CC BY
20
Dr Vasilije Mišković,
pukovnik, dipl. in'. Vojna akademija — SNO, Beograd
LOGISTIČKA OPERACIJA -KATEGORIJALNO I POJMOVNO ODRE\ENJE
UDC: 355.42/.43 : 355.41
Rezime:
Logistička operacija kod nas do sada nije definisana, pa je u ovom radu taj pojam bli-'e određen, razgraničavanjem od sličnih pojmova i klasifikacijom. Izdvojeni su konstituensi logističke operacije i njen opsti cilj. Takođe dati su i ciljevi pojedinih vrsta logističke opera-cije. Obrađeni su i uslovi u kojima se mogu odvijati logističke operacije, raspored snaga i sredstava, specifičnosti podrske i obezbeđenja, priprema, organizacija i realizacija logističke operacije.
Ključne reči: operacija, logistika, sistem, podrska.
LOGISTIC OPERATION - ITS DEFINITION AND CLASSIFICATION
Summary:
Since logistic support has not been defined in our country yet, this paper contributes in determining the notion by its differentiation and classification. The constituents and the general aim of logistic operation are pointed out as well as the objectives of its particular types. Conditions under which logistic operations are conducted, distribution of human and material resources, particularities of support and protection, are treated as well as logistic operation preparation, organisation and realisation.
Key words: operation, logistics, system, support.
Uvod
Logisticke operacije su posebna vrsta operacija koje izvodi ili u kojima mo-'e da ucestvuje Vojska Srbije i Crne Gore. Ove operacije imaju znacajne speci-ficnosti u odnosu na druge operacije. U vezi s tim, postoje teškoće u primeni je-dinstvene metodologije, kategorijalno-pojmovnog sistema i terminologije ope-ratike u njenoj teorijskoj razradi. Da bi se ocuvala jedinstvena terminologija, u radu je ucinjen napor da se maksimalno kori-sti opšti metodološki pristup. Postojanje razlicitih vrsta logistickih operacija ogra-
nicava ovo razmatranje na logisticku operaciju kao ratnu kategoriju.
Pojam i vrste logisti~ke operacije
Logisticka operacija kao pojam mo-'e da se razmatra u širem i u'em smislu. Kategorijalno-pojmovno je određujući u širem smislu, mora se uociti da logisticka operacija nije nužno ratna kategorija, jer mo'e da se izvodi i u kriznim situacija-ma. Pod pojmom krizne situacije podra-zumevaju se sve one situacije koje nasta-ju usled raznih uzroka, a za posledicu imaju znacajna odstupanja od normalnog
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 3-4/2004.
263
funkcionisanja celokupnog sistema ili pojedinih segmenata sistema. Krizne si-tuacije nastaju ugrožavanjem bezbedno-sti zemlje, ali i usled elementarnih nepo-goda, tehnicko-tehnoloskih katastrofa i slicno. Međutim, krizne situacije ne mo-raju nužno biti vezane za prostor i terito-riju države da bi se pojavila nužnost iz-vođenja logisticke operacije. Na primer, elementarne nepogode mogu da se dogo-de na teritoriji druge države. U zavisnosti od obima pomoći koja se daje, može da se izvede logisticka operacija shvaćena u sirem smislu. T akođe, logisticka operaci-ja koja nije vezana za teritoriju same dr-žave je ona koja se provodi u mirovnim i humanitarnim snagama.
Logisticka operacija u užem smislu podrazumeva ratnu kategoriju i obuhvata pripreme za rat, rat i neposrednu sanaciju posledica rata.
Pod logistickom operacijom, preli-minarno, može da se podrazumeva najvi-si i najsloženiji oblik aktivnosti raspolo-živih snaga zemlje na materijalno-tehnic-kom obezbeđenju vitalnih sistema i zdravstvenom i humanitarnom zbrinjava-nju ljudi u kriznim situacijama i u ratu. U tom smislu, logisticka operacija se izvodi na određenom prostoru i u određenom vremenu, prema jedinstvenom planu radi ostvarivanja postavljenih ciljeva. Tada se realizuje osnovna delatnost, a sama logisticka operacija relativno samostalno.
Da bi pojam logisticke operacije bio jasno određen, nužno ga je razgraniciti od bliskih i slicnih pojmova. Prvenstve-no, pojam logisticke operacije nužno je razgraniciti od pojma logisticke podrske. Pod pojmom logisticke podrske podrazu-meva se neposredno obezbeđenje neke
osnovne delatnosti cijom se realizacijom dosežu postavljeni ciljevi. Za razliku od logisticke podrske, logistickom operacijom se realizuje osnovna delatnost. Radi boljeg razumevanja, i logisticka operacija mora da ima logisticku podrsku. Treba naglasiti da, u sustini, isti sistem realizu-je i logisticku podrsku i logisticku opera-ciju. Na taj nacin proizilazi da se logistickom operacijom, u stvari, sistem u većini slucajeva bavi sam sobom, sto je u sustini tacno.
