Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik
Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-FANYUTUQLAR^
ЛИМОН АГРОБИОЦЕНОЗИДА M. PERSICAErA ЦАРШИ ОЛТИНКУЗ ЭНТОМОФАГИНИНГ БИОЛОГИК САМАРАДОРЛИГИ
Аббос Уткирович Нуржобов
Академик М.Мирзаев номидаги БУва ВИТИ таянч докторанти
Асомиддин Тураевич Холлиев
Тош ДАУ Усимликлар карантини ва химояси кафедраси мудири к.х.ф.ф.д.,
доцент
Бекмурод Хонали уFли Ниёзкулов Мухлиса Шухрат кизи Юсупова
Тош ДАУ Усимликлар карантини ва химояси кафедраси магистрантлари
АННОТАЦИЯ
Ушбу маколада республикамизнинг барча худудларидаги фермер, агрокластир, ахоли ва томорка хужаликлари иссикхоналарида етиштирилаётган циртус экинлари агробиоценозида учрайдиган ширалар тугрисида маьлумот келтирилган.
Калит сузлар: Лимон, ширалар, олтинкуз, энтомофаг, зарар келтириш даражаси, сурувчи зараркунандадар, ривожланиши ва биологик самарадорлик.
Кириш. Бугунги кунда республикада цитрус усимликларни етиштириш, хориждан келтирилган янги навларни интродукция килиш, уларнинг майдонини кенгайтириш хисобига махсулот ишлаб чикариш ва экспорт хажмини купайтириш борасида бир катор ислохотлар амалга оширилмокда.
Ушбу экинларда учрайдигансурувчи зараркунандаларга карши олиб бориладиганкураш тадбирларида энтомофагларни сунъий усулда купайтириб биологик кураш тадбирларини ташкиллаштириш купгина турлар ривожини олдини олиш ва сонини камайтиришда асосий омил хисобланади.
Ширалар усимликларда эрта бахордан то кеч кузгача яъни, вегетация даврининг охиригача барг, поя, меваларида тупланиб, суриб озикланиши туфайли зарар келтиради. Зараркунандаларнинг зараритуфайли усимликларда модда алмашиниш жараёни бузилади, натижадакишлок хужалиги экинларининг хосилдорлиги пасайиб, сифати бузилишига олиб келади [1; 7-21-б., 3; 24-28-б].
Google Scholar
15-iyun, 2022 Respublika anjumani
451
Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-tadqiqot instituti
ytadqq
Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN
Шафтоли ёки иссикхона яшил шираси (Myzodes persicae) республикамиз худудикенг таркалган зараркунанда хисобланиб, иссикхоналарда
M.persicaeнинг узунлиги 1,4-2,5 мм булиб, ранги сарик-яшил ёки яшил, муйловлари корайган, шира найчаларининг юкори кисми бирмунча кенг булади [4; 205-206-б].
Адабиётларда келтирилган маълумотларга кура шафтоли ёки иссикхона яшил шираси 400 оилага мансуб 30 дан ортик усимликларда учрайди. M. регасаеусимликларнинг вегетатив органларига ёпишиб олиб хаёт кечиради. Шираларнинг зарари туфайли усимликларда хар хил юкумли касалликларни ривожланишига шароит яратади. Усимликлардан олинадиган хосилнинг 2025% гача йукотилишига олиб келади [2; 266-273-б].
Лимоннинг асосий зараркунандалари хисобланган шираларга карши Тошкент вилояти шароитида олиб борилган тадкикотларга кура, ушбу зараркунандалар лимонзорларда апрель ойининг иккинчи ун кунлигидан бошлаб ривожлана бошлайди. Лимонзорлардан юкори ва сифатли хосил олишда хамда зараркунандаларни келтирадиган зарарини олдини олишда бир канча кураш тадбирлари ишлаб чикилган, аммо усимликларни химоя килишда экологик хавфсиз кураш усули бу биолгик кураш усули хисобланади.
Юкоридагилардан келиб чикиб, лимонзорларда кенг таркалган шираларга карши биолабораторияларда купайтирилаётган олтинкуз кушандасининг биологик самарадорлигини аниклаш максадида тадкикотлар олиб борилди. Тадкикотларда хар 10 тупга 100, 150 ва 200 дона олтинкуз личинкалари зараркунанда купаяётган баргларга таркатилди. Орадан 5-15-25-30 кун утганда барглардаги зараркунандалар сони хисобга олиб борилди. Олтинкуз личинкаси мавжуд булган барглардаги зараркунандалар сонини, энтомофаг учрамаган барглардаги сони билан таккосланган холда Аббот формуласи ёрдамида тадбирнинг биологик самарадорлиги урганилди.
