CC BY
10
12 00 03 ГРАЖДАНСКОЕ ПРАВО; ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСКОЕ ПРАВО; СЕМЕЙНОЕ ПРАВО; МЕЖДУНАРОДНОЕ ЧАСТНОЕ ПРАВО
12 00 03 CIVIL LAW; ENTREPRENEURSHIP LAW, FAMILY LAW, INTERNATIONAL PRIVATE LAW
УДК 347.1 ББК 67.404
МОХЦЯТ ВА ХУСУСИЯТХрИ МАСЪ УЛИЯТИ ХУКУЩ-ГРАЖДАНИИ МУАССИСАХОИ ТАХСИЛОТИ ОЛИИ КАСБИ ТИБКИ КОНУНГУЗОРИИ ГРАЖДАНИИ ЦУМХУРИИ ТОЦИКИСТОН
СУЩНОСТЬ И ОСОБЕННОСТИ ГРАЖДАНСКО - ПРАВОВОЙ ОТВЕТСТВЕННОСТИ УЧРЕЖДЕНИЙ ВЫСШЕГО ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ ПО ГРАЖДАНСКОМУ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВУ РЕСПУБЛИКИ
ТАДЖИКИСТАН
ESSENCE AND FEATURES OF CIVIL - LEGAL RESPONSIBILITY OF HIGHER PROFESSIONAL EDUCATION INSTITUTIONS ACCORDING TO THE CIVIL LAW OF THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN
Зокиров Шавкат Умарбоевич,
муаллими калони кафедраи уукущ гражданй ва меунатии Донишгоуи давлатии ууцуц, бизнес ва сиёсати Тоцикистон (Тоцикистон, Хуцанд)
Зокиров Шавкат Умарбоевич,
старший преподаватель кафедры гражданского и трудового права Таджикского государственного университета права, бизнеса и политики (Таджикистан, Худжанд)
Zokirov Shavkat Umarboyevich, senior lecturer of the department of civil and labour law under the Tajik State University of Law, Business and Politics (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: [email protected]
Калидвожа^о: масъулияти ууцуци-граждани, масъулияти иловаги (субсидиарй), соуибмулк-муассис, муассисауои тауилоти олии касби, муассисауое, ки фаъолияташон дар асоси худмаблаггузори ба роу монда шудааст
Дар асоси таулили меъёруои цонунгузории граждани ва адабиёти махсус хусусиятуои масъулияти ууцуци-граждании муассисауои таусилоти олии касби мавриди тауциц царор дода шудаанд. Диццати асоси ба масъулияти иловаги (субсидиарй)-и соуибмулк - муассис аз руи уудадориуои муассиса дода шуда, зарурати истисно кардани он нисбат ба муассисауое, ки фаъолияташон дар асоси худмаблаггузори ба роу монда шудааст, асоснок гардидааст. Муцаррар кардани уацм ва андозаи масъулияти ууцуци-граждании муассисауои таусилоти олии касби тавассути сарчашмаи маблаггузории фаъолият мувофици мацсад уисобида шудааст. Пешниуод гардидааст, ки масъулияти иловаги (субсидиари)-и соуибмулк аз руи удадориуои чунин муассисауо истисно карда, ба зиммаи онуо масъулияти пурраи молумулки аз руи уудадориуояшон вогузор шавад.
Ключевые слова: гражданско-правовая ответственность; субсидиарная ответственность; собственник-учредитель, учреждения высшего
профессионального образования; учреждения на основе самофинансирования
На основе анализа норм гражданского законодательства и специальной литературы
рассмотрены особенности гражданско-правовой ответственности учреждений высшего профессионального образования. Особое внимание уделено субсидиарной ответственности собственника-учредителя по обязательствам учреждения. Обосновывается необходимость исключения такой ответственности по отношению к учреждениям, деятельность которых осуществляется на основе самофинансирования. Признано целесообразным определение объема и размера гражданско-правовой ответственности учреждений высшего профессионального образования через источники финансирования их деятельности. Предлагается исключить дополнительную (субсидиарную) ответственность собственника по обязательствам таких учреждений и возложить на них полную имущественную ответственность по своим обязательствам.
