CC BY
7JOURNAL OF CARDIORESPIRATORY RESEARCH
ЖУРНАЛ КАРДИОРЕСПИРАТОРНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ
Машарипова Шохиста Сабировна
ассистент кафедры инфекционных болезней и фтизиатрии Ургенчский филиал Ташкентской медицинской академии, г. Ургенч, Узбекистан
МОРФОЛОГИЧЕСКОЕ СТРОЕНИЕ ЛЕГОЧНЫХ АРТЕРИЙ ПОД ВЛИЯНИЕМ САХАРНОГО ДИАБЕТА
For citation: Masharipova Sh.S. "MORPHOLOGICAL STRUCTURE OF THE PULMONARY ARTERIES UNDER THE INFLUENCE OF DIABETES MELLITUS" Journal of cardiorespiratory research. 2022, vol 3, issue 1, pp. 52-54
http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.6401172
АННОТАЦИЯ
По данным ВОЗ, в последние годы диабет стал более распространенным во всем мире. Согласно международной статистике, каждые 10 секунд в мире умирает 1 пациент и заболевает 2 человека. Ежегодно от диабета и его осложнений умирает 4 миллиона пациентов. У больных сахарным диабетом в 2-4 раза чаще развивается ишемическая болезнь сердца и в 6-10 раз чаще развивается острый инфаркт миокарда, чем у обычных больных. Смертность выше у пациентов с ишемической болезнью сердца, у которых есть тот же тип сахарного диабета, и у тех, у кого нет диабета. Кроме того, у 2/3 больных сахарным диабетом развиваются такие серьезные осложнения, как инсульт, гангрена конечностей, инсульт. Учитывая высокую частоту осложнений, развивающихся в результате сосудистых изменений при сахарном диабете, проблема актуальна и имеет социальный характер. Анализ научных исследований по морфологии сосудов показал, что большая часть этих работ посвящена сердцу, коронарным артериям и периферическим отделам сосудов. Ключевые слова: артерия, гликопротеин, гиперплазия, сахарный диабет, мембрана, дистрофия, эластические волокна.
Masharipova Shohista Sabirovna
Assistant, Department of infectious diseases and phthisiology Urgench branch Tashkent medical academy Urgench, Uzbekistan
MORPHOLOGICAL STRUCTURE OF THE PULMONARY ARTERIES UNDER THE INFLUENCE OF DIABETES MELLITUS
ANNOTATION
According to the WHO, diabetes has become more common worldwide in recent years. According to international statistics, every 10 seconds in the world 1 patient dies and 2 people fall ill. Every year, 4 million patients die from diabetes and its complications. Patients with diabetes are 2-4 times more likely to develop coronary heart disease and 6-10 times more likely to develop acute myocardial infarction than normal patients. Mortality is higher in patients with coronary heart disease who have the same type of diabetes mellitus and in those who do not have diabetes. In addition, 2/3 of diabetic patients develop such serious complications as stroke, limb gangrene, and stroke. Given the high incidence of complications that develop because of vascular changes in diabetes mellitus, the problem is relevant and has a social character. An analysis of scientific studies on vascular morphology showed that most of these works are devoted to the heart, coronary arteries, and peripheral parts of the vessels. Keywords: artery, glycoprotein, hyperplasia, diabetes mellitus, membrane, dystrophy, elastic fibers.
Masharipova Shoxista Sabirovna
Toshkent tibbiyot akademiyasi Urganch filiali yuqumli kasalliklar va ftiziatriya kafedrasi assistenti Urganch, O'zbekiston
O'PKA ARTERIYALARINING QANDLI DIABET TA'SIRIDA MORFOLOGIK TUZILISHI
ANNOTATSIYA
JSSTning ma'lumotlariga ko'ra oxirgi yillarda qandli diabet kasalligi butun dunyoda juda ham keng tarqalmoqda. Xalqaro statistika ma'lumotlariga ko'ra har 10 soniyada butun dunyoda 1 ta bemor vafot etadi, 2 ta odam kasallanadi. Har yili esa 4 million bemor qandli diabet va uning asoratlaridan vafot etadi. Qandli diabet bilan kasallangan bemorlarda umumiy bemorlarga qaraganda yurakning ishemik kasalligi rivojlanish xavfi 2-4 marta,
#
o'tkir miokard infarkti rivojlanishi esa 6-10 marta yuqori. Yurakning ishemik kasalligining bir xil ifodalangan qandli diabeti bor va qandli diabeti yo'q bemorlarda o'lim holatlari 2-4 martgacha ko'p uchraydi. Shu bilan bir qatorda qandli diabet bilan kasallangan 2/3 bemorlarda jiddiy asoratlar insult, oyoq va qo'llarning gangrenasi, miya insulti kabilar rivojlanadi. Qandli diabet kasalligida qon tomirlardagi o'zgarishlar natijasida rivojlanadigan asoratlar ko'p uchrashini hisobga olsak, bu muammo dolzarb va ijtimoiy xarakterga ega. Qon tomirlarning morfologiyasiga bag'ishlangan ilmiy ishlar tahlil qilinganda, bu ishlarning ko'p qismi yurak, koronar qon tomirlar va qon tomirlarning periferik qismlariga bag'ishlanganligini aniqlandi.
