CC BY
2Innovative Academy Research Support Center IF = 7.899 www.in-academy.uz
ARTICLE INFO
MATERIALS COLLECTION ANALYSIS FOR SPECIAL APPAREL PRODUCTION FOR TECHNOLOGY ELEMENTS FROM LOCAL RAW MATERIALS
Sultonova Feruza Toshbekov Odil
Termiz dHvlHt universiteti Israpulova Gulyora
Termiz dHvkt universiteti tHlHbHsi Е-mаil: fеruzа_sultоnоvа1989@mаil.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.14552064
ABSTRACT
Received: 18th December 2024 Accepted: 23th December 2024 Online: 24th December 2024
KEYWORDS Oil, production, spe^l clothing, protective clothing, ergonomic requirements, service life.
Development of а set of modified mаteriаls for spe^l protective clothing with high dumbility for the conditions of oil production аnd protection аgаinst vаrious negаtive externаl effects аnd the technology elements of аutomаted cаlculаtion of its structuml pаrаmeters.
АНАЛИЗ СБОРА МАТЕРИАЛОВ ДЛЯ ПРОИЗВОДСТВА СПЕЦИАЛЬНОМ ОДЕЖДЫ НА ЭЛЕМЕНТЫ ТЕХНОЛОГИИ ИЗ МЕСТНОГО СЫРЬЯ
Султанова Феруза Тошбеков Одил
Термезский государственный университет Исрапулова Гулёра Студент Термезского государственного университета Е^аП: fеruzа_sultоnоvа1989@mаil.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.14552064
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 18th December 2024 Accepted: 23th December 2024 Online: 24th December 2024
KEYWORDS Нефть, производство,
спецодежда, защитная одежда, эргономические требования, срок службы.
Разработка комплекса модифицированных материалов для специальной защитной одежды повышенной прочности для условий нефтедобычи и защиты от различных негативных внешних воздействий и элементов технологии автоматизированного расчета ее конструкционных параметров.
MAXALIY XOM ASHYOLARDAN TEXNOLOGIYASI ELEMENTLARI UCHUN MAXSUS KIYIM ISHLAB CHIQARISH UCHUN MATERIYALLAR TOPLAM
TAXLILI
Sultonova Feruza Toshbekov Odil
Termiz dаvlаt universiteti Israpulova Gulyora
Termiz dаvlаt universiteti tаlаbаsi
é
IF = 7.899
www.in-academy.uz
ARTICLE INFO
E-mail: [email protected] https://doi.org/10.5281/zenodo.14552064
ABSTRACT
Received: 18th December 2024 Accepted: 23th December 2024 Online: 24th December 2024
KEYWORDS Neft, ishlab chiqarish, maxsus kiyim, himoya kiyimlari, ergonomik talablar, xizmat muddati.
Neft ish^b chiqаrish shаroitlаri uchun mаxsus issiqlikdаn vа turli sаlbiy tаshqi tа^sMаrdаn sаqlovchi himoyа kyim^d chidаmliligi yuqori bo'lgаn mаxsus himoyа kyim^d hаmdа uning konstruktiv pаrаmetrlаrini аvtomаtlаshtirilgаn hisobhsh texnologiyаsi elementhri uchun o'zgаrtirilgаn mаteriаllаr to'phmim ishhb chiqish.
Kirish. O'zbekiston Prezidentining 2022-yil 28-yillariga "2022 - 2026-yillarga mo'ljallangan yangilangan" O'zbekistonning taraqqiyot strategiyasi"gi 1PF-60-son buyrug'ida "Import o'rnini bosuvchilar ishga tushirildi. ishlab chiqarish ishlari hajmini 2 baravarga qayta tiklash" vazifalari belgilangan.Bugungi kunda to'qimachilik texnologiyalari yong'inga chidamli ish kiyimlarini yaratish uchun ikki turdagi - doimiy yoki o'zgaruvchan himoya xususiyatlariga ega bo'lgan matolarni taklif qilishimiz mumkin. Neft va neft gaz qayta ishlash korxona xodimlari uchun mo'ljallangan maxsus kiyimga qo'yiladigan talablar ikki guruhga bo'linadi: iste'molchi va texnik - iqtisodiy guruhlardir.
