14МАВЦЕИ ЛИНГВОКУЛТУРОЛОГИЯ ДАР СИСТЕМАИ ФАЩО ВА ВОБАСТАГИИ ОН БО ЭТНОЛИНГВИСТИКА, СОТСИОЛИНГВИСТИКА
ВА ЭТНОПСИХОЛИНГВИСТИКА
Нурсултон Шайхисламов
Донишкадаи давлатии омузгории Чирчики вилояти Тошканд
АННОТАТСИЯ
Дар маколаи мазкур оиди вобастагии байнихамдигарии равияхои забоншиносии муосир ибрози фикр карда шудааст. Таъкид кардан ба маврид аст аст, ки махз тавассути таъсири байнихамдигарии равияхои забоншиносии муосир рушди забонро бараъло мушохида кардан мумкин аст.
Калидвожах,о: лингвокултурология, система, забон, этнолингвистика, сотсиолингвистика, этнопсихолингвистика
THE PLACE OF LINGUCULTUROLOGY IN THE SYSTEM OF SCIENCES AND ITS RELATIONSHIP WITH ETHNOLINGUISTICS, SOCIOLINGUISTICS AND ETHNOPSYCHOLINGUISTICS
Nursulton Shaykhislamov
Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent Region n. [email protected]
ABSTRACT
This article discusses the interdependence of modern linguistics. It should be noted that it is through the interaction of modern linguistic trends that the development of language can be clearly seen.
Keywords: linguoculturology, system, language, ethnolinguistics, sociolinguistics, ethnopsycholinguistics
МУЦАДДИМА
Имрузхо дар тахлили матн мухаккикон ба дастовардхои як катор равияхои забоншиносй - грамматика, семантика, когнитология, психолингвистика, лингвокултурология такя намуда, кор мебаранд. Максад аз ин дар фаъолияти забонй муайян намудани мавкеи омили шахс, яъне офаранда ва идроккунандаи нутк бошад, аз чониби дуюм, боз хам амиктар омухтани хусусиятхои семантики
ва лингвокултурологии матн аст. Дар айни замон ба сифати масъалаи мазкур гарчанд масъалахои линвокултурология, ки бо мафхуми забон ва маданият(фарханг) вобаста буда, дар илми забоншиносй эътибори хамаро чалб мекунад аз чониби бисер олимони забоншинос тадкик карда шуда истода бошад хам, вале пурра халли худро наефтааст. Маколаи мо бо он дорои ахамият аст, ки махз масъалаи дар боло зикршуда, ба сохаи нави забоншиносй -лингвокултурология нигаронида шудааст.
ТАХДИЛИ АДАБИЁТ ВА МЕТОДОЛОГИЯ
Лингвокултурология бо як катор сохахои нави илми забоншиносй -забоншиносии коммуникативй ва лингвистикаи матн, забоншиносии когнитивй, прагмалингвистика, психолингвистика, сотсиолингвистика,
лингвокишваршиносй, этнолингвистика ва бо корхои тадкикотй дар равияи тахлили масъалахо оид ба ин сохахо узван вобаста аст.
Вобастагии забону маданият, асоси методологии масъалахои вобаста ба муаммои инъикоси маданият дар забон дар солхои наздик огоз ефт. Корхои В.В.Воробев, В.М.Шаклеин, В.Н.Телия, В.А.Маслова ба сифати асос хизмат мекунад.
Дар илми забоншиносии узбек хам дар ин равия як катор корхо ба амал бароварда мешаванд. Махсусан, дар забоншиносии узбек ба сифати корхои аввалин, ки ба як катор масъалахои асосхои илмии лингвокултурология, инъикоси маданият дар нутк нигаронида шудаанд, маколахои А.Нурмонов "Равияи лингвокултурологй дар забони узбекй", Н.Махмудов "Дар чустучуи роххои тадкики мукаммали забон", "Монандкунихо-махсули тафаккури образнок", Н.Сайидрахимова "Баъзе мулохизахо доир ба асосхои илмии лингвокултурология", "Компонентхои лингвокултурология", монографияи Д.Худойберганова дар мавзуи "Тадкики антропосентрии матн", "Лугати эзохии ташбеххои забони узбекй"-ро мисол овардан мумкин аст. Дар маколаи мазкур мавкеи лингвокултурология дар системаи фанхо ва вобастагии он бо этнолингвистика, сотсиолингвистика ва этнопсихолингвистика омухта шудааст.
