CC BY
38
РАЗДЕЛ 3. ИННОВАЦИОННЫЕ МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ CHAPTER 3. INNOVATIVE TEACHING METHODS
УДК 81-2.-81'26
Ж.А. АЛИЕВА, А.Е. ОШИБАЕВА
Эл-Фараби атындагы К,аз¥У. казакстан, к. Алматы
МЕДИЦИНА ¥ЙЫМЫНДАРЫ МЕДИЦИНАЛЫК К¥ЖАТТЫН МЕМЛЕКЕТТ1К Т1ЛДЕ ЖYРПЗIЛУ САПАСЫН БАFАЛАУ
^азiргiуакытта барлык кужаттар, с кагаздары мемлекеттк тыде орындалады. Мемлекеттк тыге деген талап кушейтыдь Осыган орай, барлык салада, соныц штде медицина саласында с кагаздарын казак тшнде жасау мтдеттелген. Бyгiнгi тацда медициналык терминдердщ калыптасуы жэне медициналык кужаттардыц мемлекеттк тыде жазылуы взектi мэселелердщ бiрi болып табылады. Осы макалада медицина уйымдарындагы медициналык к^жаттардыц мемлекеттк тыде жyргiзiлу сапасы туралы айтылады. Оган негiз реттде стационарлык наукастыц медициналык картасы алынган.
ТYйiндi свздер: казак тш, взект1 медициналык термин, жазылу сапасы, с кагаздары, кужат.
Kipicne.
Казакстанныц территориялык тутастыгыныц жэне улт мэдениетшщ сакталуы мен дамуыныц басты шарты - казак тш болып табылады. Казакстан Республикасыныц Конституциясы (1995ж.), «Тш саясаты туралы" Тужырымдамасы (1996ж.) жэне осыларга негiзделген «Тш туралы" Зац (1997ж.) республикадагы тшдердщ ултаралык жарастык пен рухани ынтымактастыктын, куралы ретiнде кызмет етуiн жэне тш алуандыгын кeздейдi. Республикада мемлекеттж тiл ретiнде бiр гана тш - казак тiлiне конституциялык мэртебе бершп отыр [1]. «Казакстан Республикасындагы тiл туралы» Зац касиеттi казак жерш мекендейтiн, казак халкыныц мэдениетш жэне улттык болмысын сыйлайтын эрбiр азаматтыц, оныц конституциялык парызы -Казакстан Республикасынын, мемлекеттж тшш мецгеруш жэне казак тшнщ республиканыц барлык аумагында толык келемде колданылуын, Казакстан азаматтарыныц мемлекеттiк тiлдi колдану кукыктарын камтамасыз етуге багытталган. Осы Зацда «Казакстан халкын топтастырудыц негiзгi факторы болып табылатын мемлекеттiк тiлдi мецгеру - Казакстанныц эрбiр азаматыныц мшдетЬ деп кeрсетiлген [3].
«Бiз барша казакстандыктарды бiрiктiрудiц басты факторы болып табылатын казак тшнщ одан эрi дамуы Yшiн барлык кYШ-жiгерiмiздi жумсауымыз керек. Сонымен бiрге елiмiзде туратын барлык халыктардыц eкiлдерi ана тшнде еркш сейлей, оки алуына, оны дамытуга колайлы жагдай тудыру кажет»,- деген болатын Елбасы Казакстан халкы ассамблеясыныц кезектi сессиясында сейлеген сезшде [4].
Казакстанда туратын барлык этностардыц тiлдерiн сактай отырып, улт бiрлiгiн ныгайтудыц аса мацызды факторы ретшде мемлекеттiк тшдщ кец аукымды колданысын камтамасыз ететiн Yйлесiмдi тiл саясаты Казакстан Республикасында Тiлдердi дамыту мен колданудыц 2011 - 2020 жылдарга арналган мемлекеттiк багдарламасы аясында ЖYргiзiлiп отыр. Негiзiнен тiл саясаты Yш негiзге CYЙенiп ЖYргiзiледi. Ец бастысы - оныц кукыктык негiзiн жасау, екiншiсi - когамда тiл саясатын кецшен насихаттау. Ал Yшiншiсi - Yкiмет тарапынан
каржылык колдау. Елiмiздiц тiл саясатында осы Yшеуi де ескершген.