Adabiyotlar tahlili. Bu yunalishdagi masalalarni echimiga ulkan hissa qushgan ilmiy darajalar va ishlanmalar E.Ya.Surjenko I.N.Ivashenko, S.V.Kudrinskiy, B.R.Ryskulova, I.A.Gadjibekova va boshqalar himoyasi bajarilgan. U turli xil muljallanishga kiyim-kechaklarni loyihalash ishlari tizimli yondoshuvning metodologik asoslari shakllantirilgan, "inson-kiyim-atrof-muxit" tizimini ishlab chiqish uchun buyumlarning ishlab chiqarish omillari va mezonlari nomenklaturasi tizimiga moslashtirilgan, ergonomik konstruksiyalarni ta'minlashning umumiy ishlab chiqarish ta'minlanganligi.
Tadqiqot metodologiyasi. Iste'molchi talablari inson o'z ehtiyojini qondirishga qaratilgan, ular ijtimoiy, estetik, ergonomik va ekspluatasion talablarni o'z ichiga oladi.
Ijtimoiy talablar - kiyim sifatiga oid ijtimoiy ko'rsatkichlardan o'lcham va bo'ylar assortimentining haqiqiy ehtiyojlar hajmiga muvofiqligini belgilaydi.
Funksional talablar - kiyimning asosiy vazifasiga, buyumning muayyan maqsadga mosligi va iste'molchining o'lchami, yoshi va to'lalik guruhi xususiyatlariga mosligida namoyon bo'ladi.
Neftchilar uchun mo'ljallangan maxsus kiyim vazifasi - asosan tanani himoya qilish uchun mo'ljallangan.
Estetik talablar - kiyim sifatini baholashda muhim o'rin tutadi. Estetik ko'rsatkichlar zamonaviy uslub va modaga mosligi, model kompozisiyasining mukammallik darajasi, Bo'yumning xaridorlik ko'rinishini ta'minlaydi.
1 O'zbekiston Prezidentining 2022-yil 28-yillariga "2022 - 2026-yillarga mo'ljallangan yangilangan" O'zbekistonning taraqqiyot strategiyasi"gi 'PF-60-son buyrug'ida
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.899 www.in-academy.uz
Ergonomik l^kb^r - Bo'yumning insongа moslаshgаnlik dаrаjаsini bildirаdi. Kiyim tizimini bаholаshdа gigienik аnropometrik, psixofiziologik ko'rsаtkichlаr muhim аhаmiyаt kаsb etаdi.
Gigiyenik sifаt ko'rsаtkichlаri sаnitаriyа vа gigiyenа me'yoridа moslikni hаrаkterlаb, kiyim ostidа qutay mikroiqlimni tа'minlаshi kerаk.
Ekspluаtаsion tаlаblаr ekspluаtаsiyа dаvridа kiyimning ishonchlilik ko'rsаtkichi detаllаrning shаkl sаqlovchаnligi, chidаmliligi, chok^ming pishiqliligi bilаn hаrаkterlаnаdi. Neftchilаr uchun mo'ljаllаngаn mаxsus kiyim ob- hаvo tа'siridа rаnglаrining chidаmliligi, choklаrining pishiqliligi, molniyа tаsmаlаri, knopkа tаqilmаlаrining mustаhkаmligi bilаn nаmoyon bo'lаdi.
Doimiy himoyа xususiyаtlаrigа sintetik аrаmid mаtolаri egа, ulаrning yong'ingа chidаmliligi tolаlаrning kimyoviy tаrkibigа bog'liq (1-rasm). Bundаy holdа, himoyа funktsiyаlаri xizmаt muddаti dаvomidа (2 yil yoki 50 yuvish dаvri) yomonlаshmаydi.
