CC BY
28
ТДУ 74.03(5т)-12
D01:10.51844-2077-4990-2022-1-191-195
МАВЦЕИ ТАЪЛИМИ Рабиева Зубайда Рахцмовна, ИНФОРМАТИКАИ ТИББЙДАР докторант(Phd) МДТ "ДДХ ба номи ОМОДАСОЗИИ КАДРХ,ОИ ТИББЙ акад. Б.Гафуров (Тоцикистон, Хуцанд)
МЕСТО И Рабиева Зубайда Рахимовна,
ЗНАЧЕНИЕ ДИСЦИПЛИНЫ докторант (Phd) ГОУ "Худжандский
"МЕДИЦИНСКАЯ ИНФОРМАТИКА" государственный университет имени
ПРИ ПОДГОТОВКЕ МЕДИЦИНСКОГО академика Б.Гафурова(Таджикистан,
ПЕРСОНАЛА Худжанд)
POSITION Rabieva Zubaida Rakhimovna, doctoral
OF MEDICAL INFOMA TICS student under the SEI "KhSU named after
TEACHING IN MEDICAL STAFF acad.B. Gafurov" (Tajikistan, Khujand)
TUITION E-mail: [email protected]
Вожа^ои калидй: информатикаи тибби, технологиями иттилооти, хонандагон, донишцуён, табибон, омузгорон
Дар мацола масъалаи таълими фанни "Информатикаи тибби" дар донишгощои тибби ва коллеццои тибби мавриди барраси царор дода шудааст. Цайд карда мешавад, ки цангоми омузиши фанни "Информатикаи тибби" донишцуён бо истифода аз технологияи муосир, нармафзор, таъминоти методии фаъолияти низомцои иттилоотии тибби, шабакацои компютерии мацалли ва глобали ва шабакацои корпоративии касбиро меомузанд. Равишцои истифодаи технологиями телетибби ва хидматрасони цангоми муоинаи клиники, фаъолияти машварати ва таълими цангоми тамоси бархат (онлайни) алоцида барраси карда мешаванд. Дар асоси мисолцои мушаххаси фаъолияти марказцои телетибби, сарфи назар аз монеацои цудуди, усулцои расонидани ёрии тиббии саривацти ва босифат ба беморон нишон дода шудаанд.
Ключевые слова: медицинская информатика, информационные технологии, учащиеся, студенты, врачи, обучение
В статье рассматривается вопрос преподавания предмета «Медицинская информатика» в медицинских вузах и медицинских колледжах. Отмечается, что при изучении «Медицинской информатики» студенты учатся, используя современные технологии, программное обеспечение, методическое обеспечение медицинских информационных систем, локальных и глобальных компьютерных сетей и профессиональных корпоративных сетей. Отдельно изучаются подходы к использованию телемедицинских технологий и сервисов при диспансеризации, консультационной и образовательной деятельности при виртуальном контакте (онлайн). На конкретных примерах деятельности телемедицинских центров, несмотря на территориальные барьеры, показаны методы оказания своевременной и качественной медицинской помощи пациентам.
Key words: medical informatics, informational technology, pupils, students, doctors, tuition
The article dwells on the issue beset with the subject "Medical Informatics" teaching at both medical universities and colleges. It is underscored that in the course of the study of "Medical Informatics" students learn resorting to modern technologies, software, methodological support of medical information systems, local and global computer networks and professional corporate networks being taken into account as well. The author of the article canvasses the approaches to usage of telemedicine technologies and services in clinical examination, consulting and educational activities with virtual contact (online) separately. Adducing the specific examples out of the telemedicine centers activities, despite territorial barriers the author shows the methods aimed at providing timely and high-quality medical care to patients.
Амалй намудани фаъолияти тиббию табобатй аз табибон хунар ва махорати хосаро талаб мекунад. Аммо аксар ва;т табиб хангоми муошират бо бемор дар шароити мавчуд набудани иттилоот ва кам будани фурсат дар заминаи тавон ва имкони худ ё ба таври маъмул «тафаккури клиникй» амалхои муайянеро анчом медихад. Боиси таъкид аст, ки хднгоми бо мураббии босалохият ру ба ру шудан ва сару кор доштани тачрибаомузони чавон, малакахои амалии онхо дар таълими фанхои клиникй аксар ва;т аз руи тавсияи рохбари ботачриба, ки бо мафхуми «хамчун ман кор кунед», баён мегардад, сурат мегирад.
