Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
МИНЕРАЛ УГИТЛАРНИ ЦУЛЛАШ МЕЪЁРИ ВА НИСБАТЛАРИНИНГ ИНГИЧКА ТОЛАЛИ ГУЗАНИ 1 ГЕКТАР МАЙДОНДАН АЗОТ, ФОСФОР ВА КАЛИЙНИ УЗЛАШТИРИШИГА ТАЪСИРИ
Салимжон Маматназарович Ташкулов
таянч докторант
Ботир Хасанович Тиллабеков
к.х.ф.н., катта илмий ходим, Пахта селекцияси, уругчилиги ва етиштириш
агротехнологиялари ИТИ
АННОТАЦИЯ
Сугориладиган такир-утлоки тупрокдар шароитида ингичка толали гузани 1 гектар майдондан №К ни макбул узлаштириш ва 1 тонна пахта хосили учун сарфлаши минерал угитлар N-220, Р2О5-154, К20-110 кг/га меъёрларда, N:P:K-1,0:0,7:0,5 нисбатларда кулланилганда аникланган.
Калит сузлар: минерал угит, угитлар меъёри ва нисбати, гуза озикани узлаштириши ва сарфлаши, пахта хосили.
АННОТАЦИЯ
Установлено, что в условиях орошаемых такирно-луговых почв оптимальное условия для усвоения питательных элементов с одного гектара и расход на 1 тонну хлопка-сырца тонковолокнистого хлопчатника создается при внесении минеральных удобрений в нормах N-220, Р2О5-154, К20-110 кг/га и соотношенных №Р:К-1,0:0,7:0,5.
Ключевые слова: минеральное удобрение, норма и соотношение удобрений, поглощение и потребление элементов питания хлопчатника, урожайность хлопчатника.
Кириш. Минерал угитларни макбул меъёрларини белгилашда, режалаштирилган хосил, тупрокнинг унумдорлиги, аввалги экин тури, тупрокда озика унсурларини микдори ва гуза навларининг 1 тонна пахта хосили учун сарфлайдиган озика унсурлари микдори хисобга олиниши керак булади. Бизни тадкикотларда хам минерал угитлар меъёри ва нисбатларига боглик холда ингичка толали гуза навининг 1
May 12-13
1055
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introduci^g^mmt^griculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishningnazariyva amaliy asoslari
jy
гектар майдондан КРК ни узлаштириши ва 1 тонна хосил учун сарфлаши аникланган.
Тажриба услуби. Дала тажрибалари 2021-2022 йилларда Сурхондарё вилояти Термиз тумани (ПСУЕАИТИ нинг собик Сурхондарё илмий тажриба станцияси) Ингичка толали пахтачилик илмий-тадкикот институти тажриба хужалигида олиб борилган. Бу тупрок кадимдан сугориб келинаётган такир-утлоки тупроклар булиб, дастлабки агрокимёвий курсатгичларига кура хайдов (0-30 см) ва хайдов ости (30-50 см) катламларида мос равишда умумий гумус микдори 0,900-0,690 %, азот 0,089-0,060 %, фосфор 0,110-0,086 %, калий 1,3001,100 %, нитрат шаклидаги азот 15,2-8,4, харакатчан фосфор 20,5-10,2 ва алмашинувчи калий эса 205-180 мг/кг ни ташкил килиб, озика унсурлари билан кам таъминланганлиги аникланган.
Дала тажрибаларида гузанинг ингичка толали "Термиз-202" нави экилган. Вариантлар 3 кайтарикда олиб борилиб, хар булинманинг умумий майдони 4,8x30=144 м2 ни, хисоблаш майдончаси - 72 м2 ни ташкил этган. Тажрибаларда куйидаги минерал угитларни турлари кулланилган: аммиакли селитра (N-34%), аммофос (N-10-11%, Р2О5 - 46% ), калий хлорид (К2О - 60%). Фосфорли угитларни йиллик меъёрини 70 %, калийни 50% кузги шудгор олдидан, фосфорли угитни колган меъёри азотли угитлар билан биргаликда гуллаш даврида, калий угити эса шоналаш даврида берилган. Азотли угитлар 3-маротаба гузани озиклантириш муддатларида яъни 2-3 чин барг, шоналаш ва гуллаш даврларида солинган.
