Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
МЕХ,НАТ МИГРАНТЛАРИ ОИЛАЛАРИДАГИ ХАЁТ МАЗМУНИНИНГ
ЙУНАЛГАНЛИК ХОЛАТИ
Хасанбой Усмонжон уFли Абдусаматов
"Оила ва хотин-кизлар" илмий-тадкикот институти илмий котиби, психология фанлари доктори, доцент
АННОТАЦИЯ
Мигрантлар сонининг ортиб бориши уларнинг хусусиятларини ва янги шакллари вужудга келтирмокда. Янги ижтимоий-маданий мухитга мослашиш, маданиятлараро интеграллашув, трансмиллий хусусиятларни юзага келиши, кадриятлар тукнашуви, шахснинг олдида янги психология муаммоларнинг пайдо булишини эътиборга олиб улар билан индивидуал ишлаш механизмини яратиш долзарб ахамият касб этади. Маколада мехнат мигрант оилаларидаги хаёт мазмуни йуналганлигининг ижтимоий-психологик хусусиятлари этномаданий омиллар жихатидан киёсий тахлил килинади.
Калит сузлар: миграция, оилавий муносабатлар, хаёт цикли, хаёт мазмуни, максад, "мен" локус назорати, "хаёт" локус назорати, коммуникация, шахслараро муносабатлар.
АННОТАЦИЯ
Увеличение количества мигрантов создает их особенности и новые формы. Адаптация к новой социокультурной среде, кросскультурная интеграция, появление транснациональных особенностей, конфликт ценностей, создание механизма индивидуальной работы с ними с учетом возникновения перед человеком новых психологических проблем , имеет неотложное значение. В статье сопоставляются социально-психологические характеристики направленности жизненного содержания семей трудовых мигрантов с точки зрения этнокультурных факторов.
Ключевые слова: миграция, семейные отношения, жизненный цикл, смысл жизни, цель, локус контроля «я», локус контроля «жизнь», общение, межличностные отношения.
ABSTRACT
The increase in the number of migrants creates their characteristics and new forms. Adaptation to the new socio-
May 6
663
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
cultural environment, cross-cultural integration, the emergence of transnational characteristics, the conflict of values, the creation of a mechanism for individual work with them, taking into account the emergence of new psychological problems in front of a person, is of urgent importance. The article compares the socio-psychological characteristics of the direction of the life content of labor migrant families in terms of ethno-cultural factors.
Keywords: migration, family relations, life cycle, meaning of life, purpose, "self" locus of control, "life" locus of control, communication, interpersonal relations.
Кириш. Инсон бутун умри давомида узи килаётган хар бир нарсада маъно излайди, лекин хаётини узгартиришни талаб киладиган вазиятларда, хаётни танлаш ёки уз хаёт йулини узи белгилашда маъно-мазмун масаласи биринчи уринга чикади. Замонавий шахслар жамиятнинг фаол ривожланиши даврида, улар учун янги имкониятлар очадиган, турли фаолиятда узларини амалга ошириш имконини берадиган замонавий технологиялар даврида яшайди. Хдётий танлов шароитида булган шахс, айникса ёшлигида, хато килиш эхтимоли юкори, чунки узини турли хил фаолият турларида синаб куриш тажрибаси ахамиятсиз ва купинча бу хакда умумий фикр мавжуд. Бошкалар ва оммавий ахборот воситаларининг фикрлари таъсири остида шаклланадиган муайян фаолият ва уз шахсининг имкониятларини билиш минималдир. Куп сонли имкониятлар ва танлов мукобилларини таъминлаш инсондан уз фаоллигини оширишни, танлов килишда мустакилликни ва мукаммал танловда мазмун топишни талаб килади.
Адабиётлар та^лили ва методология. Назарий маълумотлар билан бир вактда, муайян хаётий вазиятларда замонавий жамиятда инсон хаётида мазмунли хаёт йуналишларининг шаклланиши ва намоён булиш хусусиятларини аниклаш учун эмпирик тадкикотлар хам зарур. Л.Ф.Бурлачук, Э.Ю.Коржова "хаётий вазият" тушунчасини атроф-мухитнинг бир булаги сифатида тушуниш, яъни инсон бевосита алокада булган хаёт фаолиятининг ташки объектив холатлари туплами сифатида тушунилишини алохида таъкидлаб утган.
