CC BY
12Л1ТУРГ1ЧНЫ ПЕРАКЛАД СВЯТОГА П1САННЯ
АНАЛ1З ГЕРМЕНЕУТЫЧНЫХ ПРЫНЦЫПАУ I ФАРМУЛЯВАННЕ АСНОУНЫХ ПАТРАБАВАННЯУ
Священник Михаил САМКОВ
86
к I
I
<
и
с
<
и
<1 <
< <
X
т
Факультет теологии Европейского гуманитарного университета — 2004; Институт теологии Белорусского государственного университета — 2006; магистратура Института теологии БГУ — 2007; Общецерковная аспирантура и докторантура им. свв. равноапп. Кирилла и Мефодия, (Москва) — 2014.
У 1980-я гг. у перакладазнаустве адбылкя настольк значныя змены, што некаторыя даследнш нават называюць гэтую атуацыю зменай парадыгм1. Хаця не усё пагаджа-юцца з такой высновай, аднак сiтуацыя, у параунанш з папярэдшм перыядам, змянiлася iстотна. Да 1980-х гг. тэарэтыш перакладу працавалi пераважна у межах лiнгвiстычных тыпалогш, якiя грунтавалiся на т.зв. кодавай тэорьп камунiкацыi2. У цэн-тры увап лiнгвiстчыных падыходау да перакладу был лiнгвiстычныя аспекты тэксту, а пераклад у цэлым разглядауся як аперацыя па пераключэннi коду. Галоуным паняццем, якiм аперавалi у межах лiнгвiстычнай па-радыгмы, было паняцце "экивалентнасщ". У галiне 6i6^rnra перакладу у гэты пе-рыяд дамiнавала тэорыя дынамiчнага (паз-ней - функцыянальнага) эквiваленту Ю. Найды. У пазьнейшых кнiгах i артыкулах Найды назiраецца рух да соцыялшгвктыю, да пытанняу функцыянавання перакла-ду унутры соцыюму, аднак, нягледзячы на гэта, ён так i не здолеу выйсцi за межы лiнгвiстычнага падыходу.
Ужо у канцы 1970-х гг. адбываецца паступо-вы адыход ад чыста лiнгвiстычных мадэлей i тэорый да фунуцыянальных i соцыякуль-турных аспектау перакладу. Узшкла вялiкая колькасць новых тэарэтычных падыходау, сярод якiх можна вылучыць дэскрыптыуны падыход (descriptive translation studies)3, посткалашяльны падыход (postcolonial studies)4, тэорыю рэлевантнасцi (relevance theory)5, функцыяналiсцкi падыход (functional approach)6 i шш.
№11
Минской духовной академии
Гэтыя змены не магл не адлюстравацца як на тэорып, так i на практыцы бiблiйнага пера-кладу. Пачынаючы з 1990-х гг. паяуляюцца асобныя артыкулы, кнiгi i дысертацыйныя
даследванш, яю разглядаюць магчымасць выкарыстання таго щ iншага тэарэтычнага падыходу да перакладу бiблiйных тэкстау. Адным з найбольш перспектыуных для бiблщных перакладчыкау лiчыцца якраз функцыяналкцю падыход7.
У 1989-м г. была створана Бiблiйная катая Беларускай Праваслаунай Царквы (далей -БК БПЦ), асноуная задча якой - стварэнне царокоунага перакладу Бiблii на беларускую мову. У найблiжэйшы час камiсiя павiнна за-вершыць працу над перакладам Новага За-павету i неабходна будзе пераходзщь да пра-цы па перакладзе Старога Запавету. На наш погляд, далейшая праца над перакладам абавязкова павшна праводзщца з улкам тых тэарэтычных дасягненняу, ямя адбылкя за апошнiя дваццаць гадоу ня толью у галiне уласна перакладу, але i у бiблеiстыцы, лшгвктыцы, культуралогii, антрапалогii ды шшых дысцыплшах. У гэтым артыкуле мы б хацелi паказаць, як функцыяналкцю падыход да перакладу (яш часам называецца таксама тэорыяй скопасу) можа быць карыс-ным пры стварэнш царкоунага перакладу Бiблii на беларускую мову. Безумоуна, межы артыкулу не дазваляюць нам расказаць аб усiм, таму мы паспрабуем асвятлщь хаця б некаторыя аспекты.
Асабовая увага у функцыяналiсцкiм па-дыходзе надаецца кантэкстуальным чыншкам камунiкацыi, асаблшасцям таго свету i той культуры, у якой з'яуляецца, iнсуе i iнтэрпрэтуецца тэкст. Тэорыя скопасу сцвярджае, што менавiта асаблiвасцi функцыянавання перакладу у новай камушкатыунай сiтуацыi вызначаюць лшгвктычныя аспекты тэксту. Паводле функцыяналкцкага падыходу, пераклад ёсць дзеяй, якая скхравана на дасягненне пэуных камушкатыуных мэтау. Кожная канкрэтная сiтуацыя вызначае, што i як паведамляюць людзЬ Няма ушверсальных сiтуацый, кожная з iх унiкальна. Аутар тэк-тсу, як арыгшальнага, так i перакладнога, павiнен улiчваць асаблiвасцi той атуацып,
у якой знаходзiцца ягоная аудыторыя, яе чаканнi i магчымасцi (калi аутар жадае, каб камушкацыя была паспяховай). Толью у гэтым выпадку тэкст будзе функцыянаваць паунавартасна. Мэта, з якою ствараецца тэкст, вызначае стратэгш напiсання тэксту i выбар адпаведных сродкау. Тэкст, якi дася-гае пастауленай мэты, можна назваць функ-цыянальным.
Мэта перкалду вызначае выбар перакладнщкага метаду i стратэгiii. Гэта азначае, што не кнуе адзiнага, ^дэальнага метаду перакладу тэксту: заусёды кнуе два (щ более) магчымых кхруню i перакладнiк заусёды мае рабщь гэты выбар. Галоуны кры-тэр для такога выбару - тая камушкатыуная функцыя (-ыi), для выканання якой(-iх) i ствараецца тэкст.
Гэта азначае, што функцыянальнасць тэк-сту вызначаецца прагматычнысш чыннiкамi. Норд кажа аб гэтым так: "Функцыяналь-насць ня ёсць нутраной уласщвасцю тэксту. Гэтую уласщвасць надае тэксту атрымальнiк у момант атрымання. Менавiта атрымальнiк вызначае "як" тэкст будзе функцыянаваць для яго у дадзенай спецыфiчнай атуацык. Стваральшк тэксту выкарыстоувае пэуныя вербальныя i/щ невербальныя «функцы-янальныя маркеры», тым самым паказ-ваючы на меркаваную камушкатыуную функцыю/i... Калi чытач прызнае i пазнае гэтыя функцыянальныя маркеры, ён можа прыняць тэкст як той, яю неабходны для дадзенай мэты"8.
Перакладнiцкае заданне (translation brief) ёсць адным з ключавых паняццяу у функцыналiзме. Яно змяшчае у сабе асноуную iнфармацыю аб меркаванай функцып перакладу, ягонай аудыторып, часе i месцы выкарыстання, сродку рэпрэзэнтацып i матывах. Iншымi словамi, перакладнщкае заданне задае асноуныя параметры функцыянавання перакладнога тэксту. Як правда, тыя, хто замауляе пераклад (у тым лжу i царкоуныя структуры) ня
87
-С I
>
I
С >
I I
Я
аа
I
I
<
и
с: <
< <
i T
<
ëcць cпецыялicтамi y галiне пеpакладу. Таму звычайна яны фаpмулююць cвае пажаданнi y cамай агульнай фоpме. Задача пеpакладнiка - cфаpмуляваць на падcтаве выказаных пажадання)' пеpакладнiцкае заданне. Tакiм чынам, фаpмуляванне пеpакладнiцкага за-дання - адзш з гало^ых этапа}' у ^ацэге пеpакладу.