Key-words: civil-legal liability, subsidiary liability, owner-institutor, institutions of higher
professional education, institutions on self-financing basis
Proceeding from the analysis of the norms of civil legislation and special literature, the author considers the specificities of civil-legal liability of the institutions of higher professional education. Special attention is paid to subsidiary liability of an owner-institutor concerning institution's obligations. The necessity to exclude such liability in relation to the institutions whose activity is carried out on the basis of self-financing is well-grounded. Determination of the volume and dimensions of civil-legal liability of the institutions in question through the sources of their activity financing is recognized as expedient. It is suggested that additional (subsidiary) liability of an owner as to obligations of such institutions should be excluded and one ought to impose on them full property liability concerning their own obligations.
Гузариш ба муносибатхои щтисоди бозорй боиси ба миён омадани тахаввулоти чиддй дар тамоми сохахои хаёти давлативу чамъиятй гашта, бо таъсири хусусиятноки он муассисахои тахсилоти олии касбй низ фаро гирифта шуданд. То ба муносибатхои номбаршуда гузаштани чумхурй вазъи хукукии муассисахои тахсилоти олии касбй аз хамдигар тафовути чиддй надошт ва ^онунгузории пештар амалкунанда речаи ягонаи иштироки онхоро дар муомилоти гражданй му^аррар менамуд, имруз бошад, вазъи хуку^й-граждании ин муассисахо вобаста ба шакли моликият, сарчашмахои маблаггузорй, хайати муассисон ва гайра ба куллй тагйир ёфтааст. Дар ин замина, сухан аз чумла дар бораи масъалахои масъулияти ху^у^й-граждании муассисахои тахсилоти олии касбй рафта метавонад, ки он дар шароити имруза вобаста ба субъектони фаъоли муносибатхои муомилоти гражданй табдил ёфтани муассисахои номбаршуда, ахамияти калон пайдо карда истодааст.
Масъалаи масъулияти ху^у^й-гражданй дар адабиёти ху^у^й мавриди таваччухи махсуси олимону коршиносон ^арор дошта, онхо чанбахои гуногуни намуди мазкури масъулиятро тахлилу баррасй намудаанд. Чунончи, Е.А. Крашенинников масъулияти ху^у^й-гражданиро хамчун ухдадории граждании ху^у^вайронкунанда шарх медихад, ки имконияти ичрои он тавассути таъсири мачбуркунии давлатй таъмин шуда, татби^и он метавонад боиси махрумияти молумулкии нисбат ба субъекти номбаршуда гардад [6, 11]. Н.Д. Егоров бошад, тахти мафхуми чавобгарии ху^у^й-гражданй нисбат ба ху^у^вайронкунанда истифода шудани чорахоеро дар назар дорад, ки дар натичаи он аз ху^у^вайронкунанда ба шахси чабрдида амволе талаб карда гирифта дода мешавад, ки агар ху^у^вайронкунанда ба ху^у^вайронкунй даст намезад, чабрдида аз он махрум намешуд [4, 647]. Хусусиятхои масъулияти ху^у^й-гражданиро баррасй намуда, В.П.
Мозолин цайд менамояд, ки новобаста аз он ки сухан дар бораи шакли шартномавй ва ё гайришартномавй меравад, тамоми намудхои масъулияти хуцуцй-гражданй хам унсурхои хуцуци хусусй ва хам хуцуци оммавиро дар бар мегиранд. Тафовут дар ин маврид танхо дар «андоза»-и истифодаи унсурхои номбаршуда мавчуд аст [8, 35].
Масъулияти хуцуцй-гражданй хамчун намуди масъулияти хуцуцй зухур намуда, ба андешаи мо, тахти ин мафхум нисбат ба хуцуцвайронкунанда истифода шудани чорахои мачбуркунии хусусияти молумулкидошта барои ичро накардан ва ё ичрои номатлуби ухдадорихо хам дар муносибатхои молумулкй ва хам гайримолумулкй фахмида мешавад.
