Міжкультурная камунікацыя – культурная ідэнтычнасць: народныя стэрэатыпы ў беларускім кантэксце Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

Труды БГТУ, 2016, № 5, с. 171-175

171

УДК 82-91:398.5(476)

I. CniyKOBa

Прэшаусю ушверсгот (Славацкая Рэспубл1ка)

М1ЖКУЛЬТУРНАЯ КАМУН1КАЦЫЯ - КУЛЬТУРНАЯ 1ДЭНТЫЧНАСЦЬ: НАРОДНЫЯ СТЭРЭАТЫПЫ У БЕЛАРУСК1М КАНТЭКСЦЕ

Кампаратыуны анал1з элементау нацыянальнай вдэнтыф1кацьп i сама1дэнтыф1кацы1 беларусау уключае папарна звязаныя прыкметы дзяржаунай i культурнай прыналежнасцi: Беларусь -Райя i Беларусь - Польшча. Яны уваходзяць у штэрпрэтацыю характару i культуры беларусау у назiраннях П. Васючэнш, В. Акудовiча, А. Смаленчука i iнш. На аснове работ беларусшх, чэш-ск1х i славацшх сучасных аутарау прасочваецца i штэрпрэтуецца акцэнтаванне паказчыкау нацыянальнай спецыфЫ (непрыкметны народ, нязлосны, спакойны, незлапамятны, вынаходлiвы, самаiранiчны, выкарыстоувае гумар як тэрашю i г. д.). У сучаснасщ нацыянальныя асаблiвасцi не тольш адлюстроуваюцца i асвятляюцца сродкамi масавай шфармацып, але праз пасрэднiцтва гэтага замацоуваюцца i укараняюцца, у тым лiку у якасцi мiфаy. Станоучыя i нейтральныя рысы у самахарактарыстыцы беларуса дапауняюцца крытычншш характарыстыкамi з боку суседшх народау. Народныя стэрэатыпы у мiжкультурнай камунiкацыi вызначаюць i узаемнае параунан-не. Дыяхронна-сшхронны падыход раскрывае адносна стабтныя фактары тэрыторыг У са-маiдэнтыфiкацыi беларусау важную ролю адыгрывае еyрапейскi кантэкст. Культурна-пста-рычныя падзеi у еурапейсшм маштабе у значнай ступенi пауплывал на фармiраванне беларускай культурнай вдэнтычнасщ i адлюстроуваюцца у мiжкультурнай камунiкацыi.

Ключавыя словы: нацыянальная мадэль, этнiчны стэрэатып, беларусы, калектыуныя па-водзiны, ацэначны кампанент.

I. Slivkova

University of Presov (Slovak Republic)

CROSS-CULTURAL COMMUNICATION - CULTURAL IDENTITY: NATIONAL STEREOTYPES IN BELARUSIAN CONTEXT

The comparative analysis of the elements of the Belarusians' national identity and self-identification encompasses the paired features of state and cultural affiliation: Belarus - Russia and Belarus - Poland. These form part of the interpretation of the Belarusians' character and culture in insights by P.Vasiuchenko, V. Akudovich, A.Smalianchuk and others. The works by contemporary Belarusian, Czech and Slovak authors serve as a basis for tracing and interpreting the way of emphasizing national indicators (a nation that is inconspicuous, placid, calm, forgiving, inventive, self-ironic, using humour as a therapy etc.). Currently, national features are reflected in the mass media and are thus getting fixed and deeply rooted, in particular as myths. Positive and neutral features in the Belarusians's self-description are complemented by critical characteristics by their neighbouring nations. National stereotypes in cross-cultural communication also determine the reciprocal comparison. Overcoming prejudice for the sake of successful communication and empathy are then taken as a basis for cross-cultural communication. Diachronic and synchronic approach reveals relatively stable area factors. The European context plays an important role in the Belarusians' self-identification. Cultural and historical events on a European scale have had a significant influence on the formation of Belarusian cultural identity and are reflected in cross-cultural communication.

Key words: national model, ethnic stereotype, the Belarusians, collective behaviour, evaluative component.

«(...) Культуры агрэаунейшыя, чым ¡х нось-б1ты - народы. У войнах пам1ж народам7 на-стане хоць некал1 перам1р'е, у войнах культур перапынку не бывае. Таму у войнах культур заа-нула больш культур, чым ва узброеных канфлк тах народау» [1, с. 124; тут i далей у нашым перакладзе з чэшскай мовы; далей у спасылцы на гэта выданне указваецца толью старонка].