Шахсни эмпирик тарзда урганаётганда, ички шароитлар оркали ташки сабабларни сингдириш тамойилини хисобга олиш керак. Шундай килиб, танлов шароитида инсон уз максадлари, манфаатлари, кадриятл ва узи дуч келган муайян хаётий вазият шароитл
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
уртасидаги зиддиятга дуч келиши мумкин. Инсон узининг ички дунёсига таянган холда ёки ташки шароитларга буйсунган холда ёки хаётий вазиятнинг узига хос хусусиятларини ва уз манфаатларини хисобга олган холда энг муросасиз эчим топишга харакат килиб, танлов шароитида карор кабул килади.
Л.И.Анцыферованинг фикрича, инсон доимо узини ва уз турмуш тарзини танлаш холатида булади ва агар бу танлов ички ва ташки шароитларни хисобга олмаган холда нотугри амалга оширилса, у узлигини, бутунлигини, интеграциясини йукотади. Семантик соханинг хаётий танлов холатидаги етакчи роли, бу семантик соха булиб, у орзу килинган келажакнинг тасвирини ва танлашда шахс бошлаши мумкин булган курсатмаларни уз ичига олганлиги билан белгиланади.
Натижалар ва мухокама. Юкоридаги фикрлар тахлилидан келиб чикиб, тахминимизча, мигранцион муносабатларга киришишда шахс айнан узининг хаётидаги мазмунни янада бойитиш, маъно излаш юзасидан хам карор кабул килади. Шу жихатдан мигрант ва мигрант булмаган оилалардаги хаёт мазмуни йуналганлиги дифференциал хусусиятга эга булиб, улар шахсларнинг кайси сохаларида фарк килиши ёки ухшашлик касб этиши диккат-эътиборимизни тортган тадкикотимиз доирасидаги асосий масалалардан биридир.
1.жадвал
"Х,аёт мазмуни йуналганлиги" тестининг нормал таксимланиш конунига мослигини аниклаш (n=460)
№ Шкалалар M о Z p
1. Максад 29,8125 5,94691 2,133 0,000***
2. Жараён 29,3350 5,53800 1,706 0,006**
3. Натижа 27,7975 6,45451 2,556 0,000***
4. "Мен" локус назорати 27,5650 7,45316 2,037 0,000***
5. "Х,аёт" локус назорати 29,0875 6,82321 1,386 0,043*
Изо*: *- p<0,05 (95%), **- p<0,01 (99%), ***- p<0,001 (99.9%)
"Х,аёт мазмуни йуналганлиги" тестининг нормал таксимланиш конунига мослигини аниклаш оркали олинган натижалар тахлили куйидагича тус олди: максад шкаласи буйича уртача киймат курсаткичи 29,81 ни, стандарт огиш 5,94 ни (Z=2,133; р<0,001), жараён шкаласи буйича уртача киймат курсаткичи 29,33 ни, стандарт огиш 5,53 ни (Z=1,706; р<0,01), натижа шкаласи буйича уртача киймат курсаткичи 27,79 ни, стандарт огиш 6,45 ни (Z=2,556; р<0,001), "мен" локус назорати шкаласи буйича уртача киймат курсаткичи 27,56 ни, стандарт огиш 7,45 ни (Z=2,037;
May 6
665
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
р<0,001), "хаёт" локус назорати шкаласи буйича уртача киймат курсаткичи 29,08 ни, стандарт огиш 6,82 ни (Z=1,386; р<0,05). Мазкур олинган натижаларнинг нормал таксимланиш конунига мувофик нопараметрик мезонларга мос келиши аникланди.