Кайд кардан лозим аст, ки масъулияти хуцуцй-гражданй дар баробари ягонагии ташкилй, амволи алохида доштан, аз номи худ дар муносибатхои хуцуцй-гражданй баромад карда тавонистан, яке аз нишонахои мухимми ба сифати шахси хуцуцй эътироф шудани ташкилот мебошад. Оид ба ин масъала Е.В. Богданов цайд менамояд, ки «масъулияти мустацили молумулкй нишонаи асосй ва халкунандаи шахси хуцуцй мебошад. Мохияти шахси хуцуцй пеш аз хама дар масъулияти он ифода мегардад» [3, 98]. Дар хацицат, харчанд, амволи алохида доштан яке аз нишонахои шахси хуцуцй бошад хам, амалияи муносибатхои молумулкй шаходат медихад, ки ташкилот метавонад дар мавриди ночиз будан ва ё хатто бидуни мавчудияти чунин амвол фаъолияти худро хамчун шахси хуцуцй муътадил ба рох монад. Баръакс, бидуни масъулияти мустацил дар муомилоти молумулкй, ки ба чавобгарии мутацобилаи иштирокчиёни он нисбат ба хамдигар асос меёбад, иштирок кардани шахси хуцуциро тасаввур кардан гайриимкон аст.
Аз сабаби он ки муассисахои тахсилоти олии касбй хамчун намуди шахсони хуцуцй баромад карда, тибци цонунгузории гражданй ба ташкилотхои гайритичоратй нисбат дода мешаванд, ба субъектони мазкур тамоми нишонахо ва хусусиятхои масъулияти хуцуцй-граждании шахсони хуцуцй хос мебошанд. Хдмзамон, дар назар доштан лозим аст, ки ба муассисахои тахсилоти олии касбй дар самти танзими масъалаи масъулияти хуцуцй-гражданй хусусиятхои муайян хос буда, ба он омилхои муайяни мохияти хуцуциву ташкилй дошта таъсири бевосита мерасонанд.
Кисми 1 моддаи 57 Кодекси граждании Чумхурии Точикистон (минбаъд, КГ) [1] асосхои умумии масъулияти шахсони хуцуциро муайян карда, муцаррар менамояд, ки ашхоси хуцуцй гайр аз муассисахое, ки аз чониби молик маблаггузорй мешаванд, аз руи ухдадорихои худ бо тамоми амволашон масъулият доранд. Кисми дуюми моддаи номбаршуда, ки аз чумла ба танзими хуцуции масъулияти муассисахо равона карда шудааст, хусусияти хаволакунанда дошта, ба цисми 2 моддаи 132 КГ ишора менамояд, ки дар он чунин муцаррар карда шудааст: «Муассиса аз руи ухдадорихои худ бо маблаги пулии дар ихтиёраш буда масъулият дорад. Дар сурати нокифоя будани ин маблаг молики амволи дахлдор аз руи ухдадорихои он масъулияти иловагй дорад».
Дар натичаи тахлили меъёрхои номбаршуда ба хулосае омадан мумкин аст, ки дар Кодекси гражданй масъалаи муайян кардани масъулияти хуцуцй-граждании муассисахо ба таври умумй, бидуни ба инобат гирифтани хусусиятхои ташкилёбй ва фаъолияти намуди мазкури шахсони хуцуцй сурат гирифтааст. Масъалаи мазкур дар Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи тахсилоти олии касбй ва тахсилоти касбии баъд аз муассисаи олии таълимй» [2], ки санади меъёрии хуцуции комплексй хисоб ёфта, аз чумла вазъи хуцуцй-граждании муассисахои тахсилоти олии касбиро низ муцаррар менамояд, тамоман сарфи назар карда шудааст. Чунин холати номуайянй метавонад ба аниц муцаррар намудани реча
Ba xaggu MactynuaTH Myaccucaxou TaxcunoTH onuu Kac6H, umTupoKH Ma^cagHOKH ohxo gap MyoMHnoTH rpa^gaHH to aK aHgo3a Tatcupu HOMaTny6 ry3omTa, gap MaBpugxou anoxuga 6ohch 6a MuëH OMagaHH 6axcxou Hono3HM xaM gap 6aHHH mapuKOHy Myaccuca Ba xaM xygu MyaccHcaBy Myaccucu oh rapgag.
