CC BY
6Г. Э. Шегерова. Омск елкэсенец дэулэт тарих архивы, 411 ф., 11 тасв., д. 1153 эш.
1 970 елларда Советлар Союзы кэм двнья спорты кугендэ балкыган якты йолдызларкыц берсе — нэ-фис гимнастика остасы Галимэ Эх-мэткэрэй кызы Шегерова иде. Тубэндэ укучылар игътибарына бу куренекле миллэттэшебезгэ багышлап журналист Биктимер Сунчэлэй тарафыннан язылган хатирэ-очерк кэм Галимэ ха-ным биографиясенэ караган материал-ларны тэкъдим итэбез.
ф Ф Ф
Нэфис гимнастика утызынчы елларда Ленинградньщ балет студия-сендэ туа. Э илленче еллар башында ленинградлылар нэфис гимнастика бу-енча СССР спорт мастеры программа-сын да тезеп, гузэллек спортын тагын югарырак баскычка кутэрэлэр. Нева буендагы шэИэрдэ нэфис гимнастика буенча терле ярышлар, иптэшлэрчэ оч-рашулар булып тора. Ленинград спорт сеючелэре дэ узлэрен нэфис гимнасти-каны иц яхшы белучелэр итеп таныт-тылар. Шуца курэ спортчылар монда-гы Иэр ярышка аеруча зур ^аваплылык тоеп эзерлэнэлэр. Спорт белгечлэре алдында, барыннан бигрэк, белдекле тамашачылар каршында кемнец кыза-расы килсен?!
1973 елдагы СССР чемпионаты илебезнец нэфис гимнастика осталары ечен бик дулкынландыргыч вакыйга булды. Беренчедэн, ярышлар Союз-да уз вакытындагы иц якты Иэм гузэл комплексларныц берсе — Ленинград-ныц «Юбилейный» спорт сараенда
ОБЫЧАИ И ОБРЯДЫ. ФИЗКУЛЬТУРА И СПОРТ
уздырылды. Икенчедэн, Голландиядэ булачак денья чемпионатында катнашу ечен иц оста гимнастлар нэкъ шушы ярышта сайлап алынырга тиеш иде. Шул уцайдан кеч сынашуларныц про-граммасы да шактый узгэртелгэн, кат-лауландырылган иде.
Беренче кенне, мэсэлэн, гимнастик таяклар белэн мэ^бури кунегу кертел-гэн. Бу болай дигэн суз: Ьэр спортчы билгеле вакыт эчендэ мэ^бури тестэ каралган кунегулэрне башкарыр-га тиеш. Шул талэпкэ туры китереп, спортчы узенец чыгышын, ягъни узе-нец композициясен, алдан уйлап, тезеп куя. Иц югары балл алу ечен Ьэр спорт-чыныц композициясе узенчэлекле, ка-батланмас булырга тиеш.
Залда алма тешэрлек тэ урын юк. Мин СССР чемпионы, Себер кызы Га-лимэ Шегерованыц чыгышын туземсез-лек белэн кетэм. Егерме яшьлек спорт остасы узенец мактаулы исемен саклап кала алырмы? Эллэ кендэшлэре аны узып китэрме? Ставрополь кызы Наталья Крашенинникова, ленинградлы Наталья Лощинская, Украина спортчы-сы Наталья Овчинникова, Эстерханнан Алла Засухина, мэскэуле Елена Карпу-хиналар да оттыру турында уйламый-лар, билгеле. Галимэ таяклар белэн башкарган мэ^бури кунегу ечен 9,05 саны белэн шактый югары балл ала. Э туп белэн ирекле кунегудэ ул тагын да зуррак уцышка ирешэ. Петр Ильич Чайковскийныц «Ромео Ьэм Джульетта» увертюра-фантазиясе темасына композицияне бик ^ицел, уйнап кына диярлек утэп чыга. Э соцыннан, эки-яттэге Зейрэ кыз айга очып киткэндэй, гузэл бер сикереш ясап, ул 9,6 балл яу-лый. Шулай итеп, судьялар бригадасы ике кунегу ечен аца 18,65 балл яза.
Менэ келэм ^эелгэн мэйданга Алла Засухина чыга. Ул бик тыныч куренэ. Лэкин судьялар кызныц, бик нык дул-кынлануы сэбэпледерме, таяк тоткан кулыныц калтырап алганлыгын сизеп калалар Ьэм беренче ясаган кунегуен 8,95 балл белэн генэ бэялилэр. Шеге-рованы куып ^иту ечен аца туп белэн уткэрелэ торган кунегудэ кимендэ 9,7 балл ^ыярга кирэк. Засухина нибары 0,1 баллга гына калыша.