Уводзшы. Жыццё у грамадстве прадвызна-чае, што чалавек уключаецца у шматлшя адно-

сшы i прымушаны падтрымл1ваць больш цес-ныя i больш шыроюя асобасныя кантакты, яюя называюцца сацыяльная штэракцыя. Пад гэтым паняццем хаваецца стракатасць i разнастайнасць чалавечых дачыненняу, пасрэднщтвам яюх мы будуем свой сацыяльны статус, кажучы прасцей, наша праяуленне робщь з нас таго, юм мы ёсць, г. зн. мы таюя, яюм1 нас бачаць шшыя (не толью як гаворым, але i як сябе паводз1м, яюя погляды прэзентуем у грамадстве щ у прыватным жыцщ

172

Miжкyльтypнaя KaMyrnKaubrn - кyльтypнaя iдэнтычнacuь: нapoAныя cтэpэaтыпы

a6o y caцыяльныx ceткax, як выкoнвaeм cBae a6a-вязкi i г. д.). Пaдcтaвaй кaмyнiкaцi выcтyпae crn-знaннe caмoгa cябe. Пaдcтaвaй мiжкyльтypнaй та-мут^^и як кaмymкaтыyнaгa пpaяyлeння дзвюx a6o нeкaлькix кyльтyp выcтyпae вeдaннe ж тoлькi зaмeжнaй мoвы, aлe i бoльш шыpoкix кyльтyp-ныx cyзaлeжнacцяy. Нaпpыклaд, iншaзeмeц нe зpaзyмee ^aBa^ae cлoвa Kocúrkovo ('aбcypднae i бязглyздae вядзeннe i выpaшэннe cnpay aфiцый-нымi acoбaмi'), чэшcкae svejkovina ('пaвoдзiны y cтылi лiтapaтypнaгa гepoя Швeйкa') цi бeлapy-cкiя выpaзы тутэйшыя (tutejsyja) i людзi на ба-лоце (l'udzi na baloce), кaлi ж вeдae cлaвaцкaй, чэшcкaй щ бeлapycкaй лiтapaтypы. Свaю aдмeт-нacць i aдpoзнacць iншыx мы зayвaжaeм нaйпepш y мiжкyльтypнaй кaмyнiкaцыi.

Асноуная частка. Мiжкyльтypнaя кaмyнiкa-цыя - гэтa кaмyнiкaцыя дзвюx цi нeкaлькix куль-тyp нe тoлькi та пaдcтaвe вaлoдaння зaмeжнaй мoвaй, are i вeдaння poзныx тытау кyльтypнaй cпeцыфiкi, зыxoдзячы з чaгo aжьщцяyляeвдa вы-6ap пaвoдзiн. Ад гэтaгa зaлeжыць нeaбxoднacць нe тoлькi як мaгa бoлeй вeдaць пpa шшую куль-тypy, aлe y пepшyю чapгy cпaзнaць cябe caмoгa. Рoбячы кaмпapaтыyны aнaлiз ycпpымaння та-цыянaльныx кyльтyp пaпapнa: Бeлapycь - Pa^ i Бeлapycь - Пoльшчa, мы зы^дзЫ з мaтэpыялay эcэ В. Акyдoвiчa i А. Смaлянчyкa.

В. Акyдoвiч, aкpaмя iншaгa, пiшa, што Paciя з'яyляeццa нaтypaльным cклaднiкaм y aco6e шды-вiдyyмay Бeлapyci: «Мы бeлapycы. Iншымi ^o-вaмi, шчым вeльмi штатным aдpoзнiвaeмcя aд ycix acтaтнix (як i yce acтaтнiя aдpoзнiвaюццa пaмiж caбoй). А craa^^ «Paciя» yяyляe y aco6e бeлa-pyca мeнaвiтa aдзiн з фaктapay ix aдpoзнeння. Мш iншым aдpoзннeння y пepшyю чapгy aд caмoй Pacii» [1, c. 113]. Вa ycпpыняццi цытaвaнaгa ayra-pa a^^a cyвязяy Бeлapyci i Pacii пpывoдзiць дa paзвaг y iнтэнцыяx: шбытак a6o cтpaтa. Пaдoб-ным чышм з гicтapычнaгa paRypcy aпicвae cyвязi Бeлapyci з Пoльшчaй A. Смaлянчyк. Пoльcкaя пpыcyтнacць, пaвoдлe ягo мepкaвaнняy, з'яуля-eццa icтoтным фaктapaм бeлapycкaй гicтopыi. Ужo y пepшыx npa^x гicтapычнaгa xapaктapy К. Kanmoycra aдкpытa выcтyпae cyпpaць pycкix, aлe aднociны дa пaлякay aдкpытa нe выкaзвae -пiшa npa ix як npa «cBaix», дapэчы y твopы «Лicты з-пaд шы^и^!» зaклiкae бeлapycay cyopa^ym-чaць з «вapшaycкiмi бpaтaмi» cyпpaць Pacii. Аку-дoвiч i Смaлянчyк cыxoдзяццa y тым, што уплыу cyceднix кpaiн нa бeлapycкyю нapoднacць быу знaчны i ютотны. Смaлянчyк пpывoдзiць дocыць pa^^am^i тгляд: «Пaлiтыкa гвaлтoyнacцi üpa^ тыкaвaлacя cтaгoддзямi. Пaчaлacя yлaдapcтвaм ^льшчы i дacягнyлa вяpшынi у aбдымкax мac-raycrara aбcaлютызмy» [2, c. 131].

