МАКТАБДАГИ ТАРБИЯВИЙ ИШЛАР ВА ТАЪЛИМ КЛАСТЕРИ: ТАЖРИБАСИ ХДМДА МУАММОЛАРИ СИНГАПУР ТАЪЛИМ ТИЗИМИ
МИСОЛИДА
Гофур Бобоназарович Холмуминов
Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика университети "Факулътетлараро ижтимоий фанлар" кафедраси укитувчиси E-mail: [email protected]
"Агар мендан сизни нима кийнайди?" деб сурасалар фарзандларимизнинг таълим ва тарбияси деб жавоб бераман.
Шавкат Мирзиёев
АННОТАЦИЯ
XXI аср ахборотлашган жамият асрида мактабдаги тарбиявий ишлар ва таълим кластери тахлил килиш бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири булиб келмокда. Хаётимизнинг турли сохдларида ахборот коммуникатция ва компьютер технологияларининг кириб келиши ва жадал ривожланиш йулига утиши жамиятимизга ижобий таъсир килмокда. Бунинг натижада инсоният ахборотлашиш сохдсида инкилобий узгаришлар даврини бошидан кечирмокда. Шунинг учун хозирги ёшларнинг таълим ва тарбиявий ишларини Сингапур таълим тизими мисолида тахлил килишга карор килдим.
Калит сузлар: Кластер, агломерацияси, индустриал, ахборот, коммуникация, конструкторлик, технология, концепция, инновацион FOялар
АННОТАЦИЯ
В век информационного общества XXI века анализ воспитательной работы и образовательного кластера в школе является одной из актуальных проблем современности. Внедрение и стремительное развитие информационно-коммуникационных и компьютерных технологий в различных сферах нашей жизни оказывает положительное влияние на наше общество. В результате человечество переживает период революционных изменений в сфере информации. Поэтому я решил проанализировать образовательную и воспитательную работу современной молодежи на примере сингапурской системы образования.
Ключевые слова: Кластер, агломерация, промышленность, информация, связь, строительство, технологии, концепция, инновационные идеи
769
April 24, 2024
ANNOTATION
In the age of the 21st century information society, the analysis of educational work and educational cluster in the school is one of the urgent issues of today. The introduction and rapid development of information communication and computer technologies in various areas of our life has a positive effect on our society. As a result, humanity is experiencing a period of revolutionary changes in the field of information. Therefore, I decided to analyze the educational and educational work of today's youth on the example of the Singaporean education system.
Keywords: Cluster, agglomeration, industrial, information, communication, design, technology, concept, innovative ideas
Бугунги кунда Узбекистан Республикаси Президента томонидан ёшлар ва хотинкизлар бандлигини ошириш, уларни даромад манбаи билан таъминлаш, ёшларни замонавий касб эгаллашлари, умумий урта таълим муассасаларида касбга йуналтириш ишларини янада жойлантириш хамда янги профессионал таълим тизимининг стратегияси, асосий устувор вазифалари белгилаб берилди. Тизимнинг янги стратегияси мохияти шуки, профессионал таълим муассасаларида тахсил оладиган хар бир ёш, хар бир шахс хаётда уз урнини топиши, аввало, узи даромад килиши, шу оркали иктисодий юксалишга хизмат килиши, уз мехнати билан хаёти фаровонлигини таъминлаб, пировард натижада жамият ривожланишига муносиб хисса кушиши лозим. Демак "Кластер" атамаси французча суз булиб узбекча таржимаси "панжа", "бош", "боFлам", "гурух", "тупланиш", "турFун" маъноларини беради. Кластер назарияси XIX асрда дастлаб немис иктисодчиси Иоган Генрих фон Тюнен ва унинг издошлари В.Лаунхард хамда А.Веберлар томонидан илгари сурилган. А.Маршалл узининг "Иктисодиёт фани принциплари" ишида тадкикот объекти тарзида шахар агломерацияси ва индустриал худудларни танлаб, утказган тадкикотларида самарадорлик ва ишлаб чикариш географик локализацияси узаро боFликлигини баён этган.
Шу сабабдан хозирги кунда мактабларда таълим кластери ута мухимлиги ва унда курилган натижалар кандай эканли бугунги куннинг долзарб масаласи эканлиги хаммамизга маълум. Шунинг учун Сингапур таълим кластери мисолида куриб чикишга карор килдим.