Дар айни замон чорй намудани усулхои нави кор, мутобиксозии расонидани ёрии тиббй, такмил додани усулхои идоракунии муассисахои тиббй бевосита ба истифодаи низомхои нави
иттилоотии компютерй барои чамъоварй ва коркарди иттилоот ало^аманд аст [1,с.67]. Татбщи низомхои худкори коркарди иттилооти тиббй дар ду дахсолаи охир раванди бебозгашт ва хамагониро фаро гирифтааст. Х,амзамон, раванди табобат, ташхис ва кдбули кдрорхои идоракунй дар сатхи минтак;авй бидуни нармафзор ва сахтафзори муосир пурра амалй намегардад [3,с.24].
Ч,орй гардидани фанни "Информатикаи тиббй" дар шароити имрузаи кишвари мо амали хеле саривактй мебошад, зеро хамагон огох растем, ки бо пешниходи, Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон барои тавсеаи тафаккури техникии чомеа "Бистсолаи омузиш ва рушди фанхои табиатшиносй, дак;щ ва риёзй дар сохаи илму маориф" эълон гардид, ки бешубха, барои тарбияи кадрхои шоиста мусоидат карда, насли нави эчодкору дорои тафаккури баландро ба воя мерасонад. Зеро татбщи барномахои бузурги давлатй ва рушди кишвари азизамон дар сурате имконпазир аст, ки мутахассисони чавобгу ба ниёзхои замони имруз омода карда шаванд. Татбики ин тадбирхои начибу бузург, пеш аз хама барои амалигардонии муваффаконаи сиёсати давлатй дар сохди тарбияи кадрхои сохди тиб чавобгу ба ниёзхои чахони имруза, насли нави татбщгарони илму истехсолот мусоидат намуда, ба рушди Ватани азизамон таъсири файзбахш хохад расонд.
Дар ин замина, "Информатикаи тиббй" хамчун як фанни нави табиатшиносй дар заминаи технологияхои хисоббарорй, информатика ва тиб ба хисоб рафта, дорои воситахои телекоммуникатсионй, дастгоххои гуногуни тиббй, дастгох ва усулхое мебошад, ки ^абул, нигохдорй, чустучу ва истифодаи иттилооти биотиббй мувофик, мегардонанд. Воситахои информатикаи тиббй на танхо компютерхо, балки стандартхои расмии унитарй, истилохот, стандартхо ва протоколхои клиникй, системахои гуногуни иттилоотй ва коммуникатсионй мебошанд [6,с.1].
Мусаллам аст, ки информатикаи тиббй хамчун илм дар донишгоххои тиббй аз соли 2001 ворид карда шудааст. Дар замони муосир дар бахши информатикаи амалй, ки ба касбият нигаронида шудааст, сохахои алохида ба вучуд омада, шумораи онхо торафт меафзояд, ки сохахои дорусозй, клиникй, дандонпизишкй, маъмурй, биоинформатика ва информатикаи тад^щотии клиникй аз чумлаи онхоянд. Аз ин лихоз, ба на^шаи таълимии муассисахои тахсилоти олии тиббй дар курсхои ибтидоии омодасозии донишчуён фанни "Информатикаи тиббй" ворид карда шудааст.
Таълими "Информатикаи тиббй" дар ибтидои омузиш ба донишчуёни соли аввал душворихо ба вучуд меорад, зеро онхо хануз асосхои микдори кофии фанхои клиникиро наомухтаанд, дар кафедрахои сохавии нигохдории тандурустй маълумоти заруриро аз бар накардаанд. Дар чунин вазъият, барои осон кардани мушкилоти таълим, бояд самти таълим ба чорй намудани муттасилй ва таъмини мархилавии раванди таълим нигаронида шуда, донишчуёни коллечхои тиббй, донишчуёни донишгохи тиббй ва хатто духтурони ба раванди таълим алокаманд бояд аз такмили ихтисос ва бозомузии баъдидипломй гузаронида шаванд.