Aднак для cтваpэння новага пеpакладу не-даcтаткова толью аднаго пеpакладнiцкага задання. Галоyным чыншкам, якi вызначае yœ аcаблiавcцi пеpакладнога тэкcту, ëcць ягоная функцыя y новай камунiкатыyнай ciтуацыi (далей КС). Пеpакладнiцкае заданне задае толью аcноyныя паpаметpы гэтай ciтуацыi, але такой iнфаpамацыi не-даcтаткова. Каб cтваpыць новый пеpаклад, якi 6ыу бы функцыянальным i адэкватным у дадзенай КС, неабходна пpааналiзаваць аcаблiваcцi cамой КС, тобок таго тоцыя-культуpнага кантэкcту, у якiм будзе функ-цыянаваць пеpакладны тэкcт. Tакiм паpад-кам, пеpакладу мае папяpэднiчаць аналiз cукупнаcцi паpаметpаy КС, якая вызначае яе шецыфжу. Tолькi на падставе такога аналiзу можна pаcпpацаваць канкpэтныя метадалагiчныя pэкамендацыi, якiмi змо-гуць каpыcтацца уcе пеpакладнiкi таго ц iншага пpаекту.
Hайбольш важным элементам КС ëcць меp-каваная аyдытоpыя пеpакладу. У папяpэднi пеpыяд pазвiцця пеpакладазнаycтва так-cама адзначалаcя важнаcць гэтага кампа-ненту, аднак яму не надавалаcя належнага значэння. Iншымi cловамi, акт камунiкацыi pазглядаycя як пеpадача iнфаpмацыi y ад-ным кipунку, а аyдытоpыя ^оста "пpымала" тэкcт. ^да^ня даcледваннi паказам, што пеpакладнiцкая камунiкацыя ëcць больш cкладаным пpацэcам узаемадзеяння pоз-ных у^ельн^^ i аyдытоpыя пpыyноciць у тэкст cвае y^c^m чаканнi, каштоyнаcцi, ноpмы, дапушчэннi, доcвед, пеpcпектывы, кагнiтыyныя pамкi. Уcë гэта ciльна 5'плывае на тое паведамленне, якое яны ycпpымаюць, pазумеюць i на якое pэгаюць9. У cваю чаpгу,
гэта будзе уплываць на тое, яюя cpодкi будзе выбяpаць пеpакладнiк для pэпpезентацыi тэкcту.
Aналiз КС ^адугледжвае наcтупныя кpокi: апicанне аcноyнай аyдытоpыi, яе чаканнi i геpменеyтычныя ^ынцыпы, бага^л-о^ия погляды, аcаблiваcцi мо^ай i канфеайнай ciтуацыi, адноciны да шшых пеpакладаy Бiблii, cацыяльныя функцыi пеpакладу. Як мы ужо казалi вышэй, наша ато^ая задача - паказаць пеpcпектывы выкаpыcтання функцыналicцкага падыходу пpы pэалiзацыi канкpэтнай пеpакладнiцкай задачы, а да-кладней - ^ы cтваpэннi пеpакладу Стаpо-га Запавету для Белаpуcкай Пpаваcлаyнай Цаpквы. Мы паcпpабуем пpааналiзаваць КС, у якой гэты пеpаклад будзе функцыя-наваць, а татеама паказаць, як таю аналiз уплывае на метадалогiю пеpакладу. Hажаль, межы аpтыкулу не дазваляюць нам ^аве^ падpабязны аналiз, таму мы заcяpэдзiмcя y ато^ым на аналiзе геpменеyтычных ^bm^imy нашай аyдытоpыi i паглядзiм, як аcаблiваcцi пpаваcлаyнай геpменеyтыкi yплываюць на метадалогiю пеpакладу.
ПЕPAKЛAДHIЦKAЕ ЗAДAHHЕ
Ва ^тупе да пеpакладу Евангелля па-водле Матфея, яш здзейcнiла БК БПЦ, Мирапали Miнcкi i Слуцкi Фiлаpэт так cфаpмуляваy ато^ую задачу Kамicii: "... неабходна здзейшщь ^p^y^i пеpаклад, якi павiнен быць бла^^а^^^ны Цаpквою для Ужытку за богао^жэннем..."10. I. Чаpота ад-значае, што cваю задачу-макciмум БК БПЦ "бачыць у наступным:
<...> iмнкуцца да таго, каб пеpаклады Свяшчэннага Пicання i богаcлужбовых тэкста}' захоyвалi cваю cакpальную icнаcць, значэннi аpыгiнала i ^Б^атна^ь для паyнаваpтаcнага выкаpыcтання;
<...> аpыентавацца на вынiк, якi б хоць неяк наблiжаycя па cаiм значэнш да таго, што мае pуcкi Сiнадальны пеpаклад, пpыня-
ты розньиш хрысщянсетш дэнамiнацыямi нягледзячы на тое, што ён выразна Праваслауны у CBaiM змесце;
выпрацоуваць таю варыянт царкоуна-беларускай мовы, яю б не адмауляу стара-жытнай славянская традыцыi, а разам з тым i адпавядау сучаснай кадыфжацыГ (курау аутара)11.
У iмплiцытнай форме гэтыя словы змяшча-юць асноуную неабходную нам iнфармацыю, на падставе якой мы можам сфармуляваць папярэднее перакладнщкае заданне:
Нетэарэтычная фармулёука: стварыць тэкст для ужытку падчас богаслужэння у Праваслаунай Царкве, якi б выкарыстоувау сучасную беларускую мову, быу бы зразуме-лы для людзей i меу аутарытэтны статус.
Тэарэтычная фармулёука: стварыць афщыйны бiблiйны тэкст БПЦ.
Аудыторыя: беларускамоуныя вернiкi БПЦ.
тэксту: чытання падчас
богаслужбау, а таксама падчас усякага шшага выкарыстання у кантэксце праваслаунай богаслужбовай традыцып. Гэта стандартны тэкст, яю будзе выкарыстоувацца падчас катэхiзацыi i у тэалагiчных навучальных установах.
Асноуная мэта: перадача асноуных багаслоусюх iдэй сучаснаму чытачу, якi на-лежыць да хрысщянскай грамады.
Спосаб рэпрэзентацъп: кшжнае выдан-не; неабходна улiчваць тое, што падчас богаслужбау бiблiйны тэкст у асноуным успрымаецца на слых.
АНАЛ1З КАМУН1КАТЫУНАЙ С1ТУАЦЫ1
У перакладнiцкiм заданнi акрэслены
асноуныя параметры той КС, у якой будзе функцыянаваць новы пераклад Старога За-павету на беларускую мову. Як мы можам бачыць з вышэйнаведзенай фармулёую, пераклад прызначаны, перш за усё, для лiтургiчнага выкарыстання у Беларускай Праваслаунай Царкве. Таму далей мы гэты пераклад будзем пераважна назы-ваць лиуричным. Акрамя уласна богас-лужбовага кантэксту, таю пераклад будзе выкарыстоувацца таксама i у багаслоусмх навучальных установах, пры напiсаннi багаслоусюх прац.