Сондай-ак, Казакстан Республикасында тшдерд1 дамыту мен колданудыц 2011 - 2020 жылдарга арналган мемлекеттiк багдарламасында
мемлекеттiк тiлдi мецгерген ересек тургындардыц Yлесiн 2017 жылга карай - 80%, 2020 жылга карай -95% жетюзу кезделген [5].
Казакстандыктардыц мемлекеттiк тiлдi мецгеру дэрежесi олардыц ЖYргiзген iс кагаздарынан айкан кершет™ сeзсiз. Демек, жыл еткен сайын мемлекеттiк тiлге деген сураныстыц есуше карай талап та KYшейтiлдi. БYгiнгi тацда iс кагаздары мемлекеттiк тшде орындалады. Мемлекеттiк тiлде жазылган кужаттар, ягни iс кагаздары TYпнуска болып табылады.
Осыган орай, барлык салада, соныц шшде медицина саласында iс кагаздарын казак тшнде жасау мшдеттелген. Медицина тш дYние ЖYзi бойынша барлык елдердеп ец киын тiл саналады. Дэр^ерлер бул тiлдi TYсiнiп, осы тшде еркш сейлеу Yшiн жогары оку орындарында узак жылдар бiлiм алады, одан кейiн оны практикада, ягни ецбек жолында пайдалану Yшiн казак тшн жетiк мецгеруге тырысады. Алайда олардыц сапасыныц сын кeтермейтiндiгi жайлы айтылып та, жазылып та ЖYр:
1) медициналык терминдер бiр ЖYЙеге келмеген, сондыктан эркiм ез бетшше аударады;
2) латын тiлiндегi терминдердi казак тiлiне аудару нэтижесiнде магынасы TYсiнiксiз сездер кеп;
3) сейлем куру барысында стильдiк кателер де жiберiледi.
Буган дэлел ретiнде Казакстан Республикасы Мэдениет жэне спорт министрлт Тiлдердi дамыту жэне когамдык-саяси жумыс комитетi терагасыныц орынбасары Серiк Сэлемовтщ Baq.kz берген сукбатын айтуга болады:
- Терминология - мемлекеттiк тквд дамытудыц негiзгi факторыныц бiрi. бюшшке карай, элi KYнге дейiн бул сала кенжелеп келедь Расында, бiзде казак тiлiнде терминологиялык кор калыптаспаган, оныц накты санын ешкiм деп басып айта алмайды. Бул -бiр. Екiншiден, термин дегенiцiз - ^i агза секiлдi, когамга тжелей байланысты. Белгiлi бiр уакыт шшде пайдаланылып, кейiн жогалып кетуi де MYмкiн. Жакында осы терминологияга катысты
Казахстан тарихында бурын-сонды болмаган аукымды дуние жасадык.
Аталган проблемалардын барлыгын зерделей, зерттей келе, терминологиялык корды калыптастырдык. Yш жылдан берi осы терминологиялык корды калыптастыру
жумыстарына министрлiк тарапынан каржы жумсалып, елiмiздегi 350-ге жуык сала мамандарын, галымдарды жумылдыра отырып, 30 томдык салалык терминологиялык сeздiк эзiрлеп шыгардык. Осынын нэтижесiнде казак тшшщ 300 мьщнан аса салалык гылыми терминдер коры жасалып, казак тш терминологиясынын гылыми негiзде дамып, кемелдене тусуше негiз каланды[6]. Медициналык терминдердщ бiрiзге тускен, жуйеленген корынын калыптасуы медициналык гылыми тшдщ дамуы деген сез[7]. 0зектiлiгi.
Медициналык терминдермен катар медициналык кужаттардын да мемлекеттiк тшде ресiмделуi мемлекеттiк тшдщ медицина саласындагы даму кeрсеткiшi болып табылады.
