечменти пешрафтаи инноватсионй, инчунин дастгирии лоиxaxои илмй-техникй ва инноватсионй дар заминаи озмущо.
Соxибкории инноватсионии саноатй яке аз сaмтxои рушди иктисоддат Чу^урии Точикистон мебошад, ки мyxити барои бозор зарури ракобатпазирй, гуногунрангии шaклxои ташкил й-xyкyкиро, ки xозирaнд фавран ва босуръат ба xaмa гуна тaFЙироти одй ва фавкулодаи талаботи бозор чавоб гуянд ва ба он мутобик шаванд, таъмин менамояд. Фаъолияти инноватсионии саноатй дар Чу^урии Точикистон дар мaрxилaи муосир метавонад яке аз омилxои асосй ва мyxимми низоми рушди иктисодй, баланд бардоштани ракобатпазирии мaxсyлоти ватанй, таъмини амнияти иктисодии Чу^урии Точикистон гардад.
Иктисодтети бозаргонй сaмтxоизерини афзалиятноки рушди инноватсионии фаъолияти соxибкории саноатии Чу^урии Точикистонро муайян кард: ташкил ва татбики технологияxои нав, xифзи мyxити зист, ташкил ва истифодаи мaнбaъxои алтернативии неру ва таъминоти барк, нaнотехнологияxо, коркарди пурраи пaртовxои истеxсолй ва маишй ва f.
Бинобар ин шарти мyxими фаъолгардонии соxибкории инноватсионии саноатй дар Чу^урии Точикистон - чалб намудани мaнбaъxои молиявии боэътимоди давлатй ва Faйридaвлaтй барои амалй кардани лоиxaxо ва бaрномaxои илмй-тадкикотй ва озмоишй-конструкторй (НИОКР) мaxсyб мешавад.
Дар ташаккул ва рушди соxибкории инноватсионии саноатй дар Чу^урии Точикистон рушди мyaссисaxои илмй-тадкикотй мавкеи чиддй дорад. Дар чадвали 1 шумораи мyaссисaxои амалкунандаи илмие, ки корxои илмй-тадкикотиро дар Чу^урии Точикистон ичро мекунанд, нишон дода шудааст.
^yMopau Myaccuca^OH H.™H-TagKHKOTH gap
H,agBa.™ 1
MuHTa^axo con
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2018 6a 2012 gap %
^aMara gap MaM^aKaT 60 60 63 66 74 80 82 132.2
m.^ymaH6e 45 45 50 51 59 64 66 146.6
Bh^ohth Cyrg 5 5 4 6 6 7 7 140
BH^OHTH XaraoH 5 5 4 4 4 4 4 -
BMKE 3 3 3 3 3 3 3 -
HT^ 2 2 2 2 2 2 2 -
*MaH6at: a3 ^ohh6h Mya.mH$ H^po mygaacT, th6;h: Omoph co-MHau HyMxypuu TO^HKHCTOH, 2019. - ,0ymaH6e: AO Ha3gu npe3ugeHTH HyMxypuu TO^HKHCTOH, 2019.-C.68.
MaMyMOTH ^agB&m 1 hmmoh Megux,ag, kh myMopau Myaccucax,0H H^MH-Tag;H;0TK, kh ^ouxaxo Ba Kopx,ou Tax,;H;oTHpo 6a cox,au HKmcogueT 0M0ga6yga Ba MHHTa;ax,0H a3 ^H^aTH H;TucogH OMogaruamoH MueHau HyMxypuu To^hkhctoh TaMoroi 6a 3uegmaBupo 30xup MeKyHag. ^ap hh ^agBa^, a3 ^yM^a Myaccucaxo Ba TamKraoTx,0H H^MM-Tag;H;0TH Ba ^0Hx,aBM-Tag;H;0TH, umyHHH K0px0Hax,0H caHoaTue, kh 6O Tag;u;0T Ba .i0Hx,ax,0H hamh Mamry^aHg, HHtHKoc Kapga mygaaHg.
^ap pa^TH Tag;u;0T Mat^yM rapgug, kh co^ to co^ gap HyMxypuu To^hkhctoh myMopau KopMaHgoHH c0x,u6yHB0HH Myaccucax,0 Ba TamKH^OT^ou H^MM-Tag;H;0TH 3ueg MemaBag, H0B06acTa oh, kh HyMxypuu To^hkhctoh gap gaBpau ry3apum ;apop gopag Ba 6ap0H TaKMH^H hxthcoc Ba rupu^TaHH yHBOHxo gymBopuu 3ueg 6yg. Maca^aH, gap co^h 2018 gap My;ouca 60 co^h 2011 myMopau gopaHgaroHH yHBOHH goKTopu h^m 11,7%, gopaHgaroHH yHBOHH H0M3agu h^m - 7% 3ueg mygaacT. [2, c. 70]
^ap co^xoh oxup myMopau MyTaxaccucoHH Tat^HMH o^hh Kac6H Ba Kac6uu MueHa a3 pyu co^a^OH ^ato^HHTH cox,h6kophh caHoaTH gap MHHTa;ax,0 py 6a a$30um HHxogaacT. Maca^aH, myMopau MyraxaccucoHH co^u6Kac6u 6a^aHguxTucoc gap co^h 2018 gap My;ouca 60 co^h 2010 2,1 MapoTu6a a$3ygaacT. [2, c. 70]
^ap pacMH 2 xuccau myMopau KopMaHgoH, xaTMKyHaHgaroHH Myaccucax,0H Tat^HMH 6a cox.au H;THcogueTH HyMxypuu To^hkhctoh 6a Kop paBOHmyga gap co^h 2018 HumoH goga mygaacT.