Характарыстыка аудыторып
Як мы ужо сказалi вышэй, асноуная аудыторыя лиуричнага перакладу Бiблii - гэта беларускамоуныя праваслауныя вернiкi, якiя рэгулярна наведваюць храм, знаёмыя са Святым Пканнем i царкоунай традыцыяй ягонага тлумачэння. Звычайна, такiя людзi альбо чуюць царкоунаславянскi пераклад Пiсання падчас богаслужэння, альбо чытаюць яго у расейскiм перакладзе (часцей за усё гэта т.зв. Сiнадальны пераклад). Святое Пканне так цi шакш тлума-чыцца падчас пропаведзi у храме, альбо падчас гутарак са святарамЬ Але праваслауным чатачам, як правда, пры гэтым амаль не-даступныя сучасныя экзегетычныя працы, яюя падрабязна даследуюць тэкст Святога Пкання. Такiя людзi жадалi б чуць падчас богаслужбау i чытаць Бiблiю на беларускай
Адзш з ключавых чыннiкау пры перакладзе - сукупнасць герменеутычных перадумоу, з як±х сыходзiць аудыторыя пры прачытанш тэксту. Веданне прынцыпау iнтэрпрэтацыi тэксту, яшя iснуюць у той щ iншай традыцыi дазваляе перакладнiкам, пры вырашэнш канкржтных перакладнiцкiх праблем, пры-маць узважаныя i абгрунтаваныя рашэнш. Мы павiнны зразумець, як успрымаецца Святое Пiсанне у праваслаунай традыцып. Да таго, наколькi перакладны тэкст буд-зе адпавядаць успрыняццю i чаканням
89
-С I
>
I
С >
I I
Я
9G
i
i
<
и
с
<
< <
i T
<
аyдытоpыi, залежыць тое, цi будзе ëн функцы-янальным. Hеабходна вызначыць ато^нт геpменеyтычыя пpынцыпы пpачытання Бiблii y Пpаваcлаyнай Цаpкве i тыя чаканнi, якi cфаpмаваныя гэтымi пpынцыпамi. Aналiз геpменеyтычных ^bm^imy, з якiх выходзщь гэтая аyдытоpыя пpы пpачытаннi тэксту дазволiць нам далей каpэктна вызначыць пеpакладнiцкую cтpатэгiю.
Ac^y^M геpменеyтычныя пpынцыпы
Бiблiя як Святое Пканне
Пеpш за ycë ваpта адзначыць, што для ^ава^л-а^ых хpыcцiянаy Бiблiя - гэта не толькi помшк cтаpажытнай блiзкаycходняй лiтаpатуpы, але - Святое Пканне, тобок кнiга, якая змяшчае Боcкае Aдкpыццë. Для пpаваcлаyных хpыcцiянаy важным ëcць, пеpш за ycë, багаcлоycкi аcпект Бiблii. Уте аcтатнiя аcпекты - маcтацкi, pbrn-pычны, гicтаpычны i г.д., адыходзяць на дpугi план у паpаyнаннi з гэтым ато^ым. Kалi выкаpыcтоyваць тэpмiналогiю пеpакладазнаycтва, дык можна жазаць, што гало^ая функцыя такога пеpакладу - pэфе-pэнцыяльная.
Боганатхнёнасць
Bаpта адзначыць, што для ^ава^л-а^ай Tpадыцыi Святое Пicанне - гэта "не œmc-pэднае адкpыццë, а пкьмовае cведчанне аб адкpыццi"12. Гэта азначае, што "канцэпцыя Бiблii як Слова Божага адноацца пеpш за ycë да збаyчага паcлання Пicання i не можа Hpbi-мянацца лiтаpальна да кожнага cлова кожнай веpcii Бiблii"13. ^ава^а^ую пазiцыю можна вызначыць як дынамiчны погляд на бога-натхнëнаcць Пicання14. Гэта азначае, што Бiблiя пая)'ляецца y вышку ^^заемадзеяння Бога i чалавека. Пpаваcлаyныя не могуць пpыняць механicтычны погляд на боганат-хнëнаcць, калi cвятым аб'яyлялаcя кожнае cлова Бiблii. За кожным бiблiйным аyтаpам, як за акте^ным удзельнiкам богачалаве-чага }'заемадзеяння, неабходна вызнаць
"улаcную аcобу, культуpны кантэкcт, pаз-уменне з'яваy, лiтаpатуpнае майcтэpcтва i yзpовень духо;^нага пpаcвятлення"15. Hа метадалагiчным узpоyнi гэта азначае, што л^^ичны пеpаклад Бiблii не абавязкова павшен быць лiтаpальным у тым cэнcе, як гэтае олова pазумелаcя яшчэ y данавуковым падыходзе да пеpакладу.
Лiтуpгiя як герменеутычны ключ
Пеpаважным (хаця i не адзшым) кантэк-cтам, у яюм Святое Пicанне ycпpымаецца y пpаваcлаyнай тpадыцыi - гэта богаcлу-жэнне. Лiтуpгiя ëcць cупольным вопытам пеpажывання адкpыцця Бога i ycпамiнам аб Яго збаyчых дзеях. У лiтуpгiчным кан-тэкcце Пicанне ycпpымаецца як ад^ыц-цë Бога. Стpуктуpа аcноyнай богаcлужбы Цаpквы - Tаiнcтва Эyхаpыcтыi - пакзвае на тое мееда, якое Пicанне займае y жыцщ Цаpквы. Боcкая Лiтуpгiя cкладаецца з дзвюх паcлядоyных чаcтак: Лiтуpгii Слова i Лiтуpгii Bеpных. У Лiтуpгii Бог адкpыва-ецца нам ^аз Сваë Слова, якое выpажана y Пicаннi, а такcамаi y Эyхаpыcтычных Целе i Kpывi.
Чытанне Святога Пкання - аpганiчная чаcтка лiтуpгiчнай дзеi. У лiтуpгiчным кан-тэкстце Бiблiя ycпpымаецца як мо;^ная жона Icуcа Хpыcта. 1кона не падобная на звычайнае cвецкае маcтацтва, яна падпаpадкоyваецца cваiм аcаблiвым законам. 1кашчная выява не павiнна мець паpтpэтнага падабенcтва, а з'яyляецца cвайго pода дзвяpыма y iншы cвет. 1кона выя)'ляе ужо новую, змененую pэальнаcць. Mенавiта таму яна не падобна на паpтpэт цi фата^афш, якiя адлюcтpоyваюць pэаль-наcць яшчэ ня змененага cвету.
Kалi Пканне ycпpымаецца менавiта y такой, жашчнай пеpcпектыве, то гэта накладвае пэуныя патpабаваннi да мовы пеpакладу. У л^^ичным кантэкcце, напpыклад, наypад щ будзе дапушчальны т.зв. функцыяналь-ны эквiвалент Ю. Hады. Функцыянальны
э^валент будзе занадта эксплiцытным i штэрпрэтатытуным. Праваслаунае богас-лyжэнне намагаецца пазбягаць залтне эмацыйнай мовы. Акрамя таго, мова лиуричнага перакладy павiнна захоуваць магчымасць iнтэрпрэтацый, выбар не можа рабщца за слyxача бiблiйнага тэксту.