Шулай да элеге кунегулэр буенча иц оста гимнаст дип ун^иде яшьлек Крашенинникова таныла. Ул ике тер-дэн 18,85 балл ^ыя.
Икенче кен ярышлары да мэ^бури кунегулэр ясаудан башлана. Бу юлы кулда бернэрсэ юк, бары ике кул — ике канат. Лэкин монда ^ицугэ ирешу ечен энэ шул «канатлар»ны да, бетен гэудэц-не дэ саф, тигез ритм белэн хэрэкэт-лэндерергэ кирэк. Бу юлы судьялар Крашенинникова белэн Засухинага 9,0 балл язалар. Шегерова алардан бик азга гына калыша.
Хэзер инде шунысы кен кебек ачык: чемпион язмышын кыршау аша сикереп Ьэм ефэк тасма уйнатып баш-карылырга тиешле ирекле кунегулэр хэл итэчэк. Менэ мэйдан читенэ чем-кара кузле, зифа буйлы Галимэ чыгып баса. Зал бердэм тынып кала. Кояш яктысыдай прожектор нурларында Га -лимэ вак-вак атлап мэйдан уртасына юнэлэ. Эле аныц бу вак адымнарында да, хэлсез салынып тешкэндэй курен-гэн кулларында да дулкынлану сизелэ. Гимнастканыц дулкынлануын бары музыка гына баса тешэ. Шуны да эй-тергэ кирэк, ярыш музыкасын, яраткан, куцел туренэ кергэн музыканы спорт-чы узе сайлый. Ьэм чынлап та, ул аныц ^анына утеп кергэндэй була, керэшкэ, ^ицугэ чакыра. Музыка спортчыны алыштырып куйгандай итэ. Ул теп-тегэл хэрэкэтлэр белэн кунегулэр ясар-га да керешэ.
Нилэр генэ эшлэми Галимэ кыршау белэн! Спортчы аны югарыга чея. Ьэм кыршау мэйданга тешэм дигэндэ генэ, аныц уртасыннан, карлыгачтай, ^ил-лэнеп очып чыга.
Зал «аЬ» итэ. Ул да тугел, электр таблосы кабынып, 9,8 баллны курсэтэ. Нэфис гимнастикада иц югары бэянец 10 балл булуын искэ алсак, Галимэнец нинди уцышка ирешкэнлеген куз алды-на китеруе кыен тугел. Кендэшлэрнец берсе дэ бу нэти^эне кабатлый алмый.
«Ленинградская правда» газетасы хэбэрчесе, спорт мастеры Сэлим ага Ненмасов Шегерованыц бу чыгышына карата фикерен эйтеп: Галимэнец кыр-шау аша шулай очып сикереп чыгуы нэфис гимнастиканыц иц югары нок-
КОМСОМОЛ КЫЗ ГАЛИМЭ
Г. Э. Шегерова. И. Ильдархановныц шэхси архивыннан.
тасына сикеру ул, диде, Иэм 1971 елда Кубада уздырылган денья чемпиона-тында Галимэнец алтын медаль яулый алмавыныц сэбэбе дэ кыршауга бэйле булуын искэ тешерде.
Бераздан гимнастлар ефэк тасма белэн ирекле кунегулэр ясарга чыга-лар. Шегерованыц фамилиясе исемлек-тэ беренче. Залда ут сунэ. Прожектор яктысы, карацгылыкны ярып, спорт-чы кызга юнэлэ. Беек француз композиторы Жорж Бизе операсыннан Галимэнец яраткан музыкасы яцгырый. Бетен деньяга танылган бу эсэрнец яцгырашы Шегерова куцеленэ спорт ярышыньщ иц кызган мизгеллэренэ хас ти-рэн драматик чишеле-ше белэн якын. Галимэ кулындагы озын тасма, бетерелеп, югарыга урли. Ул кызчыкны, утлы еландай, урап алып, аягыннан егар кебек. Эмма музыка кечэйгэн саен, спорт-чы да узенец хэрэкэт-лэрен кызулата бара, аныц кара чэчлэре куз иярмэс тизлек белэн уйный тора. Шул чак музыка белэн хэрэкэт бергэ кушыла. Ьич-бер вакыт онытылмас
гузэллек образы туа. Скрябинныц тесле музыкасы куз алдына ки-леп баса. Музыка тестэ генэ тугел, кеше хэрэкэтендэ дэ узенец яцача яцгырашын тапкандай була.