Солхои охир корхое, ки ба лингвокултурология бахшида шудаанд, бисер шуданд. Аз чумла, Й.С.Степанов "Константхо: лугати маданияти рус"-ро тартиб дода, констептхоро, ки барои забонхои сохибони забони русй фаъоланд чамъоварй ва маълумоти пурра додааст. (Степанов, 2001). Тадкикоти Н.Д.Арутюнова "Забон ва олами инсон" ба омузиши терминхои универсал, ки ба маданияти даврахои гуногун ва халкхои мухталиф дахлдоранд, бахшида шудааст. (1999). В.Н.Телия ва вакилони мактаби у бошанд иборахоро омухтанд, максад аз
ин тавсиф намудани маънохои кучидаи милливу мадани ва пахлухои характерноки минталитетро кушода додан аст. (1996). Умуман, вактхои охир лингвокултурология ва терминхои лингвокултурологи дар аксарият тадкикотхо зуд-зуд ба назар мерасанд. Ин терминхо андаке озод кор фармуда шуда истодаанд: баъзан ба сифати сиёсати забон хам таъриф дода шуда истодаанд (Артемева, 2003).
Ба сохаи лингвокултурология дар асри Х1Х В.Фон Гумболдт бо китоби худ "Сохтори забон ва таъсири он ба рушди маънавии инсоният" хишти аввалро гузошта, оиди муносибати хусусиятхои забон ва миллат кайд карда буд. Бахусус, фикрхои у ба монанди "Забонхои гуногун, бо хусусиятхои худ, мувофики таъсири худ ба фикррони ва хиссу-эхсос дар амал чахонбинии гуногунро ифода мекунанд", "хусусиятхои ба худ хоси забон ба худшиносии миллат таъсир мекунад, барои хамин мукаммал омухтани забон таърих ва фалсафа тамоми чизхое, ки бо дунёи ботинии инсон вобаста намуда мефахмонанд, бояд фаро гирад" васеъ пахн гаштааст. [Гумболдт 1985: 370, 377]. Хдмин тавр, олим дар шаклхои гуногуни забон услубхои гуногуни тафаккур ва эхсосотро мебинад. Мувофики хулосаи у дар забон ба худ хосии мадани инъикос меёбад.
Гояхои В.Гумболдт аз асрхои Х1Х-ХХ аз чониби неогумболдтчихо ривоч дода шуд. А.А.Потебня забонро ба сифати фаъолият талкин намуд. Л.Вайсгербер, Х. Глинс, Х. Холс дар мобайнхои асри ХХ муаммои ба забон вобаста будани сохтори мундаричаи фикррони ва катори мантикии фикрхоро бардоштанд.
Неогумболдтчихо ба мундаричаи дохилии забон эътибори алохида дода, чихатхои семантикии забонхои гуногунро санчида, чихатхои монанд ва фарккунандаи онро муайян карданд. Л.Вайсбергер мафхуми "вербалгардонии олам"-ро дохил намуд. Ба он "чарайёни дарк кардани дунё тавассути забон ва ба объекти тафаккур табдил додани он" таъриф дод. Инчунин, олим даррасидани вакти тартиб додани "грамматикаи нав"-ро таъкид мекунад. Лозим буд, ки сохаи мазкур ба чониби мазмунии забон бояд нигаронида шавад ва забон хамчун "кувваи дар харакат буда" бахогузори гардад [Гухман 1961: 129-130, 154].
Забоншиносони Амрико Э.Сепир ва Б.Л.Уорф гипотезаи мансубии забониро пешниход карданд. Мувофики он дар чараёни забондони роли асоси мебозад. Дар натичаи омузиши забони хиндухои Амрикои Шимоли олимон ба хулосае омаданд, ки категорияхои забон ба фикррони хам таъсир мекардааст. Мувофики гипотезаи мансубии забони дар забонхои гуногун во хурдани категорихои гуногун онро мефахмонад, ки сохибони ин забонхо хастиро ба таври гуногун контсептуализатсия мекунанд.
