Научная статья на тему 'КРЕАТИВ ФИКРЛАШ – ЖАМИЯТ ТАРАҚҚИЁТИНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ'

КРЕАТИВ ФИКРЛАШ – ЖАМИЯТ ТАРАҚҚИЁТИНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

7778
743
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Креативлик / креатив фикрлаш / PISA / тафаккур / конвергент тафаккур / дивергент тафаккур / ѐшлар / лидер. / Креатив / креативность / креативное мышление / PISA / мышление / конвергентное мышление / дивергентное мышление / молодежь / лидер.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Расулбек Бойназар Ўғли Ҳожиев, Дилноза Орзиқуловна Норбоева

Мазкур мақолада бугунги кунда бутун дунѐ миқѐсида деярли барча соҳа вакиллари томонидан энг кўп ўрганилаѐтган креативлик тушунчаси ва тузилиши, унинг шаклланиши ва ривожланишига тасъсир кўрсатувчи омиллар, креативликнинг жамият ҳаѐтида тутган ўрни, таълимтарбия жараѐнида ўқувчиларни креатив фикрлаш кўникмаларини шакллантириш зарурияти ҳамда ташаббускорлик ҳусусиятларига эга бўлган баркамол авлодни тарбиялашдаги аҳамияти ҳақида сўз юритилади. Шахсда креатив фикрлашнинг шаклланиши ва ривожланишига таъсир кўрсатувчи омиллар фалсафий, психологик, социологик нуқтаи назардан ѐндашилган бўлиб, мазкур соҳада фаолият кўрсатган етук олимларнинг ва нуфузли халқаро ташкилотларнинг тажрибалари ва илмий изланишлари натижаларида эришилган хулосаларига таянилади. Шунингдек, ушбу мақолада креативлик ва креатив фикрлаш тушунчалари хорижий ва маҳаллий манбаларга таянган ҳолда атрофлича таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

КРЕАТИВНОЕ МЫШЛЕНИЕ – ВАЖНЫЙ ФАКТОР СОЦИАЛЬНОГО РАЗВИТИЯ

В статье рассматриваются понятие и структура творчества, факторы, влияющие на его формирование и развитие, роль творчества в обществе, необходимость развития у учащихся навыков творческого мышления в учебном процессе, а также особенности инициативности. воспитание следующего поколения. Факторы, влияющие на формирование и развитие творческого мышления человека, рассматриваются с философской, психологической, социологической точки зрения, основываясь на опыте и научных исследованиях ведущих ученых и влиятельных международных организаций, работающих в этой области. В этой статье также представлен всесторонний анализ концепций творчества и творческого мышления на основе зарубежных и местных источников.

Текст научной работы на тему «КРЕАТИВ ФИКРЛАШ – ЖАМИЯТ ТАРАҚҚИЁТИНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ»

КРЕАТИВ ФИКРЛАШ - ЖАМИЯТ ТАРАВДИЁТИНИНГ МУ^ИМ

ОМИЛИ

Расулбек Бойназар ^ли Х,ожиев

ТВЧДПИ Ижтимоий фанлар кафедраси укитувчиси

Дилноза Орзикуловна Норбоева

ТВЧДПИ Гуманитар фанлар факультети 2-курс талабаси

Аннотация: Мазкур маколада бугунги кунда бутун дунё микёсида деярли барча соха вакиллари томонидан энг куп урганилаётган креативлик тушунчаси ва тузилиши, унинг шаклланиши ва ривожланишига тасъсир курсатувчи омиллар, креативликнинг жамият хаётида тутган урни, таълим-тарбия жараёнида укувчиларни креатив фикрлаш куникмаларини шакллантириш зарурияти хамда ташаббускорлик хусусиятларига эга булган баркамол авлодни тарбиялашдаги ахамияти хакида суз юритилади. Шахсда креатив фикрлашнинг шаклланиши ва ривожланишига таъсир курсатувчи омиллар фалсафий, психологик, социологик нуктаи назардан ёндашилган булиб, мазкур сохада фаолият курсатган етук олимларнинг ва нуфузли халкаро ташкилотларнинг тажрибалари ва илмий изланишлари натижаларида эришилган хулосаларига таянилади. Шунингдек, ушбу маколада креативлик ва креатив фикрлаш тушунчалари хорижий ва махаллий манбаларга таянган холда атрофлича тахлил килинган.