Мактабдаги тарбиявий ишлар ва таълим кластери иктисодий ва илмий-техник тараккиётнинг хал килувчи омили, жамиятнинг ижтимоий тузилмасини шакллантириш, унда ижтимоий макомларни таксимлаш механизми хисобланади. Айни пайтда хорижий давлатларда таълим тизимини ривожлантириш ва такомиллаштириш оркали юксак билим ва куникмаларга эга кадрларни тайёрлашга алохида эътибор каратилаётганлигидан хам англаш мумкин. Таълимга улкан сармоя киритиб, юксак натижаларга эришаётган давлатлардан бири -
April 24, 2024 |
https://nuu.uz/ International Conference
Сингапурдир. Сингапур Буюк Британия мустамлакаси булган даврда унинг саноати асосан минерал ёкиети ва кишлок хужалик махсулотларини кайта ишлашга ихтисослашган эди. Шунга карамай, уша даврдаёк таълим тизимини ривожлантиришга катта эътибор каратилди. Сунгги йилларда мамлакат ва хориж олий укув юртларида илм-фаннинг энг замонавий йуналишлари ва илFор технологиялар сохасида мутахассислар тайёрлаш устувор вазифалардан бирига айланди. Ушбу чора-тадбирлар натижасида Сингапур илмий-техник ривожланиш сохдсида жахонда етакчи мамлакатлардан бирига айланди. Айни пайтда бу мамлакат ер шарида 10 минг киши хисобига олимлар купчиликни ташкил этадиган беш мамлакат каторидан жой олган. Сингапур ялпи ички махсулотга нисбатан илмий-тадкикот ва тажриба конструкторлик ишларига маблаF сарфлаш даражаси буйича узининг собик мустамлакачиси Буюк Британиядан хам олдинда туради. Сингапурда умумий таълим тизими хакида тухталганда куйидагиларга эътибор каратиш лозим. Сингапур умумий таълим тизими уч боскичдан иборат. Мамлакат маъмурий жихатдан 4 та таълим худудига булинган булиб, хар бир худуд 7 та мактаб кластеридан иборат. Х,ар бир кластер уртача 12-14 бошланFич ва урта мактабни уз ичига олади. PIRLS тадкикотида (Ифодали укиш ютукларини урганувчи халкаро тадкикот ташкилоти) Сингапур ахолисининг саводхонлиги дунёдаги энг юкори курсаткичлардан бири хисобланади. Сингапур мактабларининг укувчилари 1995 йилдан буён математика ва табиий фанлар TIMSS (математика ва табиий фанлар буйича тенденциялар) буйича халкаро билимлар имтихонларида дунёдаги энг яхши натижаларни курсатмокда. Шу уринда, Сингапур таълим тизимининг тараккий этишида, давлат томонидан мустакилликка эришган пайтдан бошлаб олиб борилган ислохотларни урни бекиёслигини таъкидлаб утиш лозим.
1961 йилдан 1991 йилгача Сингапур хукумати мактаб тизимининг мустакиллиги ва мослашувчанлигини оширишга, шунингдек, таълим сиёсатини мамлакатни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш даражасини оширишга йуналтириш, ёшларнинг ижодий кобилиятларини ривожлантириш учун зарур шарт-шароитларни яратишга йуналтирилган катор ислохотларни амалга оширди. Ислохотларнинг яна бир максади, таълим жараёнининг мохияти нафакат болалар миясини турли хил фан билимлари билан тулдириш булмай балки ёшларни хаётий куникмалар-масъулият, узаро ёрдам хисси, ишга мухаббат, кизикувчанлик, жасорат ва мослашувчанликни шакллантириш эди. Сингапурда укувчиларни мактабга кабул килиш 6 ёшдан бошланади. БошланFич мактабда талабалар математика, инглиз тили, этика, мусика ва жисмоний тарбия каби фанлардан асосий билимларни олади. 6-синф охирида улар урта мактабда укишни давом эттиришга рухсат берувчи PSLE якуний имтихонини топширадилар. Маълумот урнида айтиш керакки, PSLE имтихонлари миллий имтихондир. Имтихон инглиз,
April 24, 2024 |
https://nuu.uz/ International Conference