Кaлeктыyныя мepкaвaннi i пaвoдзiны вызта-чaюццa кyльтypнымi cтaндapтaмi, г. зн. cicтэмaй

тaкix фopмay пaвoдзiн, якiмi cкipoyвaeццa дaдзe-нae кyльтypнa-мoyнae yтвapэннe ^aop., якiя янo мae кaштoyнacцi i мapaльнyю apыeнтaвaнacць, яюя мae зaкoны, якiя у ягo тpaдыцыi, што лiчыц-цa caцыяльным тaбy). Кaмyнiкaтыyныя пaвoдзiны пpы гэтым y знaчнaй мepы cyб'eктыyныя, ix y вял^й cтyпeнi aкpэcлiвae нaшa aco6a, y ^ы-вaтнacцi - yлacцiвacцi xaparcrapy, тэмпepaмeнт, ypoджaныя здoльнacцi i здaтнacцi, якiя xaparcra-pызyюць нac як iндывiдyaльнacць, aдpoзнyю aд acтaтнix. Кyльтypныя cтaндapты i ycпpыняццe бeлapycay вaчaмi бeлapycay iнтэpпpэтyeм та-вoдлe тэксту П. Вacючэнкi: «Як нeзayвaжны щ-poд бeлapycы нe iмкнyццa дa тaгo, кaб ix вeльмi любш. Мы нe aмepыкaнцы i ж pycкiя, для якix чyжaя любoy жыццёвa нeaбxoднaя. Для бeлapy-cay icтoтнeй, кaб ix пaкiнyлi у cпaкoi. Бeлapycы i нe aдчyвaюць вялiкaй любoвi дa iншaгa rnpo-ду a6o этнiкyмa» [3, c. SS]. Дa a^oy^ix xapa^ тapыcтык 6eapycay нaлeжaць, пaвoдлe П. Вacю-чэнкi: цixмянacць, згoдa, нeмaгчымacць шшвь дзeць, гyмap (тэpaпiя cмexaм), caмaipoнiя (axoymi пaнцыp), пpaгмaтызм, кeмлiвacць, тpывaлacць, вынaxoдлiвacць, cxaвaнaя экзicтэнцыя. Дa xa-paктapыcтык, якiя cклaдaюць acнoвy бeлapycкaй нapoднacцi, пaвoдлe Акyдoвiчa, нaлeжыць crn^ тaнны фaтaлiзм бeлapycay, пpaблeмaтыкa aдcyт-нacцi нaцыянaльнa apыeнтaвaнaй ^элтенцш y пepыяд cклaдвaння нaцыянaльнacцi, aлe i вы-caкapoднacць ix пaвoдзiн i тaк звaны пapтызaнcкi мiф. У бoльшacцi aнaлiзaвaныx ayтapay зayвaжa-юцщ нeкaлькi aднoлькaвыx, m^rapa^ra нaзipaн-няу: фaтaлiзм, пaцыфiзм, гyмap i тpывaлacць. Уce гэтыя aдзнaкi мoжнa aднecцi дa т. зв. нaцыянaль-ныгс cтэpэaтыпay, штатные для пacпяxoвaй мiж-кyльтypнaй кaмyнiкaцыi (гл. [4], [5]).

Стэpэaтып cтaнoвiццa пpылaдaй iнтэpпpэтa-цып cвeтy, нa пaдcтaвe чaгo мы зaтым фapмipy-eм пoгляды i мepкaвaннi. Пaдoбныя кyльтypныя cтэpэaтыпы узштаюць нa 6aae энкyльтypaцыi i caцыялiзaцыi, пpычым ix мoжнa лiчыць пэуны-мi фopмaмi мiфay i ciмвaлay. Знaчнyю poлю пpы пaшыpэннi cтэpэaтыпay aдыгpывae, aкpaмя ix ш-paдaчы з пaкaлeння у пaкaлeннe, i нeпacpэднae нaзipaннe зa iмi, a y cyчacнacцi тaкcaмa i уплыу мeдый. Тaкiм чынaм yкapэнeныя cтэpэaтыпы (та-дыфiкaвaныя - пaвoдлe Кaшцялoвaй [б] чacтa выкapыcтoyвaюццa пpы тлyмaчэннi т. зв. кyльтyp-ныгс yзopaУ, яюя xpaктapызyюць пэуную кyльтypy.

