CC BY
13MAKTAB O'QUVCHILARINING DARS MASHG'ULOTLARINI O'ZLASHTIRISHINI FAOLLASHTIRUVCHI MUHIM OMILLAR
ABDUMANNOPOV M.M.
FarDU, matematika kafedrasi o'qituvchisi,
AXMEDOV O.U. FarDU, matematika kafedrasi o'qituvchisi,
TO'LQINBOYEV T. FarDU, matematika kafedrasi o'qituvchisi.
AZIZOV M.
FarDU, matematika kafedrasi o'qituvchisi.
d https://doi.org/10.24412/2181-2993-2022-2-165-169
Ushbu maqolada maktabda fanlarni o'zlashtirishni faollashtiruvchi ANNOTATSIYA muhim vositalar, kerakli faollikni ta'minlash uchun sinf va uyda
o'quvchilarning mustaqil ishlarini, vazifalarini mustaqil bajarishlariga erishish bo'yicha tavsiyalar berilgan xamda masalalar yechishning eng muhim bosqichlari bayon qilingan.
Kalit so'zlar: To'g'ri va teskari proporsional tushunchalar, simmetriklik, proporsiya, o'xshashlik tushunchasi, aylana uzunligi, doira yuzi.
In this article, important tools for activating learning of subjects at ABSTRACT school, recommendations for achieving the independent performance of
students' work and tasks in the classroom and at home in order to ensure the necessary activity, and the most important stages of problem solving are described.
Key words: True and inverse proportional concepts, symmetry, proportion, concept of similarity, length of a circle, surface of a circle.
f
\ i ~. i ii /
KIRISH (Introduction)
Respublikamizda ta'lim mazmunini modernizatsiyalash bugungi kun talablaridan biridir. Ma'lumki, integratsiyalashuv sharoitida yangi texnologiyalarni joriy etilishini hayotning o'zi, Ilmiy-tehnikaviy taraqqiyot talab etmoqda.''Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi ''da ''o'quv-tarbiyaviy jarayonini ilg'or pedogogik texnologiyalar bilan taminlash'' ning ikkinchi va uchinchi bosqichlarda bajariladigan jiddiy vazifalardan biri sifatida belgilangan.Uzluksiz ta'lim jarayonida ishlash o'qituvchidan juda kata pedagogic-psixologik,ilmiy-metodik,madaniy-
165
> www.birunijournal.uz
ma'naviy tayyorgarliklarni talab qiladi.Shunga asoslangan holda o'quv-bilim jarayonini innovatsion tamoyillar orqali vujudga keltirish integratsiyalashuv jarayonida rivojlantirishning asosiy shartidir. Mamlakatimizning birinchi prezidenti I.A.Karimov bejizga "Ta'lim O'zbekiston xalqi ma'naviyatiga yaratuvchilik faoliyatini baxsh etadi.O'sib kelayotgan avlodning barcha eng yaxshi imkoniyatlari bunda namoyon bo'ladi.Kasb-kori, mahorati uzluksiz takomillashadi'',-deb chuqur ma'no fikrlarini ya'ni ta'lim tushunchasini umumiy nuqtai nazardan ta'rifladi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR (Discussion and results)
Ta'lim sifatini oishirishni ta'minlovchi eng muhim omillardan biri sifatida o'quvchilarda fanga qiziqishni orttirish va ularning darslardagi faolligini oshirish va tushuniladi. Faollik holati sustlikka qarma-qarshi qo'yiladi va u o'quvchilarning ular oldiga qo'yilgan misol va masalalarni echish uchun harakat qilishlari, aqliy imkoniyatlarini ishga tushirish tushuniladi. Bunda o'quvchilar irodasi ishga tushiriladi, o'zi qilgan ishdan mamnunlik his qiladilar.
O'quvchilar darsda faol qatnashib ma'lum yutuqlarga erishsalar, bu jarayonda egallangan bilim va ko'nikmalar bir umrga ularning xotiralarida qoladi.
Fanlarni o'zlashtirshni faollashtirish uchun o'qituvchida bir qator vositalar mavjud, ulardan yetakchilari quyidagilar:
I. Imkoni boricha har bir mavzu va har bir bo'limni boshlashdan avval savollar, muammolarni qo'yish lozim. Muammoni qo'yishda mavzuning asosiy maqsadi, vazifalarini qisqacha tushuncha berishi kerak. Bu kabilar sinfda qo'yilgan masalaga qiziqishni orttiradi.
1. Kasr va manfiy sonlarni kiritishda, ba'zi masalalarni hal qilishda natural sonlarning yetarli bo'lmay qolishi, chunonchi o'lchash ishlari natijalari doimo butun son bo'la olmasligini aytish lozim. Shu kabi ishlarni irratsional sonlarni, mavhum sonlarni kiritishda ham qo'llaniladi.
2. To'g'ri va teskari proporsional tushunchalarini ".....marta orttirish yoki marta
kamaytirish tushunchalari berish, uni boshqa funksional bog'lanishlaridan farqlay olishni kiritish kerak. [1-14]
3. Uchburchakning boshqa ko'pburchaklardan farqi: uning tomonlari tengligidan bu tomonlar qarshisidagi burchaklar tengligi kelib chiqadi. Unga teskari fikr esa o'xshashlik tushunchasiga olib keladi.
