CC BY
0
Zayniddinova S.J.
O'zbekiston Davlat Jahon Tillari Universitetining 2-kurs talabasi,O'zbekiston Respublikasi,Toshkent shahri
KOREYS TILINI O'RGANISH: SODDA VA MURAKKAB GAPLAR
TUZILISHI
ANNOTATSIYA
Ushbu maqola hozirda ommalashib borayotgan koreys tilida sodda hamda murakkab gaplarning tuzilishi, bundan tashqari murakkab gaplarning turi haqida ma 'lumot beradi.
Kalit so 'zlar
Koreys tili, sodda gap (EtT), murakkab gap (irO),ega,kesim
Zayniddinova S.J.
2nd year student Uzbekistan State World Language University Republic of Uzbekistan, Tashkent city
STUDYING KOREAN LANGUAGE: STRUCTURE OF SIMPLE AND COMPLEX SENTENCES
ABSTRACT
This article provides information on the structure of simple and complex sentences, as well as the type of complex sentences in the Korean language,which is popular at present.
Key words:
Korean language, simple sentence (EtT), complex sentence (tt'o), subject, predicate
KIRISH
Gapning tuzilishi turli tillarda har xil namoyon bo'lib,murakkablik jihati tomonidan farq qiladi.Hozirgi kunda ommalashib borayotgan koreys tili ham bundan mustasno emas. Gap o'zi nima? Gap — muayyan til qonuniyatiga ko'ra grammatik va intonatsiyaviy shakllangan nutq birligi. Fikr shakllanishi va ifodalanishining asosiy vositasi. Gap so'z, so'z birikmalariga qarama-qarshi qo'yiladigan sintaktik kategoriyadir. 16 Har bir gap ohang jihatdan shakllangan bo'ladi. Gapning boshlanishi va tugallanishi uning ohangidan sezilib turadi. Gap oxirida ohang ham tugallanadi. Ko'pchilik tillarga xos bo'lgan ushbu xususiyatni
16https://uz.wikipedia.org/wiki/Gap#:~:text=Gap%20%E2%80%94%20muayyan%20til%20qonuniyatiga%20ko%C A%BBra,qarama%2Dqarshi%20qo%CA%BByiladigan%20sintaktik%20kategoriyadir.
мЭкономнка h соцвумм №11(126)-2 2024
www.iupr.ru
539
o'zbek tilida ham uchratish mumkin. Chon Gi Chhol (o?IS) unga quyidagicha ta'rif berad:
0|o|
"□O] o." MH i_ T^s .AA—
14, "^w rn ^ ^o^
To'gri tuzilgan jumlaning ahamiyatli tarafi.
To'g'ri tuzilgan jumla, avvalam bor, aniq tanlangan so'zlarning sabab va maqsadiga to'g'ri keladigan ifodalarni o'zida yaqqol namoyish etishiga aytiladi. Ilmiyroq qilib aytadigan bo'lsak, to'g'ri tuzilgan jumlaning asosida "nimani?" "qanday?" yozish muammosi yotadi. Ya'ni, to'g'ri tuzilgan jumlaning asosida"nimani?"(mazmun) va "qanday?"(ifoda usuli) degan savollarni ifodalovchi mazmun yotishi kerak.17 Koreys tilida ham boshqa tillar singari gap bo'laklari, gap qurilishidagi vazifalariga ko'ra, ikki turga bo'linadi: bosh bo'laklar va ikkinchi darajali bo'laklar. Bosh bo'laklar, ya'ni, ega va kesim gapni tashkil etishda muhim ro'l o'ynab, gapni tashkil etuvchi asosiy sintaktik birliklar hisoblanadi. Gapda bosh bo'laklardan tashqari boshqa bo'laklar ham qatnashishi mumkin. Lekin ular gapni tuzishda asosiy ro'lni o'ynamaydi. Shuning uchun ham ular gapning ikkinchi darajali bo'laklari deb yuritiladi. Ikkinchi darajali bo'laklar bosh bo'laklarni ma'nosini aniqlashtirish, fikrni to'ldirish uchun xizmat qiladi. Ular o'z vazifalariga ko'ra, uch xil bo'ladi: aniqlovchi, to'ldiruvchi,hol. SODDA GAPLARNING TUZILISHI
Sodda gap — o'z tarkibida birgina predikativ birlikka ega bo'lgan, ma'lum fikr ifodalay oladigan, grammatik va intonatsion jihatdan shakllangan sintaktik birlik.18 Masalan, ^^ S^l (Men uyga ketyapman) gapini misol qilishimiz mumkin. Sodda gaplar, tarkibida bosh va ikkinchi darajali bo'laklarning qatnashishiga qarab, ikki xil bo'ladi: yig'iq gap ^^^ £oh [kangyol han
munjang] va yoyiq gap £oh [chhung shil han manjang].19 Sodda yig'iq
gaplar faqatgina bosh bo'laklar iborat bo'ladi,ya'ni ega va kesimdan.Sodda yoyiq
17 0^11. ^i. Mw. 2004. 23 Ц. (Chon Gi Chhol, Gap asosi).
18https://uz.wikipedia.org/wiki/Sodda_gap#:~:text=Sodda%20gap%20%E2%80%94%20o%CA%BBz%20tarkibida
%20birgina,bulutiar%20tushga%20borib%20quyuqlasha%20boshlaydi.
19 . ^H ^ (Nam Gi Shim. Koreys tili sintaksisi) Mw. 2002 ^, 67 Ц.