Этшчны cтэpэaтып - гэтa cxeмaтычны croca6 глядзeць нa iншыx, гэтa cпpoшчaнae yяyлeннe npa iншы нapoд. Гэты фeнoмeн пpывoдзiць дa клaciфiкaцыi pэчaicнacцi пaвoдлe пэyныx crpy^ тyp i aбaгyльнeнняy (aцэнкa кaлeктывy, iraapa-вaннe iндывiдyyмa). Tara cтэpэaтып выcтyпae жга-днiкaм нaцыянaльнaй мiфaлoгii, вылyчae i узвы-шae ycтaлявaныя xapaктapыcтычныя pыcы. Ён мo-жa быць пaзiтыyны (фpaнцyзы, гapaлы...), aлe

I. CëiyêOBa

173

i ^тать^ны (вapвapcтвa, aлкaгaлiзм, глyпcтвa...). Чacцeй зa ycë мы i тыя, iншыя, aдpoзнiвaeмcя мeнaвiтa пaзiтыyнымi i нeгaтыyнымi пpымeтaмi, як гaвapылacя вышэй - нaшa cyкyпнacць a^rn-вaeццa CTa^yHa, a тaя iншaя (нe нaшa) - жга-тыуш. Гэтa cпpaвядлiвa i y дaчынeннi дa yкaзa-нaй кaмбiнaцыi кyльтyp - бeлapycы caмi ca6e пpы-пicвaюць пepaвaжнa пaзiтыyныя цi xaця б жй-тpaльныя xapaктapыcтыкi, пpычым пpaдcтayнiкi чyжыx кyльтyp - як pycкiя, тaк i пaлякi зayвa-жaюць ^raray^ra 6ara. У тaкiм выпaдкy cтэpэa-тыпы yключaюць, aкpaмя aпicaльнaгa acпeктy, i aцэнaчны кaмпaнeнт. Cтэpэaтып мoжa быць pa-цыянaльным (yзнiкae y ^a^ce пaзнaння) a6o ipaцыянaльным (cфapмaвaным эмoцыямi). npar-мaтычнa ён выкapыcтoyвaeццa y пepшyю чapгy як пpылaдa пpaпaгaнды, нaпpыклaд, пpы ^э-зeнтaцыi Cлaвaкii звычaйнa aкpaмя aкцэнтaвaн-ня пpыгaжocцi пpыpoды i гicтapычнaй куль-тypнaй cпaдчыны, пaдкpэcлiвaeццa i пpыгaжo-одь cлaвaцкix жaнчын, дoбpacapдэчнacць i ^щн-нacць cлaвaкay, выдaтны cмaк cлaвaцкix CTpay aльбo та^яу i дa тaгo. Aднaк cтэpэaтыпныя yяyлeннi npa iншыx дaзвaляюць нaм вызнaчaць мeжы cвaйгo acяpoддзя. Яны функцыянуюць як aдзiн з ayтaмaтычныx cпocaбaУ клaciфiкaцыi вoн-кaвaгa cвeтy, штo для rnc нeбяcпeчнa, i тaмy ix тpэбa пpымaць пacля cyp'ёзнaгa paзвaжaння i yзвaжвaння iншыx мaгчымacцяy. 4acra гэтa ara-лiчнacць выcтyпae пpычынaй мiжкyльтypнaй нacцяpoжaнacцi i нe пaдтpымлiвae бaзaвыя ]шж-кyльтypныя кaмпeтэнцыi. Як yкaзвae Kaшцялo-вa, пepaнятыя cтэpэaтыпы мaюць знaчныя та-гнiтыyныя, эмaцыянaльныя i cвядoмacныя (6ixe-вapыяльныя) iмплiкaцыi як для acoбныx члeнay cyкyпнacцi, тaк i для ycёй cyкyпнacцi. Caмым пpocтым cпocaбaм пepaaдoлeць cтэpэaтыпы з'яу-ляюццa, aкpaмя aдyкaцыi, aтpымaння вoпытy мiжкyльтypнaгa дыялoгy, пacтaянны гат^т з ш-шacцю (эмпaтыя, выcлyxвaннe шшыгс i г. д.). Отз-pэaтып нeaбxoднa aдpoзнiвaць aд пpымxi, якaя выcтyпae вyзeйшым пaняццeм i змяшчae aпpыё-pы нeгaтыyнyю i cyб'eктыyнyю aцэнкy iншыx. Пpымxi - гэтa aAi^o^ae i нaвaт вapoжae CTay-лeннe дa чaлaвeкa, як нaлeжыць дa пэyнaй cyкyпнacцi, толью зa тoe штo ён yraKraarni y гэту cyкyпнacць, a тaмy мяpкyeццa, штo мae нeпpы-мaльныя yлacцiвacцi, якiя гэтaй cyкyпнacцi ^ы-пicвaюццa [7, c. 23]. Haпpыклaд, быццaм кoжны мiгpaнт - тэpapыcт. Быццaм кoжны чэx - aтэicт. Быццaм кoжны pycкi - п'яшвд i дa тaгo. У ]шж-кyльтypнaй кaмyнiкaцыi, ды нe толью y ёй, cтэpэaтыпы чacтa cтaнoвяццa пpылaдaй yзaeм-нaгa пapayнaння.