Pojam logisticke operacije treba razgraniciti od pojma restruktuiranja sistema koji se prvenstveno odnosi na shvata-nje logisticke operacije u užem smislu. Restruktuiranje sistema predstavlja trajnu promenu strukture sistema i, u većini slu-cajeva, ono se izvodi na sistemu, ali pro-menama nametnutim izvan njega. Nasu-prot tome, logistickom operacijom reali-zuju se promene kojima sistem logisticke podrske sam sebe menja, tako da se do-vodi u povoljniji položaj radi efektivnije, efikasnije, ali i jeftinije realizacije logisticke podrske. Mogućnost realizacije ovako shvaćene logisticke operacije pro-izilazi iz elasticnosti i fleksibilnosti siste-ma logisticke podrske.
U skladu sa navedenim, pojam operacije se prema pojmu logisticke operaci-je odnosi kao rod prema vrsti. U tom smislu, logisticka operacija se može defi-nisati na sledeći nacin: „Logisticka operacija je vrsta operacija u kojoj se osnovna delatnost provodi sa ciljem: zastite ljudskih, materijalnih i infrastrukturnih resursa; uspostavljanja sistema i funkci-ja; neposrednog obezbeđenja materijalnih resursa za funkcionisanje sistema“.
Uvažavajući sve klasifikacije operacija, po svim principima deobe logisticke
264
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 3-4/2004.
operacije se, prema nameni, mogu klasi-fikovati na:
- za{titne logisticke operacije,1
- logisticke operacije za uspostavlja-nje sistema,
- pripremne logisticke operacije,
- sanacione logisticke operacije.
Zastitne logisticke operacije su one
koje se realizuju radi za{tite ljudskih, materijalnih i infrastrukturnih resursa, uz istovremeno ocuvanje funkcije sistema. Primer takve operacije je operacija rase-ljavanja materijalnih sredstava 1999. go-dine pri agresiji NATO-a na SRJ. Tom operacijom izvr{eno je raseljavanje svih vantrupnih rezervi materijalnih sredstava Vojske Jugoslavije.
Logisticke operacije za uspostavlja-nje sistema su one koje se realizuju radi uspostavljanja sistema ili pojedinih funk-cija sistema. Primer takve operacije je prebacivanje svih potrebnih resursa iz ra-znih delova sveta u Saudijsku Arabiju radi formiranja snaga za realizaciju „Pu-stinjske oluje“.
Pripremne logističke operacije su one koje se realizuju radi neposrednog obezbedenja materijalnih resursa za ne-smetano funkcionisanje sistema logisticke podr{ke. Vi{estruko interesantan primer takve operacije je dotur materijalnih sredstava na reku Ha-lo-hsin hoa u Repu-blici Mongoliji iz Sovjetskog Saveza 1939. godine u sklopu pripreme provode-nja ofanzivne operacije radi izbacivanja snaga Japana iz Mongolije. Tada je po principu „ka sebi“ poljskim putevima na udaljenosti od 650 km dotureno 18 000 t artiljerijske municije, 6500 t avionske municije, 15 000 t raznog tekućeg goriva
1 Postoji predlog da se ova grupa logistickih operacija nazove „preventivne logisticke operacije“.
i maziva, 4000 t namirnica svih vrsta, 7500 t cvrstog goriva i 4000 t ostalog te-reta. Za to je bilo potrebno angažovati 3500 kamiona2 i 1400 cisterni. Jedan obrt (tura) trajao je oko 5 dana.
Sanacione logističke operacije su one koje se realizuju radi otklanjanja po-sledica, vraćanja sistema u pocetno sta-nje ili dovodenje sistema u funkciju. Primer takve operacije je operacija vraćanja materijalnih sredstava 1999. godine na-kon agresije NATO-a na SRJ. Tom ope-racijom vraćene su raseljene vantrupne rezerve i disperzirana trupna materijalna sredstva Vojske Jugoslavije i izme{teni proizvodni i remontni kapaciteti.
Ova klasifikacija dovoljna je da se mogu sagledati osnovne vrste logistickih operacija, kao i njihove karakteristike.
Uslovi u kojima se priprema, organizuje i izvodi logistička operacija
Osnovni uslov za izvodenje logisticke operacije je postojanje logistickog sistema koji može da je realizuje. Navede-ni logisticki sistem može da postoji ili da bude formiran samo za realizaciju poje-dine logisticke operacije, ali moraju da postoje snage i sredstva od kojih taj logisticki sistem može biti formiran. Velicina snaga i sredstava je relativna i direktno zavisi od vrste i obima logisticke opera-cije koja se izvodi.
Uslovi izvodenja logisticke operaci-je stalno se izucavaju, prvenstveno radi
2 Pored navedenog, interesantno je da su, zbog nedo-statka transportnih sredstava, bila angažovana i vucna vozila artiljerijskih oruda, iako su jedinice 1. armijske grupe Crvene armije bile u neposrednom dodiru sa Japancima. Poznat je jos samo jedan slucaj da je artiljerija u neposrednom dodiru osta-vljena bez vucnih vozila, u oba slucaja bez posledica.
V OJNOTEHNIČKI GLASNIK 3-4/2004.
265
blagovremene pripreme snaga i sredstava za moguću realizaciju logistickih opera-cija u razlicitim uslovima. Radi lakseg sagledavanja i lakse procene, uslovi se klasifikuju po razlicitim principima deo-be. Najcesće se razvrstavaju na: opste uslove okruženja, uslove realizacije, pro-storne i vremenske uslove.