Олинган натижалар. Тадкикотларнинг курсатишича, 2022 йил шароитида угит кулланилмаган (назорат) 1-вариантда гуза тупрокдаги озик моддалар хисобига 1 гектар майдондан 109,2 кг азот, 49,5 фосфор ва 104,9 кг калийни узлаштириб (25,4 ц/га) пахта хосили етиштирилган. Х,исоб китобларга кура бунда 1 тонна хосил учун 43,0 кг азот, 19,5 кг фосфор ва 41,3 кг калий сарфланганлиги аникланган.
Азотли угитлар 170 кг/га меъёрларда кулланилган 2-4 вариантларнинг фосфор ва калий 1,0:0,50:0,25 (К170, Р2О5-85, К2О-425 кг/га) нисбатларда кулланилган 2-вариантда ингичка толали гуза 1 гектардан 157,9 кг К, 69,7 кг Р2О5, 143,8 кг К2О ни узлаштириб, 1 тонна хосил учун мутаносиб равишда 50,3; 22,2; 45,8 кг КРК ни сарфлаган. Бу вариантда кулланилган угитлар хисобига 48,7 N 20,2 Р2О5, 38,9 кг К2О ни узлаштирган.
Азотни 170 кг/га фонида фосфор ва калий угитлари 1,0:0,70:0,50 нисбатларда кулланилган 3-вариантда гуза
May 12-13
1056
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introduci^g^mmt^griculture in Uzbekistan
Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishningnazariyva amaliy asoslari
jy
ycHMnnrn 1 reKTap MafigoHgaH NPK hh MyTaHocuS paBumga 167,6; 75,7 Ba 155,8 Kr MHKgopnapga y3namTupraH xonga 1 TOHHa naxTa xpcunu ynyH 51,1; 23,1; 47,5 Kr cap^naraHH xucoSnaHraH.
By oxupru KypcaTrunnap Ha3opaTgaH MyTaHocuS paBumga 8,1; 3,6; 6,2 Kr ra KonaBepca, 1,0:0,50:0,25 HucSaraapga Ky^naHunraH (2-BapuaHT) napra KaparaHga 0,8; 0,9; 1,7 Kr ra WKopugup.
Ky^^aHunraH yFuraap HucSaraapuHH aHaga 1,0:1,0:0,75 ra opTumu SunaH WKopugaru KymuMnanap KaMafiuS, 0,2; 0,8; 0,9 % ra TeHr 6ynraH. ^eMaK yruraap Metepu HHCÖaTaH nacTpoK öynraH Bapuaffraapga x,aM MaKÖyn HucSaraap 1,0:0,70:0,50 экaнпнгн aHHKgaHraH. A3OTnu yFuraapHH 220 Kr/ra Metepga ^oc^op Ba Kanufi 1,0:0,50:0,25; 1,0:0,70:0,50 Ba 1,0:1,0:0,75 HucSaraapga Ky^naHunraH (46) Bapuaffraapga x,aM WKopugaru KoHyHuaraap acocuga MatnyMoraap onuHraH, $aKar Synapga KypcaTrunnap Supo3 omraHnuru Ky3aranraH. N-220, P205-110, K20-55 Kr/ra Metepga Ky-MaHunraH 5-BapuaHTga Fy3a ycuMnuru 1 reKTap MafigoHgaH 199,4 Kr N, 84,6 Kr P205, 179,2 Kr K20 hh y3namTHpu6, 1 ToHHa xpcun ynyH MyTaHocuS paBumga 54,2; 23,0 Ba 48,7 Kr cap^naraH. By MatnyMoraap my HucSaraapga $aKar N-170 Kr/ra Metepuga Ky^naHunraH 2-BapuaHTgaH MyTaHocuS paBumga (reKTapura) 41,5; 14,9; 35,4 Kr (1 ToHHara) 3,9; 0,8; 2,9 Kr ra KynpoK SynraHnuru Ky3aranraH. YFHTnap N-220, P205-154, K20-110 Kr/ra Metepnapga Ky^naHunraHga 5-Bapuamra HucSaTaH 1 ToHHa xpcun ynyH 0,5; 0,8; 2,2 Kr KynpoK cap^naHraH eKH энг MaKÖyn KypcaiTHH myHga onuHraH, nyHKH yFHT HucSaraapu 1,0:1,0:0,75 (N-220, P205-220, K20-165 Kr/ra) kh^hS SenrunaHraH BapuaHT KypcaTrunnapu SynapgaH 0,3; 0,5; 0,2 Kr/ra ^apKgaHraH xonoc.