Калит сузлар: Креативлик, креатив фикрлаш, PISA, тафаккур, конвергент тафаккур, дивергент тафаккур, ёшлар, лидер.

КРЕАТИВНОЕ МЫШЛЕНИЕ - ВАЖНЫЙ ФАКТОР СОЦИАЛЬНОГО

РАЗВИТИЯ

Аннотация: В статье рассматриваются понятие и структура творчества, факторы, влияющие на его формирование и развитие, роль творчества в обществе, необходимость развития у учащихся навыков творческого мышления в учебном процессе, а также особенности инициативности. воспитание следующего поколения. Факторы, влияющие на формирование и развитие творческого мышления человека, рассматриваются с философской, психологической, социологической точки зрения, основываясь на опыте и научных исследованиях ведущих ученых и

влиятельных международных организаций, работающих в этой области. В этой статье также представлен всесторонний анализ концепций творчества и творческого мышления на основе зарубежных и местных источников.

Ключевые слова: Креатив, креативность, креативное мышление, PISA, мышление, конвергентное мышление, дивергентное мышление, молодежь, лидер.

CREATIVE THINKING IS AN IMPORTANT FACTOR OF SOCIAL

DEVELOPMENT

Abstract: The article examines the concept and structure of creativity, factors influencing its formation and development, the role of creativity in society, the need to develop students' skills of creative thinking in the educational process, as well as the peculiarities of initiative. educating the next generation. The factors influencing the formation and development of human creative thinking are considered from a philosophical, psychological, sociological point of view, based on the experience and scientific research of leading scientists and influential international organizations working in this field. This article also provides a comprehensive analysis of the concepts of creativity and creative thinking based on foreign and local sources.

Keywords: Creativity, creativity, creative thinking, PISA, thinking, convergent thinking, divergent thinking, youth, leader.

Креатив фикрлаш, бирон бир ишга креатив ёндашиш бугунги кунда жамият хаётининг ва ишлаб чикариш жараёнининг барча сохаларида энг куп эътибор каратилаётган ва урганилаётган мухим масалалардан бири хисобланади. Шу уринда хакли бир савол тугилади. Креатив фикрлаш узи нима? Бугунги кунда жамиятда креатив фикрлашнинг урни кандай? Креативлик хусусиятлари шахсда кандай намоён булади?

Мазкур масалага ёндашишда чет эл тажрибасига купрок таяниш зарур, чунки ушбу масала чет эллик олимлар томонидан кенг ва батафсил урганилганлигини куришимиз мумкин. Масалан, америкалик психологлар Х,еннесей ва Амабилеларнинг таъкидлашича, Креатив ёндашув ва ютуклар дунё буйлаб фан ва технологиядан тортиб, фалсафа, санъат ва гуманитар фанлар каби турли сохаларда инсоният тамаддунини илгари сурган.[1]

Европанинг Иктисодий хамкорлик ва тараккиёт ташкилотининг баёнотига кура креатив фикрлаш шунчаки тасодифий гоялар беришдан

каттарок нарсадир. У инсонга баъзан мураккаб шароитларда, янада яхширок натижага эришишга имкон берувчи билим ва тажрибага асосланган реал куникмадир. Бутун дунёда жамиятлар ва ташкилотлар муаммоларни хал этишда инновацион билим ва яратувчанликка тобора эхтиёж сезмокдалар. [2] Креатив фикрлаш таъсири бутун жамиятга сезиларли инновация турларининг ортида туриши рост, лекин у айни дамда универсал ва тенг-лаштирувчи хусусиятга эга феномен хамдир, яъни хар кандай шахс, у ёки бу даражада, креатив фикрлаш кобилиятига эга.[3]

Америкалик олим Д. Векслер "Креативлик фикрнинг шундай турики, у шахсга бир муаммо ёки масала юзасидан бирданига бир нечта ечимлар пайдо булишини такозо этади ва шаблонли, зерикарли фикрлашдан фарк килиб, нарса ва ходисалар мохиятидаги узга хослик, ноёблик сифатларини англашга ёрдам беради " - деб таъриф беради.[4]

PISA (укувчиларни таълимий ютукларини бахолаш халкаро дастури) тадкикотида креатив фикрлаш билим сохасида оригинал ва самарали ечимлар, ютуклар ва тасаввурларни таъсирчан куринишларга олиб келадиган гояларни ишлаб чиккиш, бахолаш ва такомиллаштиришда самарали иштирок этиш кобилияти деб таърифланган.