U opste uslove okruženja svrstavaju se sva stanja, aktivnosti i odnosi u zemlji i van nje, a koji bitno određuju mogućnost planiranja, organizovanja i izvođenja logistickih operacija. Oni treba da omoguće opsti ambijent da bi se mogle izvoditi lo-gisticke operacije. U njih spadaju:
- pravni, koji znace jasno zakonsko određenje stanja u kome se izvodi logisticka operacija;
- politicko-diplomatski, kao stvara-nje optimalne klime i jedinstva u zemlji za izvođenje operacije;
- ekonomski, izražen kroz stvaranje potrebnih materijalno-tehnickih i finan-sijskih uslova;
- mogućnost oslonca i podrske na državne i privredne subjekte.
Uspostavljanjem ovih uslova treba obezbediti povoljan odnos drustva u od-nosu na potrebu da se pripremi, organi-zuje i izvede logisticka operacija.
Uslovi realizacije u kojima će se iz-vrsavati logisticka operacija su raznovr-sni i imaju razlicit uticaj na tok njenog izvrsenja.
U odnosu na stanje, logisticka operacija može da se izvodi: u miru, u kri-znim situacijama i u ratu.
Imajući u vidu vreme otpocinjanja agresije, logisticka operacija može da se realizuje: pre otpocinjanja agresije, u to-ku agresije i nakon agresije.
U odnosu na prethodnu podelu, od-nosno moguće uslove i vreme izvrsenja logisticke operacije, potrebno je da se sa-gledaju:
- vrste rata i cilj agresije: u okviru svetskog, regionalnog ili lokalnog rata, odnosno u agresiji sa radikalnim i/ili lo-kalnim ciljem;
- nuklearno-hemijsko-bioloski uslovi: upotreba konvencionalnog, hemij-skog, nuklearnog i bioloskog oružja;
- vrsta i vid strategijske operacije na ratistu: u uslovima strategijske ofanzive, ili defanzive ili u okviru zajednickih voj-nih i nevojnih operacija (mirovnih, hu-manitarnih i drugih), u okviru svetskih ili regionalnih integracija;
- stepen prevlasti u vazdusnom pro-storu.
S obzirom na vreme izvrsenja mobi-lizacije, logisticka operacija može se izvr-savati: pre izvrsenja mobilizacije, u toku mobilizacije i posle izvrsene mobilizacije.
Pri izvrsenju logisticke operacije pre mobilizacije može se pojaviti problem obezbeđenja potrebnih snaga i sredstava. Zato, tokom njenog izvođenja pre izvrsenja mobilizacije neće dolaziti do pojave grupisanja ljudstva i sredstava, do kojih dolazi pri izvrsenju mobilizacije.
Uslovi izvođenja logisticke operaci-je dodatno se usložavaju uporednim izvr-savanjem: funkcionalnih zadataka, isto-vremenom mobilizacijom logistickog si-stema i mobilizacijom jedinica, dok se osnovne pretpostavke izvođenja menjaju u vremenu.
Prostorni uslovi obuhvataju: reljef i klimu, orografske i petrografske karakte-ristike prostora, oblik i velicinu zone i in-frastrukturu.
266
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 3-4/2004.
Vremenski uslovi bitno uticu na pri-premanje, organizovanje i izvođenje logisticke operacije. Vreme, kao period rata u kojem se priprema, organizuje i iz-vodi logisticka operacija, može presudno uticati na sve ostale uslove. Ono, kao tra-janje, mora se sagledavati, prvenstveno, kao raspoloživo vreme za izvođenje logisticke operacije. Kao deo dana, vreme utice na mogućnost izvođenja pojedinih aktivnosti. S obzirom na meteoroloske uslove, logisticka operacija se može iz-voditi: u povoljnim meteoroloskim uslo-vima i u nepovoljnim meteoroloskim uslovima: visoka temperatura, kisa, sneg, mraz i niska temperatura.
Cilj logisticke operacije
Opsti cilj logisticke operacije, kao ratne kategorije, jeste da se delatnosću si-stema logisticke podrske isti sistem do-vede u najpovoljnije stanje za izvrsenje sopstvenih zadataka.
Ciljevi logisticke operacije, po vr-stama logistickih operacija, mogu biti razliciti.
Ciljevi zastitne logisticke operacije su da se:
- delatnosću delova sistema logisticke podrske zastite njegovi resursi od destrukcije;
- ocuva funkcija sistema logisticke podrske.
Ciljevi logisticke operacije za uspo-stavljanje sistema su da se:
- pripreme svi materijalni i infrastruk-turni resursi za uspostavljanje celokupnog sistema za izvođenje borbenih dejstava;
- dovedu na određeni prostor svi ljudski i materijalni resursi za usposta-
vljanje celokupnog sistema za izvođenje borbenih dejstava;
- uspostavi sistem za neposrednu logisticku podrsku konkretne operacije.
Ciljevi pripremne logisticke opera-cije su da se:
- pripreme svi materijalni resursi neophodni za neposrednu logisticku podrsku izvođenja borbenih dejstava;
- uspostavi sistem za neposrednu logisticku podrsku konkretne operacije.