Bo6acTa 6a mapouTH MaB^ygau H^TucogH Ba Maxgyg 6ygaHH hmkohh3t^oh 6y^eTH gaBnaTH xaHy3 a3 congou 90-yMH acpu ry3amTa gap TaMOMH MaMnaKaTxou at3OH HflM, a3 ^yMna gap HyMxypuu To^hkhctoh, paBaHgu nyppa ë rçucMaH gacT KamugaH a3 Ma6naFry3opuu ^atonuaTH Myaccucaxou TaxcunoTH onuu Kac6uu aManKyHaHga Ba xaMnyHHH gap acocu xygMa6naFry3opH 6a pox, MOHgaHH ^atonuaTH 6at3e Myaccucaxou TaxcunoTH onuu Kac6uu HaBTatcuc 6a pox MOHga myga, maKnxou ryHoryHH Myaccucaxou TaxcunoTH onuu Kac6H Bo6acTa 6a capnamMau Ma6narry3opH Tatcuc goga mygaHg. Oug 6a hh Mactana O.O. Hhtbhhobhh rçaHg MeHaMoag, kh naHgoumu nyHHH maKnu TamKunH-xy^y^H, 6a MOHaHgu Myaccucau TaxcunoTHH MyxTop (aBTOHOMH) 6o MaH^uaTxoH ^ucKanH (6y^eTH), atHe MaB^yg Ha6ygaHH Manny xoxumu gaBnaT Ba coxu6MynKOHH gurapu OMMaBH 6apou 6a 3HMMa rapu^TaHH MactynuaTH MonyMynKHH unoBarH (cy6cHguapH) a3 pyu rçap3xou Myaccucaxou xyg, xaMnyHHH 6o Marçcagu to xaggu hmkoh uxTucop KapgaHH Ma6narry3opuH 6y^eTHH ohxo MatHHgog Merapgag, kh gap Hara^a 6a aManuau MaB^ygau «Ma6naFry3opuu Honyppa» TaBaccyra gap ^OHyH MycTaxKaM Kapga mygaHH xonara gacircamHH 6eBocuTa a3 Ma6narry3opuH nyppau 6y^eTHH ^atonuaTH nyHHH Myaccucaxo 6apTapa$ Kapga myg [7, 56]. Ea aHgemau y gaBnaT a3 MactynuaTH unoBarH (cy6cHguapH) 6apou o^u6aTxoH HOMaTny6u ^atonuaTH Myaccucau MyxTop (aBTOHOMH) Ba MyraHocu6aH, a3 pyu ^ap3xoH oh gacT KamugaacT [7, 57].
A3 ca6a6u oh kh ^0HyHry30puu aManKyHaHgau ^yMxypH Myaccucaxou TaxcunoTH onuu Kac6upo Bo6acTa 6a hh ë oh acoc 6a HaMygxou anoxuga TacHH^ HaKapgaacT, gap acocu Ma3MyHH ^hcmh 2 Moggau 132 Kr TaxMHH KapgaH MyMKHH acT, coxu6MynKH aMBon gap TaMOMH xonaTxoH HOKH^oa 6ygaHH Ma6naru nynuu gap uxTHëpu Myaccuca6yga gap Ha3gu KpegHTopoHH oh MactynuaTH unoBarH (cy6cHguapH) gopag.
^aM3aMOH, Myaccucaxou TaxcunoTH onuu Kac6H Bo6acTa 6a maKnu MonHKHaT gaBnaTH Ba ë FaHpugaBnaTH 6ygaHamoH MyMKHH acT; Myaccucaxou TaxcunoTHH gaBnaTupo gap HaB6aTH xyg MeTaBOH 6a Myaccucaxoe, kh TaHxo a3 xhco6h 6y^eTH gaBnaTH Ma6naFry3opH MemaBaHg, ^ucMaH Ma6naFry3opH MemaBaHg Ba ë ^atonuaTamoH nyppa a3 xhco6h xH3MarpacoHHH nynaKHH TatnHMH 6a pox MOHga MemaBag, TacHH^ Kapg [5, 65-66]. Oë Myrçappap Kapga mygaHH MactynuaTH unoBarH (cy6cHguapH)-H Myccuc a3 pyu yxgagopuxou Myaccuca gap cypaTH HOKH^oa 6ygaHH Ma6naFH nynuu oh ^uxara ^OHet KapgaHH Tana6oTH KpegHTopoH 6apoH TaMOMH HaMygxou Myaccucaxou HOM6apmyga MyBO^H^H Ma^cag 6yga MeTaBOHag? Oë 6a FaHp a3 Ma6naFxou nynuu gap uxTHëpu Myaccuca MaB^yg6yga Tana6oTH KpegHTopoH Huc6aT 6a aMBonu oh paBOHa Kapga mygaHam MyMKHH acT?
