CC BY
153Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
MILLIY MA'NAVIYAT NAZARIYASINI RIVOJLANTIRISH
lW
>
MASALALARI
:¡>ij; l )> •:>
Hamidov Salohiddin Ochilovich
J > | > ;
Chirchiq davlat pedagogika instituti "Ijtimoiy va gumanitar fanlarni o'qitish metodikasi (ma'naviyat asoslari)" mutaxassisligi 1-kurs magistranti https://doi.org/ 10.5281/zenodo.6719976
# ; J> j
Annotatsiya: Ushbu maqolada yosh avlodni milliy ma'naviyatimiz ruhida tarbiyalash, ma'naviyatni to'g'ri anglab etishiga erishishda interfaol usullardan foydalanish kerakligi to'g'risida qisqacha bayon keltirilgan.
Kalit so'zlar: Ma'naviyat, vatanni sevish, ajdodlar merosi, interfaol usul.
> >¡ >
Ma'naviyat — inson ruhiy va aqliy olamini ifodalovchi tushuncha. U kishilarning falsafiy, huquqiy, ilmiy, badiiy, axloqiy, diniy tasavvurlarini o'z ichiga
*
oladi. Ma'naviyat atamasining asosida „ma'no" so'zi yotadi. Ma'lumki, insonning tashqi va ichki olami mavjud. Tashqi olamiga uning bo'ybasti, ko'rinishi, kiyinishi, xatti-harakati va boshqa kiradi. Ichki olami esa uning yashashdan maqsadi, fikr
m?
yuritishi, orzu-istaklari, intilishlari, his-tuyg'ularini o'z ichiga oladi. Insonning ana shu ichki olami ma'naviyatdir. Oziq-ovqat odamga jismoniy quvvat bersa, ma'naviyat unga ruhiy ozuqa va qudrat bag'ishlaydi. Ma'naviyat odamlarda tap-tayyor holda vujudga kelmaydi. Unga muttasil o'qish, o'rganish, tajriba orttirish orqaligina erishiladi. Ma'naviyat qanchalik boyib borsa, jamiyat va millat shunchalik ravnaq topadi. Vijdon nima, yolg'on va rost nima, or-nomus nima, halol va harom nima — bularning hammasini bir-biridan ajrata oladi, hayotda yomonlikka boshlovchi xatti-harakatlardan voz kechadi, yaxshilikka boshlovchi amallarni bajaradi. Qisqasi, ma'naviyatda inson hayotining mazmuni aks etadi. Vatanni sevish, vatanparvarlik inson ma'naviyatini belgilovchi asosiy omillardan biridir. Ma'naviyat kamol topgan jamiyatlarda qobiliyat, iste'dod egalari shu jamiyatning, millatning yuzi, g'ururi, obro' e'tibori hisoblanadi. Milliy ma'naviyat nazariyasini yaratish uchun qaysi manbalarga tayanish, uning asoslarini qayerlardan qidirish kerak. Bu J-jt manbalardan eng birinchi va asosiysi buyuk ajdodlarimiz merosidir. Buyuk ajdodlarimiz bizga qoldirgan ulkan meros - milliy ma'naviyatimiz nazariyasini shakllantirish uchun butun kerakli unsur va tarkiblarni yaratib qo'yapti, faqat uni
v ¡>
xolis nazar bilan astoydil qidirsak, kifoya. Mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab muntazam davom etib kelayotgan qutlug' an'ana - ulug' bobolarimiz, dunyoga dong taratgan, jahon jamoatchiligi allaqachon o'z muqaddas mulki deb tan olgan ma'naviy meros sohiblarining yubileylarini mamlakat va jahon miqyosida nishonlash haqidagi farmonlar va ularning ijrosi ayni shu masala - milliy
>q )> d )> :>
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
ma'naviyatimiz sarchashmalariga butun xalqimiz va, birinchi navbatda, yosh avlod
e'tiborini jalb etish maqsadini ko'zda tutadi. Ajdodlarimiz tafakkuri va dahosi bilan yaratilgan eng qadimgi toshyozuv va bitiklar, xalq og'zaki ijodi namunalaridan tortib, bugungi kunda kutubxonalarimiz xazinasida saqlanayotgan ming-minglab qo'lyozmalar, ularda mujassamlashgan tarix, adabiyot, san'at, siyosat, axloq, falsafa, tibbiyot, matematika, mineralogiya, kimyo, astronomiya, me'morlik, dehqonchilik va boshqa sohalarga oid qimmatbaho asarlar bizning buyuk ma'naviy boyligimizdir.
Xalq ma'naviyatini, millat ma'naviyatini sun'iy ravishda, qandaydir o'ylab
i j j j ■> i j j topilgan aqidalarga tayanib, yuzaga keltirib ham, keskin o'zgartirib ham bo'lmaydi. Chunki ma'naviyat tushunchasining mazmuni bir kunda, bir yilda, hatto bir asrda shakllanadigan narsa emas, u har bir xalqning juda uzoq tarixi qa'ridan oziq olib, teranlik kasb etib keladi. Bugungi kunda milliy ma'naviyatimiz tadqiqotchisiga oson emas, u endi sho'rolar davri faylasuflaridan farqli o'laroq, o'z mulohazalarini mavj ud dogmalar qolipida, mavhum mantiqiy mulohazalar tarzida emas, balki millatning ma'naviy merosiga, bu sohada ming yillar davomida ajdodlar erishgan beqiyos
yutuqlarga asoslangan holda olib borishi talab etiladi, ya'ni ma'naviyatga oid fanlar, ma'lum ma'noda, tarixiy-nazariy fanlar bo'lib, ularning teranligi va ko'lami ajdodlarimizning ming yillar davomida to'plagan yaxlit tarixiy-ma'naviy tajribasi
ïw -
bilan belgilanadi, shu bilan birga xalq donishmandligining turli suratlarda zuhur etishi ham undagi nazariy xulosalarning manbai bo'lib xizmat qiladi.