Ciljevi sanacione logisticke operaci-je su da se:
- otklone posledice borbenih dejstava;
- celokupan podržavani sistem na-kon izvođenja borbenih dejstava dovede u željeno stanje;
- sistem logisticke podrske dovede u željeno stanje nakon izvođenja borbenih dejstava.
Snage za komandovanje
i izvođenje logisticke operacije
Snage za komandovanje i rukovođe-nje u operaciji predstavljaju deo snaga jedinstvenog sistema komandovanja i ru-kovođenja u Vojsci.
Logisticku operaciju priprema, or-ganizuje i izvodi komanda operativnog ili strategijskog nivoa. Za pojedine logisticke operacije mogu se formirati poseb-ne komande - privremena komanda, sa-stavljena od staresina razlicitih specijal-nosti iz jedne ili vise razlicitih komandi ili posebni tim u okviru jedne komande. Specificnost komandovanja i rukovođe-nja logistickim operacijama sastoji se u tome da za neke vrste logistickih opera-cija (na primer, za raseljavanje RMR), jednu logisticku operaciju može da izvo-
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 3-4/2004.
267
di vise komandi, uz usmeravanje sa jed-nog - viseg komandnog nivoa.
Zbog složenosti savremenih logi-stickih operacija potrebno je izdvojiti snage za rukovođenje i komandovanje, odnosno formirati poseban tim u jednoj ili posebne timove u vise komandi, koje će pripremati, organizovati i voditi kon-kretnu logisticku operaciju.
Snage za izvodenje logisticke opera-cije određuju se u odnosu na specificnost objekta nad kojim se izvode, u svim svo-jim pojavnim oblicima, kao i na obim tehnoloskih zahteva koji se moraju realizova-ti. Ipak, interesantna je samo određena klasa logistickih operacija. U klasu logi-stickih operacija koje će se razmatrati svr-stane su sve njene vrste, po nameni, teži-sno kopnene logisticke operacije, u užem smislu, odnosno kao ratna kategorija, a ci-ji su objekat materijalna sredstva.
U tom smislu, snage za izvođenje operacije su: ljudstvo, tehnoloski ele-menti, infrastrukturni objekti i sredstva obezbeđenja i podrske.
Kada se radi o ljudstvu, kvantitativna svojstva se iskazuju njihovim brojem u ra-znovrsnim tehnoloskim celinama i forma-cijskim sastavima namenjenim za realiza-ciju osnovne delatnosti i izvođenje borbe-nih dejstava, koji su opremljeni raznovr-snim borbenim i drugim sredstvima.
Opsta kvalitativna svojstva ljudskog potencijala ispoljavaju se kroz borbeni moral, psihofizicku pripremljenost, ospo-sobljenost, ratno iskustvo, itd. Posebna kvalitativna svojstva ljudskog resursa iz-ražavaju se kroz specijalnost i nivo obu-cenosti. To presudno utice na kvalitet i brzinu realizacije pojedinih radnji, a time i logisticke operacije u celini. Posebnu
pažnju nužno je posvetiti na izbor ljudi za pojedina kriticna mesta.
Tehnoloski elemenat je resurs kojim se realizuje tehnoloski zahtev. Tehnoloski zahtev je elementarna aktivnost koja nastaje rasclanjavanjem zadataka sistema na nivo da postoji elemenat koji može da ih realizuje. U logistickim operacijama najzastupljeniji tehnoloski elementi su transportna i manipulativna sredstva.
Kvalitativna svojstva tehnoloskih elemenata iskazuju se kroz nivo prilago-đenosti njihovih takticko-tehnickih ka-rakteristika za realizaciju tehnoloskih zahteva u određenim uslovima. Izbor tehnoloskih elemenata za realizaciju po-jedinih zahteva presudno utice na kvalitet i brzinu realizacije zadatka. Kvantitativna svojstva tehnoloskih elemenata iskazuju se brojem u raznovrsnim celinama, namenjenim za realizaciju osnovne delatnosti u zavisnosti od primenjene tehnolo-gije i organizacije, a u odnosu na raspo-loživo vreme i dinamiku realizacije.
Infrastrukturni objekti predstavljaju prostor u kojem se skladiste materijalna sredstva ili razmestaju proizvodni, re-montni ili sanitetski kapaciteti. Kvantita-tivna svojstva infrastrukturnih objekata iskazuju se korisnom povrsinom ili za-preminom. Kvalitativna svojstva infrastrukturnih objekata iskazuju se i kroz nivo njihove prilagođenosti skladistenju određenih materijalnih sredstava ili raz-mestaju proizvodnih, remontnih ili sani-tetskih kapaciteta.
Trajanje logisticke operacije
Za svaku logisticku operaciju odre-đuje se trajanje. Ono se može podeliti na
268
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 3-4/2004.
vreme za: pripremu, organizovanje i iz-vođenje operacije.
Vreme za pripremu može se podeliti na vreme op{tih i vreme neposrednih pri-prema. Na taj na~in, vreme za pripremu, ocigledno, postaje promenljiva kategorija koja zavisi od velikog broja faktora.
Vreme prethodnih priprema odgo-vara vremenu ukupnih priprema države i dru{tva za rat i/ili za elementarne nepo-gode, tehni~ko-tehnolo{ke katastrofe i slicno. Ovo vreme se iskazuje kroz krat-korocne, srednjorocne i dugorocne pla-nove priprema, opremanja i razvoja voj-ske i dru{tva u celini.
