МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМНИНГ АСОСИЙ ДИДАКТИК ТАМОЙИЛЛАРИ Рахматуллаев Рахимберди, укитувчи, Фаргона давлат университети https://doi.org/10.5281/zenodo. 7529908
Аннотация: Маълумки, бугун масофавий таълим, таълимни ривожлантиришнинг таркибий кисмига айланди. Шу боис таълимнинг анъанавий дидактик тамойиллари масофавий таълим шакллари учун х,ам асос булиб, таълимнинг бундай технологияси такомиллашиб боради, яъни янги укув мух,ити учун янги шартлар ва мезонлар билан тулдирилади.
Калит сузлар: таълим, масофавий таълим, модернизация, таълим самарадорлиги, инновация.
ОСНОВНЫЕ ДИДАКТИЧЕСКИЕ ПРИНЦИПЫ ДИСТАНЦИОННОГО
ОБУЧЕНИЯ
Аннотация: как известно, дистанционное обучение сегодня стало составной частью развития образования. Поэтому традиционные дидактические принципы обучения являются основой и для дистанционных форм обучения, и такая технология обучения совершенствуется, т. е. дополняется новыми условиями и критериями для новой учебной среды.
Ключевые слова: образование, дистанционное обучение, модернизация, эффективность обучения, инновации.
BASIC DIDACTIC PRINCIPLES OF DISTANCE LEARNING
Annotation: as you know, distance learning has become an integral part of the development of education today. Therefore, the traditional didactic principles of teaching are the basis for distance learning, and such learning technology is being improved, i.e. supplemented with new conditions and criteria for a new learning environment.
Keywords: education, distance learning, modernization, learning efficiency, innovation.
КИРИШ
Маълумки, укитишда. таълимнинг тарбиявий ва ривожлантирувчи вазифаларга йуналтирилганлик тамойилига кура, укитувчи томонидан талабаларда маълум билим, куникма ва малакаларни шакллантираётиб, аник бир мавзу буйича дарснинг тарбияловчи ва ривожлантирувчи салох,иятини унутмаслик назарда тутилади.
Масофавий таълимда бу тамойил, тингловчини билиш фаолиятининг креатив тавсифи тамойили куринишида талкин килинади. Креатив ахборот технологияси интерфаол булиб, тингловчидан ташки дунё ахборотини уз тавсифи, интилиши билан хусусий холга алмаштиришни талаб килади, яъни масофавий таълимнинг креатив тавсифи, масофавий-ижодий фаолияти асосидагина амалга оширилиши мумкинлигини маълум килади.
ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ
Уцитишнинг илмийлик тамойилини масофавий таълим жараёнида амалга ошириш тингловчиларни маълум фан буйича укитишнинг мазмуни буйича илмий далиллар, тушунча ва конуниятлари хамда назариялар билан куроллантиришни назарда тутади. Илмийлик тамойили тингловчилардан илмий изланишнинг билим ва малакаларини ривожлантиришни талаб килади. Бунинг учун укитишда, лаборатория ва амалий машгулотларини бажаришда тадкикотнинг муаммоли элементларини жорий килишни
талаб килади. Мазкур тамойилни масофавий таълимда кайта шакллантириш яна хам фундаментал тус олади.
Таълимнинг фундаменталлиги тингловчининг билиш буйича талабларга мослигини тавсифловчи дидактик тамойил, психологик талабларга нисбатан куйидаги аник мезонларни илгари суради:
- таълим олувчининг юкори мотивация талаблари;
- шахснинг куйилган максадга эришишга йуналтирилганлиги;
- мулокотга нисбатан етарлича юкори кобилият;
- уз хатоларини тузатиб бориши, узини ривожлантириш буйича интилиши;
-тингловчининг ташки таълимий махсулотларга нисбатан ички шахсий
талабларининг мослиги.
Бу тамойилга кура тингловчи, бир мавзу буйича, камида, иккита ижодий ишни бажариши талаб этилади. Бу тамойил ижодий русумдаги масофавий укитишни, таълимнинг маълум хажмдаги мазмунини узлаштиришнигина назарда тутган анъанавий русумидан кескин фарклайди. Анъанавий укитишда, таълим стандартлари сифатида тингловчи махсулотларидаги диагностик узгаришларининг зарурлигини такозо этмаслиги билан анъанавий назорат тизимининг камчиликларини курсатади.
Шунингдек, масофавий укитишда, аник фаолият йули билан ахборотларни кабул килишнинг эркин танлаш тамойилини хам юкоридаги тамойилнинг давоми сифатида кабул килиш мумкин.