*
Дадоматов Д. H., Цураева М.С. Мухити инноватсиони дар низоми рушди сохибкории саноатй
■ Саноат
490
403
■ Хочагии халк ва чангал
■ Наклиёт
■ Алока
■ Сохтмон
194
■ Савдо вахуроки омма
■ Хочагии манзилию коммунали
1374
■ Хизматрасони ба ахоли
Дигар сохахо
Рaсми 2. X,HCcaH шyмоpaи кч>рм;1ндон вa xaтмкyнaндaгони мyaccиcaзoи тaълимй, ки 6a co^aH иктисодиёти Чум^урии Точикистон 6a кор фиpистодa шyдaaнд. [2, с. 65]
Дар рафти тадкикот мукаррар карда шудааст, ки дар соxaи фаъолияти соxибкории саноатй дар Чyмxyрии Точикистон мyxити инноватсионй се вазифаи зерин: тaкрористеxсол, инвеститсионй ва xaвaсмaндкyнaндaро ичро менамояд.
Инноватсияи тaкрористеxсол манбаи мyxими мaблaFгyзории соxибкории саноатии Чyмxyрии Точикистон мaxсyб мешавад. Ин маънои онро дорад, ки даромади пулие, ки аз фуруши инноватсия дар бозор ба даст оварда шудааст, фоидаи соxибкории саноатиро ба вучуд меорад, ки он xaмчyн манбаи зaхирaxои молиявии васеъ гардонидани фаъолияти истеxсолй, савдо, инвеститсионй, инноватсионй ва молиявй баромад мекунад.
Инноватсияи инвеститсионй - аз xисоби фуруши инноватсия ба даст оварда мешавад ва метавонад дар сaмтxои гуногуни фаъолият мавриди истифода карор гирад, аз чумла ба сифати сармояе, ки xaм барои мaблaFгyзории xaмaи инвеститсияxо, xaм нaмyдxои мушаххасан нави инновaтсияxо равона карда шавад.
Иноватсияи xaвaскyнaндa - ин аз чониби соxибкор ба даст овардани фоида аз Xисоби татбики инновaтсияxо, ки мустакиман ба вазифаи максадноки xaмaгyнa субъекти хочагидорй тичоратй мувофикат мекунад. Чунин мувофикат ба соxибкорй саноатии минтака xaмчyн омили xaвaсмaндкyнaндa ба инновaтсияxо хизмат намуда, инчунин уро барои ба таври доимй омухтани талабот, такмил додани ташкили фаъолияти маркетингй, истифодабарии усута,ои муосири идоракунии молия водор месозад.
Хдмин тарик, тадкикот нишон дод, ки дар шароити иктисоддати бозаргонии ракобатнок таъмини рушди инноватсионии фаъолияти соxибкории саноатй дар Чу^урии Точикистон ташкили мyxити мутобики инноватсиониро талаб мекунад. Диккати махсусро на тащо ба тaxия ва воридкунии технологияxои пешкадам, балки ба баланд бардоштани сaтxи омодагардонии соxибкорон ва коргарон, ба сифати
мутахассисони баландихтисос дар сохдхои саноатй Чумхурии Точикистон додан
зарур аст.
Пайнавишт:
1. Дадоматов Д.Н. Инновационное предпринимательство - путь к рыночной экономике страны / Д.Н. Дадоматов // Вестник Педагогического университета. -Душанбе, 2015. - №3(64-2). - С.149-151.
2. Маевский В. О соотношении между инновационной и сырьевой динамикой // Экономист. - 2008. - №9. - С. 26-32.
3. Омори солонаи Цумуурии Тоцикистон. 2019. Агентии омори назди Президенти Цумуурии Тоцикистон, Душанбе. - 2019. - С. 68
4. "Основы политики Республики Таджикистан в области развития науки и технологий на период до 2018 года и на дальнейшую перспективу" на основе Закона РТ "О науке и государственной политике в области науки и техники ". г. Душанбе. 21 майи соли 1998, №597.
5. Рауфи А. Конкурентная экономика / Под общ. ред. д-ра экон. наук, проф. О.Б.Бобоева. - Душанбе: Дониш, 2014. - 607 с.
6. Сорос Дж. Открытое общество. Реформируя глобальный капитализм. - М., 2001. -460 с.
7. Freeman C., Clar J., Soette L. Unemployment and Technical Innovation: A Study of long Waves and Economic Devolment - London, 1982. - P. 134
Reference Literature:
1. Dadomatov D.N. Innovative Entrepreneurship as a Way to Market Economy of the Country. / D.N. Dadomatov // Bulletin of the Pedagogical University (scientific journal) -Dushanbe: 2015, №3 (64-2). -pp. 149 -151.
2. Maevsky V. About the Ratio between Innovation and Raw Materials Dynamics. // Economist. - 2008. - №. 9. - pp. 26-32.
3. Annual Statistics of the Republic of Tajikistan. 2019. Agency on Statistics under the Auspices of Tajikistan Republic President. Dushanbe. - 2019. - P. 68.
4. "The Grounds of the Policy of the Republic of Tajikistan in the Field of Development of Science and Technologies for the Period up to 2018 and Future Perspectives" on the basis of the Law of the Republic of Tajikistan "On Science and State Policy in the Field of Science and Technology", Dushanbe. - May 21, 1998, №. 597.
5. Raufi A. Competitive Economy. / Under the general editorship of Dr.of Economics, Professor O.B. Boboev. - Dushanbe: Knowledge. 2014. - P. 607.
6. Soros J. Open Society. Reforming Global Capitalism. M., 2001. - 460 pp.
7. Freeman C., Clar J., Soette L. Unemployment and Technical Innovation: A Study of Long Waves and Economic Devolment - London, 1982. - P. 134