Vreme neposrednih priprema traje od momenta prijema zadatka i obuhvata vreme za rad komande na dono{enju od-luke i za pripremu jedinica i subjekata pri-vrede, države i dru{tva, koji se planiraju za ucestvovanje u logistickoj operaciji.
Vreme za organizovanje logisticke operacije traje od momenta saop{tavanja odluke do stvaranja potrebnih uslova za izvođenje operacije. Vreme za izvođenje operacije deli se na etape. Ono se defini-{e za svaku etapu, odnosno usklađuje u odnosu na prostor, nacin i intenzitet an-gažovanja jedinica i svih subjekata pri-vrede, države i dru{tva, predviđenih da ucestvuju u logistickoj operaciji.
Pri proceni trajanja realizacije logisticke operacije mora se voditi racuna o njenoj dinamici, ako se želi izbeći lo{a procena potrebnog vremena za njenu rea-lizaciju. Naime, prosecne vrednosti para-metara neće dati realnu procenu trajanja logisticke operacije.
Trajanje logisticke operacije je veli-cina koja se mora dobiti proracunom. Do potrebnog trajanja logisticke operacije,
odnosno skraćivanja njenog trajanja, dola-zi se promenom ulaza u proracun, to jest promenom organizacije i tehnologije izvr-{enja, izborom tehnolo{kih elemenata, itd.
Logisticka operacija zavr{ava se prekidom njenog izvođenja (po odluci pretpostavljenog ili onemogućavanjem iz razlicitih razloga).
Grupisanje snaga i operativni
raspored
Kada se radi o logistickoj operaciji, pod grupisanjem snaga podrazumeva se uspostavljanje takve strukture u sistemu koja može da realizuje logisticku opera-ciju.3 U zavisnosti od dobijenog zadatka, obima i složenosti posla, a u skladu sa osnovnom zamisli i odlukom, planom lo-gisticke operacije, od ukupnih raspoloži-vih snaga za izvođenje operacije, formi-raju se organizacione i tehnolo{ke celine koje tu operaciju treba da realizuju.
Organizacione i tehnolo{ke celine, same za sebe, ne bi mogle da funkcioni{u bez njihovog povezivanja informacionim i materijalnim tokovima. Polazeći od osnovne zamisli, procene situacije i odlu-ke, ukupne snage za logisticku operaciju dele se i organizuju u pojedine organizaci-one i tehnolo{ke celine, međusobno pove-zane radi realizacije sasvim konkretnih zadataka. Znaci, uspostavlja se jedinstven sistem za realizaciju logisticke operacije.
Da bi te organizacione i tehnolo{ke celine mogle da funkcioni{u u konkret-nom slucaju, neophodno ih je dovesti i
3 Potrebno je naglasiti da uspostavljanje strukture za re-alizaciju logisticke operacije ne znaci narusavanje postojećeg sistema, već se na osnovu njegove elasticnosti i fleksibilnosti uspostavlja najbolja struktura, uvažavajući ogranicenja, za rea-lizaciju logisticke operacije.
V OJNOTEHNIČKI GLASNIK 3-4/2004.
269
rasporediti u prostoru, tako da im se stvore najpovoljniji uslovi za izvrsenje zadatka, a prema planu logisticke opera-cije. Taj prostor u kojem se raspore|uju organizacione i tehnoloske celine pred-stavlja zonu operacije.4 U tom smislu, grupisanje snaga i operativni raspored za logisticku operaciju predstavlja:
- formiranje organizacionih i tehno-loskih celina,
- povezivanje organizacionih i teh-noloskih celina u jedinstven sistem,
- dovolenje i rasporelivanje orga-nizacionih i tehnoloskih celina u prosto-ru, sto se usklaluje planom logisticke operacije.
Uspostavljanje navedene strukture predstavlja veoma složen, ali i neopho-dan proces, da bi se logisticka operacija uopste mogla realizovati. Procesi koji se odvijaju u tom sistemu, a koji predsta-vljaju deo ovog postupka, razliciti su, kao sto su to i razmene informacija, ma-terijalni tok, podrska, sadejstvo, koordi-nacija, kontrola i slicno.
Organizacione i tehnoloske celine tog sistema formiraju se prema konkretnoj situaciji, a najčešće se grupisu prema na-meni na snage za: komandovanje, realiza-ciju (tehnoloske celine), borbeno osigura-nje, snage za podrsku i ostale snage.
Snage za komandovanje mogu biti formacijske, ali se cesto formiraju i pri-vremene komande koje planiraju i orga-nizuju operaciju.
Snage za realizaciju formiraju se u zavisnosti od vrste i obima posla. Osnov za njihovo formiranje cine logisticke je-dinice i ustanove, a mogu se koristiti i re-sursi privrednih i drugih subjekata, u za-
4 Ne radi se samo o pocetnom rasporedu, nego i o promem rasporeda u toku realizacije logisticke operacije.
visnosti od potreba. Za konkretno izvrsenje zadataka ove snage se grupisu prema tehnoloskim zahtevima u tehnoloske celine, ciji se sastav u toku realizacije može menjati do toga da pojedine tehnoloske celine mogu biti u toku realizacije rasfor-mirane, a da se nove formiraju.