Kalit so'zlar: arteriya, glikoproteid, giperplaziya, diabet, membrana, distrofiya, elastik tolalar.
Muammoning dolzarbligi: Qandli diabet kasalligida qon tomir qavatining qalinligi va tomir diametridagi nisbat xisoblanib 100 ga
kasalliklari uchrash darajasi bo'yicha muhim o'rin tutib, a'zolarning ko'paytiriladi.
infarkti, qon tomirlarning yetishmovchiligi bilan namoyon bo'ladi. O'pkaning a'zo ichi arteriyalari mushak elastik va mushak tipidagi
Angiopatiyaning og'irlik darajasi giperglikemiyaning darajasi va arteriyalar bo'lib hisoblanadi. Morfologik xususiyatini solishtirish
davomiyligiga bog'liq. O'z vaqtida va to'g'ri tanlangan maqsadida biz 6 ta darajadagi arteriyalarni o'rgandik. 1 va 3 darajadagi
insulinoterapiya, glyukozaning qondagi miqdorini me'yor arteriyalar mushak elastik tipida, 4-6 darajadagi arteriyalar mushak
ko'rsatkichlariga yaqin miqdorda ushlab turish qon tomirlarda tipidagi o'pka a'zo ichi arteriyalari. Yanada mukammalroq o'rganish
asoratlarning rivojlanishini sekinlashtiradi va to'xtadi. maqsadida arteriyalar yana uchta guruhga ajratildi: kichik, o'rta va katta
Ishning maqsadi. Diabet fonida o'pka arteriyalarining morfologik o'lchamli arteriyalar. Bo'lakli arteriyalar mushak elastik turidagi
o'zgarishlarini o'rganish. arteriyalar bo'lib hisoblanadi. Bu arteriyalarni mikroskop otida
Tadqiqotni o'rganish materiali va usullari. Tajriba uchun voyaga ko'rganimda ichki qavati endoteliy va nozik endoteliy osti qavatidan
yetgan 163 ta oq laborator kalamushlardan foydalandik. Qo'yilgan iborat. O'rta qavatida uchta elastik membrana bo'lib, ularning orasida
maqsadni amalga oshirish uchun morfologik va statistik tekshiruv qiyshiq bo'ylama joylashgan silliq miotsitlar joylashgan. O'rta qavatida
usullaridan foydalanildik. Tajribani Toshkent tibbiyot akademiyasining kollagen tolalarni ko'rish mumkin. Aniq chegaraga ega bo'lgan ichki va
Anatomiya, klinik anatomiya kafedrasi ilmiy laboratoriyasida bajardik. tashqi elastik membrana qavati yaxshi rivojlanganligi qayd etildi. Qon
Barcha kalamushlar vivariyning bir xil sharoitida, xona harorati tomirning diametri kichiklashgan sayin, o'rta qavatning elastik
hamisha 20-25°S da boqildi. Kalamushlarning soni har bir katakda 6 membranasi yupqalashib bordi va tashqi elastik membrana bilan
tadan oshmagan holda boqildi. Kalamushlarning hammasiga bir xilda qo'shilib ketishi kuzatildi (jadval №1). Arteriyalarning tashqi
ozuqa berildi. Tajriba o'tkazish davomida kalamushlarning dum adventitsiya qavati biriktiruvchi tolalardan, asosan kollagen va elastik
venasidan qon olindi hamda qondagi qand miqdori nazorat qilib borildi. tolalardan tashkil topgan.
