CC BY
12>q )> d )> :>
"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7
MAHALLIY XOMASHYOLAR ASOSIDA OLINGAN SORBENTLARNING
Ж
>
Ca2+ IONLARI BO'YICHA SORBSIYALANISH KINETIKASI
I )>*
Shonazarova Nargiza Ulug'bek qizi
Navoiy davlat pedagogika instituti Kimyo ta'lim yo'nalishi talabasi
Ilmiy rahbar: F.S.To'xtayev https://doi.org/10.5281/zenodo.6942042
$ J > sw> j >
Annotatsiya: Maqolada mahalliy xomashyolar asosida olingan sorbentlarning
CaCl2 tuzi eritmasidagi Ca2+ ionlari bo'yicha sorbsiyalanish kinetikasi keltirilgan.
Suvning kalsiy kationlari Ca2+ kalsiyli qattiqlikni keltirib chiqaradi. Umumiy qattiqlik
kalsiy qattiqliklardan, ya'ni suvdagi Ca2+ kationlarining konsentratsiyalari
yig'indisidan hosil bo'ladi. Buni yo'qotish esa olingan sorbentlar orqali amalga
oshirish mumkin.
X^rtli^ rilni«* о г\г1лап+ nnffiri и 1л опт г ciAfKci\rn I/o I m \ г lin an Im о лп^
Kalit so'zlar: sorbent, qattiqlik, suv, sorbsiya, kalsiy, tuz, eritma, qattiqlik, ion,
>
*
kinetika.
Ш — d,„t ^ ,, ^ — — Ä „„i Ш
»
Ш?
faollashtirish usullarini yordamida faollantirib oqava suvlar tarkibidan organik birikmalarni tozalash texnologiyasini yaratish bo'yicha, quyidagi yo'nalishlarda yechimlarni ilmiy asoslash: yuqori sorbsion xususiyatga ega sorbentlari olish va faollashtirish usullarini asoslash; sorbentlarini sorbsiya izotermalarini tadqiq qilish, ularning fizik-mexanik xususiyatlarini sorbsion qobiliyatini va sorbsion-strukrura xossalarini, tashqi agressiv muhitlarga chidamlilik darajasi hamda g'ovaklari hajmini
nr.r^r.^T rnni bim omn ofi tn,,niflnrli
hajmiy to'yinish nazariyasi tenglamalari yordamida tavsiflash zarur.
Asosiy qism. Suvni yumshatish jarayonlariga nisbatan olganda karbonatli va karbonatsiz qattiqlik bo'ladi. Ca2+ kationlarining suvdagi gidrokarbonat ionlari HCO3 ga ekvivalent bo'lgan qismi keltirib chiqargan qattiqlik karbonatli qattiqlik deyiladi. Boshqacha aytganda, karbonatli qattiqlik kalsiy va magniy gidrokarbonatlarning borligidan bo'ladi. Suv qaynatilganda gidrokarbonatlar parchalanadi, hosil bo'lgan kam eriydigan karbonatlar esa cho'kmaga tushadi va suvning umumiy qattiqligi
J-jt
karbonatli qattiqlik qiymati qadar kamayadi. Shuning uchun karbonatli qattiqlik muvaqqat qattiqlik ham deyiladi. Qaynatilganda kalsiy kationlari Ca2+ karbonat holida cho'kmaga tushadi:
Ca2+ + 2HCO3^CaCO3 +H2O + CO2
(gidroksid-ionlar OH- suv bilan HCO3 ionlarning o'zaro ta siri hisobiga hosil bo'ladi:
HCO3 + H2O ~ H2CO3 + OH"
>> ¡>
>q ] i )> >
u>,* ^ t<ns
>>
* : > >>
#<b>
J>
;>q > > ♦g*
+H )>
! >5> )
"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7
Qattiqlikning suv qaynatilgandan keyin ham qiladigan qismi karbonatsiz qattiqlik deyiladi. U suvda kuchli kislotalarning, asosan sulfatlar va xloridlarning kalsiyli va magniyli tuzlarining miqdori bilan aniqlanadi.
Suvlarni qattiqligini yo'qotish uchun mahalliy xomashyolar asosida olingan sorbentlar orqali tozalash maqsadida sorbentning CaCl2 tuzi eritmasi tarkibidagi Ca2+ ionini sorbsiya qilishi sinab qo'rildi.
Sinov natijasida shu aniqlandiki, BAU-A2 markali sorbent bilan solishtirib ko'rilganda Aylant daraxti asosida olingan aktivlangan sorbentning sorbsion xususiyati yaqinligini 1-rasmda ko'rishimiz mumkin.