Медициналык кемек гарсетудщ сапасын багалауда шынайы, дэл жэне анык акпараттын кeзi болып табылатын стационарлык наукастын медициналык картасы манызды рел аткарады. Себебi медициналык кужаттарды дурыс ресiмдеу медициналык (емдж-диагностикалык, гылыми-практикалык, тэрбиелж) мэселелердi гана емес, зан тургысындагы мэселелердi шешу Yшiн де кажет[8]. Медициналык кужаттардын, зацдылык мэнi iздестiру жумыстары немесе сот талкылауларында стационарлык наукастын медициналык картасы кажетп акпаратты алудын негiзгi кeзi болып табылады, сондыктан ондагы жазбалар наукастын жагдайын толык кeрсететiндей анык эрi TYсiнiктi, сауатты жазылуы тиiс [9].
Медициналык кужаттарга ЖYргiзiлген талдау наукаска медициналык кeмек кeрсету барысында жасалган медициналык шараларга кэсiби тургыдан толык эрi накты бага беруге MYмкiндiк бередi. Сондыктан да, медицина уйымдарындагы медициналык кужаттардын мемлекеттiк тiлде ЖYргiзiлу сапасын багалау бYгiнгi ^ннщ eзектi мэселелершщ бiрi болып отыр. Жумыстьщ мацсаты.
Медицина уйымындагы медициналык кужаттардын мемлекеттж тiлде ЖYргiзiлу сапасына бага бере отырып, оны одан эрi жетiлдiру бойынша гылыми негiзделген усыныстарды дайындау. Аталган максатты орындау Yшiн мынадай мiндеттердi шешу жолга койылды: 1. Медицина уйымындагы медициналык кужаттардын мемлекеттж тшде ЖYргiзiлуiн зерделеу жэне ЖYргiзiлуi барысындагы киындыктарды аныктау.
Кесте 1
2. Медициналык кужаттардын медициналык гылым тшнде жазылуына бага беру.
3. Медицина уйымындагы медициналык кужаттардын мемлекеттж тшде ЖYргiзiлуiн эрi карай жетiлдiрудiн жолдарын кeрсету.
Зерттеу нысаны ретiнде негiзгi база - шаруашылык ЖYргiзу кукыгындагы «Калалык кардиология орталыгы» мемлекеттiк коммуналдык мекемесi алынды. Калалык кардиология орталыгы бойынша статистикалык мэлiметтер жэне сощы 2 жылдагы стационарлык наукастардын медициналык картасы, мешргерлер мен дэрiгерлерге арналган сауалнама жиналды.
Зерттеу барысында мынадай эдютер колданылды:
1. Ретроспектива материалдарды жинау, онын жиынтыгы жэне топка бeлу;
2. Пациенттердщ сыркатнамаларын iрiктеу;
3. Акпараттык-аналитикалык;
4. Социологиялык-сауалнама эдiсi;
5. Статистикалык.
Стационарлык наукастын медициналык картасы Казакстан Республикасы Денсаулык сактау министрiнiн м.а. 2010 жылгы 23 карашадагы №907 буйрыгымен бекiтiлген № 003/е нысанды медициналык кужаттама болып табылады. Бул бекiтiлген нысан болып табылатындыктан, стационарлык наукастын медициналык картасын ресiмдеу барысында жiберiлетiн кателiктердi: техникалык жэне эдiстемелiк деп екiге бeлуге болады [10]. Бiздi кызыктыратыны техникалык кателжтер (жазуы TYсiнiксiз (жиi кездесед^; тармактардын толык эрi анык толтырылуы; медициналык терминдердiн жазылуы; стильдiк немесе грамматикалык кателiктердiн болуы). Зерттеу нэтижесшде медицина уйымы бойынша стационарлык наукастын медициналык картасынын мемлекеттiк тшде жазылуы туралы аныктама жасалды. Сондай-ак, сощы екi жылда жазылган стационарлык наукастын медициналык карталарына салыстырмалы TYPДе сандык жэне сапалык талдау жасалды. Мемлекеттж тшде жазылган кужаттар бойынша непзп мэселелер аныкталып, оларды шешу бойынша усыныстар берiлдi.
Зерттеу максатына сай медицина уйымдагы медициналык кужаттардын мемлекеттж тшде ЖYргiзiлуiн зерделей отырып, тeрт бeлiмнен, он екi жауаптан жэне кужаттын ресiмделуiнiн толыктыгы, сауаттылыгы, аныктыгына катысты багалаудьщ балдык ЖYЙесiнен туратын кесте усынылды (1-кесте).