Дар давоми асри ХХ фикрхои олимони мазкур ба танкид ва зиддиятхои гуногун дучор гардид. Имрузхо ин равия боз дар маркази диккати забоншиносон аст. Соли 1990 Д. Люси китобхои «Language Diversity and Thought « ("Гуногунии забон ва тафаккур") [Луси 1992] ва П. Ли «Whorf Theory Complex « ("Мачмуи назариявии Уорф") [Ли 1996] руи оламро диданд. Соли 1998 дар Донишгохи Дуйсбург (Германия) бо номи «Humboldt and Whorf Revisited. Universal and Culture-Specific Conceptualizations in Grammar and Lexis» симпозиуми байналхалкй гузаронида шуда, дар он роххои нави тадкики феномении мансубии забонй ва омили шахс дар забон ба миён гузошта шуд.
Назарияи Сепир ва Уорф ба бисёр равияхои забоншиносии муосир хишти аввалро гузошт. Дар асри ХХ ба монанди "гипотезаи пуркунандагии забонй" (Г.Брутян), "гипотезаи универсалии забонй" (А. Вежбиская) гипотезахо хам пайдо шуданд. Ин холат аз зиёд будани шавку рагбат ба забон, ки ба сифати пахнкунандаи маданият рол мебозад, далолат медихад.
МУ^ОКИМА
Дар миёнахои асри ХХ забоншиноси ИМА Д.Хаймз назария ва асосхои методологии "дар накшаи антропологй омухтани забон ва нутк"-ро офарид. (1963) У гояи "вазифаи забоншиносй аз нуктаи назари забон фахмонидани донишхои оид ба забон буда ва вазифаи антропология бошад аз нуктаи назари инсон расонидани донишхои оид ба забон буда аст"-ро пешниход намуд. А.Дуранти таъкид намуд, ки антропологияи лингвистй аз сохахои дигари забоншиносй бо диккат зохир намудан ба мушохидаи фардии хастии моддй чудо шуда меистад. (1992) Ин равия "инсон дар таркиби забон" низ номгузорй мешавад.
Забоншиносии советй, ки ба фалсафаи марксистй-ленинй асос ёфта буд ва манбаъхои назарии онхо гуногун буд, антропосентризм ба танкид дучор гардид. Аммо, тавре ки Й.С.Степанов таъкид карда буд, дар дахсолаи охир забоншиносе набуд, ки структурализми догматиро танкид накарда ва дар забон ба антропосентризм майл зохир накарда бошад. (1975)
Дар забоншиносии рус дар мачмуаи дарсии В.А.Маслова равияхои муосири тадкикотхои лингвокултурологй тавсиф карда ва асоси методологии онхо офарида шудааст. Тадкикоти В.В.Воробёв «Лингвокультурология: теория и метод» [Воробёв 1997] бар асоси назарияи гумболдтчигй офарида шуда, омухтани маданияте, ки дар забон акси худро ёфтааст дар асоси гипотезаи Сепир-Уорф амалй гардида, аз терминхои Л.Вайсбергер фаъол истифода бурда шуда буд.
Дар тадкикот лингвокултурология ба сифати асоси назарии сохаи лингвокишваршиносй тадкик карда шуда, ба соха "мачмуи мураккаби донишхо,
ки муносиба ва алокахои забон ва маданиятро дар вазифахои забон месанчад ва ин чараёнро мувофики коидахои методхои ва равияхои муосир ва мадани ба мундаричаи забони ва нозабонй(маданй) чамъ карда, хамчун сохтори яклухт нишон медихад" таъриф додааст. [Воробёв 1997: 36-37].
НАТИЧДХР
Ба сифати объекти асосии омузишии лингвокултурология "дар холати ягонаи система талкин намудани вобастагии забон ва маданият хангоми алокаи байнихамдигарй", предмети фан бошад, "шаклхои миллие, ки дар чараёни коммуникатсияи забон ба вучуд омадааст ва ба арзишхои миллй асос ёфтааст", тамоми чизхое, ки "манзараи забонии олам"-ро хосил мекунад, бахогузорй кардан мумкин аст.
В.В.Воробёв вохиди асосии тахлили лингвокултурологй - мафхуми лингвокултуремаро ба фан дохил мекунад ва онро хамчун "вохиди диалектии забонй ва нозабонии (фахмиш ва предмет) мазмун" таъриф медихад. [Воробев 1997: 44-45]. Фарки калимаро аз лингвокултурема тавассути мафхуми А.А.Потебня: "маънои дур ва наздики калима" эзох медихад.