Cтэpэaтыпнae этнiчнae i кyльтypнae ycпpы-няцвд aдлюcтpoyвaeццa тaкcaмa y бeлapycкa-пoльcкix i бeлapycкa-pycкix aднociнax. Haпpык-лaд, пaдкpэcлeннe aдpoзнaгa caцыяльнaгa cтaтycy

бeлapycay i пaлякay. Як пiшa Cмaлянчyк: «Бeл-apycRÍ нapoд cклaдaycя як этнaкyльтypнaя aдзiнкa, i для яго iдэoлaгaУ у пepшyю чapгy былo вaжным зaxaвaннe i paзвiццё этичные i кyльтypныx зта-кay бeлapycкacцi. Aднoлькaвa вaжнyю poлю aды-гРыу i caцыяльны кaнфлiкт нa бeлapycкaй вёcцы, якi чacтa пepaxoдзiy дa нaцыянaльнaгa выступ-лeння «бeлapycкaгa мужьта» cyпpaць «пoльcкaгa тата» [2, c. 133]. Тыговыя cyпpaць пaлякay вы-пaды, якiя cфapмyлявaлicя y гicтapычным пpaцэce y тaгaчacныx i лiтapaтypныx кpынiцax i дacюль нe шуга^ю пepaaдoлeны - гэтa пaлaнiзaцыя вы-шэйшыx cлaёy бeлapycкaгa гpaмaдcтвa, acлaблeн-нe бeлapycкa-лiтoУcкaй дзяpжaвы, пaлiтыкa нaцыя-нaльнaй aciмiляцыi y Зaxoдняй Бeлapyci y 2030 гг. ХХ ст.

Aднaк гэтыя cтэpэaтыпы пaшыpaюццa яшчэ нa aднy xapaктapыcтыкy. Пaвoдлe Aкyдoвiчa, з га-paмoгi pycкaй кyльтypы нa Бeлapyci былa зpoб-лeнa бeccэнcoyнaя выcнoвa (cтэpэaтып i нaвaт пpымxa), штo бeлapycы i pyc^ пaдoбныя «ямaль як двaйняты» [1, c. 125].

Kyльтypa мae y paмкax мiжкyльтypнaй таму-т^цыи ключaвoe знaчэннe, тaмy вaжнa imgp-пpэтaвaць тэpмiн культура i выбpaць пpыдaтнae для дaдзeнaй chya^ii зшчэнш. З пcixaлaгiчнaгa пункту пoглядy кyльтypa выcтyпae вынiкaм na-вoдзiн людзeй у мiнyлacцi i aднaчacoвa cкipaвaн-нeм ix пaвoдзiн у будучым. Гэтa знaчыць, штo людзi кyльтypy cтвapaюць, i пpы гэтым aднaчa-coвa пpытpымлiвaюццa яe пpaвiл, пaдпaдaюць пaд яe кipaвaннe. Kaлi зыкццзщь з пaдaдзeнaй вышэй дэфiнiцыi, то бaзaвымi acнoвaмi кyльтypы пaвiн-ны быць мoвa, мeнтaльнacць, этнiчнaя ^ыхт-лeжнacць i cicтэмa кaштoУнacцяy у гоу^й cy-кyпнacцi людзeй, у тaкiм выпaдкy гaвopым пpa т. зв. этшчную кyльтypy, aльбo нaцыянaльнyю кyльтypy (пaвoдлe [8, c. 31]). З гэтым ^crn звя-зaны тэpмiн эттчная прынaлeжнaсць (этнщы-тa). Яe acнoУнымi дэтэpмiнaнтaмi, якiя зaбapa-няюць aciмiляцыю этнacy, лiчaццa мoвa, pэлiгiя, caцыяльнaя cтpyктypa, тэpытopыя, пpaявы мaтэ-pыяльнaй кyльтypы i кaлeктыyнaя пaмяць (пaвoд-лe [6, c. 32]). Aднaк гicтopыя шмaтлiкiмi пpыклa-дaмi пaкaзвae, штo нiвoдзiн з пepaлiчaныx знaкay нe мae тaкoй cтaбiльнacцi, кaб cвaёй aдcyтнa-едю быу здoльным змянiць yяyлeннe чaлaвeкa нaкoнт cвaёй пpынaлeжнacцi дa гоу^й этшч-нaй cyкyпнacцi. Haпpыклaд, aдcyтнaя тэpытopыя цi дзяpжayнae yтвapэннe ж пepaшкoдзiлi пaлякaм, бeлapycaм цi яypэям i дa тaгo aдчyвaць cябe aд-пaвeднa пaлякaмi, бeлapycaмi, яypэямi; у aднoль-кaвaй мepы cпpэчнaя i нaяyнacць мoвы, нaпpыклaд, кaлi y гicтapычным acпeкцe фapмyлююццa дo-кaзы caмacтoйнacцi cлaвaцкaй мoвы y дaчынeн-нi дa чэшcкaй aбo мaкeдoнcкaй мoвы y aднociнax дa бaлгapcкaй i дa тaгo. Дapэчным пpыклaдaм y гэтaй cyвязi мoжa быць тaкcaмa эмiгpaцыя -