Бул кесте медициналык кужаттын реамделу сапасын жэне гарсетшген медициналык ммект дурыс багалауга MYMкiндiк бередi, себебi кейде кешендi сот-медициналык сараптама нысаны тек медициналык кужат, ягни стационарлык наукастын медициналык картасы болып табылады.
А Медициналык; цужатты ЖYргiзу сапасы жэне ресiмделуi БаFасы, балл
а 1 Цужапъщ ресiмделу сапасын баFалау:
Толык жэне анык жазылган
Толык емес
Казак жэне орыс тiлдерiнде аралас жазылган
а 2 ЦyжаттаFы жазбалардын сапасы мен аны^тыгсы:
Мэлiметтер толык берiлген
Толык емес
Жазбалар анык eмeс, оку киын
а 3 Медицинальщ терминдердщ мемлекеттiк тыдеп аудармасын пайдалануы:
Толык кeлeмдe пайдалаетан
Iшiнaрa пайдаланады
пайдаланбайды
а 4 Стильдiк жэне грамматикалык; цателердщ болуы
^aтeлiктeр мYлдeм жок
Стильдiк кaтeлiктeр бар
Грамматикалык кaтeлiктeр бар
KeCTe 2
БаFалаy критерийлерi Балл
6тe жаксы l,G-G,9
Жаксы G,89-G,75
^aнaFaттaнaрлык G,74-G,6l
^aнaFaттaнaрлыксыз G,6 жэнe одан тeмeн
Мeдицинaлык кужаттын мeмлeкeттiк тiлдe рeсiмдeлyiн бaFaлayдын сандык критeрийi ^^eare) кeрсeтiлгeн мeдицинaлык кужаттын сaпaсын накты бaFaлayFa мумюндж бeрeдi, кaжeт болFaн жaFдaйдa мeдицинaлык KeMeK кeрсeтy кeзiндe колайсыз жaFдaйлaрдын тyындay сeбeптeрiн aны;тayFa MYMкiндiк бeрeдi [ll].
AтaлFaн мeдицинa yйымындaFы мeдицинaлык кужаттардын мeмлeкeттiк тiлдe ЖYргiзiлyi бaрысындaFы мынaдaй циындыщтар аныкталды:
■ стационарлык наукастын мeдицинaлык кaртaсын рeсiмдeyгe кабылдау бeлiмiндeгi мaмaндaрдaн бaстaп тaр шeн,бeрлi мaмaндaрмeн катар, eмдeyшi дэрiгeр катысады. Дeмeк, наукастын мeдицинaлык картасы бiрнeшe маманнын колынан eтeдi дeгeн газ. ОсыFaн байланысты стационарлык наукастын мeдицинaлык кaртaсындaFы жазбалар eKi тiлдe дe ЖYргiзiлeдi. Эр маман eзiнe ыщайлы тiлдe толтырады.
■ кeйбiр мамандардын кужатты мeмлeкeттiк тiлдe рeсiмдeyгe жaFдaйы бола тура, калыптасып кaлFaн орыс тiлдi шaблондaрFa CYЙeнгeндi жeн санайды.
■ мамандардын кeйбiрi наукасты ayрyxaнaдaн шыFaрy кaFaзын орыс тiлiндe жазатын болFaндыктaн, жазбаларды аударып отырмау Yшiн наукастын картасын орыс тiлiндe толтыруды калайды.
Стационарлык наукастын мeдицинaлык картасын мeмлeкeттiк тiлдe рeсiмдeyдi жоFaры оку орындарынын казак бeлiмiндe бiтiргeн мамандар дурыс санайды. Олар рeсiмдeйтiн мeдицинaлык кужаттардын мeдицинaлык Fылым тiлiндe жазылуына да eрeкшe ганш бeлeдi. Дeгeнмeн, кeмшiлiктeрi дe жок eмeс. Цорытынды.