Лингвокултурема ба таври фарккунанда аз калима ба як катор сохтори мураккаб сохиб аст: накшаи мазмуни он ба ду: маънои забонй ва мазмуни маданй таксим мешавад. Вохиди мазкур ба мазмуни коннотативй сохиб буда, "то ба охир расидани контексти мафкуравй, ки онро ба вучуд овардааст, бокй хохад монд" [Воробев 1997: 52]. Вохид ба сифати калима ва матни дар идомабуда ифода ёфтанаш мумкин аст.
В.В.Краснх дар «Этнопсихолингвистика и лингвокультурология» ном асари худ ба лингвокултурология чунин таъриф додааст: "фаннест, ки инъикос ва намоёншавии маданиятро дар забон ва дискурс меомузад ва бевосита бо омузиши хусусиятхои хоси мачмуи рухйву забонй, идроки забонй, манзараи миллии дунё вобаста аст". [Краснх 2002: 12]
Вакилони мактаби Волгоград - В.И. Карасик, Е.И. Шейгал эътибори асосиро ба мукоисаи забон ва маданият нигарониданд ва ба сифати вохиди асосии лингвокултурология контсепти маданиро кабул намуданд. Мафхуми мазкур "зермаъно"-е, ки мундаричаи номхои аник ва мавхумро фаро гирифта, талаб мекунад, ки оиди маданияти халки мазкур маълумоти иловагй гирифта шавад. [Карасик 2002: 127,129]. Е.И. Шейгал ва В.А. Буряковская ба лингвокултурология ба таври зерин таъриф додаанд: "дар шуури чомеа ва забон идрок гардидани объектхои алохидаи манзараи консептуалии олам ва объекти инъикосшаванда
(мас. этнос)" [Шейгал, Буряковская 2002: 9]. Муаллифон потентсиали лингвокултурологии этнонимхоро омухтанд.
Омузиши ношонахои мадании дар забонбуда самараи дастовардхои забоншиносист, ки то ба имруз муяссар гардидааст. Зиёд шудани марок нисбати лингвокултурология ояндаи фанро муайян мекунад. Баробари ин асоси назариву методологии фан акнун ташаккул ёфта истодааст. Фразеологизм ва паремияхо хамчун вохидхои асосии инъикоскунандаи нишонахои маданй дар забон тадкик мешаванд. Дар баъзе тадкикотхо руй овардан ба намунахои адабиёти мумтоз ба назар мерасад.
Робита ва муносибатхои байнихамдигарии забон, маданият ва халк муаммои байни фанхо буда, халли он ба саъю кушиши муштараки як катор фанхо - аз фалсафаю сотсиология то этнолингвистика ва лингвокултурология вобаста аст. Аз чумла, масъалахои тафаккури забони миллй - ин як шабакаи фалсафаи лингвистй аст; дар аспекти забон омухтани ахборивазкунии ичтимой ё байнигурухй ба доираи тадкики психолингвистика шомил аст. Забон бо маданият вобастагии каъвй дорад: он дар дохили маданият ривоч меёбад ва ифодакунандаи маданият аст. Дар асоси ин гоя илми нав - лингвокултурология пайдо шуд. Фанни мазкур дар солхои 90-уми асри ХХ хамчун сохаи мустакил ташаккул ёфт. Мафхуми "лингвокултурология" дар корхои мактаби фразеологии В.Н.Телия, дар нашрхои мухаккикон Й.С.Степанов, А.Д.Арутюнова, В.В.Воробев, В.Шаклеин, В.А.Маслова пайдо шуд. Агар културология (маданиятшиносй) шуури инсонро дар муносибат ба табиат, жамият, санъат ва шаклхои дигари хастии ичтимой ва маданй омузад, забоншиносй чахонбиниеро меомузад, ки дар забон дунёро хамчун модели рухй акс мекунад. Дар лингвокултурология хам забон, хам маданият объекти тадкикот ба шумор меравад ва онхо дар алокаи байнихамдигарй омухта мешаванд. Агар талкини анъанавии масъалаи муносибати забон ва маданият бо истифода аз якчанд тасаввурхои рочеъ ба маданият ба халли муаммохои лингвистй рафта расад, дар кори мазкури мо бо вохидхои худ усулхои маданиятро фаро гирифтан, нигох доштан ва ифода ёфтани забон омухта мешавад.