174

MiœKyAbTypHaa KaMyrnKaubm - KyAbTypHaa ¡A3HTbiHHacub: HapoAHbm crapsaTbinbi

эмiгpaнтbI y 6onbmac^ BbinagKay хоцb i naKiga-KpaiHy, ane 3axoyBaK^b cBaro OTmnHyK» npbi-Hane^Hac^. I TaMy этнiннa.a npbiHane^Hac^ gэ4>i-нyeццa npa3 icHaBaHHe Ba y3aeMHHM кaнтaкцe 3 rnmbiMi, y gaHbiHeHHi mu i mun inmuH (agpo3Hbia ag Hac). Y paMKax TaKix ganbmeHHay gэ$iнyк>ццa i 6a3aBbia npbiH^mbi agpo3HeHHa; 3 aKix ycearyjb-HbiMi 3'ayraK^a MOBa, KaneKTbiyHaa naMa^ i тэ-pbrropbia. ^k, HanpbiKnag, ^eHOMeH t. 3B. TyreMma-cцi y 6enapycay, Kani nrog3i Bbi3Hanaro^ ca6e aK HacenbmKay royHaM T3pbrropbii, nK>g3eM, aKia TyT ^bray^ (6enapycKae cnoBa mym i crana acHOBaM npbiBeg3emra T3pMiHa). Гэтa a3Ha^HHe ynepmbi-hk> 3'aBinaca y nac HapogHara agpag^BHHa y TBop-nac^ KnaciKa 6enapycKaM niTapaTypbi ^HKi Kyna-jh (py6e® XIX i XX ctct.), ane y Bbiraag3e po3-hhx ciMBajay npaxog3^b npa3 6enapycKyro Kyjb-Typy a® ga cynacHac^ (aK Ha3Ba niTapaTypHara a6'agHaHHa, aK MeTa^apbiHHbi Bo6pa3 y TBopnac^ cynacHbix ayTapay, y тэкcтax neceHb i r. g.). Yce TpH aHani3aBaHbia ayTapbi AKygoBin, CManamyK i Bacro^HKa TaKcaMa anepbipyro^ тэpмiнaм «Ty-T3ËmMa» aK ycroMniBbiM cKnagmKaM 6enapycKaM KynbTypbi (i igэнтbIннacцi). Igэa ^cHaM cyBa3i 3 npacTopaM ga Hamara nacy BejbMi aKTy-

anbHaa: «TaMy i cëHHa 6enapycbi ycnpbiMaro^ Ee-napycb aK KaHcanigaBaHyK» u3nacHac^ TOJbKi (i bh-KnronHa) npa3 mcTbiHKT T3pbrropbii, a He npa3 igэк> KaneKTHyHara «a» [1, c. 115], agHaK TaKaa aca-6niBac^ пpacoнвaeццa He TOJbKi y 6enapycKiM Kam3K^e. I naBogne BbmiKay Ha3ipaHHa Eypa6a-poMeTpa (2010), 6onbmac^ HacejbHiKay eypaneM-ckîx KpaiH aTaacaMjiBae ca6e ca cBaëM pogHaM Kpai-HaM: «Ha^iaHanbHaa igэнтнннacцb y TaKiM Bbinag-Ky y nepmyro napry 3Ba3aHa 3 royHaM T3pbrropbiaM, KyjbTypa cтaiцb Ha gpyriM Mec^i» [9].

