CC BY
16УДК 37.091.64:910:908
В. У. Русак, кандыдат фшалапчных навук, старшы выкладчык (БДТУ)
МЕТОДЫКА АРГАШЗАЦЬП САМАСТОЙНАЙ РАБОТЫ СТУДЭНТАУ НА ЗАНЯТКАХ ПА ДЫСЦЫПЛ1НЕ «КРАШАЗНАУСТВАIКРАЯЗНАУСТВА»
Артыкул прысвечаны ашсанню адметнасцей аргашзацьп самастойнай работы студэнтау спе-цыяльнасщ «Турызм i прыродакарыстанне» на занятках па дысцыплше «Крагназнауства i краязнауства». Ajfrap разглядае асноуныя тылы i тэматыку заданняу для самастойнай работы студэнтау, а таксама магчымыя спосабы ix выканання.
This paper presents a study of the organization of independent students' work at the lessons of «Study of a Country and of a Region» (the specially «Tourism and the Usage of the Nature»). The author describes basic types and the themes of the tasks for independent students' work and the practicable methods of the resolve of these tasks.
Уводзшы. У апошш час ва усш свеце вя-лисая увага надаецца кампетэнцъй будучых спецыялютау — тым агульным здольнасцям, яюя заснаваны на ведах, вопыце, каштоу-насцях, набытых у гграцэсе навучання. Важнай кампетэнцыяй выпускншоу л1чыцца умение атрьмтваць найноушую шфармацыю, удзель-шчаць у прыняцщ рашэнняу, крытычна мыс-лщь, вырашаць праблемныя ciTyaiibii i г. д. Для падрыхтоую TaKix спецыялютау неабходна, каб у адукацыйным працэсе студэнты выступал! у рол1 не толью аб'ектау, але i суб'ектау навучання, г. зн. магт самастойна здабываць веды, кантрал1раваць i ацэньваць вышю сваей пазна-вальнай дзейнасщ.
Самастойная работа студэнтау стано^а ацэнена спецыялюташ у галше педагопю i шпхалогп вышэйшай школы. Адзначаецца, што «у працэсе самастойнай дзейнасщ студэнт вы-ступае як актыуная творчая асоба, як стваральшк сваей культуры, эрудыцьп, адукацьп» [1, с. 112], што «шдывщуальны пошук садзейшчае развщцю щкаунасщ, дапытл1васщ, арыентуе на даследчую работу тэарэтычнага щ вопытна-эксперымен-тальнага узроуняу» [2, с. 103]. Акрамя таго, вар-та прызнаць, што ва умовах сучасных В НУ пры вял1зным аб'ёме вучэбнага матэрыялу, яю рэ-камендаваны праграмам1, абыйсщся без самастойнай работы у аудыторны i пазаауды-торны час проста немагчыма.
Неабходна, аднак, разумець, што для дася-гнення вучэбна-прафес1йнага эфекту ад самастойнай работы выкладчыю павшны актыуна удзельшчаць у яе аргашзацьп:
• вызначаць тэмы, над асэнсаваннем mix студэнты будуць працаваць самастойна;
• распрацоуваць с1стэму заданняу з улшам адукацыйных магчымасцей i шдыв1дуальных здольнасцей студэнтау;
• акрэсл1ваць магчымыя спосабы выканання прапанаваных заданняу;
• распрацоуваць сютэму кантролю i ацэню выкананых заданняу;
• рэгулярна аказваць кансультацыйную да-памогу; стымуляваць i пабуджаць студэнтау да актыунай творчай вучэбнай дзейнасц1;
• перыядычна ажыццяуляць кантроль.
Асноуная частка. Самастойная работа вы-
ступае ютотнай часткай вучэбнага працэсу пры выкладанш «Крашазнауства I краязнауства» -адной з цыкла агульна-прафесшных i спе-цыяльных дысцыплш (кампанент ВНУ), прыз-начаных для падрыхтоую студэнтау спецыяль-насщ 1-89 02 02 «Турызм 1 прыродакарыстанне». Мэтай вывучэння гэтай дысцыплшы з'яуляецца фарм1раванне у будучых спецыялютау усебаковых ведау пра Беларусь (яе геаграф1чнае размяшчэнне, прыродна-рэсурсны патэнцыял, псторыю, культуру, культурна-пста-рычныя капггоунасщ), вьпфацоука навыкау кра-язнаучага даследавання пэунай мясцовасц1, уменняу прадстауляць розныя рэпёны Беларус1 у якасщ аб'ектау турызму.