2.жадвал
"Х,аёт мазмуни йуналганлиги" тестининг Краскел-Уоллис мезони буйича та^лили (мигрант оилаларнинг курсаткичлари асосида)
(n=287)
Уртача ранглар Статистик
Шкалалар киймат
ФарFона Андижо Самаркан
(n=70) н (n=122) д (n=95) Н р
Максад 86,44 130,67 150,10 24,448 0,000***
Жараён 105,65 114,42 159,05 24,847 0,000***
Натижа 146,60 99,03 155,16 32,845 0,000***
"Мен" локус 131,35 97,69 165,03 42,119 0,000***
назорати
"^аёт" локус 116,90 121,43 144,58 6,675 0,000***
назорати
Изо*: ***- p<0,001 (99.9%)
"Х,аёт мазмуни йуналганлиги" тестининг вилоятлардаги мигрант оилалар натижалари буйича тахлилини амалга оширганимизда мавжуд барча шкала курсаткичлари буйича ишончли, ахамиятли фарклар кузатилганини куришимиз мумкин. Хусусан, максад шкаласи буйича Фаргона вилоятидаги мигрант оилаларда уртача ранг курсаткичи 86,44 ни, Андижон вилоятидаги мигрант оилаларда уртача ранг курсаткичи 130,67 ни, Самарканд вилоятидаги мигрант оилаларда уртача ранг курсаткичи 150,10 ни (Н=24,448; p<0,001). Самаркандлик мигрант оилаларда максад куйиш, хаёт мазмунига эришишни ташкил килиш жараёни водий вилоятларидаги мигрант оилаларга нисбатан устунлик килиб, буни статистик маълумотларда берилган хориж давлатларига, айникса, АКШ, Канада ва Европанинг ривожланган давлатларига кусиб утувчи аксарият мигрантларнинг Самарканд вилояти вакили эканлидан хам билиб олишимиз мумкин.
May 6
666
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi:
echimlar
muammo va
ye
^apaeH mKanacu 6yÖHHa OaproHa BunoaTugaru MurpaHT ounanapga ypTaHa paHr KypcaTKHHH 105,65 hh, ah^h^oh BunoaTugaru MurpaHT ounanapga ypTaHa paHr KypcaTKHHH 114,42 hh, CaMap^aHg BunoaTugaru MurpaHT ounanapga ypTaHa paHr KypcaTKHHH 159,05 hh (H=28,847; p<0,001). ro^opugarH KaSu SynraHugeK ymSy KypcaTKHH 6yÖHHa xaM caMapKaHgguK MurpaHT ouna BammapHga ro^opu KypcaTKHH Ky3aTunu6, SyHH ynapgaru Mogguö $ap0B0H.HK, xaeT 3aBKHHu xuc Kunum, эxтнe^пapнннг KpHgupunHmH aÖHH "narnaga" экaнпнrн caöaönu, xaeT Ma3MyHHHH H3nam ®:apaeHH "aB^Hga'^uru ynyH x,aM BaTaHra KaÖTHÖ Kenum KypcaTKHHHHHHr KaM cohhh TamKun этгaнн öunaH TaBCH^namuMH3 MyMKHH.
HaTH^a mKanacu 6yÖHHa OaproHa BunoaTugaru MurpaHT ounanapga ypTaHa paHr KypcaTKHHH 146,60 hh, Ah^h^oh BunoaTugaru MurpaHT ounanapga ypTaHa paHr KypcaTKHHH 99,03 hh, CaMap^aHg Bunoaragaru MurpaHT ounanapga ypTaHa paHr KypcaTKHHH 155,16 hh (H=32,845; p<0,001). AHgu^OHnuK MurpaHT ounanapna Harn^a mKanacu 6yÖHHa KyÖH Harn^anap Ky3aranraHnHrHHH ynapga xaeT Ma3MyHHHH ronam Ba acocuö mothb xopu^garu xaTra-xapaKaraapu caMapacuHH Kypumra HHTunum mothbh MKppu SynraHnuru öunaH xaM TatKugnamuMH3 MyMKHH.