4. Simmetriklik, proporsiya, o'xshashlik tushunchalarini kiritishdan avval tabiatda uchraydigan xossalar (ya'ni daraxt barglari, gullar va hokazolar)ni va arxitektura, rassomlik, xaykaltaroshlik asarlaridagi simmetrik, proporsiya, o'xshashlikni ko'rsatish lozim.
Masalan:
166
www.birunijournal.uz
5. Aylana xossalari uni to'g'ri chiziq bilan solishtirishda yaqqol ko'zga tashlanadi. Shuningdek aylanani boshqa egri chiziqlar (ellips, giperbola, sinusoidal, spiral) bilan maromda ozgina tanishtishtirish va ular bilan solishtirish lozim.
6. Ikkinchi darajali (umuman olganda yuqori tartibli tenglamalar) tushunchasini kiritishda (x-a)(x-ß)=0 ko'rinishdagi sodda tenglamalar, ya'ni
x2 - (a + ß)x + aß = 0
ko'rinishdagi tenglamalar ikkita ildizga ega ekanligini ko'rsatish lozim.
7. "Uchburchakdagi metrik munosabatlar" birinchi marta bu uchburchakning 2 ta elementi bo'yicha 3-elementni analiktik (grafik usulga qarshi) usulda topishda duch kelinadi.
Ko'rsatkichli funksiyaning xossalarini arifmetikada o'rganilgan "To'g'ri yoki noto'g'ri kasrni natural darajaga ko'tarilganda u mos holda u to'g'ri kasr, noto'g'ri kasrligicha qoladi" va "Agar darajaning asosi to'g'ri (birdan farqli noto'g'ri) kasr bo'lsa daraja ko'rsatikich ortgan sari kasr (kamayadi) o'sadi"
8. Ularning umumlashmasi sifatida keltirish mumkin.
9. Aylana uzunligi, doira yuzi tushunchalarini (9-sinfda) o'tishda Arximed va uning ishlari haqida uning "ketma-ket yo'qotish" usuli haqida qisqacha ma'lumotlar berishlari lozim.
10. Kompleks sonni kiritishda esa haqiqiy sonlarni tasvirlovchi sonlar o'qidan tekislikka o'tish ya'ni tekislikdagi har bir nuqtasiga bitta kompleks son mos qo'yiladi.
11. Geometrik yoy va geometrik burchak tushunchalaridan arientirlangan yoy va arientlangan burchak tushunchasiga o'tish geometrik kesmadan vektorga o'tish tushunchasiga analogiya bo'ladi.
12. "Shakllarning o'xshashligi" mavzusi (VI va VII sinflardagi) bir xil shakldagi ammo turli o'lchamlarga ega shakllarni qarash bilan boshlanadi. So'ngra o'quvchilar ikkita ko'pburchakning burchaklari teng ekanligidan, uning tomonlari proporsionalligi kelib chiqmaydi. Bu nuqtai nazardan, uchburchak istisno. Uchburchaklar o'xshashligi to'g'ri va teskari teoremalar, ya'ni burchaklar tengligi va tomnlar proporsionalligi haqidagi teoremalar keltiriladi.[15-28]
II. Fanlarni o'zlashtirshni dars davomida faollashtirishda muvaffaqiyatlarga erishish uchun analitik - sintetik usuldan foydalanish zarur. Bu usul o'qituvchidan darsgacha bo'lgan chuqur va har tomonlama tayyorgarlikni va pedagogik mahoratni talab etadi. Kursning ayrim mavzularini analitik - sintetik usuda o'tish bu mashaqqatli, ammo qiziqarli bo'lib, u o'qituvchidan ijodiy yondashuvni talab etadi. Bunday metodik ishlanmalar tarkibida savollar sistemasi bo'lishi lozim. Bu savollar
167
www.birunijournal.uz
sistemasi dars jarayonida o'qituvchilarga berilganda sinf faol bo'ladi va savollarga javob berilganda mavzu har tomonlama to'liq bo'lishi kerak.
XULOSA (Conclusion)
Kerakli faollikni ta'minlash uchun sinf va uyda o'quvchilarning mustaqil ishlarini, vazifalarini mustaqil bajarishlariga erishish lozim. Shuning uchun o'qituvchi o'quvchilarda ijodiy va amaliy ishlarni mustaqil bajarishga ishtiyoq uyg'otishi kerak. Bunda o'qituvchi o'quvchilarga "ko'mak" bermasligi kerak.
REFERENCES
1. Azizxo'jaeva N .O'qituvchi mutaxassisligiga tayyorlash texnologiyasi.- T. 2000
2. Alixanov S. Matematika o'qitish metodikasi. - T: O'qituvchi, 1993 y.
3. Samatov, B. T. (2020). The strategy of parallel pursuit for differential game of the first order with Gronwall-Bellman constraints. Scientific Bulletin of Namangan State University, 2(4), 15-20.