Morfologik tekshiruvlar uchun o'pkalar olindi va kichik qon aylanish Mushakli turdagi o'pka a'zo ichi arteriyalari asosini o'rta qavatdagi
doirasi arteriyalari o'rganildi. Kalamushlar 2 ta guruhga ajratildi. 1 chi yaxshi rivojlangan silliq xujayrali mushak tashkil qiladi. O'rta
guruhni tajriba guruhi tashkil etdi. Tajriba guruhida yangi tug'ilgan oq qavatdagi mushak tolalari o'zaro ichki va tashqi elastik membranadan
laborator kalamushlariga hayotining 3-kuni tajribaviy qandli diabet tuzilganligini ko'rish mumkin. Silliq mushak tolalaridan tashqari o'rta
chaqirish uchun 100 gr tana og'irligiga nisbatan 4 mg miqdorda qavatda ingichka elastik tolalar uchraydi. Bunday arteriyalarning ichki
streptozototsin qorin bo'shligiga yubordik va har kuni dum venasidan qavati ko'p qavatli endoteliotsitlardan iborat bo'lib, bevosita ichki
qon olinib qand mikdori o'lchab borildi. 2 chi guruh nazorat guruhi elastik membranaga tegib turadi. Bizning tadqiqotlarimizda, bu turdagi
bo'lib, bunda kalamushlarning qorin bo'shlig'iga 0,9 % li fiziologik arteriyalarda subendotelial qavat aniqlanmadi. Mushak tipidagi o'pka
eritma yuborildi. Kalamushlar rivojlanishning har xil davrlarida arteriyalarining tashqi qavatida aniq chegara bo'lmay, bronxlarning
jonsizlantirildi va o'pka atrofidagi ko'ks oralig'i a'zolari bilan tashqi qavatida joylashgan nozik tolali biriktiruvchi to'qima tolalari
birgalikda ajratib olib, 10% li formalin eritmasida 48 soat davomida bilan qo'shilib ketganligini ko'rish mumkin. Tadqiqotlarimiz natijalari
fiksatsiya qilindi. So'ngra, 12 soat davomida oqar suvda yuvildi va ko'rsatishicha, 3 va 4 darajali arteriyalarda qo'shimcha ravishda
o'suvchi spirtda suvsizlantirilgach parafin bloklariga qotirildi. 10-12 spiralsimon silliq tolali mushak qavati rivojlanadi (rasm 1). Bu qavat
mkmli gistologik preparatlar tayyorlanib gematoksilin eozin, Van gizon ko'ndalang kesmalarda alohida yostiqsimon bo'rtma sifatida namoyon
va Veygert usullarida bo'yaldi. Gistologik preparatlar mikroskop ostida bo'ladi. Bu bo'rtma adventitsiya tomonidan tashqi elastik membranaga
kompyuterda sur'atga olinda va Kompas — 3D V8 programmasi yaqin joylashganligini ko'rish mumkin. Uning asosini tashkil qiluvchi
yordamida arteriyalarning quyidagi o'lchamlari o'lchandi: ichki va silliq mushak tolalari qiyshiq aylana yo'nalishga ega bo'lib, bir biriga
tashqi elastik mebrananing uzunligini ko'ndalang yuzasi; bu elastik juda zich joylashadi. Bu yostiqchalar o'pkada mushak elastik
membranalar orasidagi o'rta qavatning ko'ndalang yuzasi; arteriyalarning mushakli arteriyalar turiga almashinuvida o'ziga xos
adventitsiyaning ko'ndalang kesimini yuzasi. Olingan ma'lumotlardan o'rin tutib, kichik qon aylanish doirasida qon aylanishida muhim o'rin
foydalanib Kernogan indeksini hisoblab chiqdik. Arteriyalarda tutsa kerak. Kernogan indeksi a'zoni qay darajada qon bilan ta'minlanishini ko'rsatadi (5). Bu indeksni aniqlash uchun qon tomirning o'rta
Rasm 1. 3 darajali mushak elastik tipidagi o'pka ichi arteriyasining ko'rinishi. Bo'yalishi. Gematoksilin-eozin. Arteriya devorida
yostiqsimon bo'rtmaning paydo bo'lishi.
O'pka qon tomirlarning tarmoqlanishida tomir devorining tuzilishi o'zgaribgina qolmasdan, uning morfometrik o'lchamlari ham o'zgarishi aniqlandi. O'pka arteriyalarining ichki va tashqi diametrlari o'lchami asta sekin kichrayib bordi (jadval №1). Mushak elastik tipidagi arteriyalarning o'rta qavati katta o'lchamga ega ekanligi qayd etildi. O'rta va kichik mushak tipidagi arteriyalarning o'rta qavati kichik
o'lchamlarga ega ekanligi kuzatildi. Tadqiqotlarimiz tahlili, o'pka a'zo ichi arteriyalarda Kernogan ideksining bir biridan sezilarli farq qilishi aniqlandi. Bu ko'rsatgich o'rta qavati nisbatan qalin bo'lgan katta va kichik mushakli arteriyalarda kattaroq ekanligi qayd etildi. Katta diametrga ega bo'lgan mushak elastik tipidagi yirik arteriyalarda esa bu ko'rsatgich kichikroq ekanligi aniqlandi.
