ƏЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІЛЕР МЕН ТІЛДІҢ ҚОҒАМДЫҚ ҚЫЗМЕТІ: ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ОНЛАЙН КЕҢІСТІКТЕГІ РӨЛІ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

ЭЛЕУМЕТТ1К ЖЕЛ1ЛЕР МЕН Т1ЛДЩ ЦОГАМДЬЩ ЦЫЗМЕТ1: ЦАЗАЦ ТШ1НЩ ОНЛАЙН КЕЩСТ1КТЕГ1 Р0Л1

ЦАМБАРОВА БЕКЗАТ ГАБИТЦЫЗЫ

^азак улттык кыздар педагогикалык университетшщ 2-курс докторанты,

Алматы, ^азакстан

АБДИРАСИЛОВА ГУЛЬМИРА КАЛЫБАЕВНА

Филология гылымдарыныц кандидаты, профессор м.а.

Аннотация. Бул мацалада элеуметтт желтердегг цазац тшнщ цаз1рг1 жай-куй^ цолданылу децгеш жэне даму перспективасы царастырылады. Жаhандану мен ацпараттыц технологиялардыц царцынды дамуы жагдайында элеуметтт медиа алацдары тшдердщ сацталуы мен дамуы жаца мYмкiндiктер мен сынацтар тугызуда. К,азац тшнщ

виртуалды кещсттте цолданылуы оныц цогамдыц мэртебест ныгайтуга, жаца свздер мен угымдардыц цалыптасуына эсер етедi. Элеуметтт желiлердегi цазац тшнщ жагдайы, оныц функциялары мен мYмкiндiктерi, тшдщ мэдени жэне элеуметтж мацызы, сондай-ац интернет алацдарында жаца тшдж трендтер мен взгер^тер зерттеледi. Мацалада цазац тшнщ элеуметтж желшерде дамуында туындайтын мэселелер мен алдагы болашагы, тш саясатыныц рвлi жэне улттыц мэдениетпен байланысы талданады. Зерттеу нэтижелерi цазац тшнщ ацпараттыц цогамда взнц орнын алуы жэне оныц халыцаралыц кещстште цолданыс аясын кецейту жолындагы мацызды цадамдарды кврсетедi.

Клт свздер: элеуметтт желшер, цазац тш, тшдщ дамуы, виртуалды кещстщ тш саясаты, интернет мэдениетi, тшдж инновациялар, жаhандану, мэдени мура.

Элеуметпк желшер - казiргi заманныц акпараттык технологияларындагы ец бiр динамикалык эрi каркынды дамып келе жаткан курылымдарыныц бiрi. Олар тек карым-катынас к¥ралы гана емес, акпарат алмасу, когамдык пшр калыптастыру, мэдениет пен тшдщ таралу алацдары ретшде ерекше мацызга ие. Элеуметпк желшердщ эсерi когамныц барлык саласына, соныц шшде тшдщ когамдык кызметше де пкелей ыкпал етедi. Эсiресе, тшдердщ элеуметпк кещспкте колданылу аукымы мен оныц даму багыты, улттык тшдердщ мэртебес мен сакталуы тургысынан мацызды мэселелердi кeтередi.

^азак тiлi баска да улт тiлдерi секiлдi акпараттык когамныц ерекшелштерше сай езара карым-катынас пен байланыс орнату, сондай-ак улттык мэдениеттi сактау тургысынан жаца форма мен мазмунга ие болып отыр. Элеуметтiк желiлерде казак тiлiнiц колданылуы оныц болашактагы орнын аныктайтын мацызды факторга айналды. Сонымен катар тшдщ когамдык кызмеп мен элеуметтiк кызметтерш орындау барысындагы онлайн кецiстiк казак тшнщ функцияларын кецейту, жаца сездер мен терминдердщ калыптасуы, тiлдi жацгыртудагы eзектiлiгiн арттыру мэселелерiн кетеруде.