Шегеровадан соц мэйданга тагын Иэм тагын спортчы кызлар чыга тора. Келэм естендэ аккош-тай «йезучелэре» дэ, кубэлэк кебек, «канатларын» ^иргэ тияр-тимэс «кагып очучылары» да була. Эмма аларныц берсе дэ Галимэгэ тицлэшэ алмый. Омск шэИэре спортчысы Шегерова еченче тап-кыр СССРныц абсолют чемпионы, дип игълан ителгэч, моца берэу дэ гаясэплэнми инде.
Чемпионны беренчелэрдэн булып бу ярышларныц судьясы Лилия Нэ^метдинова тэбрикли. Лилия — нэфис гимнастика буенча илебезнец беренче спорт мастеры, Галимэгэ кадэр бу тердэ еч тапкыр СССР чемпионы булган, беренче халыкара ярышларда совет спортын данга кумгэн кеше. Хэзер бу спорт ветераныныц йе-зендэ шатлык билгесе, ченки ул эста-фетаны ышанычлы кулларга тапшыр-ган иде.
Тантаналы парадтан соц мин дэ чемпион белэн очрашам. Галимэ узен иц бэхетле кеше дип саный, аныц шат-лыгы кузлэрендэ, йезендэ балкый.
— Бу ^ицу — тренерым Галина Павловна Горенкованыц да ^ицуе ул!
Г. Э. Шегерова тренеры Г. П. Горенкова белэн. Омск. Г. Э. Шегерованыц шэхси архивыннан.
ОБЫЧАИ И ОБРЯДЫ. ФИЗКУЛЬТУРА И СПОРТ
Чемпион кызныц беренче сузе шул булды. Аннары Галимэ Татарстан спорт сеючелэренэ, миллэттэшлэренэ кайнар сэламен тапшырды, узенец спортка килу елларын, бала чагын искэ алды. Ул спорт секциясенэ 1962 елда — тугыз яшендэ языла. Хэер, баштарак ул фигуралы шуу, хореография белэн шегыльлэнергэ тели, мэктэпнец узеш-чэн сэнгать тугэрэгенэ биюгэ йери.
Лэкин ашкынулы спорт биюе, тыл-сымлы музыка торган саен аныц куце-лен били бара, хэтта тешенэ кереп ап-тырата.
Кечкенэ гэудэле ябык кызчык баш-калардан берничек тэ аерылып тормый. Этисе Эхмэткэрэй дэ, энисе Нэ^ибэ дэ кызлары шундый, спорт деньясын шак-катырырлык нэти^элэр курсэтэ алыр дип, уйлап та карамаганнардыр. Тик карлыгандай кара кузлэре генэ аныц барлык каршылыкларны да ^ицэрлек кечле, дэртле булуы турында сейли...
Спорт залы Галимэне магниттай узенэ тарта. Залдагы кунегулэрне ^эен ^ицел атлетика, йезу, кышын тимер-аякта, чацгыда шуулар белэн дэ чират-лаштырырга туры килэ. Галимэ яхшы укый, кино Ьэм театрларга йери, пионер отряды эшендэ актив катнаша.
Куанычлы кеннэре дэ, аянычлы кеннэре дэ була аныц. Бервакыт ише-галдында уйнаганда аягын сынды-ра. Врачлар бер ел аякка тынычлык бирергэ кушалар. Лэкин алты айдан соц ук инде ул кунегулэргэ йери баш-лый. Тора-бара Галимэ буе ^итмэстэй нэрсэлэргэ дэ урелэ башлый, бик кат-лаулы кунегулэр ясый, аларны утэ тегэллек белэн кабатлый. Тырыша тор-гач, башта яшьтэшлэре, аннары узен-нэн елкэнрэк кызлар арасында Омск шэЬэре чемпионы була. Э унеч яшендэ ул СССР спорт мастеры нормасын ути. Тагын ике елдан Шегерова СССР чемпионатында катнашу хокукын яу-лый Ьэм, куплэр ечен кетелмэгэндэ, икенче урынга чыга. Галимэ СССР ку-богына ярышларда да призлы урынны алгач, аны илебез ^ыелма командасы-на кертэлэр. Себер кызы Югославиядэ халыкара ярышларда уцышлы чыгыш ясый, журналистлар аны турнирныц иц мелэем спортчысы дип атыйлар.
1969 елда Галимэ Варна шэЬэрендэ денья чемпионатында катнаша. Абсолют чемпион исеме ечен кеч сынашуда ул, Болгариянец Социалистик Хезмэт Герое Мария Гиговага гына оттырып, кемеш медаль ала. Ярыш программа-сыныц аерым терлэрендэ исэ ул еч алтын медаль яулый.