Тизимлилик ва кетма-кетлик тамойили эса анъанавий укитишда билимлар, укув ва малакаларни маълум тизимда, аник кетма-кетликда ва укув материалининг хар бир янги элементини бир-бирлари билан узвий богланишда ва мантикий кетма-кетликда тушишини такозо килади.
Масофавий таълимда укувчининг (ёхуд тингловчининг) индивидуал таълим олиш буйича чизицли тамойили шаклланади. Укувчининг уз таълимини фаоллаштириш максадида, укув жараёнининг барча методологик даражаларида танлаш тизими шакллантирилган булиб у таълим олувчининг бу сохада уз шахсий максадини аник куйишини, машгулотларнинг устувор йуналишларини хамда таълимнинг турли сохаларида укитишнинг шакл ва тезкорлигини танлаш ва таъминлашни кузда тутади.
Уцитишда, уцув материалларининг узлаштирилиши (цийинчилигига кура) тамойили, яъни укитиш укувчининг реал укув имкониятлари даражасида ташкил этилиши ва бунда укувчи интеллектуал, жисмоний, ортикча ахлокий юклама хис этмаслиги, унинг соглигига путур етказмаслиги лозимлигини уктиради.
Масофавий таълимда аник масофавий курсларни укитишда, уцувчиларнинг шахсий хусусиятларини уисобга олиш тамойили сифатида келади. Бу тамойил асосида тингловчи ёки укувчилар шахсининг индивидуал хусусиятларини хисобга олган х,олда, масофавий курсларнинг модули тузилади. Бунда тингловчиларнинг шахсий хусусиятлари куйида уч даража: психофизиологик, психологик, психосоциологик хусусиятлари буйича х,исобга олинади.
Курсатмалилик тамойили, унинг барча хусусиятларини, яъни таълимда шахснинг барча сезги органларига таъсир килишни хисобга олган холда, таълимнинг самарадорлигига эришиш имконини яратиш тушунилади. Масофавий таълимда бу максадларга эришиш учун виртуаллаштириш тамойили майдонга келтирилади. Унда
хусусан видеофилмлар, компьютернинг ургатувчи дастурлари, интерфаол технологиялардан кенг фойдаланиш назарда тутилади. Кургазмали материаллардан, мультимедиа тестлардан фойдаланишнинг кенг методикаси масофавий таълимда кургазмалилик тамойилининг шаклланган куриниши сифатида намоён килувчи мухим воситалар хисобланади.
Таълимда билимларнинг мустахкамлаш англашилганлик тамойили, таълимнинг тарбиявий ва ривожлантирувчи натижаларининг таъсирчанлиги тамойили, эришилган билим, малака ва куникмаларнинг мустахкамлигини, билимларнинг амалий йуналтирилганлигини, хаётий муаммоларни хал этишга каратилганлигини таъминлаш билан мухим.
Булардан ташкари масофавий таълимда:
- масофавий таълим натижаларини бахолаш фаолияти мезонларининг ахборот олдидаги устуворли тамойили - укувчининг фаолиятига оид натижаларга караб белгиланади;
- укувчи томонидан масофавий таълимда урганиладиган фан буйича таълимий махсулотларнинг яратилиш тамойили. Бунда ижодий турдаги масофавий таълим асосини укувчи томонидан яратиладиган таълимий махсулоти назарда тутилади;
- интерфаол тамойил - масофавий таълимнинг етакчи талаблари мохиятини курсатади. Бу асосда укитувчи интерфаол метод асосида укувчи фаолиятини бутун укув курси давомида назорат килиш ва унга тузатишлар киритиш имкониятига эга булади.
ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ ВА МУ^ОКАМА
Масофавий таълимнинг асоси интернет
Юз йилликлар давомида таълим инсоният фаолиятининг энг консерватив сохаси саналиб келинган, чунки билимлар хажми мунтазам ошиб келган, аммо ахборотларни узатиш технологиялари узгармасдан колган. Бугунга келиб вазият узгарди: ахборот технологияларининг имкониятларидан самарали фойдаланиш ва интернетнинг шаклланиши туфайли замонавий таълим тизими уз ривожланишининг янги боскичига кутарилди, яъни ахборот-таълим мухитининг шаклланиши ва ривожланиши кузатилмокда.