\-N^ ^ ^ ^
-o-
"lKK
Mavjud amidli bog'lanish laming polimerning yuqori issiqlik stabelligini ta'minlash
Yuqori h aro rat va olov ta" si rida, issiqlikka chidamli uglerodli zieh aramatik tuzulmalar hosil bo'ladi. Bu jarayon karbonatlanish deb ataladi, aynari u aramidlanning yuqori himoya xususiyatlarini aniqlaydi
(1-rasm)
O'zgaruvchilar paxta matolari yoki yong'inga chidamli tolalar aralashmasidan himoyalovchi xususiyatlariga ega matolardir. Yong'inga chidamlilik "Proban" va "Pirovatex" turlarini tavsiya qilish orqali ta'minlanadi. Xizmat muddati davomida kiyimlar yuvish, quritish, kimyoviy tozalash paytida, tabiiy ishqalanish, quyosh ta'sirida eskiradi, bu singdirishning bir xilligiga ta'sir qiladi va yong'inga chidamli xususiyatlarning pasayishiga olib keladi.
"Maxsus kiyim uchun matolarga umumiy texnik talablarini o'rganish jarayonida shuni ko'rsatadiki, sinov usullari "ish kiyimining olovga chidamli matolari uchun yonish va 5 marta yuvilganlar uchun (boshqa hollarda - 50 marta), qoldiq yonish va yonish umuman bo'lmasligi kerak.
Issiqlikka qarshilik- GOSTda yozilmagan va birinchi qarashda neft va gaz sanoati juda muhim, shuning uchun to'qimalar ochiq olov paytida va undan keyin yemirilib ketmaydi. Issiqlik qarshiligi GOST "Mehnat xavfsizligi standartlari tizimi (SSBT) bo'yicha aniqlanadi. Kiyim va issiqlikdan himoyani, issiq havo sirkulyasiyali pech yordamida konvektiv issiqlikka chidamliligini aniqlash usuli mavjud.
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.899 www.in-academy.uz
Issiqlikka bardoshli xususiyаtlаrgа yuqori harorat ta'sirida fizik-mexanik xususiyatlarini saqlab turishga qodir matolar kiradi. Tasdiqlangan protsedurada namunalar maxsus tandirda 180°C da 5 daqiqa davomida sinovdan o'tkaziladi
Bunday sharoitda to'yintirilgan paxta tuzilishi o'zgaradi - ular yo'q qilinadi. Xuddi shu haroratda aramid mato faqat rangini o'zgartirishi mumkin, lekin materialning tuzilishi o'zgarmaydi. Olovga qisqa vaqt davomida ta'sir qilish va undan keyin yong'in chiqsa, odam bu joydan chiqib ketishi mumkin. ish kiyimining ajralmas qatlami bilan himoyalangan, shikastlanmagan yuqori haroratli xavfli zonasi. Shunday qilib, olovga chidamli matolarning hammasi ham issiqlikka bardoshli emas, bu ishlab chiqarilgan materiallarning xususiyatlarini o'rganishda yodda tutish kerak (2-rasm).
HARORAT K 0' R S A T K I CH I L A R I
TO^YINTI RILGAN PAXTA
13 N
1 □ 9 □ N * Saqlangan quvvat
I 2 %
ARALASHGAN
32 N
9 9 9 N * SaqLangan quwat
h %
ARAM ID LI
842 N
1 5 8 ON * SaqLangan quvvat
5A %
GOST bcfyicha saqLash mustahkamligi 50% dan ortiq
2-rasm
Shu bilan birga, issiqlikka bardoshli xususiyatlar, xuddi shu hujjatga ko'ra, Issiqlikka chidamliligini tekshirish natijalari: 5 daqiqa davomida 180°C haroratda turgandan keyin turli matolarning mustahkamlik ko'rsatkichlari. Yana bir muhim noziklik yuqori harorat ta'sirida to'qima o'zgarishini bildiruvchi terminologiyaga taalluqlidir. Karbonlash va charring, bir xil ma'noga ega bo'lsa -da, boshqacha. Karbonizatsiya "material issiqlik energiyasi ta'sirida mo'rt qoldiqlarning paydo bo'lishi" deb ta'riflanadi. Mutaxassislar karbonatlanish atamasini to'qima to'qimasini o'zgartirish jarayonini bildirish uchun ishlatishadi, bu esa aksincha, zich uglerodli qatlam hosil bo'lishi haqida gapiradi.
