CC BY
0MANAVIY BARKAMOL AVLODNI TARBIYALASHNING SAMARALI YOLLARI VA INNOVATSIION TEXNOLOGIYALARI
Abdullayeva Oliya Doniyorovna
"Toshkent irrigatsiya va qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash muhandislari institut" Milliy
tadqiqot universiteti tyutori. https://doi.org/10.5281/zenodo.11224732
Annotatsiya. Hozirgi kunda o'sib kelayotgan yosh avlodni bolaligidan ma 'naviyatli qilib tarbiyalash dolzarb masalalaridan biridir. Ushbu maqolada o'qituvchi shaxsining qanday ilg'or texnalogiyalardan foydalanishi, didaktik o'yinlar ahamiyati, o'quvchilarni kitobga oshno qilishi haqida keng yoritilgan.
Kalit so'zlar: muloqot, komil inson, muomala, mavzular, internet, didaktik o'yinlar, o'zlashtirish.
Bugungi shiddat bilan o'zgarayotgan dunyoda kelajak avlodni voyaga yetkazish va kamol toptirish muhim ahamiyat kasb etadi. Magistratura talabalari sifatida biz ta'lim jamiyatni shakllantirish va uni olg'a siljitishda muhim rol o'ynashini bilamiz. Buning asosiy jihatlaridan biri yosh avlodda emotsional intellektni yoki o'zbek tilida ta'kidlanganidek, "Ma'naviy barkamol avlodni tarbiyalashning samalari yo'llari"ni tarbiyalashdir. Bugungi dunyoda yosh avlodning ta'lim-tarbiyasi va kamolotiga alohida e'tibor qaratilmoqda. "Ma'naviy barkamol avlodni tarbiyalashning samarali yo'llari" iborasi "Aqliy va ma'naviy yetuk avlodni tarbiyalashning samarali yo'llari" deb tarjima qilingan. Ushbu kontseptsiya nafaqat ilmiy yutuqlarga, balki ruhiy va axloqiy jihatdan barkamol shaxslarni tarbiyalashga ham e'tibor qaratish zarurligini ta'kidlaydi. Kelajak avlodni tarbiyalashning samarali usullaridan biri bu tanqidiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirishdir. Tanqidiy fikrlash talabalarga ma'lumotni tahlil qilish, dalillarni baholash va mantiqiy fikrlash imkonini beradi. Bu mahorat bugungi shiddat bilan o'zgarib borayotgan, axborot muttasil rivojlanayotgan, haqiqatni yolg'ondan ajrata bilish juda muhim bo'lgan dunyoda juda zarur. Ta'limning yana bir muhim jihati empatiya va tushunishni rivojlantirishdir. Talabalarni har xil nuqtai nazardan qarashga va boshqalarga hamdard bo'lishga o'rgatish yanada mehrli va bag'rikeng jamiyatni yaratishga yordam beradi. Hamdardlikni rivojlantirish orqali o'quvchilar mehribonlik bilan shug'ullanadilar va o'z harakatlarining boshqalarga ta'sirini tushunadilar. Tanqidiy fikrlash va empatiya bilan bir qatorda o'quvchilarda kuchli axloqiy tuyg'ularni shakllantirish ham muhim ahamiyatga ega. Axloqiy tarbiya o'quvchilarga to'g'ri va noto'g'ri o'rtasidagi farqni o'rgatadi va kuchli axloqiy kompasni shakllantirishga yordam beradi. Bu, o'z navbatida, o'z hayotining barcha jabhalarida axloqiy va halollik bilan harakat qiladigan shaxslarga olib keladi.