150,1
159,05
165,03
130,6
144,58
86,44
Ma^cag
^apaeH
HaTH^a
"MeH" noKyc Ha3opaTH
"X,aeT" noKyc Ha3opaTH
■ ^apFOHa BH.i ■ AHAH^OH BH^ ■ CaMap^aHfl BH^
l.pacM. "X,aeT Ma3MyHH HyHa.raH.Hru" MeToguKacuHHHr BH.OHT.apgaru MHrpaHT ou.a.ap SyHuna ypTana paHr KypcaTKHH.apu
"MeH" noKyc Ha3opaTH mKanacu SyÖHHa OaproHa BunoaTugaru MHrpaHT ounanapga ypTaHa paHr KypcaTKHHH
May 6
667
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
131,35 hh, AHgu^öH BunoaTugaru MurpaHT ounanapga ypTaHa paHr KypcaTKHHH 97,69 hh, CaMapKaHg BunoaTugaru MurpaHT ounanapga ypTaHa paHr KypcaTKHHH 165,03 hh (H=42,119; p<0,001). CaMapKaHgnuK MurpaHT ouna BammapHga xaeTHHH эpкнн Ha3opaT Ku^um, MycTaKun Kapopnap Kaöyn Kunum, y3 ^HKpuHH эpкнн u^oga этнm opKanu y3H xoxnaraH MyxuTHH Tamam hmkohh^th roKopunuru ynyH xaM Ma3Kyp KypcaTKHH 6yÖHHa öanaHg Harn^anap onumraH öynca, aHgu^OHHHK MurpaHT ouna BaKunnapuga эca, xpnar aKCHHHa Tyc OHMOKga. Ynapga öypn, MactynuaT xuccu xaeraapHHHHr MatHOCHHH эpкнн TaHnam, KacÖHH ^aonuaTHH HeTga gaBOM эттнpнmгa TycuK öynyBHH acocuö mothb öynuö xu3Mar Kunumu OKHÖaTuga, мнгpaцнa ^apaeHugaru MyBa$$aKuaTCH3 gaMnapHH öomgaH KeHupumra 3aMHH aparagu.
"X,aeT" noKyc Ha3opara mKanacu 6yÖHHa OaproHa BunoaTugaru MurpaHT ounanapga ypTaHa paHr KypcaTKHHH 116,9 hh, AHgu^OH BunoaTugaru MurpaHT ounanapga ypTaHa paHr KypcaTKHHH 121,43 hh, CaMapKaHg BunoaTugaru MurpaHT ounanapga ypTaHa paHr KypcaTKHHH 144,58 hh (H=6,675; p<0,001). Xyggu WKopuga öynraHH Kaöu Ma3Kyp mKanaga xaM caMapKaHgnuK MurpaHT ounanapga ycTyH HaTH^a Ky3arangH. OaproHa BHnoaTugaru MurpaHT ouna BaKunnapuga HucöaraH nacTpoK KypcaTKHHnapuHHHr Ky3aranHmH öroga ynapHHHr xaeT MyHunumu öopacugaru ^HKp-Kapamnapuga HanKamnuKnap öopnuru caöaöugaH x,aM "y3 OMagHHH" y3ra ropraapgaH Tonum эxтнe^н KyHnu экaн, Ma3MyHugaru xynocara KenumuMH3ra hmkoh öepgu.
"X,aeT Ma3MyHH flyHa^raH^Hru" TecTHHHHr 6ip ömh^^H gicnepciOH Tax.iH.iH (MHrpaHT^HK MyggaTH KypcaTKHH^api acociga)
(CaMap^üHÖ emoxmu)
M KypcaTKHH^ap
MKa^a^ap 1-3 HH^ (n=38) 4-7 hh^ (n=37) 8 iiii.igaH F
MKopu (n=20)
MaKcag 31,1579 30,8919 30,1500 0,246
^apaeH 31,3421 30,5135 30,7500 0,206
HaTH^a 29,6842 30,8108 28,6500 0,774
May 6
668
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023
Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
"MeH" noKyc Ha3opaTH 30,3421 31,6216 29,4500 0,814
"^aeT" noKyc Ha3opaTH 30,4211 31,6757 31,9000 0,401
H3O*: p>0,05.
ro^opugaru ®;agBangaH CaMap^aHg BunoaTHgaru MurpaHT ounanapHHHr MurpaHTHHK gaBpufinuru acocuga Ta^KocnaHum KypcaTKHHnapu goupacuga Ma^cag mKanacu SyfiHHa axaMHarau ^apKgap Ky3ra TamnaHMagu. MurpaHT^HK MyggaTH 13 fiun öynraH MurpaHT ounanapga ypTaHa KufiMaT KypcaTKHHnapu 31,15 hh, 4-7 hh^ öynraH MurpaHT ounanapga ypTaHa KHfiMaT KypcaTKHHnapu 30,89 hh, 8 fiun Ba yHgaH opTHK MyggaT öynraH MurpaHT ounanapga ypTaHa KHfiMaT KypcaTKHHnapu 30,15 hh TamKHn этgн (F=0,246; p>0,05). MurpaffraHK MyggaTH 1-3 fiun öynraH MurpaHT ounanapga ^apaeH mKanacura Kypa ypTaHa KHfiMaT KypcaTKHHnapu 31,34 hh, 4-7 fiun öynraH MurpaHT ounanapga ypTaHa KHfiMaT KypcaTKHHnapu 30,51 hh, 8 fiun Ba yHgaH opTHK MyggaT öynraH MurpaHT ounanapga ypTaHa KHfiMaT KypcaTKHHnapu 30,75 hh TamKHn этgн (F=0,206; p>0,05).