Креативлик тушунчасининг лугавий маъноси инглиз тилида "create " -яратиш, "creative" яратувчи, ижодкор маъноларини англатади. Жамият хаётининг кайси сохасида кулланилишига караб турли соха вакиллари томонидан турлича таърифлар берилганлигини куришимиз мумкин. Масалан, педагогик нуктаи назардан ёндашганда, креативлик педагогнинг янги гояларни ишлаб чикаришга тайёрликни тавсифловчи хамда мустакил омил сифатида иктидорлиликнинг таркибига кирувчи ижодий кобилияти маъносини ифодалайди.

Психологик нуктаи назардан ёндашганда, креативлик инсон шахсининг ижодкорликка булган кобилияти, ижодкорлик истеъдод даражаси, индивиднинг анъанавийлик ёки одат тусига кирган фикрлаш схемасидан узок булган, принципиал янги гояларни яратишга тайёрликни характерловчи, шунингдек, муаммоларни узгача тарзда бартараф этиш, иктидорнинг мустакил фактори сифатида кабул килинган ижодий кобилиятларидир.

Умуман олганда, бугунги кунда ижодкорлик, яратувчанлик, янгилик яратишга каратилган фаолият креатив фаолият деб тушунилади. Креатив шахс эса, узининг фикрлаши, дунёкараши, доимо янгиликларга интилиши, уз устида тинимсиз ишлаши, муаммога бошка шахсларга караганда ноодатий

тарзда ечим топа олиши ва оригинал карашларни билдира олиши, кизикарли сухбатдош булиш ва бошка хусусиятларни узида акс эттирмоги лозим.

Креатив кобилиятларни факат янги гояларни яратишгина учун эмас, балки хает тарзининг, ёки алохида олинган аспектларни яхшилаш учун куллаш ва шахснинг ички дунёси ривожланишида мухим урин тутади.

А.Маслоу хам креативликни - барчага хос тугма ижодий йуналиш, атроф мухитнинг таъсирида купчиликда йуколиб кетувчи фаолият деб хисоблаган.

Америкалик психолог олим Джо Пол Гилфорд узининг илмий тадкикот ишларида креативлик ва интеллектни биринчи маротаба таккослади. У интеллект структураси моделини яратишда тафаккурни конвергент ва дивиргент турига ажратди.

Конвергент тафаккур - (лотинча convergere- "бир йулдан") тафаккур формаси булиб, муаммонинг бир канча ечимларидан факат ягона тугрисини танлашдир. Конвергент тафаккур асосида интеллект ётади, шунинг учун интеллектуал тафаккур деб хам аталади.[4]

Дивергент тафаккур - (лотинча divergere - "булиниш") ижодий тафаккур методларидан бири булиб, берилган бир муаммонинг бир канча ечимларини топиш, шунинг билан бир каторда, дивергент тафаккур "бир вактнинг узида турли йуналишларга изланиш, яъни бир муаммога бир нечта тугри жавоблар борлигини ва оригинал ижодий гояларнинг тугилишига хизмат килади [5]

Дивергент тафаккурнинг негизини эса креативлик ташкил этади. Креативлик тафаккурнинг кай даражада шаклланганига хам боглик булиб, шахс тафаккури канчалик яхши ривожланган булса, креатив фикрлаши хам шунчалик ривожланган булади.

Бирок креативлик факатгина тафаккурнинг юкори даражада ривожланганлиги билан хосил булиб колавермайди, яъни интеллектуал салохияти юкори шахс хар доим хам креатив фикрлай олмаслиги мумкин. Буни Джо Гилфорд тадкикотларида хам куришимиз мумкин. Гилфорд уз креативлик структурасида дивергент тафаккурдан ташкари узгарувчанлик кобилияти, ечимнинг аниклиги ва бошка интеллектуал параметрларни бирлаштирди. Шунингек, у креативлик ва интеллект уртасида узаро узвий алока борлигини исботлади. Бирок, Гилфорд уз тажрибаларида юкори интеллектуаллиларнинг тест ечиш давомида ижодкорлик хулкини хар доим хам курсатмаслигини, креатив паст интеллектуалли булмаслигини аниклади. Шундай экан, дивергент тафаккур креатив жараённинг барча хусусиятларини акс эттирмайди.