Омузиши "Информатикаи тиббй" ба ташаккули салохиятхои касбии рушди ^обилияти мутахассиси чавон ва омодагй ба кор бо тачхизоти тиббию техникй, ки хангоми кор бо беморон истифода мешаванд, мусоидат намуда, имкон фарохам мерад, ки мутахассис бо истифодаи тачхизоти компютерй аз сарчашма ва манбаъхои гуногун маълумот гирад, инчунин барои ба даст овардани иттилоот дар шабакахои компютерии чахонй корбарй намояд, дар истифодаи имкониятхои технологияхои муосири иттилоотй барои халли масъалахои касбй имкон пайдо намояд. Ба даст овардани малакахои болозикр хадафи таълими информатикаи тиббй хамчун бахши амалй ба хисоб меравад.
Дар ин замина, олимони муассисахои таълимии Федератсияи Русия ба дастовардхои калон ноил гардидаанд. Аз чумла, дар ташаккули барномаи кории фанни мазкур хайати омузгорони кафедраи кибернетика ва информатикаи Донишгохи миллии тад^щоти тиббии Русия ба номи Н.И. Пирогов бо рохбарии профессор Т.В. Зарубина сахми калон гузоштанд[5,с.12].
Дар навбати худ барои ташаккули таълими фанни мазкур профессор В.П.Омелченко ва дотсент А.А.Демидова бо дастурхои таълимии "Информатика. Китоби дарсй барои мактабхо ва коллечхои тиббй ", "Информатика. Семинар барои мактабхо ва коллечхои тиббй ", "Информатикаи тиббй. Китоби дарсй барои донишгоххои тиббй", "Информатикаи тиббй. Дастур оид ба омузиши амалй", ки бо ичозати Вазорати маориф ва илми Федератсияи Русия ба нашр расидаанд, нак;ши равшан гузоштаанд. Илова бар ин, барои тайёр кардани духтурон дар аспирантура дар доираи такмили тематикии «Технологияи иттилоотй дар тиб» аз чониби
муаллифон Омелченко В.П. ва Алексеева Н.А. китоби дарсии «Информатика барои табибон» н ашр шудааст [2,с.56].
Хднгоми пешниходи информатикаи умумй асосхои назариявй ва амалй бо истифода аз мисолхо аз амалияи тиббй баррасй мешаванд. Илова бар ин, асосхои фаъолият ва истифодаи низомхои иттилоотие оварда шудаанд, ки дар ташхис, табобат ва тавонбахшии беморон ва идоракунии вохидхои маъмурй ва клиникии муассисахои тиббй истифода мешаванд.
Тачхизоти технологй ва нармафзории синфхои компютерй ба донишчуён имкон медихад, ки бо истифода аз барномаи Microsoft Power Point ма;ола ва гузоришхоро дар шакли муаррифй (презентатсия) ба тартиб оваранд, ки ин барнома мачмуи пуркуввати асбобхоро барои тархрезии маводи намоишй дар шакли слайдхо ё аниматсияхои кутох таъмин мекунад.
Донишчуён тарзи сохтан ва тархрезии слайдхо, танзими эффектхои аниматсия, чустучуи тасвирхои мавзуй дар Интернет, омода кардани муаррифиро меомузанд ва ба ин восита бо самти муосири пешниходи иттилоот, яъне инфографика шинос мешаванд.
Барои коркарди хачми зиёди маълумоти ибтидой бо истифода аз функсияхои оморй, математикй ва гайра донишчуён аз чадвали Microsoft Excel низ истифода мебаранд, ки ба воситаи онхо ворид ва тагйир додани адади хучайрахо, нусхабардорй, инти;ол ва хисобкуниро дар чадвалхои электронй аз худ мекунанд. Барои сохтани диаграммахо дар асоси маълумоти чадвал ва;ти зиёд масраф шавад хам, он дар кори минбаъда чихати коркарди маълумоти оморй ва арзёбии сифати санчишхои тиббй ёрии калон мерасонад.