Snage za borbeno osiguranje snaga za realizaciju poseban su element opera-tivnog rasporeda, formiran od raznih je-dinica (jedinica KoV, pomorskih snaga, LBA, LA, PVO, specijalnih snaga, itd., a imaju zadatak da svojim borbenim dej-stvima i neborbenim aktivnostima obez-bede realizaciju logisticke operacije.
Snage za podrsku formiraju se pr-venstveno od sastava logistickih jedinica i ustanova, ali i drugih sastava koji imaju zadatak da svojim aktivnostima obezbe-de neprekidnost izvolenja logisticke operacije u tehnoloskom smislu.
Ostale snage cine sve organizacione i tehnoloske celine u operativnom raspo-redu namenjene za stvaranje povoljnih uslova za realizaciju logisticke operacije. Formiraju se, prvenstveno, od logistickih jedinica, ali i od privrednih i drugih su-bjekata.
Prema osnovnoj zamisli, odluci i planu operacije sve organizacione i tehnoloske celine namenjene za izvolenje konkretne logisticke operacije rasporelu-ju se i grupisu u zoni operacije. Tako se formira pocetni operativni raspored sna-ga za realizaciju logisticke operacije. Di-namika izvolenja konkretne operacije, u najrazlicitijim uslovima, pred rukovole-nje i komandovanje postavlja problem iz-mene, prilagolavanja i podesavanja ope-rativnog rasporeda u toku izvolenja operacije. Iz pocetnog operativnog rasporeda, u toku realizacije logisticke operacije
270
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 3-4/2004.
mogu da se nametnu ili uslove druga re-šenja u odnosu na prvobitni plan.
Grupisanje i operativni raspored sna-ga u logisti~koj operaciji treba da obezbe-di efikasno izvršenje logisti~ke operacije, ~ime se stvaraju osnovni preduslovi za efektivnu i efikasnu logisti~ku podršku.
Specificnosti sadržaja,
obezbeđenja i podrske
Logisti~ka operacija, kao ratna kate-gorija, za dominantan sadržaj ima dovo-đenje sistema logisti~ke podrške u najpo-voljnije stanje za izvršavanje zadataka. Pored toga, u nekim posebnim, specifi~-nim slu~ajevima, može da obuhvata i druge vrste dejstava, kao što su:
- artiljerijsko-raketna dejstva PVO, kojima se uništavaju neprijateljeve snage i sredstva u vazdušnom prostoru i stvara-ju povoljni uslovi za realizaciju logisti~-ke operacije;
- specijalna dejstva jedinica sva tri vida Vojske koje izvršavaju razli~ite zadatke i imaju za cilj obezbeđenje povoljnih uslo-va za realizaciju logisti~ke operacije;
- artiljerijsko-raketna dejstva, kojima se, u koordinaciji sa vazduhoplovnim dejstvima, uništavaju izabrani objekti ne-prijatelja u dometu raspoloživih artiljerij-skih oruđa i raketnih sistema zemlja-ze-mlja radi spre~avanja ometanja realizaci-je logisti~ke operacije;
- elektronska dejstva, kojima se obezbeđuju podaci o namerama neprijate-ljevih snaga i njihovim objektima dejstva radi zaštite sopstvenih snaga i sredstava;
- dejstva pešadijskih i oklopnih snaga koja se izvode radi zaštite zone na ko-joj se realizuje logisti~ka operacija;
- nuklearno-hemijska i biološka dejstva koja predstavljaju sprovođenje PNHB obezbeđenja snaga u logisti~koj operaciji. Ono obuhvata postupke pojedi-naca, jedinica i komandi kojima se nasto-ji umanjiti efekat dejstva nuklearnim i hemijskim oružjem po živoj sili, materi-jalnim sredstvima i teritoriji.
U određenim situacijama u logisti~-koj operaciji mogu biti primenjena brod-ska, podmorni~ka i druge vrste dejstava, u zavisnosti od specifi~nosti logisti~ke operacije u konkretnom slu~aju.
Obezbeđenje logisti~ke operacije obuhvata sve vrste obezbeđenja koja va-že za Vojsku u celini, a prilagođeno uslo-vima u kojima će se logisti~ka operacija pripremati i izvoditi. Posebne specifi~no-sti postoje u obaveštajnom i bezbedno-snom obezbeđenju, borbenom osiguranju i logisti~koj podršci.
Obaveštajno obezbeđenje obuhvata mere, postupke i aktivnosti koje se pred-uzimaju radi prikupljanja obaveštajnih podataka o namerama neprijatelja veza-nim za izvođenje logisti~ke operacije. Težište treba da bude na prikupljanju podataka o mogućim objektima dejstva neprijatelja u zoni izvođenja logisti~ke ope-racije.
Bezbednosno obezbeđenje obuhvata mere, postupke i aktivnosti koje se preduzi-maju radi zaštite ljudi i materijalno-tehni~-kih sredstava, kao i svih postupaka i radnji, od svih vrsta ugrožavanja i stvaranja povolj-nih uslova za izvođenje operacije.
Borbeno osiguranje obuhvata mere i postupke koje preduzimaju sve komande i jedinice iz sastava snaga angažovanih u operaciji u zoni operacije, radi zaštite od dejstava neprijatelja sa zemlje i iz vazdu-
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 3-4/2004.