Kалi мы кажам, што Бiблiя, y шуным сэн-се, нарадзглася y лiтyргiчным кантэксце -настолш ж верна сказаць, што Бiблiя шмат y чым вызначыла выгляд богаслyжэння. Менаваiта лiтyргiчны кантэкст вызначыу мову, вобразы i кампазiцыю Бiблii. У сваю чаргy, i Бiблiя значана пауплывала на форму богаслyжэння, ейныя мову i структуру: акрамя чытання урыукау з Евангелля i апостальсюх пасланняу, Бiблiя ляжыць у асновай лiтyргiчнай гтнаграфи, якая па-рознаму выкарыстоувае бiблiйныя тэмы i вобразы.
Гэтая сувязь памiж Святым Пiсаннем i бо-гаслужэнням азначае, што мова бiбiлйнага перакладу павiнна быць паслядоуна суад-несена з мовай лиургй. Гэта прадугледжвае "пазнавальнасць" тэксту перакладу. Але трэба улчваць, што y Беларyсi адсутшчае устояная лiтyргiчная традыцыя на белару-скай мове. У практычным плане гэта азна-чае, што шмат у чым мова перакладу будзе вызначаць тое, якой будзе мова богаслужэн-ня.
Пакольш лiтyргiчны кантэкст ëсць першас-ным асяроддзем выкарыстання Святога Пкання, гэта азначае, што тэкст Пiсання будзе прамауляцца услых. У таюмвыпадку мова перакладу павiнна быць асаблiва рытмiчнай, меладычнай, лëгка успрымацца на слых.
Акрамя уласна лiтyргiчнага выкарыстан-ня, Праваслауная Царква выкарыстоувае Пiсанне i y шшых кантэкстах, якiя y пэуным сэнсе звязаны з лмурпчным кантэкстам: гамiлiтычным, катэxiзiчным, малмоуным, багаслоусюм16.
Патpыстычня экзэгеза
Праваслаунае успрыманне Бiблii шмат у чым сфармавана патрыстычнай традыцы-яй экзэгезы. Гэтай традыцьп уласщва не столькi увага да гкторыка-фглалаичнай праблематыкi, сколькi iмкненне да хрысталаичнага i духоунага прачытан-ня Пкання. Гэта прыводзiць дя пэунага iнтэртэкстyальнага прачытання тэксту. Таму асаблiвyю увагу пры перакладзе неабходна прыдзялщь iнтэртэкстyальнай прыродзе арыгiнальнага тэксту. Для нас саме галоунае тут - гэта тое, што святыя айцы глядзелi на пiсанне як свайго кшталту зачыненую i самадастатковую сктэму якая спасылаецца сама на сябе i якая напоунена yнyтранымi штэртэкстуальным сyвязямi (Scriptura sui ipsius interpres)17. З пункту гледжання перакладу Бiблii, лепей казаць не аб перакладзе, яю дакладна адлюстроувае патрыстычную традыцыю iнтэрпрэтацыi, а хутчэй аб таим перакладзе, яю узгоднены з ëK>.
Адказнасць за iнтэpnpэтацыю
Спецы^чная праблема, яб якой у нашым аналiзе неабходна сказаць хаця б некалью словау - гэта праблема штэрпрэтатыунай адказнасцi. У розных рэлшйных трады-цыях склалiся розныя уяуленш аб тым, як размяркоуваецца праца па штэрпрэтацып бiблiйнага тэксту памiж Царкой, асоб-ным вернiкам i бiблiйным перакладнiкам. У праваслаунай традыцып адказнасць за iнтэрпрэтацыю тэксту ляжыць не на самiм перакладнiкy i не не чытачу, а на Царкве як Целе Хрыста. На практычынм узроуне гэта азначае, што перакладшк не павiнен даваць уласных iнтэрпрэтацый, не узгодненых з царкоунай традыцыяй. Гэта таксама азначае, што па пагчымасщ iмплiцытная шфармацыя застаецца эксплiцытнай. Неабходна yлiчваць, што бываюць розныя тыпы iмплiцытная iнфармацыi -лiнгвiстычнага характару i культурнага; у нашым выпад-ку гаворка будзе весцкя аб тым, што y на-каторых выпадках магчымая эксплiкацыя
91
-С I
>
I
С
>
I
I Я
92
I
I
<
и
с
<
< <
I
т
Н
<
некаторай лшгвктычнай iмплiцытнай шфармацш, але не культурнай18.
Узаемаадносты пам1ж Старым I Новым Запаветам1
Яшчэ адным важным пытаннем для перакладнiка ёсць узаемаадносшы пaмiж Старым i Новым Запаветамь Даследнiкi выдзяляюць розныя мадэлi узаемаадносш памiж гэтымi дзвюма корпусамi тэкстау, якiя iснавалi у гiсторыi хрысщянства: канфлiктная (маркюнускя), тыпалагiчная, алегарычная, "абяцанне - спауненне", "гкторыя збаулення", дыялапчная. Выбар той цi iншай базавай мадэлi будзе уплывае на нашыя практычныя рашэннi.
Тое, што хрысщяне называць "Старым Запа-ветам", у юдэйская традыцыi называецца Та-нахам. Калi перакадаюць Танах, то уичваюць ягоную ушкальнасць, непаусторнасць гэтых старажытнагабрэйсмх тэкстау, гхнюю не-залежнасць ад хрысщянскай традыцыi. Калi ж мы называем гэтыя тэксты Старым Запаветам, значыць паказваем нейкае адзшства гэтага корпусу з Новым Запа-ветам. Аднак што гэта за сувязь? Мадэлi тыпалагiчная i алегарычная паказваюць несамастойнасць старазапаветнага корпусу адносна новазапаветнага; узаемаадносiны памiж дзвюма корпусамi можна было б назваць "калашяльньЕш". Стары Запавет у таим выпадку страчвае сваю самастой-насць, своеасаблiвасць, ягоная адзiная мэта - падвесц чытачоу да Новага Запаве-ту; адбываецца татальная хрысщяшзацыя старазапаветых тэкстау. У трох шшых ма-дэлях ("абяцанне - спауненне", "гкторыя збаулення", дыялапчная) Стары Запавет набывае (у рознай ступенi) большую сама-стойнасць, падкрэслiваецца ягоная культурная i багаслоуская ушкальнасць.
крокi перакладшкау на практычным узроуш: напрыклад, як перакладаць iмя Бога (¡Т1ГР), як перакладаць геаграфiчыня на-звы? Ц перадаваць Л1Л1 як "Ягвэ", "Адонай", "Госпад"? Слова ПП у Род 1:2 пры пераклад-зе з габрэйскай перадаваць як "дух" (тым самым падкрэ^ваючы культурны канцэпт старазапаветнай эпох^, цi як "Дух" (тым самым адлюстроуваючы хрысщянскае прачы-танне гэтага тэксту)? Першы варыянт пера-дае асаблiвасцi канцэптуальнага свету старазапаветнай эпох^ падкрэслiвае асаблiвасцi той культуры; другi варыянт адлюстроувае хрысцiянскае прачытанне гэтага тэксту, якое узгодненна з дагматыкай Царквы, аднак пры гэтым зацямнаець ушкальнасць i своеасаблiвасць свету стара-жытнага 1зра1ля. Як гэтае ж слова ПП перакладаць у шшых месцах, напрыклад у прароцкiх кшгах?