Чузъи назоратй-ташхисии омузиш аз низомхои худкори тад;и;оти функсионалй, стансияи худкори доктори ташхиси функсионалй ва тахвилй иборат буда, ба духтур дар татбики ташхис, табобат ва бар;арорсозии беморон мадад мерасонад. Ин имкон фарохам меорад, ки донишчуён дар раванди таълим масъалахои техникй, нармафзорй, таъминоти методии фаъолияти низомхои иттилоотии тиббй, шабакахои компютерии махаллй ва глобалй, шабакахои корпоративии касбиро дар доираи таъсиси Фазои ягонаи давлатии иттилоотй дар низоми тандурустй (EGISZ) меомузанд. Дар ин маврид усулхои истифодаи технологияхои телетиббй ва хидматрасонй хангоми муоинаи клиникй, фаъолияти машваратй ва таълимй хангоми тамоси бархат (онлайнй) алохида баррасй карда мешаванд. Дар асоси мисолхои мушаххаси фаъолияти марказхои телетиббй, сарфи назар аз монеахои худудй, принсипхои расондани ёрии сарива;тии тиббй ба беморон нишон дода шудаанд.
Дар мархалаи ибтидоии инкишофи информатикаи тиббй тарбияи терминологии донишчуён сурат гирифта, онхо бо мафхумхои "ахбор", "маълумот", "дониш", "тадбирхои информатсионй", "равандхои информатсионй", "технологияи информатсионй", "системаи информатика", "информатика", "кибернетика", "принсипхои рамзгузории ахбор", аз чумла, объектхои графикй ва садо шинос мегарданд. Мафхуми "ахбори тиббй", "намудхои донишхои тиббй", "хуччати иттилои тиббй" ва фар;и он аз хуччати му;аррарй ошкор карда мешавад. Барои мисол, вара;аи сафед аз хуччати му;аррарии тиббй бо он фар; мекунад, ки дувумй ду вазифаро муттахид мекунад: вазифаи хуччати му;аррарй ва функсияи чамъоварй ва омода кардани маълумот барои ворид кардан ба компютер. Аз ин лихоз, он чунин бартарихо дорад: мухлати тайёр кардани маълумоти ибтидой кохиш меёбад; ва;ти иловагй оид ба аз нав навиштани он истисно карда мешавад; шумораи сабтхои бардуруг кам мегардад; назорат аз болои гузаштани хуччат дар чараёни коркарди он осон мегардад.
Минбаъд дар доираи информатикаи тиббй технологияи моделсозй дар тиб омухта мешавад. Хусусиятхои истифодаи моделхои таълимй, моддй, иттилоотй, биологй, энергетикй, асосхои биоинженерия, истифодаи муваффа;иятхои моделсозии молекулавй дар фармакологияи клиникй барои эчоди дорухои босамар ва зарурй баррасй карда мешаванд.
Дар дарсхои амалй бо истифода аз мисоли равандхои дар системаи дилу рагхо ба амал омада, сохтани моделхои сохторй баррасй карда мешаванд. Барномае, ки дар асоси модели математикй тартиб дода шудааст, имкон медихад, ки вобастагии фишор дар фазахои систола ва диастола аз арзиши чандирии рагхо ва муковимати гидравликй омухта шавад.
Хдма хонандагон, донишчуён ва табибон модули тахия ва истифодаи системахои иттилоотии тиббиро (СИТ) аз худ мекунанд. Худкорсозии фаъолияти муассисаи тиббй бо ёрии намудхои навтарин баррасй карда мешаванд. Имкониятхои зернизомхо, монанди «поликлиника», «фестри электронй» ва «архиви натичахои тат;и;оти функсионалию инструменталй» мавриди
омузиш карор гирифта, бо ёрии портали хизматрасонихои давлатй донишцуён бо имконияти тавассути интернет ба духтур мурочиат кардан шинос карда мешаванд.