Bu qatlam yuqorida muhokama qilingan molekulyar tuzilish tufayli hosil bo'ladi (1 -rasm) va II va III darajali kuyishga olib kelishi mumkin bo'lgan issiqlikning tanaga kirishiga to'sqinlik qiladi.
Aramidli materiallarning "antistatikasi" bir xil "zaryad tarqalishi" ga ega bo'lgan mato tolalarining kimyoviy tarkibi bilan ta'minlanadi (3 -rasm). Nomeks va Termol tolalaridan tayyorlangan aramid materiallarining antistatik xususiyatlari davlatlararo GOST 12.4.124-83 "Mehnat xavfsizligi standartlari tizimi" ga mos keladi. Statik elektr energiyasidan himoya uskunalari. Umumiy texnik talablar "- matoning o'ziga xos sirt qarshiligi 107 oqimdan kam emas.
é
Ws,
3-rasm
Neft va gaz sanoatida talablar qat'iy: yangi mahsulot ham, 50 yuvish davridan keyin ham mahsulotlar 107 oqimli indikatorga ega bo'lishi kerak.
Yog 'va gaz sanoati sohasida qo'yiladigan muhim talab-bu olov ta'siridan keyin olovga chidamli to'plamning barcha saqlab qolish. Masalan, NK Rosneft xizmat ko'rsatish stantsiyasida olovga bardoshli matolardan tikilgan kostyumlar uchun yong'inga chidamlilik va fermuar uchun issiqlikka chidamlilik kabi talablar (1-jadval) ko'rsatilgan.
1-jadval
Olovga chidamli materiallarning mavjudligi, ideal echim hali yaratilmaganligini ko'rstadi.
Pechda 180 ° C haroratda 5 daqiqa ushlab turgandan keyin issiqlikka chidamlilik ishlashi kerak GOST R ISO 17493
Yuvish effektiga lentaning rang tezligi, skor, kam emas 4/4 GOST 9733.4
Yong'inga qarshilik yonmaydi, yonmaydi GOST ISO 15025
Olovga chidamli materiallarning mavjudligi, ideal echim ha li yaratilmaganligini
ko'rsatadi. Yuqorida tavsiflangan har bir mato turining ham afzalliklari, ham kamchiliklari bor. Aramid materiallarining yuqori himoya xususiyatlari arzon emas, lekin arzonroq bo'lgan himoya vositalari ba'zida himoya samaradorligidan yoki jismoniy va mexanik ko'rsatkichlardan, shu jumladan açinma qarshiligidan past bo'ladi.
Standartlash va unifikatsiyalash ko'rsatkichilari modellarning konstruktiv va tehnologik jihatdan bir biri bilan bog'lanish darajasini ko'rsatadi. Standartlashning asososiy vazifalaridan biri barcha yechimlar sonini minimal oqilona yechimlarni keltirishdir, shu bilan birga mahsulotni loyiholashga tayyorlashga va ishlatishga sarf harajatlar kamayadi. Konstruksiyaning ishlov berishga qulaylik ko'rsatkichi mahsulotni yaratish, ishlab chiqarish va foydalanish bosqichlarida barcha mehnat, vaqt va boshqa vositalarning sarf xarajatlarini kamaytirishga qaratilgan.
Xulosa. Neft mahsulotlarining himoya xususiyatlariga ega to'qimachilik tuzilmasi bilan o'zaro ta'sirining tadqiqot natijalari keltirilgan. Bir mavsumlik operatsion tekshiruvdan o'tgan kostyumni o'rganishga asoslangan. Gaz kapillyar xromatografiya usuli asosida kimyoviy tozalashdan so'ng to'qimachilik materiallarida neft mahsulotlarining konsentratsiyasini eksperimental tadqiqotlar natijalari keltirilgan. Aniqlanishicha, ifloslantiruvchi moddalar
ё
ш
IF = 7.899
www.in-academy.uz
yuqori konsentratsiyali asosiy komponent C14H30 tetradekandan C36H74 geksatriakontangacha bo'lgan uglevodorodlardir. Kiyim sirtining asosiy qismlari uchun tozalangan namunalarda uglevodorodlar kontsentratsiyasining o'rtacha qiymatlari aniqlandi. Himoya kiyimlarining neft fraktsiyalari bilan to'yinganligi uning mustahkamligiga ta'siri eksperimental tarzda baholangan.