'^KOHOMHKa h соцнумм №11(126)-2 2024
www.iupr.ru
540
gaplar bosh hamda ikkinchi darajali bo'laklardan iborat bo'ladi.Gap tarkibida ega va kesimdan tashqari,aniqlovchi ^ -[kyujongo] )to'ldiruvchi va hol -
[busaeo]).Misollar orqali ko'rib chiqamiz. 1 —^fi-Kuz keldi.Bu yerda
"Kuz" so'zi ega," —^fi" "keldi" so'zi esa kesim vazifasida kelgan bo'lib,bu soda yig'iq gapga misol bo'la oladi. —^fi"-
Bizning yurtimizga kuz keldi. (bizning yurtimizga) hol, (kuz)
- ega, —^fi (keldi) - kesim.Bu gap esa sodda yoyiq gapga misol bo'la oladi.
MURRAKAB GAPLARNING TUZILISHI
Murakkab gaplar (^u^ ^oh) ikki yoki undan ortiq mustaqil yoki ergash gaplar bog'langan holda ifodalanadigan gaplardir. Murakkab gaplar har xil usullarda bog'lanib, fikrni kengroq va to'liqroq ifodalashga yordam beradi. Murakkab gaplarda ikki va undan ortiq kesimdan iborat bo'ladi. Murakkab gap bu
- sintaktik butunlikning eng yuqori cho'qqisidir. 20 Koreys tilida murakkab gaplarning ikki xil turi bor: ergashgan murakkab gaplar va bog'langan murakkab
gaplar.Bog'langan qo'shma gaplar ^(va), (yoki),~^(bir vaqtning o'zida)
~^^(ammo) kabi bog'lovchilar yordamida bo'lanadi.Masalan,A|^0| = 0^°Hfi.Tarjimasi : Vaqtim yo'q,lekin astoydil o'qiyapman.Bu yerda orqali gap yasaldi.Yana misol qilib tPIM" ^
7-|^|fi.Tarjimasi : Hafta oxirida dam olaman yoki do'stlarim bilan bazmga
boraman.Umumiy qilib yozadigan bo'lsak,koreys tilida murakkab gaplarning biritiruv ,ayiruv,zidlov hamda inkor munosabatda bo'ladigan turlari mavjud.Ergashgan murakkab gaplarning koreys tilida bir necha turi mavjud. Bular :ega ergash gap,kesim ergash gap,to'ldiruvchi ergash gap,sabab ergash gap,taqqoslovchi ergash gap,o'lchov daraja ma'nosida ergash gap,to'siqsiz ergash gap,aniqlovchi ergash gap,ravish ergash gap,payt ergash gap,maqsad ergash gap va
o'rin ergash gap.Ega ergashgan murakkab gapga ^^ Loh°l ^
^^^^^^ ^ tó^ ^^l^f" gapni misol qilisgimiz mumkin
.Tarjimasi: Kim yolg'onni ko'p gapirsa, u odamlar orasini o'z xurmatini yo'qotadi.Kesim ergashgan murakkab gapga : = Lf" I
"r^^if- sh^O|^hTarjimasi:Hozirda eng muhim ish shuki, Vatan tinchligi va barqarorligidir.Ergashgan murakkab gapning har bir turida uning yasalishini shartlari bo'ladi.Masalan yuqorida misol keltirgan ikkita ega va kesim ergashgan murakkab gaplarni olaylik.Ega ergashgan murakkab gaplarni yasash uchun bosh
20 1999. 78 Ц. (Nam Gi Shim, Ona tili nazariy grammatikasidan
ma'ruzalar).
gapda olmosh (ko'rsatish, so'roq) orqali ifodalanadi.Kesim ergashgan murakkab gapda esa bosh gapning kesimi faqat ot kesim bilan ifodalanishi kerakdir.21 XULOSA
Koreys tilida barcha tillarda bo'lganidek sodda va murakkab gaplar mavjud.Bundan tashqari,sodda gaplar qisqa fikrlarni ifodalashga samarali bo'lsa, ikki (yoki undan ortiq) sodda gapning yonma yon turishi, ularning murakkab gapni tashkil etdi degani emas. Ular o'zaro shunchaki ma'lum bir fikrni ifodalagan bo'ladi, xolos. Modomiki, murakkab gap tugal fikrni ifodalovchi ma'lum bir butunlikni talab etadi degan xulosaga kelishimiz mumkin.22
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'XATI
1.https://uz.wikipedia.org/wiki/Gap#:~:text=Gap%20%E2%80%94%20muayyan %20til%20qonuniyatiga%20ko%CA%BBra,qarama%2Dqarshi%20qo%CA%BBy iladigan%20sintaktik%20kategoriyadir.
2. 2004. 23 (Chon Gi Chhol, Gap asosi).
3.https://uz.wikipedia.org/wiki/Sodda_gap#:~:text=Sodda%20gap%20%E2%80% 94%20o%CA%BBz%20tarkibida%20birgina,bulutlar%20tushga%20borib%20qu yuqlasha%20boshlaydi
4. ^ ^ (Nam Gi Shim. Koreys tili sintaksisi) 2002 Ë, 67
5. y^^. ^1. 1999. 78 (Nam Gi Shim, Ona tili nazariy grammatikasidan ma'ruzalar).
6. Koreys tilida murakkab gaplar sintagmatikasi.2013.52-bet Ashirbayeva Dilorom Ravshanovna
7. Lee Iksop and S.R.Ramsey. The Korean Language. New York: State University of New York
21 Koreys tilida murakkab gaplar sintagmatikasi.2013.52-bet Ashirbayeva Dilorom Ravshanovna
22 Lee Iksop and S.R.Ramsey. The Korean Language. New York: State University of New York