^аз1рп тацда казак тiлiнiц элеуметтiк желшерде колданылуы оныц тек тшдш кызмепмен шектелмей, улттык мэдениеттiц, тарихи кундылыктардыц, когамдык сана мен когамдык птрдщ калыптасуында зор мацызга ие. ^азак тiлi, ез кезегiнде, галамдык акпарат агынында eзiнiц мэцгiлiк тiршiлiгiн сактап калу Yшiн жаца технологиялык куралдарды игеру кажеттiлiгiн сезiнуде. Алайда элеуметпк желiлердегi казак тiлi элi де езшщ кажеттiлiн керсетуде каукарсыз. Сондыктан тiлдiц интернет кецiстiгiнде толыкканды жэне тиiмдi тYPде дамуы Yшiн тшдш нормалардыц сакталуы, сeздiк кордыц жацартылуы, сондай-ак контенттiц сапасы мен колжепмдшп мэселелерiн шешу керек.

Тiлдiц виртуалды кещспктеп дамуы - тек тшдщ болашагы гана емес, сонымен катар улттык мэдениет пен тарихи мураныц сакталуы Yшiн мацызды кадам болып табылады. Элеуметтiк желiлер — казiргi акпараттык когамныц ажырамас бeлiгi гана емес, жаца медианыц мэдени жэне тшдш кызметтерiн жYзеге асыратын кещспк. Олар езара

байланысудьщ жаца формалары мен куралдарын усынып, акпараттыц таралуын, когамдык птрдщ калыптасуын, тшдщ дамуын жаца децгейге кетеруде. Элеуметтiк желiлердi пайдалану барысында тшдщ элеуметгiк кызмет де айтарлыктай езгерiске ушырады. Еалымдардыц пiкiрiнше, бул кещспк тшдердщ езара карым-катынас жасауы мен когамдагы мэртебесшщ калыптасуына ыкпал етуде. Осы тургыда Н. Ахметов: «Элеуметпк желiлерде тшдщ колданылуы оныц тек коммуникативтiк кызметш гана емес, сонымен бiрге когамдык жэне мэдени кызметiн де юке асырады. Элеуметтiк медианыц тиiмдiлiгi тшдщ жаца формаларын, терминдерiн, сез пркестерш калыптастыруга мYмкiншiлiк тугызады», - деген тужырым жасайды [1]. Сонымен катар Ш. Эбдiрайымова элеуметтiк желшердщ тшдш езгерiстерге эсерiн, оныц iшiнде тшдш инновациялардыц пайда болуы мен улттык тшдщ езге тiлдермен салыстырганда колданылу децгешнщ артуын атап еткен. Оныц зерттеулершде элеуметтiк желiлерде кеп жагдайда жастар арасында жаца сездер мен сез пркестершщ пайда болуы, тшт халыкаралы; терминдердiц де казакша баламаларыныц калыптасуы белсендi жYретiнi керсетiледi [2].

^азак тiлi элеуметтiк желiлерде казiргi тацда белсендi колданылып келедi. Дегенмен оныц когамдагы езектшп мен колданылу децгей бiркатар мэселелермен байланысты. Элеуметпк желiлерде казак тiлiнiц колданылуы кебшесе жастар аудиториясы арасында кец таралганы байкалады. Осы орайда М. ^улмухамедова мен Ж. Эбдiразакова зерттеулерiнде казак тшнщ элеуметтiк желiлерде, эсiресе Instagram, Facebook, Tik-tok сиякты алацдарда колданылуыныц тек жастар арасындагы карым-катынаска гана эсер етш коймай, когамныц тYрлi элеуметтiк топтарыныц арасында белсендiлiк тугызатыны керсетiлген. Алайда олар казак тшндеп контенттiц сапасы мен келемiнiц элi де жеткiлiксiз екенiн атап етедг «^азак тiлi мен мэдениетiн онлайн кещспкте толыкканды насихаттау Yшiн мемлекетпк органдар мен жеке сектор тарапынан колданылатын тiл саясаты мацызды» [3].