4. Тажиахматович, C. Б. (2021). ЗАДАЧА УБЕГАНИЯ ДЛЯ ДИФФЕРЕНЦИАЛЬНЫХ ИГР ПЕРВОГО ПОРЯДКА С ОГРАНИЧЕНИЕМ ГРОНУОЛЛА-БЕЛЛМАНА. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MATHEMATICAL THEORY AND COMPUTER SCIENCES, 2(6), 1-5.
5. Ne'matov, I., & Axmedov, O. (2021). BOULE FUNCTION AND ITS INTERPRETATION. Scientific Bulletin of Namangan State University, 3(3), 8-12.
6. Axmedov, O. U., & Abdumannopov, M. M. (2022). GRONUOLL-BELLMAN CHEGARALANISHLI BIRINCHI TARTIBLI DIFFERENSIAL O'YIN UCHUN PARALLEL QUVISH STRATEGIYASI. FORMATION OF PSYCHOLOGY AND PEDAGOGY AS INTERDISCIPLINARY SCIENCES, 1(10), 324-326.
7. Muhammadsodiq, A. (2022). Game Theory as a Theory of Conflicts. International Journal of Culture and Modernity, 17, 123-126.
8. Ahmedova, U. Y. Q., & Axmedova, M. U. B. Q. (2021). Vatanim Surati. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 7(11), 877-883..
9. Farkhodovich, T. D. (2022). Critical Thinking in Assessing Students. Spanish Journal of Innovation and Integrity, 6, 267-271.
10. Qizi, A. U. Y., & Qizi, A. M. U. B. (2021). Research On Hydronyms and Their Importance.
11. Уринов, А. К., & Абдуманнопов, М. М. ОБ ОДНОЙ ГРАНИЧНОЙ ЗАДАЧЕ ДЛЯ ИНТЕГРО-ДИФФЕРЕНЦИАЛЬНОГО УРАВНЕНИЯ ВТОРОГО ПОРЯДКА. УЧЕНЫЙXXI ВЕКА, 4.
168
www.birunijournal.uz
12. Абдуманнопов, М. МАВ^УМ АРГУМЕНТЛИ БЕССЕЛЬ ФУНКЦИЯСИ КДТНАШГАН УЗГАРМАС КОЭФФИЦИЕНТЛИ ИНТЕГРО-ДИФФЕРЕНЦИАЛ ТЕНГЛАМА УЧУН ИНТЕГРАЛ ШАРТЛИ МАСАЛА.
13. Абдуманнопов, М. ИККИНСНИ ТАРТИБЛИ ОДДИЙ ДИФФЕРЕНTSИАЛ ТЕНГЛАМА УСНУН БИTSАДЗЕ-САМАРСКИЙ ВА БИРИНСНИ ТУР ИНТЕГРАЛ SHАРТЛИ МАСАЛА.
14. Абдуманнопов, М. М. ИНТЕГРАЛ ОПЕРАТОР КАТНАШГАН ИККИНЧИ ТАРТИБЛИ ИНТЕГРО ДИФФЕРЕНЦИАЛ ТЕНГЛАМА УЧУН ИНТЕГРАЛ ШАРТЛИ МАСАЛА. КАРШИДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТЕ, 121.
15. Abdumannopov, M. (2017). ODDIY DIFFERENSIAL TENGLAMA UCHUN INTEGRAL SHARTLI BIR MASALA HAQIDA Abdumannopov MM Farg'ona davlat universiteti. TOSHKENT SHAHRIDAGI TURIN POLITEXNIKA UNIVERSITETI, 57.
16. ABDUMANNOPOV, M. (2018). Problem with Bitsadze-Samarski and integral conditions for an ordinary differential equation. Scientific journal of the Fergana State University, 1(3), 10-13..
17. ABDUMANNOPOV, M. (2019). Problem with integral condition for integro differential equation with constant coefficient of Bessel's function included imaginary argument. Scientific journal of the Fergana State University, 1(6), 21-24.
18. Urinov, A. K. (2019). A PROBLEM OF BITSADZE-SAMARSKI FOR AN INTEGRAL-DIFFERENTIAL EQUATION. Scientific-technical journal, 22(1), 110113.
19. Мадрахимов, А. Э. (1981). Оценки функции концентрации для линейной комбинации порядковых статистик. Изв. АН Узб., Серия физ.-мат. наук, (5), 1217.
20. Мадрахимов, А., & Кукиева, С. ПРЕДЕЛЬНЫЕ СВОЙСТВА ПОРЯДКОВЫХ СТАТИСТИК. FarDU. ILMIYXABARLAR, 5.
21. Madrahimov, A. E. (2019). Estimation of the function of consentration for an ordered statistics. Scientific journal of the Fergana State University, 2(4), 6-12.
22. МАДРАХИМОВ, А., & СТАТИСТИК, П. (1979). Пусть X, X,..., x,— выборка объема п из независимых и оди-Х. Izvestiia: Seriia fiziko-matematicheskikh nauk.
169
www.birunijournal.uz