Масъалахои назариявии таснифоти СИТ, мархила ва принсипхои ташкили СИТ, консепсияи чои кории автоматикунонидаи духтур ба донишцуён барои чорй намудани истилохоти махсус кумак мерасонад. Дар доираи рушди СИТ, донишцуён малакахои кор бо варакахои электронии тиббй, кортхои электронии ташхисро ба даст меоранд, усулхои коркард ва нигохдории иттилоотро дар технологияхои абрй ва шабакаи махаллии касбй меомузанд ва дар бораи бехатарии нигахдории беморон маълумот мегиранд. Бо назардошти он, ки муассисахои табобатию профилактикй бояд ба истифодаи хуччатхои электронии тиббй гузаранд, ин омузиш дар дарсхои информатикаи тиббй табибони ояндаро барои фаъолияти муваффа; дар доираи фаъолияти СИТ омода месозад.
Дар синфхонахо донишцуён бо системахои автоматии коркарди маълумотхои тачхизотй ва ташхисй, аз чумла як истгохи кории автоматии духтур дар утоки пешгуии мушаххас кор мекунанд. Истифодаи технологияхои иттилоотй дар тад;и;оти функсионалии клиникй имкон медихад, чамъоварй ва коркарди иттилоот автоматй кунонида шуда, хулосаи клиникии автоматй ташаккул дода шавад.
Барои омузиш, низомхои иттилоотии лабораторй пешниход карда мешаванд, ки барои автоматикунонии фаъолияти кормандони ташхисгох пешбинй шудаанд. Усулхои информатикаи ташхисй дар мархилаи арзёбии натичахои тад;и;оти тиббию ташхисй омухта мешаванд, донишцуён технологияи баходихии сифати фаъолияти тахлилй ва ташхисиро дар асоси принсипхои тибби амалй аз худ мекунанд. Дар баробари ин, мафхум ва усулхои хисобкунии хосияти ташхисй, хассосият, самаранокии санчиши ташхисй ва усули тат;и;оти амалй, арзиши пешгуии натичаи санчиши манфй, арзиши пешгуии усули тад;и;оти ташхисй барои пешгирии пахншавии беморй чорй карда мешавад, самаранокии санчиши ташхисй бо истифода аз таносуби эхтимолият ва усулхои муайян кардани хавфи нисбии ходиса ва таносуби эхтимолияти ходиса муайян ва бахогузорй карда мешавад.
Конфронс, семинар ва лексияхо, ки тавассути низоми видеоконференсия пахш мешаванд, барои пахн кардани тачриба ва малакаи мутахассисони сатхи умумй ба табибон дар махалхои дурдаст мусоидат мекунанд [4,с.2]. Омузгор дар чараёни дарсхо бо донишцуён ё мутахассисон метавонад механизми ташкили алокаи видеоиро бо кормандони сохаи тиб дар шакли онлайн нишон дихад, бо онхо оид ба малакахои касбй, кашфиёт ва дастовардхо мубодила кунад.
Хулоса, дар донишгохи тиббй барои бомуваффакият таълим додани "Информатикаи тиббй" муттасилии таълими ин фанро аз донишчуёни коллечхои тиббй, донишгохи тиббй то табибони донишкадаи такмили ихтисос ва бозомузии баъдидипломй тавассути таъсиси базаи ягонаи методй, таълимй, технологй ва программавй ба рох мондан лозим мебошад. Хднгоми пешниходи информатикаи умумй асосхои назариявй ва амалй бояд бо истифода аз мисолхо аз амалияи тиббй ба рох монда шаванд. Хангоми таълими технологияхои иттилоотй, ки ба амалия нигаронида шудаанд, донишчуён бояд бо низомхои автоматиконидаи тат;и;оти функсионалй, стансияи автоматии доктори ташхиси функсионалй ва ташхисй, системахои иттилоотии тиббй, технологияхои телетиббй ва хизматрасонихои муоинаи тиббй, фаъолияти машваратй ва таълимй, технологияхои моделсозй дар тиб шинос шаванд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Карась, С.И. Стратегия преподавания информатики и медицинской информатики в медицинских и фармацевтических ВУЗах России // С.И.Карась, Т.В.Зарубина/Современные тенденции формирования информационных компетенций врачей MICON-2014: материалы III Всероссийской научно-методической конференции с международным участием (Томск, 06-08 ноября 2014 г.). Томск: Сибирский государственный медицинский университет. 2014 -№2 - С. 71-75.