Jadval № 1
Arteriyaning turi Tashqi elastik membrana uzunligi (mm) Ichki membrana uzunligi (mm) O'rta qavat o'lchami(mm) Tashqi adventitsiya qavati Ichki diametri (mm2) Kernogan indeksi
cS Yirik kalibrli 0,57±0,02 0,51±0,03 0,031±0,07 0,033±0,01 0,047±0,03 0,044±0,003
13 Jf m 12 £ O'rta kalibrli 0,41±0,05 0,32±0,03 0,027±0,006 0,031±0,006 0,045±0,05 0,057±0,05
1 Mayda kalibrli 0,32±0,08 0,30±0,06 0,034±0,02 0,030±0,02 0,039±0,08 0,086±0,09
tf 13 'Sc Yirik kalibrli 0,26±0,03 0,17±0,09 0,035±0,07 0,019±0,07 0,032±0,07 0,032±0,006
•Ш O'rta kalibrli 0,20±0,06 0,15±0,06 0,017±0,03 0,015±0,006 0,014±0,09 0,0141±0,06
1 Mayda kalibrli 0,13±0,03 0,07±0,03 0,014±0,02 0,012±0,01 0,009±0,001 0,136±0,003
Yirik va o'rta mushak elastik tipidagi arteriyalarning adventitsiya va o'rta qavati o'lchamining nisbati o'zaro solishtirilganda, adventitsiyaning o'lchami ustunligi bilan nisbat 1:1,3 va 1:1,2 ga teng ekanligi qayd etildi. Mayda o'lchamlik mushak elastik tipidagi va mushak tipidagi arteriyalarda, shuningdek yirik mushak tipidagi arteriyalarda esa aksincha o'rta qavatning qalinligi adventitsiyaga nisbatan katta ekanligi aniqlandi va nisbat 1:0,8 va 1:0,7 ga teng bo'ldi. Mushak tipidagi o'rta kalabirdagi o'pka arteriyalarida bu nisbatning adventitsiya qalinligi ustunligi bilan 1:1,3 ga o'zgarishi kuzatildi.
References / Список литературы /Iqtiboslar
1. 2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Xulosa. Shunday qilib olingan ma'lumotlarning tahlili shuni ko'rsatdiki, qandli diabet fonida o'pka arteriyalarida rivojlanadigan mikroangipatiya arteriya devorida qondagi oqsilning so'rilishi va amorf oqsilli massa hosil bo'lishi va buning oqibatida arteriya bo'shlig'ining torayishi bilan namoyon bo'ldi. Mushak elastik arteriyalarning mushakli arteriyalarga davom etishida adventitsiya tomonidan qo'shimcha mushak qavatning paydo bo'lishi aniqlandi. Bu mushak qavati arteriya devorini alohida spiralsimon tolalar kabi o'rab oladi. Buning natijasida, arteriyaning o'rta qavatining o'lchami qalinlashadi.
American Thoracic Society. Idiopathic pulmonary fibrosis: diagnosis and treatment. International consensus statement. ATS and ERS. Am. J . Respir. Crit. Care Med. 2000: 160: 646-664.
Boutouyrie P., Laurent S., Briet M. Importance of arterial stiffness as cardiovascular risk factor for future development of new type of drugs // Fundam. Clin. Pharmacol. — 2008. — Vol. 22, № 3. — P. 241-246.
Laurent S., Boutouyrie P., Lacolley P. Structural and genetic bases of arterial stiffness // Hypertension. — 2005. — Vol. 45, № 6. — P. 1050-1055.
London G.M., Blacher J., Pannier B. et al. Arterial wave reflections and survival in end-stage renal failure // Hypertension. — 2001. — Vol. 38, № 3. — P. 434-438.
International Diabetes federation. Diabetes and Cardiovascular Disease. Time to act-2001.
Pospelova TI. Morphofunctional changes of peripheral arteries in patients with Hodgkin's lymphoma at different stages. Bulletin VSSC of the RAMS. 2011;79(3): 109-113.
Rossi M. et al. Blunted post-ischemic increase of theendothelial skin blood fl owmotion component as early sign of endothelial dysfunction
in chronic kidney disease patients //Microvasc. Res. - 2008. - Vol. 75, №3. - P. 315-322.
Colby V. Update on idiopathic interstitial pneumonias: ATS postgraduate course. Toronto; 2000. May 6.