271
snog prostora, kako bi se umanjili efekti tih dejstava i stvorili povoljni uslovi za pripremanje i izvo|enje operacije.
Logisticka podrška logisticke operacije obuhvata skup mera i postupaka ko-mandi, jedinica i ustanova kojima se obezbeluju povoljni materijalno-tehnicki i zdravstveni uslovi u toku pripreme i iz-volenja logisticke operacije. Otežavajući faktor jeste da je prakticno isti sistem no-silac izvolenja i logisticke operacije i lo-gisticke podrške logisticke operacije. Istovremeno, isti sistem mora da se bavi i logistickom podrškom svih jedinica i ustanova.
U logistickoj operaciji ne postoji na-glašena specificnost komandovanja u pri-premi i u izvolenju operacije. Moguće je da se pojave odrelene specificnosti u po-jedinim vrstama logistickih operacija, ali prvenstveno u sistemu veza u toku izvo-lenja operacije. To se, pre svega, odnosi na održavanje veze sa kolonama i pojedi-nacnim vozilima. U takvim slucajevima vole kolona se javljaju komandi sa una-pred odrelenih punktova.
Tok operacije predstavlja niz proce-sa i aktivnosti koji se odvijaju u operaciji od osnovne zamisli za izvolenje operacije do dostizanja njenog cilja. Procesi i aktivnosti koji se odvijaju mogu se, uslovno, grupisati u tri grupe: pripremu, organizaciju i izvolenje. Osnovni procesi koji se odvijaju su slicni ostalim operaci-jama, pa ćemo izdvojiti samo odrelene specificnosti.
Urelenje teritorije se obavlja u mi-ru, u periodu neposredne ratne opasnosti i u ratu, posebno izgradnjom ili prilago-lavanjem objekata za zaštitu ljudstva, tehnike i rezervi. Priprema infrastrukture
je dug i skup proces, tako da se mora pravovremeno sagledati postojeća infra-struktura koja postoji na datom prostoru i koja može da se koristi.
Obuka je osnovna delatnost komandi i jedinica u miru. Složene radnje i po-stupci zahtevaju visoku obucenost poje-dinaca i jedinica. Izuzetno visoka dina-mika i intenzitet odvijanja procesa na ši-rokom prostoru, cesto u uslovima krat-kog raspoloživog vremena, zahtevaju vi-soko osposobljene i adekvatno opremlje-ne komande. Logisticka operacija je veo-ma složena i mogu je planirati, organizo-vati i izvesti samo vrhunski obucene ko-mande i jedinice.
Priprema i organizovanje
operacije
Neposredne pripreme pocinju prije-mom direktive ili zapovesti za operaciju. Zapocinje radom u komandi koja je pla-nira, organizuje i vodi, a nakon prijema pripremnih narelenja ili zapovesti i radom u jedinicama i sastavima koji se an-gažuju u operaciji. Pred komandu se po-stavlja složen zadatak - obicno sa ogra-nicenim resursima i u ogranicenom vre-menu treba realizovati operaciju. Zato se nameće potreba za paralelnim odvija-njem niza procesa, kako u planiranju i organizaciji, tako i u izvolenju same operacije.
Organizovanje operacije predstavlja proces formiranja organizaciono-tehno-loškog sistema za izvolenje logisticke operacije. Svojim funkcionisanjem taj si-stem treba da obezbedi ostvarenje posta-vljenog cilja operacije. Organizaciono-tehnološki sistem koji se formira za reali-
272
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 3-4/2004.
zaciju logisticke operacije spada u klasu složenih dinamickih sistema, koji u svoj sastav ukljucuje ljudstvo veoma razlicitih specijalnosti, raznovrsnu borbenu i ne-borbenu tehniku i druga materijalna sred-stva, organizovana u organizacione i tehnoloske celine. Procesi koji se odvijaju u toku izvodenja logisticke operacije su složeni, pa je neophodna medusobna pre-cizna uskladenost funkcionisanja ovih organizacionih i tehnoloskih celina.
Organizovanje pocinje jos u procesu procene situacije, odlucivanja i izrade pla-nova gde se definisu osnovne organizaci-one i tehnoloske celine i njihove medu-sobne relacije u operaciji. U procesu orga-nizovanja sve se to materijalizuje u pro-storu i vremenu, formiranjem operativnog rasporeda, organizovanjem sadržaja, obezbedenja i podrske logisticke operacije i uspostavljanjem osnova sistema rukovo-denja, komandovanja i saradnje.
Formiranje operativnog rasporeda u logistickoj operaciji može da bude iz mirnodopskog rasporeda, u toku mobili-zacije, nakon mobilizacije, pre pocetka agresije, nakon pocetka agresije, itd. Specificnost u organizovanju logisticke operacije je u tome sto pojedine tehnolo-ske celine mogu da funkcionisu nezavi-sno od drugih tehnoloskih celina, pa nije neophodan potpuni operativni raspored da bi se zapocelo sa izvodenjem logistic-ke operacije.