Тэкст
Цяпер мы можам перайсц ад кантэксту камунiкацыi да самога тэксту. Як тэкст узяць у якасщ асновы для перакладу Ста-рога Запавету: масарэцкi тэкст (МТ) ц Септуагiнту (Септ)? На гэтае пытанне няма адназначнага i простага адказу. Мы бачым, што нават у межах расейскамоунай праваслаунай традыцыi быт розныя ад-казы: царкоунаславянсю пераклад рабiуся часткова з Септуагiнты, некаторыя кнiгi перакладалiся з лацiнскай; Сшадальны пераклад, якi за апошняе стагоддзе стау вельмi папулярным i аутарытэтным, выконвауся з МТ. Адказ на гэтае пытнне таксама павшны даць царкоуныя улады пасля кансультацый з багасловамi i бiблiiстамi. У сваiм даследваннi i у межах гэтага артыкулу мы будзем кары-стацца МТ.
Мова
Адпаведна, перакладнiцкая група павшна, пасля абмеркавання з царкоуным уладамi i багаслоускiмi коламi, адказаць на гэтае пы-танне. Ад гэтага адказу будуць залежыць
У гэтым пункце мы не хацелi б кранацца вельмi няпростай i часам балючай прабле-мы: цi павшны перакладшш iмкнуцца да стварэння нейкай асаблiвай "царкоуна-
беларускай мовы"19? БК БПЦ адназначна адказвае на гэтае пытанне "так" i для ства-рэння такой мовы выкарыстоувае рэсурсы царкоунаславянскай мовы. Аднак такая пазщыя не заусёды станоуча успрымаецца носьбiтамi беларускай мовы нават у межах БПЦ. Мноия даследнЫ i простыя вернiкi лiчаць, што беларусш пераклад мовы магчы-мы без выкарыстання царкоунаславянскай спадчыны, сродкамi сучаснай беларускай лiтаратурнай мовы i, магчыма, праз задзе-янне рэсурсау старабеларускай мовы.
Пакiдаючы адказ на гэтае пытанне на буду-чыню, мы б хацелi звярнуць увагу на яшчэ адзiн аспект моунага пытання. Практыч-на ва уах храмах Праваслауная Царквы у Беларусi набажэнства дагэтуль здзяйсня-ецца у асноуным на царкоунаславянскай мове. Менавиы гэты чыннiк вызначае стылiстыку праваслаунага набажэнства i часцей за усё прадвызначае тыя стратэгй, яюя выкарыстоуваюцца пры перакладзе як Пкання, так i богаслужбау. Царкоунаславянская мова успрыммаецца як асаблiва "узнёслая", "урачыстая", "музыч-ная". Такое успрыняцце гэтае мовы сфарма-вала асаблiвыя патрабаваннi i да перакладау на сучасныя мовы. Царкоуны пераклад павiнен таксама гучаць "узнёсла", "урачы-ста", "мiлагучна", iнакш ён не будзе адпавя-даць чаканням праваслаунай аудыторыi.
Безумоуна, можна i неабходна сказаць нашмат больш аб асаблiвым стауленнi праваслауных да Пiсання i, адпаведна, да таго, яюм павшен быць лiтургiчны перклад. Але для мэтау нашага артыкулу будзе дастат-ковым i таго, што сказана. Праваслауным важна падкрэслiць, што Пiсанне - гэта жона, яна не належыць гэтаму свету, яна ёсць акном у духоуны свет. Неабходна пера-даць iншасць Пiсання адносна гэтага свету. Да гэтага неабходна дадаць асаблiвы уплыу царкоунаславянскай мовы, якая сфармава-ла пэуныя патрабаваннi, яюя высоуваюцца да лiтургiчнай мовы i, адпаведна, да лмуричнага перакладу Пкання. Коратка
можна скзаць, што царкоуная аудыторыя будзе чакаць дастаткова лмаральнага перакладу з выкарыстаннем узнёслай лексiкi i якi, пры гэтым, будзе зразуме-лым i простым для успрыняцця на слых. Для падкрэслiвання шшасщ, iканiчнасцi Пiсання можа быць задзейшчаны пласт старабеларускай лексiкi.
Для нас Бiблiя - гэта, перш за усё, багаслоусш тэкст, частка Боскага паслан-ня. Хаця гэтае пасланне i выражаецца з дапамогай мастацюх сродкау, аднак больш важным будзе менавма багаслоуске значэн-не. Мастацюя характарыстыкi будуць менш важнымi (хаця сказаць, што эстэтычнае вы-мярэнне тэксту зуом ня мае значэння, таксама нельга). Гэта азначае, што мастацшя рысы арыгiналу могуць адлюстроувацца у некаторый ступенi. Галоунае мэта: паведамiць людзям нешта важнае аб Богу i Яго адносшах з людзьмi.
Асноуныя патрабаваннi да перакладу
Што усё гэта азначае для перакладшка? Як гэтыя асаблiвасцi праваслаунай герменеутыкi i камунiкат^Iунага функ-цыянавання перакладу могуць быць рэалiзаваны у канкрэтным праекце? Ця-пер, зыходзячы з праведзенага аналiзу, мы паспрабуем сфармуляваць асноуныя патрабаваннi да царкоунага перакладу Бiблii.
1) Царкоуны пераклад павiнен уичваць праваслауную багаслоускую, экзэгетычную i лiтургiчную традыцыю. Пераклад павшен быць узгодненым з патрыстычнай трады-цыяй iнтэрпрэтацыi Бiблii.
2) Царкоуны пераклад ёсць, перш за усё, перакладам лмуричным. Менавiта праз судотык з лiтургiчнымi тэкстамi звычайны вершк засвойвае багаслоускае разумен-не традыцьп, якое выражана у Пiсаннi i у творах Айцоу Царквы. Гэта азначае, што лиуричны пераклад мае быць чуйным да
93
-С I
>
I
С >
I I
Я
рэха i штэртэктсуальным сувязям у тэкстах, у тым лiку i з багаслоyскiмi тэкстамi кан-крэтная традыцьп. Неабходна суадносiць тэкст перакладу з лиуричнай традыцы-яй i лмуричнай тэрмiналогiяй. Тэкст павiнен быць "пазнавальным", немагчыма радыкальнае моунае "адчужанне тэксту" ("defamilirization", "unexpectedeness").
3) З шшага боку, пераклад павiнен паказ-ваць прыналежнасць тэксту ня толькi на прыналежнасць не проста iншай культуры, але шшаму анталагiчнаму вымярэнню. Гэта тое, што мы С. Крыш назвау iканiчнай перспектывай. У тэрмшалогп агульнай тэорыi перакладу мы маги б зразумець гэты феномен як свайго роду адчужанасць (foreignization), якую мы можам назваць анталапчнай адчужанасцю.
4) Лiтургiчны кантэкст, жашчная перспек-тыва i царскоунаслвянская мова богаслуж-бовай традыцыi высоуваюць асаблiвыя патрабаваннi да мовы перакладу. Мова як жона: перш за усё не як гукавае або вiзуальнае нагадванне аб апiсанай падзее, але як уцялеснены спосаб пранiкнення у духоуную сутнасць падзеi. У гэтым сэнсе iкона i Бiблiя функцыянауюць аднолька-ва: яны ёсць спосабамi дасягнення iншага узроуню рэчакнасщ, таiнства веры. Прак-тычна гэта азначае, што мова i рэгктр мовы павiнны быць дастаткова высокага стыля-вога узроуню, каб можна было дасягнуць такога узроуню20. Пераклад павшен гучаць асаблiва "узнёсла", "урачыста". Пытанне толькi у тым, за кошт яюх рэсурсау будзе ставарцца гэтая узнёслаць? БК БПЦ спра-буе зрабiць гэта за кошт выкарыстанння царкоунаславянскай спадчыны. Аднак такая пазщыя для многiм падаецца, прынама, спрэчнай. Якiя iншыя сродю можна выка-рыстаць для гэтай мэты? Магчыма, можна знайсцi дадатковы рэсурс у старажытнабе-ларускай мовы.