Вучэбным планам на выкладанне «Крашазнауства I краязнауства» выдзелена 68 аудытор-ных гадзш (50 лекцыйных 118 практычных). На самастойную кантралюемую работу, для эфек-тыунага ажыццяулення якой был1 распрацаваны заданш двух тыпау: семшарсюя 1 праектныя, адведзена 32 гадзшы. Семшарсюя заданш вы-конваюцца студэнтам1 да практычных заняткау. Над праектным1 ж яны працуюць на працягу семестра 1 прадстауляюць выкладчыку вышю сваей дзейнасщ да пачатку экзаменацыйнай сесп.
У якасщ семшарсюх выкарыстоуваюцца заданн1 некальюх тыпау.
Па-першае, гэта праблемныя пытшии г заданш. Пошук адказау на праблемныя пытанш актыв1зуе мысленчую дзейнасць, вымушае студэнтау перайсщ ад рэпрадуктыунага узроуню засваення ведау да прадуктыунага, творчага, арыентуе на перанос раней засвоеных ведау i уменняу у новую сиуацыю. Аднак трэба ул1ч-ваць, што праблемныя пытанш 1 заданш маюць адукацыйную капггоунасць толью у тым выпад-ку, кал1 выклшаюць цЬсавасць у навучэнцау i кал1
182
^БЫ 1683-0377. Труды БГТУ. 2012. № 8. Учебно-методическая работа
навучэнцы разумеюць, пгго рашэнне праблемы у цэлым ¡м па сшах, паколью частка неабходных ведау у ¡х ёсць. У якасщ прыкладу заданняу праблемнага характару можна прывесщ наступ-ныя: Щ справядлта меркаванне, што крата-знауства выступав навуковай асновай туризму (прадугледжана пры вывучэнш тэмы «Краша-знауства як навука. Месца крашазнауства у сгстэ-ме навук»); Складзще пералт природных рэсур-сау Беларуа, ятя можна выкарыстацъ для развщця турыстычнай сферы (тэма «Геаграф1ч-нае становппча БеларусЬ>); Назавще прадметы жывой I нежывой прыроды (жывёлы, дрэвы, раслты I тш.), якы могуць лгчыцца нацыяналь-нъиш амвалсиш беларусау (тэма «Дзяржауныя сшвалы Беларуа»); Акрэслще значэнне фольклору у аргашзацъи турыстычнай дзейнасщ (тэма «Беларуси фалышор»).
Па-другое, заданш пошукавага характару. Студентам гграпануюцца тэмы рэфератау i да-кладау, падрыхтоука яюх прадугледжвае сама-стойны пошук неабходных крынщ шфармацьп, працу з даведачнай лггаратурай \ г. д. Наггрыклад: Герб майго роднага горада (прапануецца пры вывучэнш тэмы «Дзяржауныя омвалы Беларуси); Турыстычны патэнцыял прамысловасщ г селъскай гаспадарт майго раёна (тэма «Народная гаспадарка Беларуа»); Прадметы кулътавага прызначэння (гдалы, валуны, каменныя крыжы г тш.) як ушкальныя аб'екты экскурсшнага наказу майго раёна; Рэлтйныя абрады г традыцьп у побыце жыхароу маёй вест (сяла, мястэчка) (тэма «РэлМя на Беларуа»); Школа мтулага у нашым краХ (вёсцы, горадзе, мястэчку); БДТУ -гонар дзяржавы (тэма «Адукацыя 1 навука Беларуси»); Псторыя тапоншау, мгкратапошмау г гъдротмау маёй «малой» радзшы; Прозвшчы, тыповыя для майго роднага краю (тэма «Та-пашмша 1 антрапашмша у краязнаустве»).