References:
1. Хорошко С.И. Нефти северных регионов. Спрaвочник. Новополоцк: Полоцкий rocyAapcTBeHHbrn университет, 2014. 126 с.
2. ГОСТ Р 12.4.290-2013. to^^Ma стaндaртов безопaсности трyдa (ССБТ). Одеждa специaльнaя для зaш,иты рaботaющих от воздействия нефти, нефтепродуктов. Технические требовaния. М.: Стaндaртинформ, 2014. 16 с.
3. Orynbassarov Y.K, Serikbayeva AD., Odabayeva S.K. High-performance liquid chromatography for the determination of clozapine in urine // Bulletin of the Kazakh National Medical University. 2014. №5. P. 148-151.
4. ^зовый хромaтогрaф Agilent 7820A: Оборyдовaние для лaборaторий и таукоёмких технологий. URL:
5. Sultanоva F. Raqamli tехnоlоgiyalarni asоsida ti^v^^ kоrхоnalarini lоyihalash va bоshqarish strukturasi. Еврaзийский жyрнaл социaльных нayк, философии и культуры. 2024, 4(5), 10-15.
6. Sultanоva F. Tоshbеkоv О. BоЧajak muhandislarga raqamli tеxnоlоgiyalar asnоsida о"qitish tizimlari. Еврaзийский жyрнaл социaльных нayк, философии и культуры, 2024. 4(5), 16-21.
7. Тошбеков О., Мyстaновa З. Атализ основныx физико-меxaническиx xaрaктеристик шерсти в нaшей республике. Еврaзийский жyрнaл aкaдемических исследовaний,2024. 4(4), 152-158.
8. Урозов, М. К., Тошбеков, О. А., Рaхимовa, К., & Бобомуродов, Э. (2022). Жун толaси дтаметри вa нотекислиги aник;лaш. Евразийский журнал академических исследований, 2(13), 789-791.
9. Урозов М.К., Тошбеков О.А., Рaхимовa К. Жунни к^линлигини синовдaн ут^зиш yсyллaри. Eurasian Jоurnal Оf Aсadеmiс Rеsеarсh. 2022. Vоl 2, № 13. Р. 784-788; [01.00.00, №5!].
10. Тошбеков О., & Мyстоновa З. Олин^н нотyкимa мaтонинг ишк;aлaнишгa чидaмлилигини вa шовкинни ютишгa юкори мослaшyвчaнлик хоссaлaрини aник;лaш. Eврaзийский жyрнaл aкaдемических исследовaний, 3(12 Part 2), 2023.217-221.
11. Тошбеков О., Paхимкyловa С. ДaFaл жун толaлaри aсосидa олин^н (aвтомобил, aвиятсия, кемaсозлик) сaноaти учун кyллaнилгaн нотyкимa мaто тaйёрлaш. Eврaзийский жyрнaл aкaдемических исследовaний, (2023). 3(12 Part 2), 211-216.
12. Tоshbеkоv, О., Urazоv, M., Ermatоv, S., & Khamraеva, M. 2023). Effiсiеnt and есоnоmiсal еnеrgy usе tесhnоlоgy in thе prосеssing оf dоmеstiс соarsе wооl fibеr. In Е3S Wеb оf Соnfеrеnсеs ^о1. 461, p. 01068). EDP Sсiеnсеs.
13. Sultоnоva F.U. Raqamli tехnоlоgiyalar asоsida bоЧajak muhandislarning kasbiy kоmpеtеntligini rivоjlantirish mеtоdikasi. Ilm-fan va tехnоlоgiyalar. 2023 №2(1) 190-199 b.
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.899 www.in-academy.uz
14. Тошбеков О. Болтaевa И. Технологический принцип производствa нешерстяных т^ней в aкоци. Eврaзийский жyрнaл aкaдемических исследовaний, (2024). 4(4), 118124.