Жах,он компьютер тармоги - интернет ва янги виртуал укитишнинг компьютер тизимлари асосида таълим махсулотлари ва хизматлари бозори жадал ривожланмокда. Ахборот технологиялари буйича Халкаро ассоциациянинг маълумотларига Караганда бу бозор 1995 йилда 19 миллион ААШ долларига бахоланган булса, World Wide Web Халкаро конференциянинг (Гонконг, май 2001 йил) маълумотлари буйича бу курсаткич 2005 йилга келиб 54,1 триллион АК,Ш долларига етиши курсатилган.
Жах,ондаги таълим жараёнининг тахлили хозирнинг узида 1 миллион талабаси булган Мега университетларига утилаётганини курсатмокда. Уларни укитишда замонавий компьютер ва телекоммуникация технологияларидан фойдаланилмокда.
Эндиликда жах,он тадбиркорлик тизимида электрон тижорат уз урнини топган вактда, электрон таълим Интернетнинг энг истикболли ривожланиш сохаси саналмокда. ХУЛОСА
Масофавий укитиш ИНТЕРНЕТ компьютер тармоги шаклланганга кадар таълим тизимининг шакли сифатида ривожланиб келинган. Дастлаб укув - методик материаллар махсус жамланиб талабаларга мустакил укишлари учун етказиб берилган. Машгулотлар утказиш ва маърузалар укиш учун телевидения технологияларидан фойдаланилди. Вакт
утиши билан когоздаги дарсликлар ва кулланмалар урнини CD,DVD-ROM дисклар эгалламокда. интернет тизимининг пайдо булиши билимларни таркатиш технологияларининг ривожланишига, талаба ва укитувчиларга электрон дарсликлар ва кутубхоналардан фойдаланишга, билимларни тестлар оркали синашга, янги узаро мулокот воситасини шаклланишига асос булди. Шундай килиб, интернет таълим мухитида ахборот маъданиятини ошишига замин яратилди.
Фойдаланилган адабиётлар руйхати:
1. Андреев А.А. Дистанционное обучение в системе непрерывного профессионального образования. Автореферат. диссер. на соис. уч. ст. доктора педагогических наук. http://www.iet.mesi.ru/dis/oglo.htm
2. Бегимкулов У.Ш. Замонавий ахборот технологиялари мухитида педагогик таълимни ташкил этиш.// "Педагогик таълим" жур, № 1, 2004
3. Бегимкулов У.Ш. Педагогик таълимда ахборот технологияларидан фойдаланиш муаммолари ва истикболлари // "Info. Kom Uz" журнали.
4. Egamberdieva, T., & Alimjonova, M. (2020). PEDAGOGICAL NECESSITY OF DEVELOPMENT OF INTERCULTURAL COMMUNICATION IN STUDENTS IN THE CONDITIONS OF GLOBALISATION OF EDUCATION. Scientific Bulletin of Namangan State University, 2(6), 277-283.
5. Pirmatovich, R. R. (2022). IX-XII ASRLARDA DUNYOVIY ILM-FAN SOHASIDA IJOD QILGAN OLIMLAR VA ULARNING ILMIY MEROSI. TA'LIM VA RIVOJLANISH TAHLILIONLAYNILMIY JURNALI, 2(10), 450-452.
6. Arzimatova, I. M. (2021). Women's Rights in Government of a Democratic Society. Eurasian Scientific Herald, 2, 23-27.
7. Tojaliev, A. A. (2021). Higher education system-a guarantee of sustainable development of society. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(9), 10211025.
8. Tojaliyev, A. A. (2020, December). The Role Of Innovative Activities Of Highly Qualified Personnel In The Strategic Development Of The Regions.
9. Ibragimjanovna, A. M. (2022). About the Development Competence of Students Intercultural Communicative. Central Asian Journal of Literature, Philosophy and Culture, 3(11), 350-356.
10. Алимжонова, М. (2022). ГЛОБАЛЛАШУВНИНГ МАДАНИЯТЛАРАРО МУЛО^ОТГА ТАЪСИРИ ВА УНИ тАдащ ЭТИШНИНГ ИЛМИЙ ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ. INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRACTICE. SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL, 3(3), 323-328.
11. Nuritdinova, S. X., & Ibragimov, V. Y. (2022). Problems of Grammatical Interference in Teaching German Language to Uzbek Students. International Journal of Formal Education, 1(10), 163-168.
12. Arzimatova, I. (2022). THE MAIN ASPECTS OF THE MORAL AND AESTHETIC CULTURE OF THE LEADING CADRES IN THE NEW STAGE OF DEVELOPMENT OF SOCIETY. Oriental Journal of Social Sciences, 2(1), 63-72.