5) Трэба уичваць i тое, што Бiблiя у лиуричным кантэксце успрымаецца на слых, а таму высоуваюцца асаблiвыя патрабаванш да рытмш i мелодыкi тэксту.
6) Лмуричная традыцыя таксама намагаец-ца пазбягаць залтняй эмацыйнасцi, якая уласщва некаторым бiблiйным тэкстам. Гэта азначае, што i мова лiтургiйнага перакладу Бiблii таксама павiнна быць дастатко-ва нейтральнай, неэмацыйнай.
7) 1мплщинае лiнгвiстычнае значэнне арыгшала можа рабiцца эксплiцытным, там дзе гэта неабходна. 1мплщытная ку-льутрная шфармацыя арыгiнала павiнна захоуваць той самы статус i у перакладзе. Такiм патрабаванням найбольш адпавядае "прамы пераклад" (direct translation) Э. Гут-та21. Гэта таксама азначае, што лмуричны пераклад Бiблii не абавязкова павiнен быць лиаральным у тым сэнсе, як "лиаральнасць" разумелася у данавуковы перыяд тэорыi перакладу22. Акрамя таго, калi у арыгiнальным тэксце сустракаецца са шмазначнасцю арыгiнала, то гэтую шматзначнасць неабходна захаваць i у арыгiнале. Неабходна захоуваць магчымасць iнтэрпрэтацый; пе-ракладчык не можа рабщь выбар за чытача.
8) Пераклад таксама павiнен захоуваць сваю актуальнасць для сучанага чытача, дапамагаць людзям змяняць свае жыцщ. Такiм чынам, неабходна захаваць у пера-кладзе апелятыуную функцыю арыгшала.
Для рэалiзацыi гэтыз прынцыпау, пераклад-нiцкая камiсiя павiнна выбраць стратэгш, сюраваную на арыгшальны тэкст (source-text-oriented strategy). Найбольш адпаведным быу бы "прамы пераклад" Э. Гутта, асноуная мэта якога - захаванне асноуных камушкатыуных лiнгвiстычных ключоу; таю падыход таксама дазваляе выкарыстоуваць натуральныя сiнтаксiчныя сродкi мовы перакладу.
ПРАКТЫЧНАЯ РЭАЛ1ЗАЦЫЯ АСНОУНЫХ ПРЫНЦЫПАУ
Як гэтыя прынцыпы будуць рэалiзоyвацца на практыцы? На дадзеным этапе немаг-чыма выдзелiць усе магчымыя практыч-ныя праблемы, з якiмi могуць сустрэцца перакладшю. Аднак можна выдзелiць най-больш тыповыя праблемы i паспрабаваць паглядзець, як яны могуць вырашацца на падствае вышэйазначаных патрабаванняу.
Напрыклад, пакольш тэкст успрымаецца на слых, то сказы павшны быць дастаткова каротгаш; доупя сказы можна разбiваць на два-тры карацейшыя, калi гэта можа аблег-чыць успрыманне на слых.
Гукавая рэпрэзентацыя таксама патрабуе таго, каб захоувалкя пауторы слоу там, дзе яны ёсць у арыгшале; калi арыгiнал быу прызначаны для аудыё рэпрэзентацыi i таму выкарыстоувау пауторы слоу, вобразау i г.д. - гэта ж можна захаваць i у перакладзе (безумоуна, клi такiя пауторы будуць гучаць натуральна у мове перакладу).
Лиаурпчны тэкст Бiблii павiнен пазбягаць залшняй эмацыйнасцi, а таксама быць паз-навальным, не павшен "шакаваць" чытача. Так, некаторыя даследнiкi называюць кшгу Ёну "атыповай" у корпусе прароцкай лмаратуры Старога Запавету23. Мы зараз ня зможам пералiчыць усе "атыповыя" рысы гэтага тэксту, але звернем увагу тольш на адзiн прыклад. Так, самы пачатак кнiгi у пэнуым сэнсе "шакуе" чытача, пакольш па-чынаецца кнiга зусiм "нетыпова": 137 ГПП? Слова ЛИ ёсць макрасiнтаксiчным маркерам, яю часта пачынае новыя раздзелы у апавяданнi цi нават новыя кнш. Асноуны функцыя гэтага дзеяслова - падкрэслщь узаемасувязь дзвюх раздзелау, iхную храналагiчную паслядоунасць. Так, гэты дзеяслоу можа злучаць дзве кнiгi разам: у таим выпадку апавяданне адной кнш з'яуляецца храналагiчным развiццём апавя-дання папярэдняй кнiгi (кнiга 1суса Навiна
ёсць працягам KHiri Другазаконня; кшгя Суддзяу ёсць працягам KHiri 1суса Навша i г.д.). Слова ГН_ пачынае цэлы шэраг бiблшных KHir. Аднак у тaкiх выпадках за дзеясловам iдзе aкaлiчнaсць часц щ месца, у ямх будзе разгортвацца дзеянне кнш24. Кaлi дзеяслоу 'ЛИ. выкарыстоуваецца у ад-ным з раздзелау унутры кнiгi, то токсама для таго, каб злучыць апавяданне у адно цэ-лае. Таим чынам, дзеяслоу 'Л'Т. хутчэй па-казвае працяг папярэдняга апавядання, а не пачатак радыкальна новага.
Аднак выкарыстанне дзеяслова у самым пачатку цэлай прароцкай кнш - цал-кам нечакана i нетыпова. У кшзе Ёны не падаецца нiякaя шфармацьп аб часе i месцы падзей; мы не бачым нейкай натуральнай храналапчнай цi тэматычнай сувязi гэтай кнш з папярэдняй кшгай прарока Ау^я. Iншымi словaмi, складваецца уражанне, шбы кнiгa Ёны, паводле выказвання Ben Zvi, пачынаецца in media res25. Зхутчэй за усё, улiчвaючы чакаш, якiя былi звязаныя з жанрам прароцкай лиаратуры, Ёна 1:1 было натсана так, каб выклiкaць у чытачоу пачуццё невыкананых чаканняу. Аутар пакшуу свaiю аудыторыю у здз1уленш: што недасказана? Працягам чаго, якой гкторып ёсць кнiгa Ёны? Акрамя таго, магчыма, вы-карыстанне неканвенцыйнай мовы у пачат-ку кнш таксама прадугледжвае неканвен-цыйны, "атыповы" характар усёй кнш26.
Што ш рaбiць перaклaднiку, aсaблiвa таму, яш стварае лiтургiчны пераклад? З аданго боку, кшга нетыповая, яна шакуе слухача; аднак лiтургiчны кантэкст патрабуе таго, каб гэты "шок" быу зведзены да мiнiмумa. У шшым выпадку гэты нестандартны пачатак кнш можна было перадаць праз выкарыстанне шматкроп'я у пачатку кнш, што таксама прыцягвала б увагу сучаснага чытача: "... Было слова Гасподняе да Ёны". Але ж у аудыяльным кантэксце шматкроп'я не перадась Уичваючы усе aкaлiчнaсцi, у лмурпчным кантэксце пачатак гэтай кнш, хутчэй будзе больш канвенцыйным.