она тили, математика ва табиий фанлар буйича укувчиларнинг билим даражасини текширишга каратилган. Урта умумий таълим 4 йил давом этади. Ушбу боскичда талабалар техник сохани, бухгалтерия хисоби, шунингдек давлат ва хорижий тилларини урганишга ихтисослашган йуналишлардан бирини танлашлари мумкин. Бу боскичдан сунг умумтаълим мактаблари битирувчилари техникумларга (3 йиллик) ёки техник институтларга (укиш муддати - 2 йил) укишга кабул килинади. Талабалар ушбу укув даргохларида куйидаги сохаларда мутахассисликларни олишлари мумкин: мухандислик, алока, ракамли технологиялар, биотехнология ва бухгалтерия хисоби. Укишни тугатган битирувчиларга ишга жойлашиш имконини берадиган диплом берилади. Шунингдек бу боскичдан сунг битирувчилар Олий таълим муассаларида хам укишларини давом эттиришлари мумкин. Сингапур таълим тизимида ахборот-коммуникация технологиялари (АКТ) мухим рол уйнайди. Бу талабалар уртасида инновацион FOяларни ривожлантиришга ва улар уртасида хамкорликни кучайтиришга ёрдам беради. Сингапур мактабларини компьютер билан жихозлаш даражаси уртача 5 та талабага битта компьютердан иборат. Шу билан бирга мактабларнинг 95% интернет тармоFига уланган. Бу укитувчилар ва талабалар орасида тажрибалар алмашиш имкониятини беради. Сингапурда бошланFич мактаб мажбурий ва пуллик хисобланиб, таълим харажати ойига 9,4 А^Ш доллар ва йилига бир марта туланадиган 79,4 А^Ш долларни ташкил килади. Урта таълим учун ота-оналар хар ойда 14,4 доллар ва хар йил учун бир марта 115,5 доллар тулайди. Университетгача булган давр таълими учун харажат ойига 19,5 долларни ва йилига бир марта туланадиган 158,8 долларни ташкил этади. Шу уринда умумтаълим мактабларини молиялаштириш масаласига хам тухталиб утсак. Сингапурда давлат томонидан ажратиладиган барча маблаFлар, шунингдек, укув туловлари мактаб фондига тушади. Кластер рахбарлари мунтазам равишда оммавий ахборот воситалари оркали келиб тушган маблаFларни ва барча харажатларни нашр этадилар. Мактабларда укувчиларнинг ота-оналари билан фаол хамкорлик йулга куйилган. "Ота-она ва мактаб хамкорлиги" деб номланган махсус дастур доирасида куйидаги ишлар амалга оширилади: а) укувчилар учун кулай шароит яратишда ота-оналарга ёрдам; б) мактаб ва ота-оналар уртасида самарали маълумот алмашиш; в) турли хил тадбирларни хамкорликда ташкил этиш, масалан, мактаб нашрлари, ота-оналар иштирокидаги конференциялар ("мактаб-укувчи-ота-она" занжири); г) мунтазам равишда ота-оналарга укувчиларнинг фанларни узлаштирганлиги туFрисидаги ахборотни, хисоботларни такдим этиш. Бу эса уз навбатида укувчини назорат килиш имконини беради ва унинг укишини яхшилаш учун таъсир утказади ("кайта алока" тизими); д) мактаб карорларини кабул килиш жараёнида ота-оналарни жалб килиш. Сингапур таълим тизимининг асосий афзаллиги - укитувчилар таркибини танлашдир. Мамлакатда укитувчилар малакасини ошириш сохасида Миллий
April 24, 2024 |
https://nuu.uz/ International Conference
таълим институти (МТИ) фаолият юритмокда. Ушбу институтда укитувчиларни учта йуналиш буйича кайта тайёрлаш курслари мавжуд: 1) профессионал укитувчилик; 2) таълим вазирлигида фаолият юритувчи мутахассис; 3) мактаб маъмурияти бошлиFи. Бундан ташкари, институт дунёдаги энг яхши педагогик амалиётларни тахлил килиш буйича фаол тадкикот ишларини олиб боради. Таъкидлаш жоизки, ушбу институт мамлакатдаги малакали педагогик кадрлар тайёрлаш буйича ягона институтдир. Таълим вазирлиги урта мактаб битирувчилари орасидан энг иктидорларини укитувчилик касби учун танлаб олади. Улар укитувчи иш хакининг 60 фоизига тенг булган стипендия олишади ва камида уч йил давомида педагогик билим