Па-трэцяе, п о шука ва-творчыя заданш. Яны прадутледжваюць стварэнне фота- i вщэа-матэрыялау, прысвечаных помншам псторы1, архиэктуры, культуры, прыроды Беларуа. Заданш гэтага тыпу звязаны не толып з пошукам патрэбнай ¡нфармацьп, але яшчэ i з творчым падыходам да афармлення сабранага матэрыялу i яго падачы аудыторьп. Да створаных прэзен-тацый i слайд-шоу студэнты рыхтуюць вусныя паведамленн1, каментары1. Тэкст для вуснага суправаджэння неабходна скласц1 так, каб за-цшавщь аудыторыю, данесщ да гледачоу самае важнае 1 значнае пра вывучаны аб'ект. Для гэтага неабходна выдзелщь словы, на яюя падае лаг1чны нащск, вылучыць найбольш важныя ¡мёны, даты 1 шш. Ацэнка пошукава-творчых заданняу ул1чвае не толыа змест, але 1 уменне будучага спецыялюта у сферы турызму уфым-л1ваць увагу аудыторы1, выклшаць зацшауле-
насць сва1м паведамленнем. Пошукава-творчыя заданн1 выконваюцца па тэмах наступнага тыпу: Полацт Сафшст сабор - шэдэур стара-жытнабеларускага дойлгдства, яго дзяржау-нае значэнне г роля у развщщ нацыяналънай архтэктуры; Барысаглебская (Каложская) царква - шэдэур Гродзенскай архтэктурнай школы; Замт-кастэл1 у Шдзе, Крэве як помыт ваенна-абарончага дойл1дства\ Псторыя узткнення г канструкцыйныя адметнасщ На-вагрудскага г Гродзенскага замкау; М1рст замок як помшк палацава-паркавага дошхдства\ Помнт палацава-паркавага дойлгдства у Галъша-нах г Нясвгжы; Палацава-паркавы ансамбль у Ружанах, яго гкторыка-культурная каштоу-насць; Палацы у Жылгчах, Снове як помнт архтэктуры класщызму, Лошыцт маёнткава-паркавы комплекс у Мтску; Палац Пуслоусюх у г. Косова як узор архтэктуры рамантызму; Беларустя валуны як ушкальныя аб'екты экскурсшнага показу. Музей валуноу у Мтску, Помнт г памятныя месцы Пауночнай войны 1700-1721 гг. г Першай сусветнай войны, Помыт Вялтай Айчыннай войны {Хатынь, ЛЫш Сталта, Курган Славы г шш.); Памятныя месцы паустання Т. Касцюшт, войны 1812 г., нацыяналъна-вызваленчага паустання К. Кал1-ноускага 1863-1864 гг.; Вщебск як цэнтр аван-гарднага мастацтва пачатку XX ст., горад Марка Шагала г Казишра Малевгча\ Памятныя месцы на Беларуси звязаныя з жыццём г дзей-насцю знакамтых продстаушкоу нацыяналънай г сусветнай культуры, навут, мастацтва х шш.
Выступленш з выннсам1 пошукава-творчай дзейнасщ можна аргашзоуваць як на практичных занятках, так 1 на лекцыях. Шэраг студэнтау, яюя маюць заданш па адной тэме (наггрыклад, «Помнт архиэктуры», «Помнш псторьп», «Помнт прыроды» 1 шш.), аб'ядноуваюцца у змешаную лектарскую групу 1 пад ираунщгвам выкладчыка распрацоуваюць лекцыйныя заняла з дэманстрацыяй фота- i вщэаматэрыялау.
Выкананне семшарсюх заданняу можа быць як шдыв1дуальным, так i групавым. Усё зале-жыць ад складанасщ выбранай тэмы i характару вывучаемага матэрыялу. Як паказвае практыка, у некаторых выпадках больш эфектыунай з'яуля-ецца работа у групах па 2-4 чалавеи. Перад гру-пай студэнтау, яюя працуюць над адной тэмай, ставщца задача абмеркаваць задание, выбраць шлях1 яго выканання, падрыхтаваць выступление. Затым адзш прадсгаушк грутты выступае з паведамленнем, а астатшя дэманструюць аудыторьп наглядныя матэрыялы, апорныя с^налы, што, як адзначаецца спецыялютам1, павышае якасць ус-прыняцця матэрыялу i яго запамшанне [3, с. 11]. Сумесная праца падштурхоувае студэнтау да уза-емнай штэлектуальнай актыунасщ, разв1вае
шдывщуальныя здольнасщ кожнага навучэнца, фарм1руе таю я якасщ, неабходныя для супра-цоунщгва, як асабютая адказнасць i зацнсауле-насць у агульным поспеху.
У якасщ праектнага самастойнага задания на занятках па «Крашазнаустве i краязнаустве» студэнтам прапанавана складанне комплекснай характарыстыю культурна-пстарычнага патэн-цыялу аднаго з турысцка-экскурсшных цэнтрау Беларусь Рэкамендуецца выбраць у якасщ аб'екта даследавання адзш з перал1чаных гарадоу: Бобруйск, Браслау, Барысау, Брэст, Вщебск, Ваукавыск, Валожын, Глыбокае, Гомель, Гродна, Дзятлава, Жыровгчы, Заслауе, Камянец, Кобрын, Косова, Шда, Лагойск, Мтск, Мхр, Магыёу, Мсщслау, Нясвгж, Навагрудак, Орша, Птск, Полацк, Слонш, Паставы, Ружаны, Турау, Чачэрск. Акрамя таго, можна выбраць горад, не уключаны у прыведзены сшс, кал1 студэнты маюць зацшауленасць у яго анал1зе.