95
-С I
>
I
С >
I I
Я
96
I
I
<
и
с
<
[_
О н к оэ
и <
<
I
т
Н
<
Можна перакласцi гэтую фразу або праз дзеяслоуны выраз "Было слова Госпада да Ёны", цi увесщ абставiны часу "Аднойчы было слова Госпада да Ёны".
Адной з адметных стылыстычных асаблiвасцяy кнш Ёны ёсць выкарыстан-не варыяцый i пауторау. Варыяцыi - гэта мэтанашраваныя адступленнi ад нормау i разнастайнасць формау падобных цi па-ралельных тэкстуальных элементау. Адна з задач гэтай лiтаратурнай тэхнЫ - ства-рэнне датаковых сэнсау i канатацый, падкрэсленне некаторых тэм i вобразау, стварэнне эмацыйнай насычанасщ i iнтэнсiфiкацыi дзеянняу. Другая тэхшка -паутор некаторых лiнгвiстычных элементау у розных раздзелах адной i той самай кнiгi; выкарыстоуваецца, пераважна, для ства-рэння адзшства тэкста, для злучэння розных структурных элементау. Так, у кшзе Ёны 1:4, 1:11 i 1:13 апiсваецца бура, якая узнялася на моры: ... ^ОП Л1Л1]
□'3 а'П'^к (1:4); ПУЬ|
..'. (1:11); "рт!'^Пл □'Л ... (1:13). "
Расейскiя бiблiйныя пераклады (Расей-скага Бiблiйнага Таварыства (РБО) i Мiжнароднага Бiблiйнага Таварыствы (МБО)) так перадаюць гэтыя вершы:
РБО МБО
1:4 Но Господь наслал на море большой ветер, и начался сильный шторм. Но Господь навел на море страшный ветер, и поднялся такой сильный шторм.
1:11 ... Шторм-то усиливается Море бушевало все сильнее и сильнее.
1:13 .шторм все усиливался .море бушевало еще сильнее
сваiм значэннi дзеясловы i прыметнiк: "страшный ветер", "такой сильный шторм", "бушевало все сильнее и сильнее", "бушевало". Пераклад РБО выглядае эмацыйна больш стрыманым; у iм выкарыстоуваюцца словы, якiя у пэунай ступеш можна на-зваць "нейтральнымi": "большой ветер", "сильный шторм", "усиливается", "усиливался". З аданаго боку, арыгшальны тэкст падкрэоивае тое, што бура паступова узмацнялася на моры i пераклад МБО гэ-тае патсуповае узмацненне падкрэслiвае даступнымi сродкамi расейскай мовы. Ад-нак лiтургiчны кантэкст намагаецца пазбя-гаць залiшняй эмацынйасщ, таму пераклад кшталту таго, што мы знаходзiм у МБО, наурад цi будзе нармальна успрыняты пад-час богаслужэння. Таму лепей ужыць меньш эмацыйна афарбаваныя словы, яшя, тым не меньш, перадаюць напружанасць сиуацш: "Але Гасподзь наслау на мора моцны вецер i пачалася у моры вялжая бура" (1:4), "... мора працягвала хвалявацца" (1:11); "мора бушавала усё болей i болей".
Безумоуна, можна прывесцi нашмат больш канкрэтных практычных праблем i спосабы iхняга развязання. Аднак i таго, што было сказана, здаецца, дастаткова для таго, каб праглюстраваць нашыя тэзы.
ЗАКЛЮЧЭННЕ
Сучасная тэорыя перакладу патрабуе ад перакладнiка сур'ёзнай падрыхтоуш не толькi уласна у лшгвктычнай галiне, то-бок ён не толью павiнен добра ведаць мову арыгшальнага тэкста. Не меньш важным ёсць добрае валоданне мовай перакладу ъ акрамя гэтага - уменеем перадаваць сэнс сродкамi гэтай мовы (як ня дзiyна, першае зусiм не абавязкова азначае другое). Гэта таксама азначае, што перакладшк павшен добра валодаць тэорыяй перакладу.
Мы бачым, што пераклад МБО ужывае словы, яюя маюць больш насычанае эма-цыйнае адценне, больш штэнауныя па
Функцыяналкцш падыход да перакладу ёсць, на наш погляд, адным з найбольш перспектыуных у галше б1блшнага пе-
ракладу. Тэорыя скопасу дапамагае перакладнiкам прымаць абгрунтаваныя рашэннi на ycix этапах працэсу перакладу. Ключавым паняццем, якое вызначае увесь перакладнiцкi працэс, ёсць функцыя перакладу у новым соцыякультурным кантэк-сце. Менавiта таму функцыналкцм пады-ход патрабуе ад перакладшкау падрабязнага аналiзу прагматычных i герменеутычных чыншкау камушкатыунай сiтуацыi. Менавма на падставе такога аналiзу пры-маюцца усе наступныя рашэннi як на макра-, так i на мжра-узроунях. Такi па-дыход дае магчымасць перакладнiку прымаць рашэнш, абгрунтаваныя не ягонымi уласным упадабанням^ але аб'ектыyнымi патрабаваннямi камушкатыунай атуацьп. Гэта, натуральна, не азначае, што з пра-цэсу перакладу выдаляецца творчасць, майстэрства i штущыя. Наадварот, функцыналiсцкi падыход дае магчымасць перакладшку праявiць усе свае найлепшыя якасцi, не толькi тэхнiчныя, але i творчыя здольнасцi.
Першасным кантэкстам успрыняцца царкоунага перакладу Бiблii ёсць богаслу-жэнне, таму такi пераклад можна назваць лiтургiчнымi перакладам. Асаблiвасцi лiтургiчнай камушкатыунай сiтуацыi у Беларускай Праваслаунай Царкве патра-буюць асаблiвага тыпу перакладу, якi б, з аданго боку, перадавау прыналежнасць бiблiйнага тэксту да iншага анталагiчнага вымярэння, а з iншага - захоувау бы ак-туальнасць тэксту Святога Пкання для сучасных хрысщянау. Аналiз аднаго са складшкау лiтургiчнай камушкатыунай сiтуацыi - герменеутычных прынцыпау праваслаунай традыцып прачытання Бiблii, а таксама аднаго з прагматычных чыншкау (мова) - дазволгу нам вызначыць асноуныя патрабаваннi да лiтургiчнага перакладу. На падставе таюх патрабаванняу можна распрацоуваць канкрэтныя практычныя парады i рэкамендацып для перакладшкау, яктя будуць працаваць з тэкстам.
Спадзяемся, што наша невялжае даслде-ванне будзе щкавым i карысным БК БПЦ i у свой час спатрэбщца пры стварэннi лiтургiчнага перакладу Старога Запавету на беларускую мову.
Б1БЛ1ЯГРАФ1Я
1. Ben Zvi. Sings of Jonah. Reading and Rereading in Ancient Yehud / Ben Zvi -Sheffield: Sheffield Academic Press, 2003.
2. Blackburn P. L. The Code Model of Communication. A Powerful Metaphor in Linguistic Metatheory / P. L. Blackburn -Dallas: SIL International, 2007.
3. Crisp S. Sacrality, Authority and Communality as Essential Criteria for an Orthodox Bible translation / S. Crisp // The Messenger. - 2008. — № 6.
4. De Vries L. Bible Translations: Forms and Functions / L. de Vries // The Bible Translator. -2001. — Vol. 52 № 3. — P. 306-319.