Бул мэселе ^асымова мен Т. Ахметжанова сиякты галымдардыц зерттеулершде де ез кершюш табады. Олар элеуметпк желiлерде казак тiлiнiц дамуы мен колданылуына кедергi болатын непзп себептердiц бiрi ретiнде тiлдiк инфракурылымныц жетiспеушiлiгiн айтады. Мэселен, казак тшнде сапалы контент, эсiресе гылыми, ресми немесе кэаби саладагы материалдар элi де аз. ^асымова бул мэселеш шешудiц жолдарын керсету Yшiн: «Элеуметпк желiлердегi казак тiлдi контенттiц кебеюi Yшiн мемлекеттiк тiл саясатыныц белсендшп мен тiлдiк ресурстардыц сапасын арттыру кажет», - деп атап етедi [4].

Элеуметтiк желiлер тек тшдщ колданылуына эсер етш кана коймай, жаца сездер мен пркестердщ пайда болуына да ыкпал етедi. Интернеттщ дамуымен бiрге тiл де жацаша магынага ие болады. Бул YДерiс казак тiлiнiц лексикасына айтарлыктай эсер етш, кептеген жаца сездер мен терминдердi калыптастырады. Мысалы, "фоловер", "лайк", "статус", "хештег" сиякты халыкаралык терминдер казак тшнщ ^нделшп емiрiнде кещнен колданылуда. Бул терминдер казак тшне енгенiмен, олардыц кейбiрi элi де дурыс эрi эдеби нормаларга сай колданылмай келедi. Элеуметтiк желiлерде колданыска енген жаца сездер мен пркестер кебiнесе жастар арасында белсендi турде тарайды, бiрак бул сездердiц казак тшнщ дэстYрлi грамматикалык курылымдары мен нормаларына каншалыкты сэйкес келетiндiгi туралы мэселе де ез шешiмiн таппаган.

Ж. Эбдiрайымова мен А. Нурсештова интернеттiц тiлдiк курылымга эсерiн зерттей отырып, бул процестiц екi жакты екенш атап керсетедi: бiр жагынан, жаца сездер мен тiркестер тшдщ сездш корын байытса, екiншi жагынан, тшдщ грамматикалык нормалары мен курылымдары бузылуына себеп болады деп санайды. Бул пiкiрмен келiсетiн галым А. Сейдiмбеков те элеуметтiк желiлердiц тшге оц эсер ететiнiн, бiрак казак тшнщ непздерш сактауга ерекше кецш белiнуi керектiгiн айтады [5].

^азак тiлiнiц интернет кецiстiгiнде жаца сездермен толыгуы оны жацарту мен дамытуга багытталган кадам деп карастырылса да, тшдщ эдеби нормаларын сактау мэселес де мацызды. Элеуметтiк желiлерде казак тшнщ ресми жэне когамдык кызметш жогалтпай дамыту Yшiн тiлдiк ресурстар мен тш саясаты дурыс багытталуы кажет.

^азак тшнщ онлайн кещспктеп релш арттыру, оныц когамдык мэртебесш ныгайту мэселесi казiрri тацда ерекше мацызга ие. Элеуметпк желiлер мен интернет алацдарында казак тшн дамыту Yшiн бiркатар шаралар кабылдануы тиiс. Буган катысты галымдар бiркатар усыныстар мен шешiмдер усынуда. Н. Сейiлбеков езiнiц зерттеулерiнде мемлекетпк тш саясатыныц мацыздылыгын атап керсетедг «^азак тiлiнiц элеуметтiк желiлерде колданылуын колдау Yшiн мемлекеттiк тiлдiц элеуметпк мэртебесш кетеретш арнайы багдарламалар мен жобалар кажет. Бул тшдщ когамдагы релш арттырып, оны езге тшдермен тец дэрежеде дамытуга мYмкiндiк бередЬ» [6].

Жубанова мен Н. Тшеужанова элеуметтiк желiлердегi казак тшнщ дамуын болашакта да кYшейту Yшiн мемлекеттiк органдардыц казак тiлiндегi контентп колдауы, арнайы казак тiлiнде акпарат тарататын медиа платформаларды дамыту керектшн алга тартады. Олар казак тшнщ интернет алацдарында кец таралуы - тшдщ тек коммуникация куралы гана емес, сондай-ак улттык мэдениеттi сактайтын жэне таратуга мYмкiндiк беретiн мацызды алацга айналатынын атап етедi (Жубанова, Тшеужанова, 2021). Осыган сэйкес, казак тшнщ элеуметпк желшерде колданылуын арттыру Yшiн бiрнеше усыныс бар.