MurpaHTHHK MyggaTH 1-3 fiun öynraH MHrpaHT ounanapga HaTH^a mKanacu SyfiHHa ypTaHa KHfiMaT KypcaTKHHnapu 29,68 hh, 4-7 fiun öynraH MHrpaHT ounanapga ypTaHa KHfiMaT KypcaTKHHnapu 30,81 hh, 8 fiun Ba yHgaH opTHK MyggaT öynraH MHrpaHT ounanapga ypTaHa KHfiMaT KypcaTKHHnapu 28,65 hh TamKHn этgн (F=0,774; p>0,05). MurpaffraHK MyggaTH 1-3 fiun öynraH MHrpaHT ounanapga "MeH" noKyc Ha3opaTH mKanacu SyfiHHa ypTaHa KHfiMaT KypcaTKHHnapu 30,34 hh, 4-7 fiun öynraH MHrpaHT ounanapga ypTaHa KHfiMaT KypcaTKHHnapu 31,62 hh, 8 fiu^ Ba yHgaH opTHK MyggaT öynraH MHrpaHT ounanapga ypTaHa KHfiMaT KypcaTKHHnapu 29,45 hh TamKHn этgн (F=0,814; p>0,05).
Xy.oca. MurpaHTHHK MyggaTH 1-3 fiun öynraH MHrpaHT ounanapga "xaeT" noKyc Ha3opaTH mKanacu SyfiHHa ypTaHa KHfiMaT KypcaTKHHnapu 30,42 hh, 4-7 fiu^ öynraH MHrpaHT ounanapga ypTaHa KHfiMaT KypcaTKHHnapu 31,67 hh, 8 fiun Ba yHgaH opTHK MyggaT öynraH MHrpaHT ounanapga ypTaHa KHfiMaT KypcaTKHHnapu 31,90 hh TamKHn этgн (F=0,401; p>0,05). roKopugaru Hara^anap TaxnunugaH MHrpaHTHHK gaBOMHfinuru CaMap^aHg BunoaTHgaru MHrpaHT ounanapga xaeT Ma3MyHHHHHr Typnu ^aöxanapuga W3ara KenaguraH MyaMMO Ba KHfiuHHunuKnapHH öapTapa^ этнm Sopacuga y3 canöufi TatcupuHH yTKa3MacnHrH, Ma^cagra эpнmнm
May 6
669
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023
Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
y
мотивининг динамик куринишда булиши билан этномаданий хусусият касб этади, мазмунидаги хулосалар чикаришга олиб келади.
REFERENCES
1. Abdusamatov, H. U. (2022). Migrant families by foreign scientists learned. Central asian research journal for interdisciplinary studies (CARJIS), 2(2).
2. Абдусаматов, Х. У. (2022). ХОРИЖ ОЛИМЛАРИ ТОМОНИДАН МИГРАНТ ОИЛАЛАРНИ УРГАНИЛГАНЛИГИ. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(2), 254-257.
3. Abdusamatov, H. (2022). SOCIAL AND PSYCHOLOGICAL PROBLEMS OF CHILDREN OF MIGRANT FAMILIES.
4. Абдусаматов, Х. СОЦИАЛЬНО-ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ВОСПИТАНИЯ ДЕТЕЙ В СЕМЬЕ МИРГАНТОВ. ВЕСТНИК ИНТЕГРАТИВНОЙ ПСИХОЛОГИИ, 17.
5. Нарметова, Ю. (2020). Оила хотиржамлиги-болалардаги психосоматиканинг олдини олиш омили сифатида. Бола ва замон.