Лингвокултурология - ин шабакаи забоншиносист, ки дар чойи ру ба ру шудани сохахое, ки дар забоншиносй, маданиятшиносй, дар забон акс ёфтани маданият ва мустахкам чой гирифтани онро тадкик мекунанд, пайдо шудааст. Фанни мазкур бо этнолингвистика, сотсиолингвистика то андозае вобастагии каъвй дорад, ки Б.Н.Телия онро як намуди этнолингвистика хисоб мекунад. Вале онхо аз чихати принтсипиалй умуман фанхои чудогонаанд. Кайд кардан ба маврид аст, ки решахои шабакаи этнолингвистика дар Аврупо ба В. Гумболдт;
дар забоншиносии Амрико ба Ф.Боас, Э.Сепир, Б.Уорф рафта мерасад; дар Русия бошад дар тадкикотхои Д.К.Зеленин, Е.Ф.Карской, А.А.Шахматов,А.А.Потебня, А.Н.Афанасев, А.И.Соболевской сохиби мавкеи алохида гардидааст.
В.А.Звегинсев махз ба этнолингвистика диккат дода, онро хамчун равияе, ки алокахои забонро бо маданият, урфу одатхои миллй, пахлухои ичтимоии чомеа меомузад, тавсиф намуда буд. Халк (этнос) - чамоаи муштараки забонй, анъанавй ва мадании инсонхо буда, инсонхои мазкур бо муштарак будани тасаввуроташон оиди наздикии рухият, хусусиятхои дахлдории маданй, нишонахои таърихй ва забонй, пайдоиш ва мнсуб будан ба як характерноканд. Худшиносии миллй - ин ба як гурух мансуб будан ва аз монанди хамин дигар гуруххо фарк карданро дарк кардани аъзоёни мардум аст. Дар маркази эътибори этнолингвистикаи муосир хамин гуна элементхои системаи лексикии забон меистад, ки онхо ба мачмуи муайяни моддй ва маданиву таърихй мансубанд. Масалан, этнолингвистхо як мачмуи яхлухти шаклхои маданият, маросимхо, анъанахоро, ки ба ягон худуди маълуманд, ба хони тадкикот мегузоранд. Худуди мазкур ба туфайли дар якчоягй ташкил намудани системаи байнихамдигарии алокаманд бо худудхои дигар, аввалан, муаммои дар ба пуррагй омухтани системаи калон пайдо мешавад. Дар равияи мазкур ду шабакаи асосиро нишон доданамон мумкин аст:
1) аз чихати забонй аз нав баркарор намудани худуди этникй (дар тадкикотхои Р.А. Агаева,С.Б.Бернштейн В.В.Иванов, Т.В. Гамкрелидзе);
2) доир ба забони мазкур баркарор намудани маданияти моддй ва маънавии халк (корхои В.В. Иванов,Б.Н.Топоров, Т.В.Сивян, Т.М.Судник, Н.И.Толстой ва мактаби у).
Хамин тавр, В.В.Иванов ва Т.В.Гамкрелидзе сохтори забониро бо маданияти археологиии маълум пайваста омухтаанд. Тахлили семантикии калимахои баркароршуда ва муносибати онхо ба денотат (объектхои фаъолияти нозабонии дар парчаи нутки мазкур дар назар дошта шуда) барои баркарор намудани тавсифи маданй-экологй, тарихй-географии денотатхои мазкур ёрй мерасонад. Аз нав баркарор намудани маданияти дилхох дар хамкории забоншиносй, этнография, фолклоршиносй, археология ва маданиятшиносй амалй мегардад. Дар нимаи дуюми асри ХХ дар собик Иттифоки Шуравй (СССР) дар рохбарии В.Н.Топоров, В.В. Иванов марказхои илмй, мактаби этнолингвистии Н.И. Толстов, мактаби этнопсихолингвистии Й.А. Сорокин ва Н.В. Уфимсева ба вучуд омад. Дар тадкикоти онхо забон хамчун субстратаи "табий"-и маданият таъриф карда мешавад, ба тамоми кабатхои он даромада, вазифаи аслихаи тартиби рухии дунёро ичро мекунад ва воситаи мусахкамкунандаи чахонбинии миллй хисоб меёбад. Аз солхои 70-ум сар карда мафхуми этникият (миллият -