î 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 o
"BAU-A2 •Aylant
10
20
30
40
50
60 vaqt. t. min
^ >
W »
m
j
! >>
pi j>
i ml
>>q >
] >4»
»q i>
Qj^f^S).
^¡^rr.^ ,--
166
jW^ y
q m*
»
mg
1M;
1-rasm. 30°C haroratda CaCl2 0,1M konsentratsiyali eritmasi muhitida FKSlarning Ca2+ ionini sorbsiyalash kinetikasi
1-rasmdan harorat ko'tarilishi bilan boshlang'ich daqiqalarda Aylant daraxti qipiqlari asosida FKSning sorbsion qobiliyati ordi, boshlang'ich 20 daqiqada harorat 30oC gacha ko'tarilganda kompleksning sorbsion qobiliyati ortdi, keyingi daqiqalarda harorat 40oC ga ko'tarilganda sorbsion qobiliyati yuqori nuqtaga borib, 50-60 daqiqalarda 50oC haroratda sorbsion qobiliyati muvozanat holatga kelganligini ko'rishimiz mumkinki.
Xulosa. Mahalliy xomashyolar asosida olingan sorbentlarning CaCl2 tuzi
9+
eritmasidagi Ca ionlari bo'yicha sorbsiyalanish kinetikasi organilganda metall
9-1-
ionlarini samarali sorbsiya qildi. Demak sorbentdan suvning kalsiy kationlari Ca kalsiyli qattiqlikni keltirib chiqaradigan umumiy qattiqlik kalsiy qattiqliklardan, ya'ni
9+
suvdagi Ca kationlarining konsentratsiyalarini kamaytirishda foydalansak maqsadga muvofiq bo'ladi.
]m > q > >
wi >
]+4> q
>
q
>
m >
>
3M5
>
! Jasw-
2 > > q <;>
ы> >>
*: >
PV
>>
Ы J> 1
Я>
>3» Ы y! J>i> >j*
>
Ы >
! >i>
1 i><#i
1
J>
+И >
$4f
Ж Ш
< j>j:>
Ы p
] Я>
Ы >
i >j>
"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7
Adabiyotlar ro'yxati:
1. Федоров Н.Ф. Реагентная интенсификация процесса парогазовой активации в технологии активных углей / Н.Ф.Федоров, М.А.Андреев, И.В.Андреева // Акт. проблемы теории адс-ции, пор-ти и адс. селект-ти: материалы XIV Всерос. симпозиума с участием иностранных ученых. 26 - 30 апреля 2010 г. - Москва - Клязьма. - 2010. - С. 29.
2. Masharipova M.N., Payg'amov R.A., Kuldasheva SH.A. Daraxt poyasi chiqindilari asosida faollantirib olingan adsorbentlarning fizik xossalari // Инновационные разработки в сфере химии и технологии топлив и смазывающих материалов III международная научно-техническая конференсия, Ташкент, 19-20 сентабр, С. 208-210.
3. Paygamov R.A., Eshmetov I.D., Jo'rayeva F.N., Chinor daraxti asosida faollantirilib olingan adsorbentlarning fizik-kimyoviy taxlillari // Bioorganik kimyo fani muammolari IX Respublika yosh kimyogarlar konferensiyasi materiallari, Namangan, 26-27 aprel 2019 yil, 150-152 b
4. Тарасевич Б.Н. ИК спектры основных классов органических соединений. МГУ имени М.В. Ломоносова, химический факультет,кафедра органической химии. -Москва 2012. 55 с.
5. Тухтаев Ф.С., Негматов С.С., Негматова К.С.,Каримова Д.А., Джалилова И., Садинова О. Исследование кинетики сорбции ионов серебра композиционными полимерными сорбентами. Кимё фанлари доктори, профессор Акбаров Хдмдам Икромович таваллудининг 70 йиллиги хдмда илмий фаолиятининг 45 йиллигига багишланган "Кимёнинг долзарб муаммолари" мавзусидаги Республика илмий-амалий анжумани туплами. 4-5-феврал, 2021. 60 бет.
6. Tukhtayev F.S., Negmatov S.S., Negmatova K.S., Shonazarova N.U., Djalilova I.S., Sadinova O.O. Study of the kinetic properties of the developed composite polymer sorbents in various solutions // Austrian Journal of Technical and Natural Sciences № 11-12 2021 November - December. Pp27-31
q
i Ш
у
i+i >
щ J>
q
*ф>
q
I >j Ы >
q
*4>
m >
i> * q
Ц >p
Щ3>
1'
4 И.)
^¡^rr.^ ,--
"16/
Щ>
q q
4H>