2. Омельченко, В.П. Принципы преподавания медицинской информатики в средних и высших медицинских учебных заведениях России // В.П.Омельченко, А.А. Демидова/ Современные проблемы науки и образования. 2015 - №6. [Электронный ресурс]. URL: http://science education.ru/ru/article/view?id=23446.
3. Плащевая, Е.В. Формирование учебно-исследовательской компетентности студентов медицинской академии в процессе обучения медицинской информатике // Е.В.Плащевая, Н.В.Нигей/ Научная дискуссия: инновации в современном мире. 2017 - №3 (62) - С. 80-84.
4. Ратова, М.Р.Дистанционные образовательные технологии в преподавании дисциплины «Медицинская информатика» // М.Р.Ратова, Е.В.Таптыгина, Е.Г.Мягкова/Современные тенденции развития педагогических технологий в медицинском образовании. Вузовская педагогика: материалы конференции. Красноярский государственный медицинский университет имени профессора В.Ф. Войно-Ясенецкого (Красноярск, 04-05 февраля 2015г.). Главный редактор: С.Ю. Никулина. 2015 - №4 - С. 312-314.
5. Стрелков, Н.С.История становления и развития преподавания медицинской информатики в Ижевской государственной медицинской академии // Н.С.Стрелков, В.К.Гасников, В.Н. Савельев/Здоровье, демография, экология финно-угорских народов. 2016 - №3 - С. 57-61.
6. Фирсова, С.А.Применение кейс-метода для формирования совокупности инновационных и общепрофессиональных компетенций при изучении курса «Математика, медицинская информатика»//С.А.Фирсова,Е.А.Рябухина/ Современные проблемы науки и образования. 2017. №4. [Электронный ресурс]. URL: http://science education.ru/ru/article/view?id=26605.
REFERENCES:
1. Karas S.I.Strategy of Teaching Informatics and Medical Informatics at Medical and Pharmaceutical Universities of Russia // Modern Trends Aimed at Informational Competencies Formation of Doctors MICON-2014: the materials of the III-ed All-Russian Scientifico-Methodological Conference with International Participation (Tomsk, November 06-08, 2014). - Tomsk: Siberian State Medical University, 2014 - No. 2 - P. 71-75.
2. Omelchenko V.P., Demidova A.A. Principles of Teaching Medical Informatics at Secondary and Higher Medical Schools in Russia // Modern Problems of Science and Education. 2015 - No. 6. [Electronic resource]. URL: http://science education.ru/ru/article/view?id=23446.
3. Plaschevaya E.V., Nigei N.V. Educational and Research Competence Formation of Students of the Medical Academy in the Process of Teaching Medical Informatics // Scientific discussion: innovations in the modern world. 2017 - No. 3 (62). - P. 80-84.
4. Ratova M.R., Taptygina E.V., Myagkova E.G. Distance Educational Technologies in Teaching the Discipline "Medical Informatics" // Modern Trends Aimed at Pedagogical Technologies Development in Medical Establishment. Higher Education Pedagogy: materials of conference. Krasnoyarsk State Medical University named after Professor V.F. Voyno-Yasenetsky (Krasnoyarsk, February 04-05, 2015). Chief editor: S.Yu. Nikulin. 2015 - No. 4 - P. 312-314.
5. Strelkov N.S., Gasnikov V.K., Saveliev V.N. The History of Formation and Development of Teaching Medical Informatics at Izhevsk State Medical Academy // Health, Demography, Ecology of Finno-Ugric peoples. 2016 - No. 3 - P. 57-61.
6. Firsova S.A., Ryabukhina E.A. Application of the Case Method of Formation of a Set of Innovative and General Professional Competencies in the Study of the Course "Mathematics, Medical Informatics" // Modern Problems of Science and Education. 2017. No. 4. [Electronic resource]. URL: http://science education.ru/ru/article/view?id=26605.