AManuau umTupoKH Myaccucaxou TaxcunoTH onuu Kac6H gap MyoMHnoTH rpa^gaHH a3 oh maxogaT Meguxag, ^oh HagomTaHH MyHocu6aTH Ta^pu^aBH nem a3 xaMa 6a gapKH gypycTH Ma^OMy Ba3tH xy^y^HH MyaccucaxoH HOM6apmyga hmkohhht HaMeguxag. 3epo, 6a aHgemau mo, Bo6acTa 6a capnamMau Ma6naFry3opH MyaHaH Kapga mygaHH xa^M Ba aHgo3au MactynuaTH xy^y^H-rpa^gaHHH Myaccucaxou TaxcunoTH onuu Kac6H MeTaBOHag 6a TatMHHH ^atonHOKHH ohxo gap MyoMHnoTH rpa^gaHH a3 6ucëp ^uxaT MycougaT KyHag.
My^appap Kapga mygaHH MactynuaTH unoBarH (cy6cuguapH)-H Myaccucaxou TaxcunoTH onHH Kac6H, kh ^atonuaTamoH a3 xhco6h 6y^eTH gaBnaTH Ma6naFry3opH Kapga MemaBaHg,
мантицан дуруст мебошад, зеро дар сурати нокифоя будани маблагхои пулии муассисаи тахсилотии давлатй масъулият ба зиммаи мацоме вогузор карда мешавад, ки фаъолияти онро маблаггузорй менамояд. Хрлати мазкур хамчун кафолати иловагии таъмини ичрои ухадорихои муассисахои номбаршуда баромад карда, пурра ба манфиатхои шахсоне, ки дар муносибатхои молумулкй бо онхо царор дошта метавонанд, чавобгу мебошад. Шахсони мазкур цабл аз ба муносибатхои муайяни молумулкй дохил шудан бо муассисаи тахсилоти олии касбии аз хисоби бучети давлатй маблаггузоришаванда боварй доранд, ки дар сурати аз чониби чунин муассиса ичро карда нашудан ва ё ичрои номатлуби ухдадорй, тибци талаботи моддаи 430 КГ метавонанд ба шахсе, ки масъулияти иловагй (субсидиарй)-ро ба зимма дорад (дар мавриди мазкур сухан дар бораи сохибмулк - муассис меравад), бо талабот мурочиат намоянд.
Масъалаи масъулияти муассисахои тахсилоти олии касбй, ки фаъолияташон дар асоси худмаблаггузорй ба рох монда шудааст, хусусиятнок мебошад. Чуноне ки дар боло цайд намудем, гарчанде фаъолияти ин муассисахо аз хисоби бучет маблаггузорй карда нашавад хам, цонунгузор нисбат ба ичрои ухдадорихои онхо масъулияти иловагй (субсидиарй)-ро муцаррар намудааст. Хрлати мазкур агар, аз як тараф, ба манфиати кредиторони чунин муассиса бошад, аз тарафи дигар, ба мохияту мазмуни муносибатхои байни муассисаи фаъолияташ ба худмблаггузорй асосёфта ва сохибмулк - муассиси он мувофиц намеояд. Агар сохибмулк фаъолияти ин муассисаро маблагузорй накунад, чи гуна у аз руи ухдадорихои муассиса масъулияти иловагй (субсидиарй) дошта метавонад? Бинобар ин мувофици мацсад дониста мешавад, ки масъулияти иловагй (субсидиарй)-и сохибмулк -муассиси муассисахои тахсилоти олии касбии фаъолияташон дар асоси худмаблаггузорй ба рох мондашуда истисно карда шуда, дар цонунгузории гражданй (цисми 2, моддаи 132 КГ) муцаррар гардад, ки муассиса аз руи ухдадорихои худ бо маблаги пулии дар ихтиёраш буда масъулият дорад. Дар сурати нокифоя будани ин маблаг талаботи кредиторон нисбат ба амволи дар ихтиёри муассиса царордошта нигаронида мешавад.