берилади. Бундан ташкари, Сингапурнинг мактабларида тажрибали укитувчилар янги келган укитувчиларни "шогирдликка"га олиш, мураббийлик тизими ташкил этилган. Шуни таъкидлаш жоизки, Сингапурда укитувчилар давлат хизматчилари хисобланади. Таълим вазирлиги бюджети Мудофаа вазирлигидан кейин иккинчи уринда (ЯИМнинг 5%) туради. Х,ар йили таълим сохасига тахминан 12,9 миллиард доллар сарфланади. Бу давлат умумий бюджетининг (68,6 миллиард доллар) 18,7% ини ташкил килади. Мамлакатда ахолининг саводхонлик даражаси 96% ни ташкил килади. Сингапурдаги укитувчиларни куллаб-кувватлаш тизими уларга уз-узини ривожлантириш учун кенг имкониятларни такдим этади. Жумладан, барча укитувчиларнинг 35 фоизи хар йили рахбар лавозимига сайланади. Уктувчилар орасидан етакчилик кобилиятига эга булганлари хар йили янги рахбарлик лавозими учун кайта тайёрлов курсларида укиш учун жунатилади. Мактаб директорлари лавозимига тасдикланганидан сунг, улар Директорлар Академиясида икки йиллик укув дастурини якунлашади. Дастлабки укув йилида етакчилик фазилатларини шакллантириш, иккинчи йили, мактабларни бошкаришни урганиш учун амалиёт уташни уз ичига олади. Бундан ташкари, булажак рахбарлар хорижий давлатларга 6 хафтага юборилади. Хорижга сафар килиш билан боFлик барча харажатлар тулик давлат томонидан копланади.
Хулоса килиб айтадиган булсак, хозирги кунда мактабларда таълим кластери ута мухимлиги ва унда курилган натижалар кандай эканли бугун Сингапур таълим кластери мисолида куриб чикдик. Шу билан бирга мунтазам хориж тажрибасини урганиб боришади ва тадкик килишади. Мамлакат тараккиёти учун кадрлар тайёрлашда урта мактаб тизими мухим урин тутишини инобатга оладиган булсак, хозирги кундаги Узбекистондаги таълим тизимини яхшилаш борасида хориж тажрибаларини урганиш ва халкаро стандартларга жавоб берадиган тизим яратиш мухим ахамият касб этади.
773
April 24, 2024
National University of Uzbekistan Current Issues and Modern Trends of Social and Humanitarian Sciences
Национальный университет Узбекистана Современные тенденции и актуальные вопросы социально-гуманитарных наук
^'zbekistan^illiyuniversiteti
REFERENCES:
1. Узбекистон Республикасининг 2020 йил 23 сентябрдаги "Таълим туFрисида"ги ^онуни
2. Узбекистон Республикаси Президентининг "Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида" 2019 йил 6 сентябрдаги ПФ-5812-сон Фармони.
3. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси// Халк сузи, 2020 йил 24 январь.
4. Мирзиёев Ш.М. Узбекистон Республикаси Президента Шавкат Мирзиёевнинг Укдтувчи ва мураббийлар кунига баFишланган тантанали маросимдаги нутки 2020 йил 30 сентябрь.
5. httр://www.lex.uz - Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг конунчилик хужжатлари сайти.
6. Абдурахмонов ^.Х. Мехнат иктисодиёти: назария ва амалиёт. Дарслик. ^айга ишланган ва тулдирилган 3-нашри. - Т.: Узбекистон Республикаси Фанлар академияси "FAN" нашриёт давлат корхонаси, 2019. - 140-б.
7. Абдурахмонов ^.Х. Инсон тараккиёти. Дарслик. - Т.: «Fan va texnologiya», 2013 йил. - 476 б.
8. http://www.edu.uz - Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлигининг сайти
9. Холмуминов Fофур Бобоназарович. (2021) Buyuk faylasuflar qarashlarida "bilim" va "e'tiqod" tushunchalarining differensiatsiyasi a.cademic research in educational sciences volume 2 | issue 3 | 2021issn: 867-876 b.
10. Т.Суннатов. (2023). Badiiy uslublarni yaratilishida estetik nazariyaning o 'rn. academic research in educational sciences, 5(nuu conference 2), 640-646.
774
April 24, 2024