^Ha Sup Sopa TatKuggaS yTaMH3KH Ta^puSa Bapuaffraapu opacugaru ^apKgaHHm HucSaraapra KaparaHga Metepnap opacuga HucSaraH KynpoK 6ynraHH Ky3aTHngHKH, Sy gana TynpoFHHHHr o3hk yHcypnapu SunaH TatMHHnaHraHnuK gapa^acura x,aM SoFnuKgup.
Ta^puSaga MKopuga e3raHHMH3geK, HucSaraH MaK6yn KypcaTrunnap MHHepan yFuraap 3 xun Metepuga Synca x,aM 1,0:0,70:0,50 HucSaraapga KynnaHHnraH 3, 6 Ba 9-Bapuaffraapga onuHguKH, Sy oxupru (9) BapuaHTga ycHM^HKnap reKTapngaH 218,0 Kr N, 93,9 Kr P205, 201,2 Kr K20 hh y3namTHpraH xonga 1 ToHHa xpcun ynyH 55,9; 24,1; 51,6 Kr MHKgopnapga cap^naraHH XucoSnaHraH Ba HucSaraH WKopu MatnyMoraap onuHraH. Arap MaHa my Sup xun HucSaraapga KynnaHunraH BapuaffraapHH TaKKocnafiguraH SyncaK, 3-BapuaHTra HucSaraH 6-BapuaHTga 1 reKTapgaH NPK MyTaHocuS paBumga 43,5; 16,1; 40,6 Kr ra ^apKgaHraH Synca, 9-
May 12-13
1057
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
вариант 6-чисидан 6,9; 2,1; 4,8 кг га юкори булганлиги кузатилган.
Пахта хосилининг курсаткичлари хам (37,1 ц/га) азотни 220 кг/га фонида юкрри булиб, 1,0:0,70:0,50 нисбатларда эканлиги аникланган ва кушимчаси назоратдан 13,2 ц/га ни ташкил этган холда, фосфор ва калий нисбатини янада 1,0:1,0:0,75 га ортиши билан 0,6 ц/га кушилган.
Хулоса. Такир-утлоки тупроклар шароитида ингичка толали гузанинг нисбатан юкори пахта хосили (2 йилда уртача 37,1 ц/га), NPK ни хосил учун макбул сарфлаши (54,7; 23,8; 50,9 кг) минерал угитларнинг N-220, Р2О5 К2О-110 кг/га меъёрларида, 1,0:0,70:0,50 нисбатлари кулланилганда кузатилган. Шунга якин курсаткичлар N-200, Р2О5-140, К2О-100 кг/га меъёрларда кулланилганда олинган холда, фермер хужаликларини хозирги ахволдаги меъёрларда (N-200, Р2О5-50, К2О-20 кг/га) булган (12) вариантда барча курсаткичлар (30,2 ц/га) камайганлиги аникланган.
REFERENCES
1. Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М. Колос, 1979, с. 185.
2. Дала тажрибаларини утказиш услублари. Тошкент, 2007, 147 б.
3. Авлиёкулов А.Э. Янги истикболли урта-ингичка толали гуза навлари парвариши буйича тавсиянома. Тошкент, 2013, 42 б.
4. Гуза агротехникаси. Тошкент, 2021, 304 б.
May 12-13