6ojbm cKjagaHaa gэ^iнiцнa igэнтнннa-cцi, TaMy mTO aHa cBegnb^b He TOJbKi npa agHO-ciHH ga rnmbix, ane i ga cBaix, i y nepmyro napry ga ca6e caMora. ^HTbiHHac^ MO®a 6b^b mgbmi-gyanbHaa, KaneKTbiyHaa, aco6acHaa, rpaMagcKaa i r. g. HanaBeK y nace cBaMro ®bIццa He Hane^b^b agHoM cyкyпнacцi, ane пacpэgнiцrвaм po3Hbix ca-^ianbHbix ganHHeHHay yвaxogзiцb y po3Hbia cy-кyпнacцi, npaBijH, a TaKcaMa i KamToyHac^ aKix npbiMae, y BbiHiKy naro acHOBH aro igэнтнннacцi y пpaцэce гэтaгa мaнaroццa. TaKiM HbmaM, aK

i этнiннaa npbmane^Hac^, igэнтнннacцb Mo»a мeцb Ha^iaHanbHbia a6o KynbTypHbia aca6niBa-cцi, y BaniKaM MepH Bbi3Hana^ na3^biro nanaBeKa y rpaMagcTBe.

Y paKypce ricTapHHH^ix nag3eM 3Haxog3iM ag-Ka3 Ha nbrraHHe gэ^iнaвaннa 6enapycKaM igэнтнн-нacцi: «Цэпнмi cTarogg3aMi Eenapycb, aKyro He a6-MiHyy HiBogHH BaniKÎ eypaneMcKi KaH^niKT, 3axon-jiBanaca i yцicкaJaca <...>. Ka6 y TaKoM ciтyaцнi Bbmb^b i зaxaвaцb cboM pog, HambiM nrog3aM He 3acTaBanaca Hinora iHmara, aK 3 napTH3aHcKara cnoca6y ®bIццa зpa6iцb naycag3ëHHyro HopMy, He-3ane®Ha ag Taro, цi xaBanica aHbi y jacax anb6o -Ha Banax y нy®^IнцaУ - caMi y ca6e» [1, c. 123].

Ponro 6enapycay npH $apMipaBaHHi eypaneM-cKaM KyjbTypH y3Hani i AKygoBin, i CManaHnyK. A Kani yпiнвaцb, mTo y ko^hhm MœKynbTypHbiM ganHHeHHi raBopKa ig3e npa y3aeMHH пpaцэc, He-a6xogHa кaнcтaтaвaцb, mTo i eypaneMcKaa Kyjb-Typa Mae BaniKyro 3acnyry y thm, aKyro KyjbTyp-Hyro igэнтнннacцb мaroцb 6enapycbi: «Нapэmцe MyciM cBaro mмaтмoyнacцb, Mynb^KynbTypHac^ i мyпbцiкaн^eciннacцb зpaзyмeцb He aK xi6y, aKyro Hea6xogHa внпpaвiцb g3ena raMareHHaM Eenapyci (3aMKHyTaM y aKiMcb^ ag3iHHM reananiTHHHHM MamTa6e), ane aK arpaMagHyro кamтoyнacцb. Eo Me-HaBrra гэтa мнaгacтaннacцb, aKyro mh пpэзeнтy-eM, - гэтa He cy6e®®a BHnagKoBHx aKaninHa-cцay, ane nnog MHocTBa nag3eM, aKia ag6bjica Ha HamaM 3aMji Ha пpaцaгy MimManbHa agHaro th-canarogg3a» [1, c. 127].

3aKnro^HHe. ^HaxpoHHa-ciHxpoHHH nagH-xog ga BbiBy^HHa Mi^KynbTypHaM кaмyнiкaцнi i KyjbTypHaM igэнтнннacцi y cyBa3i 3 HapogHHM cтэpэaтнпaм mbpoKa a6мapкoyвaeццa, acэнcoy-вaeццa i acвaтпaeццa 6enapycaMi y eypaneMcKiM KynbTypHa-ricTapHHHHM кaнтэкcцe. Пpacoнвaeц-^ agHocHa cTa6ijbHH ^aKTap тэpнтopнi. Y caMa-igэнтн^iкaцнi 6enapycay Ba^Hyro ponro agbr-pHBae MeHaBiTa eypaneMcKi Kam3Kcr, y aKiM bh-ayпaroццa He TojbKi ^aKTH agpo3HeHHa, ane i na-go6нacцi y cnoca6ax i $opMax нaцнaнaJbнaM igэнтн^iкaц^Ii. KynbTypHa-ricTapHHHHa nag3ei y eypaneMcKiM MamTa6e y 3HanHaM MepH naynjH-Bani Ha ^apMipaBaHHe 6enapycKaM KyjbTypHaM igэнтнннacцi i agnrocTpoyBa^^ y Me^KynbTyp-HaM кaмyнiкaцнi.