Лэкин кеше, тормышта сертенгэн кебек, спортта да сертенэ. 1971 елда Ку-бада уткэрелгэн денья чемпионаты Ше-геровага зур куцелсезлек китерэ. Анда ул узенец мемкинлеклэрен ^игеп бе-терэ алмый, ^ицелэ. Шуннан соц кай-бер спорт белгечлэре аныц осталыгын шик астына куялар. Газеталарда: «Се-бер кызы узенец ^ырын ^ырлап бетер-де инде», дигэн мэкалэлэр дэ куренэ. Тик аныц тренеры Горенкова, уз шэ-кертенец характерын яхшы белгэнгэ, аныц бу «кризис»ны кичерэ алуына шиклэнми. Яцадан кунегулэр, тынгы-сыз эзлэнулэр башлана. Галимэ тагын уцышсызлыкларга очрый. Аларны оны-туы кыен. Алардан нинди дэ булса эш эшлэп, ял кеннэрендэ балет карап яки шефка алынган пионер лагерьларында чыгышлар ясап кына котылырга була.
Урта мэктэпне бетергэненэ дэ бай-так. Тормыш ечен профессия сайлау турында уйларга вакыт. Ул узенец го-мерен спортсыз куз алдына да китерэ алмаганлыктан, Омск педагогия ин-ститутыныц физик тэрбия факульте-тына укырга керэ. Кунегулэр залында исэ яцадан-яца композициялэр эзли, тренер ярдэмендэ узенэ генэ хас стиль-не чарлый, узенец яца ^ырын башлап ^ибэрергэ эзерлэнэ.
1972 елда ул Таллин шэЬэрендэ телэгенэ ирешэ — илебезнец абсолют чемпионкасы булып таныла. Бу ^ицу аныц ечен Ьавадай кирэк була. Галимэ яцадан канат ^эя, безгэ билгеле бул-ган Ленинград ярышында, керэшчелэр сузе белэн эйтсэк, мэйдан тота.
— Килэчэккэ нинди планнар кора-сыц? — дип сорадым мин ацардан бу чемпионаттан соц.
Ул мица, шуны да белмисецме дигэндэй, сэерсенеп карап куйды. Ан-нары куз очлары белэн генэ елмаеп:
— Голландиягэ, Роттердам шэЬэренэ — денья чемпионатына ба-
296'
ОБЫЧАИ И ОБРЯДЫ. ФИЗКУЛЬТУРА И СПОРТ
Г. Э. Шегерова (икенче рэт сулдан уцга ^иденче) ВЛКСМныц XVII съезды делегаты. Мэскэу, 1974 ел. Омск елкэсенец дэулэт тарих архивы, 411 ф., 25 тасв., 1153 эш.
рам, алтын медаль ечен керэшэм, — диде.
Роттердамнан Галимэ деньянын, абсолют чемпионы булып кайтты. Шулай итеп, 1973 елны ул бер генэ ярышта да оттырмады. РСФСР, СССР, денья чем-пионатларында, СССР Иэм Интервидение кубокларына ярышларда узен иц оста гимнаст итеп танытты.
Гимнастлар еш кына: «Туп белэн кунегулэр иц авыры, туптан саклан, аныц харап итуе мемкин», дилэр. Чен-ки туп катлаулы кунегулэр ясаганда еш кына кулдан ычкына. Э ычкындыр-дыцмы — оттырдыц дигэн суз. Галимэ исэ иц куп медальлэрне нэкъ менэ туп белэн кунегулэр ясап яулый, э 1974 елда ул нэфис гимнастика осталары арасын-да беренче булып нэкъ шушы тердэ иц югары курсэткечкэ — 10 балл щыюга ирешэ. Шул ук елны ул узенец туй та-бынын СССР кубогы белэн бизи. 19751977 еллардагы ярышларда да Галимэ -нец чыгышлары куп кенэ медальлэр белэн бэялэнэ. 1978 елда Галимэ Испания башкаласы Мадридта, тарихта беренче тапкыр уткэрелгэн Ауропа чем-
пионатында абсолют щицуче исеменэ ирешэ. Моннан тыш сикерткеч (скакалка), ефэк тасма белэн кунегулэрдэ дэ ул алтын медальлэр яулый.