5. Gutt E. Translation and relevance: cognition and context (2nd ed) / E. Gutt — Manchester: St. Jerome Publishing, 2000.
6 . McElhanon K. A. From Word to Scenario: The influence of Linguistic Upon Models of Translation /K. A. McElhanon // Journal of Translation. - 2005. — № 3. - P. 29-67.
7. Nord, Ch. Translating as a Purposeful Activity. Functionalist Approaches Explained / Ch. Nord - Manchester: St. Jerome Publishing, 1997.
8. Nord Ch. Manipulation and Loyalty in Functional Translation / Ch. Nord // Current Writing. - 2002. — Vol. 14, № 2. - 2002. - P. 32-44.
9. Smith K. G. Direct translation: Striving for Complete Resemblance // K. G. Smith // Conspectus. - 2008. — № 5. — P. 169-184.
97
-E I
>
I
С >
I I
Я
98
I
I
<
и
E
<
< <
I У
<
10. Snell-Hornby M. The Turns of Translation Studies : Newparadigms or shiftingviewp oints / M. Snell-Hornby — Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 2006.
11. Sperber D. and Wilson D. Relevance: Communication and Cognition / D. Sperber and D. Wilson — Oxford: Basil Blackwell, 1986.
12 . Toury, G. Descriptive Translation Studies and Beyond / G. Toury - Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 1995.
13. Trible Ph. Rhetorical Criticism: Context, Method, and the Book ofJonah. / Ph. Trible — Minneapolis: Fortress Press, 1994.
14. Tymoczko М. and Genzler E. (eds.). Translation and Power / M. Tymoczko and E. Genzler (eds) — Amherst, Massachusetts: University of Massachusetts Press, 2002.
15. Wendland E. Towards a "literary" translation of the Scriptures: With Special Reference to a "poetic" rendition / E. Wendland // Acta Theologica Supplementum. — 2002. — № 2. - P. 164 -201.
16. Самков М., свящ. Теория скопоса / свящ. М. Самков // Скрижали. - 2011. — № 2. - Минск: Ковчег — С. 139-152.
17. Стилианопулос Т. Новый Завет: православная перспектива. Писание, предание, герменевтика / Т. Стилианопулос — Москва: Библейско-богословский институт св. апостола Андрея, 2008.
18. Чарота 1.А. Беларуская мова i Царква / I. А. Чарота — Минск: Свята-Петра-Паулаусю сабор, 2000.
ЗАУВАП:
1 Гл. Snell-Hornby M. The Turns of Translation Studies: New paradigms or shifting viewpoints / M. Snell-Hornby — Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 2006.
2 Гл. Blackburn P.L. The Code Model of Communication. A Powerful Metaphor in Linguistic Metatheory / P. L. Blackburn -Dallas: SIL International, 2007. McElhanon K. A. From Word to Scenario: The influence of Linguistic Upon Models of Translation /K. A. McElhanon // Journal of Translation. -2005. — № 3. - P. 29-67.
3 Гл., напр. Toury, G. Descriptive Translation Studies and Beyond / G. Toury - Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 1995.
4 Гл., напр. Tymoczko М. and Genzler E. (eds.). Translation and Power / M. Tymoczko and E. Genzler (eds) — Amherst, Massachusetts: University of Massachusetts Press, 2002.
5 Гл., напр. Sperber D. and Wilson D. Relevance: Communication and Cognition / D. Sperber and D. Wilson — Oxford: Basil Blackwell, 1986. Gutt E. Translation and relevance: cognition and context (2nd ed) / E. Gutt -Manchester: St. Jerome Publishing, 2000.
6 Nord, Ch. Translating as a Purposeful Activity. Functionalist Approaches Explained / Ch. Nord - Manchester: St. Jerome Publishing, 1997.
7 Адзш з нашых артыкулау мы прысвяцгл! кароткаму разлгяду асноуных тэарэтычных прынцыпау функцыяналисцкай мадэл^ прапанавай К. Норд. Гл. Самков М., свящ. Теория скопоса / свящ. М. Самков // Скрижали. - 2011. — № 2. - Минск: Ковчег — С. 139-152.
8 Nord Ch. Manipulation and Loyalty in Functional Translation / Ch. Nord // Current Writing. - 2002. — Vol. 14, № 2. - 2002. -P. 2-3.
9Ev.Wendland E. Towards a"literary" translation of the Scriptures: With Special Reference to a "poetic" rendition / E. Wendland // Acta Theologica Supplementum. — 2002. — № 2. — P. 183-184.
10 Евангелие Господа нашего Иисуса Христа на четырех языках - эллинском, славянском, российском и белорусском, с параллельными местами. - Минск: Белорусский Экзархат, 1991. - С.3.
11 Чарота 1.А. Беларуская мова i Царква / I. А. Чарота — Минск: Свята-Петра-Паулаусю сабор, 2000. - С. 118.
12 Стилианопулос Т. Новый Завет: православная перспектива. Писание, предание, герменевтика / Т. Стилианопулос - Москва: Библейско-богословский институт св. апостола Андрея, 2008. - С. 38.
13 Тамсама. - С. 40.
14 Тамсама. — С. 40-41.
15 Тамсама.
16 Тамсама. - С. 66-68.
17 Crisp S. Sacrality, Authority and Communality as Essential Criteria for an Orthodox Bible translation / S. Crisp // The Messenger. - 2008. — № 6. — P.5.
18 Тут мы вымушаны абмежавацца больш агульньм выразам^ не уваходзячы у дэта-лёвы разгляд розных тыпау iмплiцытнай шфармацып.
19 Гл. Чарота I.A. Беларуская мова i Царква. Абгрунтаванню такой неабходнасщ прыс-вячана уся гэтая кшга.
20 Crisp S. Sacrality, Authority and Communality... — P. 7.
21 Гл. Gutt. E. Relevance and Translation. i таксама Smith K. G. Direct translation: Striving for Complete Resemblance // K. G. Smith // Conspectus. - 2008. — № 5. — P. 169-184. У гэтым артыкуле мы таксама ня можам падрабязней асвятлщь гэтую тэзу, але паспрабуем зрабщь гэта у адным з на-ступных артыкулау.
22 Само паняцце "лиаральнасцГ, насам-рэч, ня ёсць таим простым i зразуме-лым, як можа здавацца на першы погляд. "Лмаральны" пераклад можа абазначаць вельмi розныя тыпу перакладу. Гл., напры-клад, De Vries L. Bible Translations: Forms and Functions / L. de Vries // The Bible Translator. - 2001. — v. 52. № 3. — P. 306319. Пар., напрыклад, пераклады Аюлы, Септуагшты, Тэадащёна, Сшадальны i iнш., якiя усе называюцца "лiтаральнымi", але "лмаральнасць" у гэтых перакладах рэалiзуецца вельмi па-рознаму.
23 Гл. Ben Zvi. Sings of Jonah. Reading and Rereading in Ancient Yehud / Ben Zvi — Sheffield: Sheffield Academic Press, 2003. -P. 81-98.
24 Гл. 1с. Нав. 1:1, Суд. 1:1, 1 Сам 1:1-3, 2 Сам 1:1, Руфь 1:1, Эсф. 1:1.
25 Ben Zvi. Sings ofJonah... - P. 46.
26 Trible Ph. Rhetorical Criticism: Context, Method, and the Book ofJonah. / Ph. Trible — Minneapolis: Fortress Press, 1994. - P. 125.
99
-E I
>
I
С >
I I
Я