Кэлалык кардиология ортaлыFы мамандарынын мeдицинaлык кужатты мeмлeкeттiк тiлдe ЖYргiзyiнe зeрттey жасау барысында мынадай: l. Стационарлык наукастын мeдицинaлык картасын рeсiмдeyгe кабылдау бeлiмiндeгi мамандардан бастап тар шeн,бeрлi мaмaндaрмeн катар, eмдeyшi дэрiгeр катысады. ОсыFaн байланысты стационарлык наукастын
мeдицинaлык кaртaсындaFы жазбалар eKi тiлдe дe ЖYргiзiлeдi. Эр маман eзiнe ыщайлы тiлдe толтырады. Зeрттey нэтижeсi бойынша дэрiгeр мамандардын 59.2 % казак; тшш жeтiк мeнгeргeн,
алайда сол мамандардын 56 % мeдицинaлык кужатты орыс толтырады.
2. Keйбiр мамандардын кужатты мeмлeкeттiк тiлдe рeсiмдeyгe жaFдaйы бола тура, калыптасып кaлFaн орыс тiлдi шaблондaрFa CYЙeнгeндi жeн санайды. Мамандардын кeйбiрi наукасты ayрyxaнaдaн шыFaрy кaFaзын орыс тiлiндe жазатын болFaндыктaн, жазбаларды аударып отырмау Yшiн наукастын картасын орыс тiлiндe толтыруды калайды.
3. Арнайы дaйындaлFaн KeCTere сай кужаттардын мeмлeкeттiк тiлдe ЖYргiзiлy нэтижeсiн бaFaлay критeрийлeрi бойынша кужаттардын 100 % казак жэнe орыс тiлдeрiндe аралас жазылса, 90 % толык эрi анык жaзылFaн, 5 % жазбалар анык eмeс, оку киын, 95% мeдицинaлык тeрминдeрдi толык пайдаланады, 5% стильдiк кaтeлiктeр жэ^ 10 % грамматикалык кaтeлiктeр бар.
4. AтaлFaн шаралар кeшeнi мeдицинaлык кужаттардын мeмлeкeттiк тiлдe ЖYргiзiлyiн жeтiлдiрyгe нeгiз бола алады.
Стационарлык наукастын мeдицинaлык картасын мeмлeкeттiк тiлдe дурыс рeсiмдey тeк мeдицинaлык кeмeк кeрсeтyдiн сапасын бaFaлay кeзiндe Faнa eмeс, заща катысты мэсeлeлeрдi шeшyдe дe нeгiз болатынын eстeн шыFaрмay кeрeк. Мeдицинa yйымдaрындaFы мeдицинaлык кужаттардын мeмлeкeттiк тiлдe ЖYргiзiлyiнe жан-жакты талдау жасай отырып, оны эрi карай жeтiлдiрy Yшiн элi дe бiртaлaй жумыстарды аткару кaжeттiгiнe байланысты тeмeндeгiдeй усыныстар жасадык:
■ Мeдицинaлык кужаттын мeмлeкeттiк тiлдe рeсiмдeлyiн бaFaлayдын сандык критeрийi кeрсeтiлгeн мeдицинaлык кужаттын сапасын накты бaFaлayFa MYмкiндiк бeрeдi, кaжeт болFaн жaFдaйдa мeдицинaлык кeмeк кeрсeтy кeзiндe колайсыз жaFдaйлaрдын туындау сeбeптeрiн aныктayFa MYмкiндiк бeрeдi.
■ Мeдицинa yйымдaFы мeдицинaлык кужаттардын мeмлeкeттiк тiлдe ЖYргiзiлyiн зeрдeлeй отырып, тeрт бeлiмнeн, он em жауаптан жэнe кужаттын рeсiмдeлyiнiн толыктыFы, сayaттылыFы, aныктыFынa катысты бaFaлayдын балдык ЖYЙeсiнeн туратын кeстe усынылды.
■ Бул кeстe мeдицинaлык кужаттын рeсiмдeлy сапасын жэнe кeрсeтiлгeн мeдицинaлык кeмeктi дурыс бaFaлayFa MYмкiндiк бeрeдi, сeбeбi кeйдe кeшeндi сот-мeдицинaлык сараптама нысаны тeк
медициналык кужат, ягни стационарлык наукастыц медициналык картасы болып табылады.
