CC BY
11Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
MODELLASHTIRISH HUDUDINI TRANSPORT RAYONLARGA
AJRATISH
Ziyayev Kamoliddin Zuxritdinovich
Toshkent davlat transport universiteti, PhD, dotsent, O'zbekiston, Toshkent sh. [email protected]
Abdurazzokov Umidulla Abdurazzokovich Toshkent davlat transport universiteti, PhD, dotsent, O'zbekiston, Toshkent sh. [email protected]
Omarov Janserik Abdiganiyevich Toshkent davlat transport universiteti, tayanch doktorant, O'zbekiston, Toshkent sh. [email protected]
Abdujalilova Moxinur Valijon qizi Toshkent davlat transport universiteti, talaba, O'zbekiston, Toshkent sh. [email protected]
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada Urganch shahar xududini PTV VISUM dasturida transport rayonlariga ajratish uslubi yoritilgan. Urganch shahar xududini transport rayonlariga ajratish natijasida Urgan shahar jamoat transport tizimini takomillashtirish uchun takliflar beriladi.
Kalit so'zlar: jamoat transporti, transprt, transport rayoni, model, yo 'nalish, transport tizimi.
ABSTRACT
This article describes the method of dividing the Urganch city area into transport districts in the PTV VISUM program. As a result of dividing the territory of Urganch city into transport districts, proposals are made for improving the public transport system of Urganch city.
Key words: public transport, transport, transport district, model, route, transport system.
KIRISH
Modelni yaratishning asosiy maqsadlaridan biri - yangi loyiha (sxema) natijasida jamoat transporti yo'nalishlari yoki harakat rejimining o'zgarishi o'rganishdir. Shu sababli, tarmoqni to'g'ri modellashtirish tadqiqot natijalarida barcha muhim ta'sirlarni hisobga olish kerak.
Yirik shaharlarni faqat ularning ma'muriy-hududiy chegaralarida ko'rib chiqishning o'zi yetarli emas. Modellashtirish hududi va unga ta'sir etuvchi tashqi omillarni o'rganishda, xududga yondosh bo'lgan hududlarni ta'sirini hisobga olish
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(7), July, 2023
kerak. Shuning uchun, shaharni transport modelini qurishda, shahar maydonidan kengroq bo'lga xududniani tadqiq qilish kerak bo'ladi.
Urganch shahri va unga tutash hudud bir qavatli zich binolar bilan ajralib turadi, shahar chekkasida aholi punktlari ko'p, ko'cha va yo'l tarmoqlari rivojlangan. Shu sababli, Urganch aglomerasiyasining transport rayonlarini shlab chiqishda hududini to'liq tahlil qilish maqsadida Urganch viloyatining quyidagi tumanlari chegarasidagi hududlar tanlandi:
- Urganch shahri;
- Hazorasp tumani;
- Gurlan tumani;
- Yangibozor tumani;
- Xonqa tumani;
- Bog'ot tumani;
- Yangiariq tumani;
- Xiva tumani;
- Shovot tumani;
- Qoahko'prik tumani.
Yuqoridagi hududlarni bunday tanlash, o'rganilayotgan hududda ijtimoiy-iqtisodiy statistik ma'lumotlarni olish va to'g'ri taqsimlash, munisipal tumanlar bo'yicha hududning transport xizmatini jamlangan ko'rsatkichlarini tahlil qilish, shuningdek, ushbu hududni o'rganishni rejalashtirishda foydalanish imkonini beradi.
Hammasi bo'lib ma'muriy-hududiy bo'linish bo'yicha 10 ta yuqori tuman aj ratilgan ( 1 -rasm).
Transport modelida harakatlarni yuzaga keltiradigan ob'yektlarning taqsimlanishini tavsiflash uchun modellashtirish maydonini harakat hajmlarining miqdoriga qarab hududlariga bo'lish kerak. Transport hududlari quyidagilarni o'z ichiga oladi:
- tuman chegaralari;
- viloyatlarning shartli markazlari.
Transport rayonlari modellashtirish maydonining elementar birliklari hisoblanadi. Transport rayonlari generasiya markazlari va harakatni jalb qilish markazlari xisoblanadi. Ularda jamlangan ijtimoiy-iqtisodiy statistik ma'lumotlar asosida transportga bo'lgan extiyojni shakllantirish uchun manba bo'lib xizmat qiladi. Tuman hududiga qanday ob'ektlar tushishini aniqlash, kelish va ketishda tumanlarning sig'imini baholash uchun tumanlarning chegaralarini bilish kerak.
Transport hududlarda chetlanishlarni kamaytirish uchun transportai rayonlashtirishning quyidagi tamoyillari talab qilinadi:
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
- muhim avtomagistrallar va chorrahalar tumanlar ichida joylashgan bo'lishi kerak;
- yo'lovchilarni shakllantirish massalarining og'irlik markazlari va turli maqsadlardagi sayohatlarning yo'lovchilarni yutish markazlari transport hududining fazoviy markaziga to'g'ri kelishi kerak;
- transport tarmog'ining zichligi va u yaratadigan xizmat ko'rsatish sharoitlari butun hudud bo'ylab taqqoslanadigan bo'lishi kerak;
- tumanlar chegaralari, iloji bo'lsa, tabiiy to'siqlar bo'ylab, masalan, temir yo'l liniyasi, o'rmon zonasi, daryo, shuningdek, asosiy yo'llar yoki stansiyalar jalb qilinadigan hududlarning "suv havzalari" bo'ylab o'tishi kerak;
- tumanlar tizimini hududning ma'muriy bo'linishi bilan uyg'unlashtirish tavsiya etiladi.