юн.этнос - кабила, халк) васеъ истифода бурда шуд. Мафхум хамчун феномен оид ба шакли сохтори ичтимоии дорои хусусиятхои хоси маданй, гурух таъриф карда мешавад: "Миллият интихоб карда намешавад, балки мерос шуда мегузарад" (С.В. Чешко). Маданияти инсоният мачмуи маданиятхои миллии гуногунро ифода мекунад, онхо барои хамин хам гуногунанд, ки ба инъикос намудани орзуву омол, эхтиёч ва хатту харакати халкхои мухталиф нигаронида шудаанд. Бахудхосии миллй дар тамоми чабхахо ба чашм мерасад: дар чараёнхои мехнат, таътил, хурокхурй, дар хар гуна вазъият чи тавр гуфтор намудан ва гайрахо. Масалан, нишонаи мухими русхо - чамоавий хисоб меёбад, ба туфайли хамин хам онхо бо хисси мансубият ба чамоаи маълум чудо шуда меистанд, дар муносибати байнихамдигарй самимият ва эмотсионалият бараъло ба чашм мерасад. Хусусияти мазкури маданияти рус дар забони русй хам инъикос мегардад. Бино ба фикри А. Вежбитская, "забони русй ба хиссиёт бисёртар диккат зохир мекунад (нисбат ба забони англисй) ва ба мачмуи яклухти ифодахои лугавй ва грамматикие, ки хиссиётро фарк мекунонанд сохиб аст". Мактаби этнолингвистикй, ки сарвараш Н.Толстой буд бо тадкик намудани маданияти маънавии славянй ном баровардааст. Асоси назарияи Толстойро изоморфияти забон ва маданият, гояе, ки дар бораи нисбати вохидхои маданй мумкин будани истифодаи тамоил ва усулхое, ки дар забоншиносии муосир кор фармуда мешаванд, ташкил мекунад. Мувофики фикри Н.И.Толстой максади этнолингвистика нишон додани ретроспективаи тарихй - стереотипхои миллй ва кашф намудани манзараи фолклории чахонбинии миллй аст. Яке аз объектхои омузишии сотсиолингвистика муносибатхои байни забон ва чамъият (забон ва маданият, забон ва тарих, забон ва дин ва гайрахо) бошад хам, максади асосии он тадкик гардидани хусусиятхои корбасти забон дар гуруххои чавон ва гуногуни ичтимой аст (Н.Б.Мечковская).
ХУЛОСА
Хдмин тавр, этнолингвистика ва сотсиолингвистика фанхои гуногунанд. Агар этнолингвистика ба маълумотхои ахамияти таърихй дошта такя намуда, дар маводхои муосир барои муайян намудани фактхои таърихии мутааллики ягон халк кушиш кунад, сотсиолингвистика маводхои имрузаро меомузад. Лингвокултурология бошад фактхои тарихй ва муосири забонро аз пушти оинаи маънавии маданй месанчад. Вале дар ин масъала фикрхои дигар хам хаст. Аз чумла, В.Н.Телия лингвокултурология муносибатхои забон ва маданиятро танхо дар аспекти синхрон меомузад: он корбасти чараёнхои алока-ахбори чоннокро ва ифодахои махсуси менталитети хозираи халкро тадкик мекунад.
Забон воситаи чамъоварй ва нигохдории ахбори дорои ахамияти маданй ба хисоб меравад. Ин маълумотхо дар якчанд вохидхо барои сохиби забони хозира дорои характери имплиситй буда, ба тагйиротхои асрй дучор шуда, танхо дар тарзи хангоми бавосита санчидан намоён мешуда пинхон мегардад. Вале он мавчуд ва дар зери шуур "кор мекунад". (Масалан, калимаи офтоб бо калимахои мох, осмон, чашм, худо, сар дар як хати семантикй мебошад). Барои чудо кардани ахбори мадании дар вохидхои забон чойгиршуда лозим меояд, ки якчанд усулхои махсуси лингвокултурологиро истифода барем. Ба фикри В.Н.Телия объекти лингвокултурология натанхо ахбори батамом миллй, инчунин, умумиинсониву (Масалан, дар Куръон, Инжил барин маданиятхои гуногун) маданй низ мебошад. Сохаи мазкур ба ахбори мадание, ки ба ягон халки муайн ё ки халкхои ба хам хеш тааллук доранд, марок зохир мекунад.