Г. Шегерова зур спорттан шулай, щицелмичэ китэ. Лэкин спорт белэн бетенлэйгэ саубуллашмый. Галимэ илебез нэфис гимнастикасы ечен эле буген дэ бик кирэкле кеше. Ул Омск педагогия институтыныц физик тэрбия факультетын тэмамлап, узенэ алмаш эзерли башлый. Узлэренец яраткан тренеры Г. П. Горенкованыц эшен дэ-вам итеп, Людмила Томашевская белэн берлектэ, группалы кунегулэрдэ денья Иэм Ауропа чемпионы Сания Бабийны тэрбияли. Моныц ечен аца Россиянец атказанган тренеры дигэн мактаулы исем бирелэ. Спортта ирешкэн уцыш-лары ечен ул куп тапкыр хекумэт та-рафыннан булэклэнэ, «Почет билге-се» орденына лаек була. Беек спортчы яшьлэрнец Иэм студентларныц Бер-линда Иэм Кубада уткэрелгэн Бетен-денья фестивальлэрендэ катнаша, ком-сомолныц XVII Иэм XVIII съездлары делегаты, 1992 елда Россия Олимпия
л
Г. Э. Шегерова. В. Кирсанов. Спорт. Музыка. Грация. Художественная гимнастика.
Москва, 1984. - С. 58.
ОБЫЧАИ И ОБРЯДЫ. ФИЗКУЛЬТУРА И СПОРТ
комитетыныц вице-президенты итеп сайлана. Барселонада Ьэм Атлантада уткэн Олимпия уеннарында да ул Вата-ныбыз делегациясе составында иде.
Хэзер Галимэ Эхмэткэрэй кызы Шегерова Мэскэудэ яши, Бетенрос-сия нэфис гимнастика федерациясенец вице-президенты вазыйфасын башкара. Ике бала тэрбияли: Марат — студент, Рафаэль — эшмэкэр.
Без шиклэнмибез: денья чемпионы Г. Шегерованы спорт деньясында яца-дан-яца биеклеклэр кетэ. Моца татар кызыныц тэ^рибэсе дэ, сэлэте дэ, ты-рышлыгы да ^итэрлек.
Соцгы елларда исэ нэфис гим-настикада тагын бер татар кызы — А. М. Кабаева — деньяны шаккатыр-ды. Ул деньяныц абсолют чемпионы (1999), Олимпия уеннары чемпионы
(2004) дигэн мактаулы исемнэрне яу-лады, атказанган спорт мастеры булды. «Дуслык» (2001), IV дэрэ^эле «Ватан алдында курсэткэн хезмэтлэре ечен»
(2005) орденнары белэн булэклэнде. А. М. Кабаева Россия Федерациясе Фе-дераль ^ыелышыныц Дэулэт Думасы депутаты. Татар кызлары шулай спорт-та да, ^эмгыять тормышында да — эй-дэп баручылар.
№ 1. Информация из газеты «Омская правда» «Галима Шугурова — чемпионка мира»
30 сентября 1969 г.
В болгарском курортном городе Варна, в новом Дворце культуры и спорта проходит чемпионат мира по художественной гимнастике. Золотые награды оспаривают 150 самых изящных девушек, в т[ом] ч[исле] омская школьница девятого класса Галима Шугурова (спортивный клуб «Красная звезда»). Большое спортивное счастье улыбнулось Галиме в исполнении обязательного упражнения с мячом. Своей неподражаемой грациозностью, выразительностью движений и тонким музыкальным ритмом юная омичка покорила строгих судей, которые дали ей самую высокую оценку. На первой ступеньке пьедестала почета под звуки Государственного гимна СССР Галиме вручили медаль чемпионки мира.
Наш край. Хрестоматия по истории Омской области 1941-1970 гг. - Омск, 1983. - Ч. 2. - С. 130.
№ 2. Из протокола заседания бюро Омского обкома ВЛКСМ
28 ноября 1973 г.
[...] О награждении Почетными грамотами обкома ВЛКСМ и памятными подарками. За высокое спортивное мастерство и успешное выступление на чемпионатах мира наградить Почетной грамотой обкома ВЛКСМ и памятными подарками:
Шугурову Галиму Ахметкареевну — абсолютную чемпионку мира 1973 года по художественной гимнастике. [...]
Секретарь обкома ВЛКСМ Ю. Гудков
Государственное учреждение «Исторический архив Омской области», ф. 4, оп. 1, д. 3931, л. 1, 57.
Биктимер Сунчэлэй, журналист
РЕЗЮМЕ
В очерке-воспоминании журналиста Биктимера Сунчелея рассказывается о захватывающих спортивных победах дочери татарского народа, абсолютной чемпионки мира и Европы по художественной гимнастике, делегата двух съездов комсомола Г. А. Шугуровой.
КОМСОМОЛ КЫЗ ГАЛИМЭ