Axloqiy tarbiyani rivojlantirishning samarali usullaridan biri xarakter tarbiyasi dasturlari hisoblanadi. Ushbu dasturlar talabalarga hurmat, mas'uliyat, halollik va mehr-oqibat kabi asosiy qadriyatlarni o'rgatishga qaratilgan. Pedagoglar yoshligidan o'quvchilar ongiga ushbu qadriyatlarni singdirish orqali jamiyatga ijobiy hissa qo'shadigan shaxslarni shakllantirishga yordam beradi. Bundan tashqari, talabalarda o'sish tafakkurini rag'batlantirish ularning umumiy rivojlanishi uchun juda muhimdir. O'sish tafakkuri talabalarga ularning qobiliyatlarini mehnat va qat'iyat bilan rivojlantirish mumkinligini o'rgatadi. O'sish tafakkurini rivojlantirish orqali
o'qituvchilar o'quvchilarga qiyinchiliklar va muvaffaqiyatsizliklarni engib o'tishga yordam berishlari va oxir-oqibat tavakkal qilishdan va xatolaridan saboq olishdan qo'rqmaydigan chidamli shaxslarga aylanishlari mumkin. Ijodkorlik va innovatsiyalarni rag'batlantirish kelajak avlodni tarbiyalashning yana bir samarali usulidir. Ijodkorlik odamlarga o'z chegarasidan tashqarida o'ylash, yangi g'oyalarni taklif qilish va murakkab muammolarga innovatsion echimlarni topish imkonini beradi. O'qituvchilar o'quvchilarda ijodkorlikni tarbiyalash orqali ularga kelajakdagi qiyinchiliklarni engish uchun yaxshi jihozlangan, moslashuvchan va topqir shaxs bo'lib yetishishlariga yordam beradi. Qolaversa, aqliy va ma'naviy yetuk avlodni tarbiyalashda o'qishga mehr, bilimga chanqoqlikni kuchaytirish zarur. O'qitishga umrbod mehr uyg'otish orqali o'qituvchilar o'quvchilarda yangi ma'lumotlarni izlash, turli nuqtai nazarlarni o'rganish va doimiy ravishda o'zini takomillashtirish istagini uyg'otishi mumkin. Bu qiziquvchanlik va o'rganishga intilish o'quvchilarga butun hayoti davomida yaxshi xizmat qiladi va ularga doimo o'zgarib turadigan dunyoda muvaffaqiyat qozonish imkonini beradi. Ruhiy rivojlanish yoki o'z his-tuyg'ularini tushunish va boshqarish, shuningdek, boshqalarni tushunish va hamdardlik ko'rsatish qobiliyati insonning hayotdagi muvaffaqiyatiga katta ta'sir ko'rsatadigan hayotiy mahoratdir. Buni yosh avlodda tarbiyalash haqida gapirganda, biz asosan bolalarni his-tuyg'ulari bilan aloqada bo'lishga, samarali muloqot qilishga va boshqalar bilan ijobiy munosabatlar o'rnatishga o'rgatish usullarini muhokama qilamiz.
Inson ruhiy intellektni rivojlantirishning asosiy usullaridan biri bu ta'limdir. Ijtimoiy-emotsional ta'limni o'quv dasturiga kiritish orqali o'qituvchilar o'quvchilarning o'zini o'zi anglashlariga, kuchli shaxslararo munosabatlarni rivojlantirishga va mas'uliyatli qarorlar qabul qilishga yordam berishi mumkin. Ushbu ko'nikmalar nafaqat akademik muvaffaqiyat uchun, balki professional dunyoda va shaxsiy munosabatlarda muvaffaqiyatga erishish uchun ham muhimdir.