Лингвокишваршиносй ва лингвокултурология бо он фарк мекунад, ки лингвокишваршиносй асосан реалияхои миллии дар забон акси худро ёфтаро меомузад. Вохидхои мазкури забонй бемукобил буда (бино ба фикри Е.М.Вереуагин ва В.Г.Костомаров), чихатхои ба худ хоси маданияти мазкуранд.
Этнопсихолингвистика бо сохаи лингвокултурология вобастагии каъвй дорад. Этнопсихолингвистика дар фаъолияти нутк чи тавр намоён шудани хулку атвори мутааллики анъанаи муайянро меомузад, фаркиятхои феълу атвори вербал ва новербали сохибони забонро ба риштаи тахлил мекашад, одоби нутк ва "манзараи рангини дунё"-ро, дар алокахои байнимаданиятй намунахои матнро тадкик мекунад, дузабонй ва бисёрзабониро ба сифати пахлуи хоссаи одоби нутки халкхои гуногун талкин мекунад. Методи асосии тадкикотии этнопсихолингвистика тачрибаи ассотсиативй бошад, лингвокултурология бо он фарк мекунад, ки тамоми методхои забоншиносиро корбаст карда метавонад.
АДАБИЁТ
1. Shayxislamov, N. (2020). Ona tili fanini o „qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish. O 'zbekistonda ilm-fan va ta'lim masalalari: muammo vayechimlar,(3), 71-73.
2. Shayxislamov, N. (2020). Nutqning paralingvistik va ekstralingvistik vositalari. Узбекистонда илмий-амалий тадцицотлар, 36-37.
3. Shayxislamov, N. Z. O. G. L., & Shofqorov, A. M. (2020). RASMIY HUJJATLAR MATNINING LEKSIK XUSISIYATLARI VA ULARNING TARJIMADA BERILISHI. Science and Education., ^(Special Issue 3).
4. Kaldibayeva, D. O. (2020). TALABALARNING MANTIQIY TAFAKKURINI SHAKLLANTIRISHNING PEDAGOGIK OMILLARI. Science and Education, 1(Special Issue 3).
5. Тангирова, Г. И. (2020). ИНТЕРАКТИВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ И ЕГО ДИДАКТИЧЕСКИЕ ВОЗМОЖНОСТИ. Science and Education, 1(Special Issue 3).
6. Ikramov, R. (2020). Constitutional and Legal Framework for Environmental Human Rights. The scientific heritage, 4(54), 6-12.
7. Ikramov, R., & Bekmirzayev, N. (2020). Yurist nutqi madaniyati. Toshkent: Akademnashr.
8. Ikramov, R., & Bekmirzayev, N. (2020). "Avesto"da ayol va oila huquqlari talqini. Til va adabiyot ta'limi, (6), 26-27.
REFERENCES
1. Shayxislamov, N. (2020). Ona tili fanini o „qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish. O 'zbekistonda ilm-fan va ta 'lim masalalari: muammo va yechimlar,(3), 71-73.
2. Shayxislamov, N. (2020). Nutqning paralingvistik va ekstralingvistik vositalari. Узбекистонда илмий-амалий тадцицотлар, 36-37.
3. Shayxislamov, N. Z. O. G. L., & Shofqorov, A. M. (2020). RASMIY HUJJATLAR MATNINING LEKSIK XUSISIYATLARI VA ULARNING TARJIMADA BERILISHI. Science and Education, ^(Special Issue 3).
4. Kaldibayeva, D. O. (2020). TALABALARNING MANTIQIY TAFAKKURINI SHAKLLANTIRISHNING PEDAGOGIK OMILLARI. Science and Education, 1(Special Issue 3).
5. Тангирова, Г. И. (2020). ИНТЕРАКТИВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ И ЕГО ДИДАКТИЧЕСКИЕ ВОЗМОЖНОСТИ. Science and Education, 1(Special Issue 3).
6. Ikramov, R. (2020). Constitutional and Legal Framework for Environmental Human Rights. The scientific heritage, 4(54), 6-12.
7. Ikramov, R., & Bekmirzayev, N. (2020). Yurist nutqi madaniyati. Toshkent: Akademnashr.
8. Ikramov, R., & Bekmirzayev, N. (2020). "Avesto"da ayol va oila huquqlari talqini. Til va adabiyot ta'limi, (6), 26-27.