Э.П.Торренс фикрича, "креативлик" тушунчаси негизида куйидагилар ёритилади: - муаммони ёки илмий фаразларни илгари суриш; - фаразни текшириш ва узгартириш; - карор натижаларини шакллантириш асосида муаммони аниклаш; - муаммо ечимини топишда билим ва амалий харакатларнинг - узаро карама-каршилигига нисбатан таъсирчанлик. Креатив фикрлаш хар бир ижтимоий сохада яккол акс этиши мумкин.[5]

Умуман олганда, креативлик - бу янги, оригинал гояларни яратиш, фикрлашнинг ностандарт шакли, берилган муаммоларга омадли ечимлар топишдир. Креатив тафаккур эса революцион тафаккур булиб, у конструктив характерни ифодалайди.

Креатив фикрлашда таълим-тарбия жараёни мухим ахамият касб этади. Креатив фикрлаш бугунги кунда ёшлар эгаллаши керак булган мухим куникмадир.[6]

Мазкур куникма, ёшларга бугунги шиддат билан узгараётган, замонавий ахборот коммуникацияларидан фаол фойдалана оладиган, оддий саводхонликдан кура купрок натижа яъни ташаббускорлик талаб килинаётган, бир суз билан айтганда XXI аср куникмаларига эга малакали кадрларга талаб кучаяётган бир пайтда ушбу жараёнга мослашишига ва ракобатбардош кадр булиб етишишида мухим ахамият касб этади.

Хулоса килиб айтганда, креатив фикрлаш жамият хаётида мухим уринга эга булган, шахснинг тафаккури билан бевосита боглик булган жараён хисобланиб, шахсда, айникса, ёшларда ушбу куникмани шакллантириш келгусида мамлакат тараккиётининг мухим элементларидан бири хисобланади. Ёшларни креатив фикрлашини шакллантириш ва ривожлантиришда куйидаги жихатларга ахамият каратиш лозим.

Биринчидан, шахс тарбиясида болаликданок унинг фикри мухим ахамият касб этишини ва жамоада уз урнига эга эканлигни хис килдириб бориш;

Иккинчидан, бугунги кунда жамиятда шаклланган догматик карашлардан воз кечиш;

Учинчидан, бошкарув жарёнида автократик усуллардан кура демократик усулларни купрок куллаш;

Туртинчидан, креатив фикрлайдиган шахсларнинг гояларини ва карашларини хурмат килиш хамда уларни куллаб кувватлаш лозим. Зеро, жамиятда локомотив сифатида хар доим лидерлар уз фаолиятини амалга оширади. Бугунги кунда лидерларнинг аксарияти креатив фикрловчи кишилардир.

REFERENCES

1. Hennessey, B. and T. Amabile (2010), «Creativity», Annual Review of Psychology, Vol. 61, pp. 569-598

2. OECD (2010), The OECD Innovation Strategy: Getting a Head Start on Tomorrow, OECD.

3. OECD (2017), PISA 2021 Creative Thinking Strategic Advisory Group Report, Organisation for Economic Co-Operation and Development, https://one.oecd.org/document/EDU/PISA/GB(2017V19/en/pdf (accessed on 26March 2018).

4. Савельева М.Г. Педагогические кейсы: конструирование и использование в процессе обучения и оценки компетенций студентов / Учеб.- мет.пособие. -Ижевск: ФГБОУВПО "Удмуртский университет", 2013. - С. 9.

5. Drapeau Patti. Sparking student creativity (practical ways to promote innovative thinking and problem soving). - Alexandria - Virginia, USA: ASCD, 2014.

6. Lucas, B. and E. Spencer (2017), Teaching Creative Thinking: Developing Learners Who Generate Ideas and Can Think Critically., Crown House Publishing, https://bookshop.canterbury.ac.uk/Teaching-CreativeThinking-Developing-learners-who-generate-ideas-and-can-thinkcritically_9781785832369 (accessed on 26 March 2018).

7. Икрамов Р.А., Хожиев Р.Б. (2020). Воспитание гармонично развитого поколения является приоритетом государственной молодежной политики. Вестник науки и образования. № 14 (92). Часть 1. С. 88-90.

8. Х,ожиев, Р. Б., & Норбоева, Д. О. (2021). Ёшлар ижтимоий хаётининг когнитив асослари. Academic Research in Educational Sciences, 2(2), 544-555.

9. Hojiyev R.B., Xolmo'minov G.B., Sharipov M.L. (2020) Raising a Harmoniously Developed Generation is a Priority of Democratic Reforms in Uzbekistan // European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, №8(5). 1-3.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.