Абранне у якасщ праектнага задания ме-навиа комплекснай характарыстыю культурна-пстарычнага патэнцыялу населенага пункта прадыктавана некальюм1 прычынамк
• па-першае, паспяховае выкананне гэтага задания прадугледжвае сютэмнае засваенне уах тэарэтычных раздзелау краязнауства, бо характарыстыка культурна-пстарычнага патэнцыялу уключае цэлы шэраг пунктау (тлума-чэнне назвы горада; пошук легенд, звязаных з яго заснаваннем \ назвай; выяуленне i анал1з асноуных археалапчных помшкау; помншау псторы1, дойлщетва (ваенна-абарончай, куль-тавай, грамадзянскай i жылой архиэктуры, са-дова-паркавага мастацгва), помшкау i памятных месцау, звязаных з развщцём навую, культуры, мастацтва, тэхнт i вытворчасщ, а такса-ма з жыццём i дзейнасцю знакам1тых людзей; паведамленне пра падзе1 культурнага жыцця (фестывал^ ярмарю, конкурсы); ашеанне этна-граф1чных адметнасцей мясцовасц1, музеяу горада; анал1з сучаснага стану I перспектыу вы-карыстання культурна-пстарычнага патэнцыялу горада у экскурсшным турызме);
• па-другое, задание мае прыкладны харак-тар, бо непаерэдна звязана з будучай пра-фесшнай дзейнасцю студэнтау; пры яго вы-кананн1 студэнты бачаць канкрэтную сферу прымянення атрыманых ведау i уменняу. Вынш якасна падрыхтаванага праектнага задания мо-гуць быць укаранёны, г. зн. выкарыстаны для стварэння турыстычных маршрутау.
Узровень выканання праектнага задания яс-крава шюструе ступень тэарэтычнай падрых-тоую студэнта, умение рацыянальна працаваць з лтаратурай, анал1тычна мыслщь i крэатыуна вы-рашаць пастауленыя задачы. Нярэдка праектныя заданш становяцца зыходнай базай для стварэння навукова-даследчых прац. 3 выннсам1 даследа-ванняу студэнты пасля выступаюць на канферэн-цыях, а таксама прадстауляюць свае работы на ушверсиэцюя i рэспублЬсансюя конкурсы.
У дапамогу студэнтам, а таксама з мэтай карэкщроум ¡х дзейнасц1 1 паляпшэння якасщ самастойнай работы падрыхтаваны вучэбна-метадычны дапаможнш «Крашазнауства 1 краязнауства» [4], дзе змешчаны апорныя дыдак-тычныя матэрыялы: фармулёую самастойных заданняу, тэмы прэзентацый 1 слайд-шоу, схема комплекснай характарыстыю, сию абавязковай \ дадатковай ли-аратуры.
Заключэнне. Выкарыстанне самастойнай творчай работы на занятках па «Крашазнаустве 1 краязнаустве» заснавана на вял1зным дыдак-тычным патэнцыяле гэтага в1ду вучэбнай дзей-насщ студэнтау. Самастойная работа садзей-н1чае паглыбленню i пашырэнню ведау па розных раздзелах дысцыплшы, авалоданню пры-ёмам1 працэсу пазнання роднага краю i яго культурна-пстарычнай спадчыны, яна наюра-вана на развщцё шдыв1дуальных здольнасцей студэнтау, а таксама на фарм1раванне адказна-сщ, творчых адносш да абранай прафеси, га-тоунасщ да шавацыйнай дзейнасщ.
ДПтаратура
1. Дьяченко, М. И. Психология высшей школы: учеб. пособие / М. И. Дьяченко, Л. А. Кондыбович. - Минск: Тесей, 2003. - 352 с.
2. Пионова, Р. С. Педагогика высшей школы: учеб. пособие / Р. С. Пионова. - Минск: Университетское, 2002. - 256 с.
3. Андарало, А. И. Самостоятельная работа слушателей по курсу «Педагогические технологии» (специальность «Педагогическая деятельность специалистов»): учеб.-метод, пособие / А. И. Андарало, И. В. Шеститко, Е. С. Шилова. 2-е изд. - Минск: БГПУ, 2009. - 75 с.
4. Русак, В. У. Крашазнауства 1 краязнауства: вучэб.-метад. дапаможшк для студэнтау спецыяльнасщ 1-89 02 02 «Турызм 1 пры-родакарыстанне» / В. У. Русак. - Мшск: БДТУ, 2011.-228 с.
Паступша 02.04.2012