■ Стационарлык наукастыц медициналык картасын мемлекеттiк тiлде реамдеуге арналган эдiстемелiк нускау дайындау кажет;
■ Медицинага катысты орыс тквд шаблондарды казак тiлiнде эзiрлеу керек;
■ Медицинаныц эртYрлi салаларына катысты терминдер бiрiзге TYсуi кажет.
■ Наукас кай тiлде сeйлейдi, соган карай наукасты ауруханадан шыгару кагазы ресiмделуi тиiс. Себебi кептеген жагдайларда наукастар eздерiне берiлген кужатта не жазылганын TYсiне алмайды.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Казакстан Республикасыныц Конституциясы. -Алматы: 1995.-7-6.
2 «Тш саясаты туралы" Тужырымдамасы. - 1996.-4-6
3 «Казакстан Республикасындагы тiл туралы» Зацы. - 1997.-4-6.
4 Назарбаев Н.Н. Казакстан халкы Ассамблеясыныц 12 - сессиясында сейлеген сeзi// http://www.akorda.kz -2006.караша.-5-б.
5 Бердiбек Хабай. Мемлекеттiк тш мэртебесiн биiктету - баршамыздыц борышымыз // Baq.kz. - 2015.01 Маусым.-1-б.
6 Тiлдердi колдану мен дамытудыц 2011-2020 ж. арналган мемлекеттiк багдарламасы // http://adilet.zan.kz - КР Президентшщ Жарлыгы. - 29.06. 2011. - № 110. -6-б
7 Авербух К.Я. Общая теория термина. - Иваново: Юнона, 2004.-С. 252.
8 Малый А.Ю. Медицинская документация и информирование пациентов; как элементы качественного менеджмента в стоматологии // «Стоматология; на пороге третьего тысячелетия». Сборник тезисов. - М:, «Авиаиздат». 2001. - С.82-83.
9 А.В. Карцевский, О.А.Обухов, И.О. Эделев, А.ГТ. Загрядская. История болезни как юридический документ: Методическое пособие для врачей / -Н.Новгород, 1995. - С.-11.
10 Лялииа Е.А. Комплексная оценка влияния дефектов ведения медицинской документации на качество судебно-медицинских экспертиз// disser Cat. - автореферат «Общественное здоровье и здравоохранение».-2010.-С.11-18.
11 Попова Т.Г. Критерии экспертной оценки профессиональных ошибок и дефектов оказания медицинской помощи на всех этапах стоматологического лечения. автореф. дисс. ...канд. мед. ГОУ ВПО «Московский государственный медико- стоматологический университет Росздрава». - 2008. - С. 7-10.
Ж.А.АЛИЕВА, А.Е. ОШИБАЕВА
КазНУ им. аль-Фараби Казахстан, г. Алматы
ОЦЕНКА КАЧЕСТВА ВЕДЕНИЯ МЕДИЦИНСКИХ ДОКУМЕНТОВ МЕДИЦИНСКИХ ОРГАНИЗАЦИЙ
НА ГОСУДАРСТВЕНОМ ЯЗЫКЕ
Резюме: В настоящее время делопроизводство во всех органах и организациях ведется на государственном языке. Требование к государственному языку усилилось. В связи с этим, все сферы, в том числе медицины, обязывают вести делопроизводство на государственном языке. Сегодня формирование медицинских терминов и ведение медицинских документов на государственном языке является одним из актуальных вопросов. В этой статье оценивается ведение медицинских документов в медицинских организациях на государственном языке. За основу взята медицинская карта стационарного больного.
Ключевые слова: казахский язык, актуальный, медицинский термин, оценка ведения, делопроизводство, документ.
J.A. ALIYEVA, A.E. OSHYBAEVA
Al-Farabi Kazakh National University Kazakhstan, Almaty
ESTIMATION OF THE QUALITY OF MEDICAL DOCUMENTS IN MEDICAL ORGANIZATIONS
IN THE STATE LANGUAGE
Resume: This time all documents, office works are executed in the state language. Requirement to the official language increased. In this connection, in all spheres, including in the field of medicine, office work obligates to create in Kazakh language. Nowadays, the forming of medical terms and conducting of medical documents in official language is one of the most important questions. In this article estimated the quality of medical documents in medical organization in state language. As a base to this document is taken the medical card of hospital patient. Keywords: Kazakh language, actual, medical term, office work, document.