Халли мусбати ин масъала хамзамон тахлил ва такмили меъёрхои танзимкунандаи вазъи молумулкии муассисахои тахсилоти олии касбиро вобаста ба шакли ташкилию хуцуциашон талаб менамояд, зеро масъулияти иловагй (субсидиарй)-и сохибмулк дар ин маврид хамеша бо имкониятхои муассиса оид ба воцеан ихтиёрдорй карда тавонистани амволи дар ихтиёраш мавчудбуда алоцаманд мебошад, ки тахлилу баррасии ин масъала матлаби тахцицоти муфассали алохида мебошад.
Пайнавишт:
1. Кодекси граждании Цумхурии Тоцикистон (цисми 1) аз 30 июни соли 1999.- Рецаи дастраси: URL: www.mmk.tj. (санаи муроциат: 03.06.2021)
2. Цонуни Цумхурии Тоцикистон «Дар бораи тахсилоти олии касби ва тахсилоти касбии баъд аз муассисаи олии таълими» аз 19 майи соли 2009.- Рецаи дастраси: URL: www.mmk. tj. (санаи муроциат: 03.06.2021)
3. Богданов Е.В. Сущность и ответственность юридического лица // Гос-во и право.-1997. -№10.-С.97-101.
4. Гражданское право: учебник / Под ред. А.П. Сергеева и Ю.К. Толстого. Т. 1.- М.: Проспект, 2005.-776 с.
5. Закиров Ш.У. О некоторых вопросах правоспособности учреждений высшего профессионального образования /Материалы Международной научно-методической
конференции «Актуальные проблемы современной юриспруденции и пути их решения: теория и практика».-Худжанд: Ношир, 2019.-С.63-67.
6. Крашенинников Е.А. Понятие гражданско-правовой ответственности // Вестник Высшего арбитражного суда Российской Федерации.- 2012. - №1.- С.6-11.
7. Литвинович Ф.Ф. К вопросу об имущественной самостоятельности автономного образовательного учреждения // Педагогический журнал Башкортостана.-2010.-№4.-С.56-63.
8. Мозолин В.П. Гражданско-правовая ответственность в системе российского права // Журнал российского права.-2012.-№1.-С.33-40.
Reference Literature:
1. Civil Code of Tajikistan Republic (part 1) from June 30, 1999. - Regime of availability: URL (Date of appeal: 03.06.2021)
2. Tajikistan Republic Law "On Some Issues Concerned with Law Competence of the Institutions of Higher Education" from May 19, 2000. Availability: URL (Date of appeal: 03.06.2021)
3. Bogdanov Ye. V. Essence and Liability of Corporate Body // State and Law. - 1997, N10. -pp. 97 -101.
4. Civil Law: manual // Under the editorship of A. P. Sergeyev and Yu. K. Tolstoy. Volume 1. -M.: Prospect, 2005. - 776pp.
5. Zakirov Sh. U. On Some Issues Concerned with Law Competence of the Institutions of Higher Professional Education // Materials of International Scientifico-Methodical Conference "Actual Problems of Modern Jurisprudence and Ways of their Solution: Theory and Practice". - Khujand: Publisher, 2019. - pp. 63-67.
6. Krasheninnikova Ye. A. The Notion of Civil-Legal Liability // Bulletin of the Higher Arbitration Court of Russian Federation. - 2012, N1. - pp. 6-11.
7. Litvinovich F. F. To the Issue of Property Self-Sufficiency of Autonomous Educational Institution //Pedagogical Journal of Bashkortostan. - 2010, N4. - pp. 56-63
8. Mozolin V. P. Civil-Legal Liability in the System of Russian Law // The Journal of Russian Law. - 2012, N1. - pp. 33-40.