Modellashtirish ob'yekti - Urganch aglomerasiyasi hududi transport modelini yaratishda ulardan foydalanish uchun transport zonalariga bo'lingan. Transport rayonlarini qurishda dastlabki ma'lumotlar sifatida Urganch shahrining yuqori tumanlari va ma'muriy-hududiy bo'linmasi, qishloq va shahar aholi punktlaridan foydalanilgan. Transport modelida har bir hudud transport va yo'lovchilar oqimining boshlang'ich va so'ngi manzillari sifatida qaralganligi sababli, hududni transport rayonlariga ajratishning asosiy tamoyillari hududining bir xilligi hisoblanadi.
Urganch shahrining transport hududlarini qurishda Urganch viloyati tumanlari va Urganch shahrining ma'muriy-hududiy bo'linishi chegaralaridagi hududlarning yaxlitligi, chegaralarning tabiiy yoki sun'iy to'siqlar bo'ylab o'tishi, shuningdek, transport va yo'lovchilar oqimini borish va kelish joylarini jamlash asosiy mezonlar bo'ldi.
Urganch shahridagi mahallalarning geometriyasi va fazoviy joylashuvi bo'yicha berilgan ma'lumotlar shaharning ma'muriy-hududiy birliklari sifatida batafsilroq ko'rsatilgan transport hududlarini qurish uchun asos bo'ldi. Ko'pgina mahallalar uzunligi (cho'zilgan geometriyasi) va joylashuv xususiyatlariga ko'ra bir necha qismlarga bo'lingan, boshqalari kichik maydonga ega bo'lib jamlangan. Bo'linish tabiiy yoki sun'iy to'siqlar bo'ylab, iloji bo'lsa, aholining hudud bo'ylab tarixan o'rnatilgan joylashuvini hisobga olgan holda, minimal o'zgartirish bilan amalga oshirildi. Ushbu bo'linish modellashtirish uchun transport maydonlarini qurish mezonlariga erishish uchun qilingan. Quyidagi rasmda Urganch shahriining transport modeli uchun mahallalarni taqsimlash misoli keltirilgan (2-rasm).
Hududlarga ajratish transportning matematik makromodelini qurishda transport talabini yaratish uchun asosdir. Tumanlarda trafik hajmi shakllantiriladi va jalb qilinadi. Har bir MFYda ijtimoiy-iqtisodiy statistika (aholi, ish bilan band aholi,
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
maktabgacha yoshdagi bolalar / maktab o'quvchilari / talabalar soni, ish o'rinlari soni, bolalar bog'chalari, maktablar, oliy o'quv yurtlaridagi o'rinlar va boshqalar) kiritiladi. Shuning uchun transport hududlarini qurishda muhim nuqta ma'muriy-hududiy bo'linishni hisobga olishdir.
1-rasm Urganch aglomerasiyasi tashqi rayonlari modeli
2-rasm - Urganch shahri markazidagi mahallalar chegaralarini hisobga olgan holda transport rayonlashtirishga misol
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(7), July, 2023
Modellashtiriladigan xududni transport rayonlariga ajratish transporting matematik makromodelini qurishda axolining transportga bo'lgan yextiyojini yaratish uchun asos bo'ladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR (REFERENCES)
1. Ziyaev K., Navoiy shahrining transport oqimini tanlanma asosida miqdoriy tadqiqot qilish uslubi, The Scientific Journal of Vehicles and Roads (2021)
2. Ziyayev K., Omarov J., Abduraximov L., [2021], Metod postroyeniya gorodskogo sikla putem sinteza. Temir yo'l transporti: Dolzarb masalalar va innovasiyalar. -2021. -№3. - 43-55 b. ISSN 2181-953X.
3. Ziyayev K.Z., Abdurazzokov U.A., Ismailova Sh.B., Transport samaradorligi va harakat xavfsizligini oshirishning zamonaviy yo'li, Uzbek Scholar Journal, volume 9 (2022)
4. MukhitdinovA., Ziyaev K., Omarov J., Ismoilova Sh., [2021], Methodology of constructing driving cycles by the synthesis, CONMECHYDRO - 2021, E3S Web of Conferences 264, 01033, https://doi.org/10.1051/e3sconf/202126401033
5. Ziyayev K.Z., Abdurazzokov U.A., Ismailova Sh.B., Transport samaradorligi va harakat xavfsizligini oshirishning zamonaviy yo'li, Uzbek Scholar Journal, volume 9(2022)
6. Ziyaev K., Omarov J., Urganch shahri jamoat transportida yo'lovchilar oqimini o'rganish, Nazariy va amaliy tadqiqotlar xalqaro jurnali (2022),
7. Mukhitdinov A., Kutlimuratov K., Khakimov Sh., Samatov R., Modelling traffic flow emissions at signalized intersection with PTV Vissim, E3S Web of Conferences, (2021), DOI: 10.1051/e3sconf/202126402051
8. Ziyaev K.,Yomg'irchayev B., Intellektualnaya sistema upravleniya trafikom,
THE ROLE OF SCIENCE AND INNOVATION IN THE MODERN WORLD (2022)