Тадкикот натижалари.2021 йил апрелъ-май ойларида академик М.Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадкикот институтининг лимон етиштирилаётган иссикхоналарда учрайдиганшираларга карши олтинкуз энтомофагини 100 дона хисобида таркатилганда 5-чи куни 39,2-40,0% ни, 30-чи кунга келиб эса66,5-67,4% биологик самарадорликка эришилди.
етиштириладиган
барча экинларга зарар
етказади.
Google Scholar
Respublika anjumani
15-iyun, 2022
Ак^еш1к М.М1ггаеу nomidagi Bog'dorchilik, игишеИШк \ а уйпоеИШк
Уо1ите 3 | Special СопГегепсе 1 | 2022
иеуасшык ул шиисшытто
^^^о^ьаш^нтп^тьм-шмуитиоьлк^
1-расм.Лаборатория шароитида олтинкуз энтомофагини купайтириш ва лимонзорларга куллаш жараёни.
Олтинкуз энтомофагини 150 дона таркатилганда вариантда 5-чи куни
43.2-43,7% биологик самарадорликка эришилган булса, 30-чи кунга келиб эса бу курсаткичлар74,3-75,6% ни ташкил этди.
Энтомофагларни 200 донадан таркатилганвариантда 5-чи кунда
45.3-46,6% биологик самарадорликка эришилган булса, 30-чи кунда ушбу курсаткичлар77,1-78,7% ни ташкил этди. Назорат вариантида эса ширалар сони камаймаганлиги кузатилди(жадвалга царанг).
Хулоса килиб айтганда иссикхоналарда етиштирилаётган лимон усимлигида учрайдиган ширалар микдорини бошкаришда Олтинкуз энтомофагини 1 туп дарахтга 200 дона микдорида таркатилганда биологик самарадорлик 30-кунга келиб 78,7% ни ташкил килганлиги кузатилди.
Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik
Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING
RI^OJLAäiSäiS^iiMlmmmYmmmäimmL
Лимон агробиоценозида M. Persicaera карши олтинкуз энтомофагининг биологик самарадорлиги.
(Академик М. Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик ИТИ)
Тарк атил ган
Энтом офаг Уртача бир баргдаги ширалар сони, Биологик самарадорлик, кунлар буйича,
№ тупл ар сони, дона сони 1 тупда, дона %
ишлов берилг унча ишловдан кейин, кунлар
5 15 25 30 5 15 25 30
1. 10,0 100,0 14,1 9,2 7,1 5,8 5,6 39,2 54,2 64,1 66,5
2. 10,0 100,0 13,2 8,5 6,6 5,4 5,1 40,0 54,5 64,3 67,4
3. 10,0 150,0 16,1 9,8 6,9 6,2 4,9 43,2 61,1 66,4 74,3
4 10,0 150,0 15,9 9,6 7,1 6,1 4,6 43,7 59,4 66,5 75,6
5. 10,0 200,0 16,2 9,8 6,9 6,2 4,4 45,3 61,2 66,6 77,1
6. 10,0 200,0 16,6 9,5 7 6,4 4,2 46,6 61,6 66,4 78,7
7. Назо рат (ишл овсиз ) - 15,0 16,1 16,5 17,2 17,8 - - - -
REFERENCES
1. Абдуллаев Э.А. Ходжаев Ш.Т. Устойчивость тлей к инсектицидам и пути её преодоления в условиях Узбекистана. -Ташкент: «Об. ин». 1989. - С. 7-21.
2. Герасько Е.А. Биологические особенности актуальных наземных фитофагов табака и современная система защитных мероприятий // Сб. науч. тр. ВНИИТТИ. Краснодар, 2009. - Вып. 178. - С. 266-273.
3. Торениязов Е.Ш. х,эм баскалар. Егинлер зыянкеслеринин, рауажланыу биоэкологиясы, оларга карсы ^рес илажлары бойынша усыныслар /Усыныс. -Некис: «Farma print Nukus», 2016. -Б. 24-28.
Google Scholar
15-iyun, 2022 Respublika anjumani
454
Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-tadqiqot instituti
ytadqq
Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN
4. Хужаев Ш.Т. Умумий ва кишлок; хужалик энтомологияси хдмда уйгунлашган хдмоя килиш тизимининг асослари Т., ООО "Янги нашр нашриёти" 2019. - Б.
5. Хужаев Ш.Т. Инсектицид, акарицид, биологик фаол моддалар ва фунгицидларни синаш буйича услубий курсатмалар (II-нашр). - Тошкент, "Koni-nur", 2004. - Б.104.
6. Abbots W.S. А method of computing the effectiveness of insecticide, 1925.- №3. -рр.265-267.
205 -206.
Google Scholar
Respublika anjumani
15-iyun, 2022