Yosh avlodda ruhiy intellektni tarbiyalashning yana bir muhim jihati bu modellashtirishdir. Bolalar o'rnak orqali o'rganadilar, shuning uchun kattalar hayotlarida empatiya, ruhiy tartibga solish va samarali muloqotni namoyish etishlari juda muhimdir. Bu fazilatlarni namoyon qilish orqali kattalar ijobiy namuna bo'lib xizmat qilishi va bolalarga o'z his-tuyg'ularini sog'lom va konstruktiv tarzda boshqarishni ko'rsatishi mumkin. Bundan tashqari, bolalarda ruhiy intellektni rivojlantirish uchun qo'llab-quvvatlovchi va tarbiyalovchi muhitni yaratish juda muhimdir. Maktablar va jamoalar empatiya, hurmat va tushunish madaniyatini rivojlantirishga intilishi kerak, bunda o'quvchilar o'z his-tuyg'ulari va tajribalari haqida ochiqchasiga xavfsiz his qilishadi. Bu tegishlilik va qo'llab-quvvatlash tuyg'usi bolalarga chidamlilikni oshirishga va kuchli ruhiy jihatdan engish ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Ta'lim va modellashtirishdan tashqari, ota-onalar va tarbiyachilar ham bolalarda ruhiy intellektni rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi. Ochiq va halol suhbatlar o'tkazish, bolalarning tashvishlarini faol tinglash, yo'l-yo'riq va yordam ko'rsatish orqali ota-onalar farzandlariga butun hayoti davomida yaxshi xizmat qiladigan kuchli ruhiy poydevorni shakllantirishga yordam berishlari mumkin. Bundan tashqari, bolalarni san'at, musiqa, drama yoki sport kabi his-tuyg'ularni ifodalash va bog'lanishni rag'batlantiradigan tadbirlarda ishtirok etishga undash ham ularning ruhiy intellektini rivojlantirishga yordam beradi. Ushbu tadbirlar bolalar uchun xavfsiz va qo'llab-quvvatlovchi muhitda o'z his-tuyg'ularini kashf qilish va ifoda etish uchun ijodiy imkoniyat yaratadi.
Xulosa qilib aytganda, yosh avlodda ruhiy aqlni tarbiyalash ularning umumiy rivojlanishi va farovonligi uchun juda muhimdir. Magistratura talabalari sifatida biz bolalarni his-tuyg'ularini
boshqarish, samarali muloqot qilish va mustahkam munosabatlar o'rnatish uchun zarur bo'lgan ko'nikmalar va vositalar bilan jihozlash muhimligini tushunamiz. Ijtimoiy-emotsional ta'limni ta'limga kiritish, ijobiy xulq-atvorni modellashtirish, qo'llab-quvvatlovchi muhit yaratish va bolalarni ruhiyotlarni ifodalashga yordam beradigan faoliyatga jalb qilish orqali biz kelajak avlodni yanada empatik, bardoshli va ruhiy jihatdan aqlli kelajak sari yo'naltirishimizga yordam bera olamiz. Aynan shu sa'y-harakatlar orqali biz yoshlarimiz hayotini, umuman, dunyoni chinakamiga o'zgartirishimiz mumkin. "Ma'naviy barkamol avlodni tarbiyalashning samarali yo'llari" kontseptsiyasi nafaqat ilmiy bilimga ega, balki ruhiy va ma'naviy jihatdan yetuk shaxsni tarbiyalash muhimligini ta'kidlaydi. Tanqidiy fikrlash, empatiya, axloq, o'sish tafakkuri, ijodkorlik va o'rganishga bo'lgan muhabbatga e'tibor qaratish orqali o'qituvchilar jamiyatga ijobiy hissa qo'shadigan va to'laqonli hayot kechiradigan shaxslarni shakllantirishga yordam beradi. Ana shunday samarali ta'lim yo'llari orqali biz kelajak avlodning muvaffaqiyati va farovonligini ta'minlashimiz mumkin.
REFERENCES
1. S.Qurbonov, Didaktik o'yinlar. Urganch.2011. 10-11-betlar
2. Ergasheva,D.(2022). Development of Pedagogical Values in Children. EUROPEAN MULTIDISCIPLINARY JOURNAL OF MODERN SCIENCE. 449
3. https://uzsmart.uz/library/view/66327.html
4. https://arxiv.uz/uz/documents/slaydlar/pedagogik-psixologiya/didaktik-o-yinlar
5. https://fayllar.org/reja-badiiy-asar-ustida-ishlash-bosqichlari.html