Shunday qilib, milliy ma'naviyat, avvalo, tarixiy hodisadir. O'rta Osiyo xalqlari tarixining ibtidosi asrlar qa'riga singib ketgan bo'lib, ular bosib o'tgan necha ming
yillik ma'naviy kamolot pillapoyalarini aniqlash bugun uchun muhim muammodir.
, ............ ...
Biz bugungi kunda milliy ma'naviyatimiz nazariyasini yaratish uchun avvalo uning
fnfivnr +n1rrvtr\i1mi Ko+oirtl anli 1 n K 1 m oIti m 1 >7 Varolr Krv'1 o 1 Atmi nUn
tarixiy takomilini batafsil ko'zdan kechirib chiqishimiz kerak bo'ladi. Ayni shu masala bilan shug'ullanuvchi fan "Ma'naviyatning rivojlanish tarixi" bo'lib, uning asosiy mavzu doirasi - mustaqil O'zbekiston uchun eng dolzarb muammolardan biri bo'lgan milliy ma'naviyatimizning takomil tarixi, asosiy qadriyatlari, shakllanish yo'llari xususidagi milliy ma'naviy merosimiz an'analariga tayanuvchi nazariy xulosalar va qarashlar tizimidan iborat. Bo'lajak o'qituvchilarni ulug ajdodlarimiz asrlar davomida shakllantirgan milliy ma'naviyatimiz ruhida tarbiyalash, J-jt ma'naviyatning mustaqil O'zbekistonda jamiyatni yangilash va mamlakatni isloh etish, yosh avlodni tarbiyalashdagi o'rni va ahamiyatini to'g'ri anglab etishiga
erishish, ularni ma'naviyat sohasida nazariy jihatdan o'tmish va bugungi kunda
j "l > ^^ 1 >
qo'lga kiritilgan yutuqlar, hozirgi davrda jamiyatimiz kishilari ma'naviy hayotida
iw-
! K*
sodir bo'layotgan o'zgarishlar, bu jabhadagi muammolar va ularni hal etish yo'llari kabi masalalar bilan jiddiy tanishtirish, ular tagakkurini milliy-manaviy
naHriyatlarimiz bilan boyitishdan iborat O'zbekistonni rivojlantirishning ma'naviy-
qadriyatlarimiz bilan boyitishdan iborat. O'zbekistonni rivojlantirishning ma'naviy-
• • ____•............—
axloqiy negizlari, o'tmish ajdodlarimiz ma'naviy merosiga munosabat,
ы> >>
* : >
й*
>>
#ф>
^ >3> 1
Я>
>3» Ы у! Й> #ф>
>j*
>
Я*
Ы>
} >5>
Ы )
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
ma'naviyatning inson hayotidagi o'mi va ahamiyatiga oid nazariy fifa-mulohazalar umummetodologik asos qilib olinadi. Ma'naviyat insondagi yaratuvchilik qudratidtf, insonda shu qudгatni uyg'otish va harakatga keltiгishga muvaffaq bo'linsa, baгcha ulug'voг гejalaгni amalga oshirish uchun zaгuг imkon vujudga keladi. "Ma'naviyat" tushunchasining turii ta'гiflaгi va ulaming o'zaгo nisbatlaгi, shaxs va millat ma'naviyatning asosiy jihatlari, ma'naviyat sohasining iqtisod, siyosat sohalari bilan munosabatlari, ma'naviyat va mhiyatning o'zaro nisbati, ma'naviyatining din, madaniyat bilan o'zara bog'liq jihatlari, falsafa va ijtimoiy fanto bilan o'zara aloqadoriigi, bosh ma'naviy qadriyat^ - vatan, shaxs, millat, adolat, haqiqat va ulaming inson va jamiyat hayotidagi o'mi, ma'naviyatning san'at va adabiyotda namoyon bo'lishiga oid masalalaráa chuqrn- bilim va malaka hosil qilishi, o'zining ilmiy-tadqiqot va ilmiy-pedagogik faoliyatida ma'naviyat nazariyasi bo'yicha olgan bilimlarini qo'llay olishi, milliy ma'naviyatimiz an'analarini yosh avlod ongiga singdirishning shakl va usullaridan foydalanish ko'nikmasiga ega bo'lishi lozim.
Xulosa o'mida shuni aytmoqchimanki Mustaqil O'zbekiston jahonning eng ma'rifatli mamlakatlaгi oгasida barqaгoг rivoj topishi, milliy iftixoг tuyg'usi bilan yo'g'rilgan, ammo millatchilik va milliy mahdudlikdan holi, hrn- va e^in fikrlovchi shaxslami taгbiyalashga inteгfaol usullaTdan foydalanib bo'lsa ham hissa qo'shmog'imiz va bu yo'lda tinim bilmay harakat qilmog'imiz kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Imomnazarov M. "Milliy Ma'naviyat bosqichlari", Toshkent - 2010
2. Imomnazarov M. "Milliy Ma'naviyatimiz asoslari", Toshkent - 2006
3. Otamurotov S. "Milliy rivojlanish falsafasi", Toshkent- 2005
>>> Ы >
Щ
Ш>
J
< >p-
Ы p ] й> Ы >
i >i>
ûàï
i ш
Щ >
Шщ
j >
У
m
>
es
q
1*V>
q
S1ЙК
Ш >
jCH i:
g M ^й >
*Ф>
q> * q
q > >
q щъ q
*4>