Osnovni elementi ovog rasporeda su tehnoloske celine koje neposredno reali-zuju tehnoloske zahteve. U zavisnosti od obima i vrste posla, raspoloživog vreme-na i raspoloživih resursa formiraju se tehnoloske celine razlicitih velicina i sa-stava i rasporeduju u prostoru prema pla-nu. Na taj nacin se operacionalizuju i
materijalizuju osnovni sadržaji logisticke operacije. Organizovanje ostalih sadržaja i obezbedenja u logistickim operacijama zasniva se na istim principima kao i u ostalim operacijama. Specificnost logi-sticke podrske sastoji se u tome da prak-ticno isti sistem realizuje i logisticku po-drsku logisticke operacije i logisticku operaciju.
Komandovanje i rukovodenje orga-nizuje se oslanjanjem prvenstveno na raz-vijenu mrežu stacionarnih sistema veze, ali i korišćenjem svih raspoloživih vrsta veze. Kvalitet komandovanja i rukovode-nja bitno zavisi od raspolaganja i ume-snog korisćenja savremenih informacio-nih i komandno-informacionih sistema.
Izvođenje logisticke operacije
Izvodenje logisticke operacije poci-nje aktiviranjem plana operacije. Da bi zapocelo nije neophodno da grupisanje i operativni raspored budu zavrseni. Tehnoloske celine koje su uspostavljene mogu da pocnu sa funkcionisanjem odmah, a ostale tehnoloske celine se ukljucuju u izvodenje operacije nakon njihovog uspo-stavljanja. Na taj nacin intenzitet realiza-cije logisticke operacije raste u vremenu do maksimuma gde se stabilizuje. Zavr-setkom konkretnog zadatka pojedine teh-noloske celine mogu da budu prebacene na druge zadatke, mogu da se ugase, da se rasformiraju, a umesto njih mogu da se formiraju druge. U toku realizacije nepre-stano se prate i evidentiraju sve promene koje se desavaju na sredstvima. Praće-njem i evidentiranjem promena omoguća-va se funkcija sistema logisticke podrske nakon zavrsetka logisticke operacije.
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 3-4/2004.
273
U toku realizacije logisticke opera-cije teži se da se vozila prvenstveno kre-ću pojedinacno, da na radnim mestima ne dolazi do nagomilavanja ljudstva i tran-sportnih sredstava, sto se postiže usklađi-vanjem rada utovarno-istovarnih stanica i transportnih kapaciteta. Logisticka podr-ska u toku realizacije logisticke operacije organizuje se osloncem na teritoriju i for-miranjem interventnih ekipa.
Korektivna naređenja, u toku izvo-đenja logisticke operacije, moraju da bu-du usklađena sa opstim planom i da obezbede da ne dole do narusavanja in-formacionog sistema, koji je, cesto, pre-sudan za ovakvu vrstu operacija. Izvrse-nje logisticke operacije nema smisla ako se sredstva nakon njenog zavrsetka ne mogu koristiti.
Zaključak
Ovaj rad predstavlja kod nas prvi pokusaj kategorijalno-pojmovnog odre-đenja logisticke operacije, kao i klasifi-kacije vrsta ove operacije. Ucinjen je na-por da se ova vrsta operacija predstavi na jedan, uslovno receno, formalizovan na-cin, sto u osnovi, nije jednostavno, naro-cito ako se logisticka operacija razmatra u sirem smislu.
Uslovi i stanja u kojima može da se realizuje logisticka operacija skoro da su neograniceni. Ona može da se izvodi u miru, na primer u slucaju restruktuiranja sistema logisticke podrske, u kriznim si-tuacijama, u uslovima ugrožavanja bez-bednosti zemlje, zbog elementarnih ne-
pogoda, tehnicko-tehnoloskih katastrofa i slicno, kao i u ratu. I pored klasifikacije uslova i stanja mora se uociti da postoji visedimenzionalnost logisticke operacije, odnosno, da tehnicko-tehnoloske kata-strofe mogu da se dogode i u miru i u ratu. Proglasavanje tehnicko-tehnoloske katastrofe kriznim stanjem treba uslovno shvatiti ili vrsiti dalju detaljniju klasifika-ciju stanja i uslova.
Logisticka operacija opisana je na jednom opstem nivou, tako da postoji po-treba detaljnijeg opisa pojedinih vrsta lo-gistickih operacija.
Pojedine vrste logistickih operacija svakako su od strategijskog znacaja, kao na primer raseljavanje, disperzija ili iz-mestanje remontnih i proizvodnih kapaciteta, bez obzira na uzroke zbog kojih se one realizuju. Neke od tih operacija mo-raju biti regulisane zakonskim aktima, kao sto su pripreme za sanaciju elementarnih nepogoda i tehnicko-tehnoloskih katastrofa, a neke podzakonskim aktima, uredbama, pravilima i drugom normativ-nom regulativom.
Ovakvim razmatranjem, u svakom slucaju, otvara se jedno siroko polje koje je potrebno sagledati, opisati, projektova-ti i normativno urediti.
Literatura:
[1] Munro, N.: Supply operations, National defense, May-June,
1987.
[2] Thompson, H. R.: Logistics revolution: Providing the means to win land battle, Army logistics, 10/83.
[3] Pantelić, V.: Snabdevanje tehnickim materijalnim sredstvi-ma, CVTS, KoV JNA, Zagreb, 1986.
274
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK 3-4/2004.