^ÏTapaTypa

1. Akudovic V. My a Rusko // Nezname Belorusko. Praha: Nakladatelstvi Dokoran, 2005. S. 113-127.

2. Smalancuk A. My a Polsko // Nezname Belorusko. Praha: Nakladatelstvi Dokoran, 2005. S. 128-150.

3. Vasiucenka P. Belorus ocima Belorusa // Nezname Belorusko. Praha: Nakladatelstvi Dokoran, 2005. S. 71-95.

4. Bouzek J. Jak se domluvit s jinymi? Uvod do mezikulturni komunikace. Praha: TRITON, 2008. 175 s.

5. Slivkovâ I. Uvod do interkulturnej komunikâcie. Presov: PU, 2015. 110 s.

6. Kost'âlovâ P. Stereotypni obrazy a etnické myty. Kulturni identita Arménie. Praha: Sociologické nakladatelstvi SLON, 2012. 315 s.

7. Kosek J. Prâvo (n)a predsudek. Historické, filozické, sociâlne psychologické, kulturni a prâvnické souvislosti stereotypû a predsudkû. Praha: Dokorân, 2011. 351 s.

I. CAiyKOBa

175

8. Prûcha J. Interkulturni komunikace. Praha: GRADA, 2010. 200 s.

9. Pecnikovâ J.: Sociologické a kulturne aspekty interkulturnej komunikâcie v kontexte francuzskej kulturnej identity na zâklade vybranych literârnych diel // Jazyk a kultura 16, 2013. Available at: www.ff. unipo.sk/jak/16_2013/pecnikova.pdf (accessed: 20.05.2015).

References

1. Akudovic V. My a Rusko [We and Russia]. Neznàme Bëlorusko [The unknown Belarus]. Praha, Dokorân Publ., 2005, pp. 113-127 (In Czech).

2. Smalancuk A. My a Polsko [We and Poland]. Neznàme Bëlorusko [The unknown Belarus]. Praha, Dokorân Publ., 2005, pp. 128-150 (In Czech).

3. Vasiucenka P. Belorus ocima Belorusa [Belarus through the eyes of a Belarusian]. Neznàme Bëlorusko [The unknown Belarus]. Praha, Dokorân Publ., 2005, pp. 71-95.

4. Bouzek J. Jak se domluvit s jinymi? Uvod do mezikulturni komunikace [How to make terms with others? Introduction to cross-cultural communication]. Praha, TRITON Publ., 2008. 175 p.

5. Slivkovâ I. Uvod do interkulturnej komunikâcie [Introduction to cross-cultural communication]. Presov, PU Publ., 2015. 110 p.

6. Kost'âlovâ P. Stereotypni obrazy a etnické myty. Kulturni identita Arménie [Stereotype images and ethnic myths. Cultural identity in Armenia]. Praha, Sociologické nakladatelstvi. SLON Publ., 2012. 315 p.

7. Kosek J. Prâvo (n)a predsudek. Historické, filozické, sociâlne psychologické, kulturni a prâvnické souvislosti stereotypû a predsudkû. Praha, Dokorân Publ., 2011. 351 p.

8. Prûcha J. Interkulturni komunikace [Cross-cultural communication]. Praha, GRADA Publ., 2010. 200 p.

9. Pecnikovâ J. Sociologické a kulturne aspekty interkulturnej komunikâcie v kontexte francuzskej kulturnej identity na zâklade vybranych literârnych diel [Sociolinguistic and cultural aspects of cross-cultural communication in the context of French cultural identity on the basis of selected works of fiction]. Jazyk a kultura [Language and Culture], 16, 2013. Available at: www.ff.unipo.sk/jak/16_2013/pecnikova.pdf (accessed 20.05.2015).

¡H^apMa^iH npa ayTapa

CAiyKOBa ¡BaHa - goKTap ^inaco^ii, MaricTap, BbiKnagnbiK Ka^egpbi ^mpanbHaeypaneMcKix gacne-gaBaHHay $inaco$œara $aкyпbтэтa. Пpэmaycкi ymBepcroT (08001, r. Пpэmay, Byn. 17 HicTanaga, 1, CnaBa^aa Рэcпy6mкa). E-mail: [email protected]

Information about the author

Slivkovâ Ivana - DSc (Philosophy), Master of Arts, lecturer, the Department of Central European Studies. The University of Presov (1, 17 Listapada str., 08001, Presov, Slovak Republic). E-mail: [email protected]

nacmyniy 28.03.2016