1. Цифрлык контентт1 дамыту. ^азак тiлiнде тYрлi сала бойынша цифрлык контент келемш арттыру кажет. Мысалы, гылыми жэне бiлiм беру саласындагы контентп казак тшнде тарату Yшiн арнайы жобалар мен платформалар куруга болады. Сондай-ак мемлекетпк жэне когамдык уйымдар казак тшнде акпараттык ресурстарды кебейтш, халыкка тиiмдi тYPде жеткiзудi камтамасыз етуi тиiс.

2. Казак тшшщ колданылуын ынталандыру. Элеуметтiк желiлерде казак тшнде сейлейтш тулгаларды, блогерлердi колдау, казак тшнде контент жасауга ынталандыру ете мацызды. Мемлекет тарапынан казак тшне арналган арнайы гранттар, байкаулар уйымдастыру — бул тiлдiц дамуына оц эсерiн тигiзер едi.

3. Элеуметтж жел1лердег1 казак тшшщ мэртебесш кетеру. ^азак тiлiне катысты контенттщ сапасын арттыру Yшiн тiлдiк нормалар мен стандарттарды калыптастыру, интернет колданушылар арасында казак тiлiн сауатты колдану мэдениетiн калыптастыру мацызды. Мундай шаралар интернетте казак тiлiнiц беделiн арттыруга кемектеседi.

^азак тiлiнiц элеуметтiк желшердеп колданысы бYгiнгi тацда тек тшдш карым-катынас куралы гана емес, сонымен бiрге улттык мэдениеттi сактаудыц жэне таратуыныц мацызды алацы болып табылады. Тiлдiк инфракурылымныц жетiспеушiлiгi, тiлдiк нормалардыц бузылуы, жаца сездер мен пркестердщ эдеби тшге бейiмделуi сиякты мэселелерге ерекше назар аудару кажет. Сонымен катар казак тшнщ элеуметпк желшерде колданылуыныц болашагы мемлекетпк тш саясатыныц тшмдшгше, улттык тiлдiц мэртебесiнiц ныгаюына жэне интернет алацдарында казак тшндеп контенттщ сапасын арттыруга байланысты болмак.

Еалымдардыц пiкiрлерi мен казiргi зерттеулер нэтижелерi керсетiп отыргандай, казак тш элеуметтiк желiлерде езiнiц орнын тапканымен, оныц дамуы мен сакталуы Yшiн жYЙелi тYPде мемлекеттiк колдау мен когамдык белсендшк кажет. Элеуметтiк желшердщ казак тшнщ болашагы Yшiн мYмкiндiктерi мол, алайда тiлдiк саясаттыц дурыс багытталуы мен ресурстардыц тиiмдi пайдаланылуы аса мацызды рел аткарады.

ЭДЕБИЕТТЕР:

1. Ахметов, Н. (2021). "Элеуметпк желшер жэне казак тшнщ дамуы". - Алматы: ^азак университет!

2. Эбдiрайымова, Ш. (2020). ^азак тшнщ казiргi жагдайы мен даму мэселелерi. Алматы: Fbrnbrn баспасы. — 120 б.

3. ^улмухамедова, М., Эбдiразакова, Ж. (2019). ^азак тшнщ элеуметтiк желiлердегi колданысы жэне даму мэселелерi. Алматы: Fbrnbrn баспасы. — 150 б.

4. ^асымова, (2020). "^азак тшнщ интернет кещстшндеп орны". - Алматы: Жазушы баспасы.

5. Сейдiмбеков, А. (2017). ^азак тшнщ казiрri мэселелерi жэне оныц элеуметпк eмiрдеri орны. Алматы: Дайк-Пресс баспасы. — 200 б.

6. Сейшбеков, Н. (2019). ^азак тшнщ мемлекетпк саясаты жэне оныц даму багыттары. Алматы: ^азак университет баспасы. — 180 б.

7. Жубанова, Тiлеужанова, Н. (2021). ^азак тiлiнiц интернет кецiстiгiндегi даму мэселелерь Алматы: Арыс баспасы. — 160 б.