Ключевые слова: диоксид титана, седиментационный анализ, эмпирические уравнения, порошок, метод гидростатического взвешивания, температура.
THE STUDY OF SEDIMENTATION ANALYSIS OXIDE NANOPOWDER TITANIUM (IV) IN ABSORBITIVITY AT T-333 K
TiO2 is used in the manufacture of refractory glass, glaze, enamel, heat-resistant laboratory glassware, as well as for the preparation of white oil paint, which has a high hiding power (titanium white). By fusion of TiO2 with BaCO3, barium titanate is obtained. This salt has a very high permittivity and, in addition, has the ability to deform under the influence of an electric field. Barium titanate crystals are used in electrical capacitors of high capacity and small size, in ultrasonic equipment, in pickups, in hydroacoustic devices. On the basis of experimental data and the law of thermodynamic similarity, empirical equations relating the deposition rate of particles and their concentration are obtained.
Key words: titanium dioxide, sedimentation analysis, empirical equations, powder, hydrostatic weighing method, temperature.
Сведения об авторах:
Розиков Камолиддин Нажмиддиновичаспирант кафедры общая физика, Таджикского государственного педагогическая университета им. С.Айни тел: +992-93-922-61-73; Email: [email protected]
Кутратова Латофат Хусейновнакандидат химических наук, доцент кафедры Физическая и коллоидная химия Таджикского национального университета, тел.: +992985-21-56-65
Сафаров Махмадали Махмадалиевич_заслуженный деятель и науки Республики Таджикистан, доктор технических наук, профессор филиала МГУ им. М.ВЛомоносова в город Душанбе, тел: +992-93-163-15-15; E-mail: [email protected] About authors:
Rozikov Kamoliddin Nazhmiddinovichis the graduate student ofdepartment the general physics, Tajik state pedagogical the university of S. Ayni ph. 992-93-922-61-73; E-mail: rozikov_1989@inbox. ru
Kutratova Latofat Huseynovnais Candidate of Chemistry, the associate professor Fizicheskaya and colloidal chemistry of the Tajik national university, ph.: 992-985-21-56-65 Safarov Makhmadali Makhmadaliyevich_ is an honored worker and sciences of the Republic of Tajikistan, the Doctor of Engineering, professor of Lomonosov Moscow State University branch to the city of Dushanbe, ph. 992-93-163-15-15; E-mail: [email protected]
ТДУ 574,6:477.63/64
ТАДЦЩИ КОМПЮТЕРИИ ДИНАМИКАИ ПОПУЛЯТСИЯИ ЗАНБУРИ АСАЛ
Саидов И.М.,Ёров М.Р., ,Цосимй А. Ц.
Донишгощ миллии Точикистон
Му^таво. Сохди занбуриасалпарварй яке аз сох,ах,ои даромаднок ва мух,им барои таъмини амнияти озукаворй ба х,исоб меравад. Бояд гуфт, ки дар тамоми он давлатх,ои пешрафтаи олам, ки шароити иклимиашон барои парвариши занбури асал мусоид аст, хочагих,ои занбурпарвариро ташкил намудаанд. Бояд кайд намуд, ки хдтто дар баъзе давлатх,о, аз чумла дар Ч,умх,урии Точикистон барои рушди ин сохд якчанд барномах,о кабул шудааст.
Барои расидан ба х,адафх,ои масъалаи дар боло гузошташуда, инчунин барои муайян намудани популятсияи занбури асал дар назди худ вазифах,ои зеринро гузоштем:
•S омузиши заминах,ои гизой ва навъи растаних,ои шахддихднда дар минтаках,ои гуногуни Точикистон;
•S муайян намудани имкониятх,ои афзоишёбии популятсияи оилах,ои занбури асал;
•S тах,ияи амсилаи консептуалй барои марх,илах,ои хдётии популятсияи занбури асал;
•S тах,ияи амсилаи риёзй барои тадкики популятсияи занбури асал;
•S тах,ияи амсилаи компютерй барои бах,одих,ии популятсияи занбури асал ва муайян намудани дурнамои он [1;3].
Амсилаи консептуалй. Бояд кайд намуд, ки дар шароити иклимии чумх,урии мо якчанд навъх,ои занбури асалро парвариш мекунанд, масалан: зоти карпатй, итолёвй, махдллй ва гайра. Барои арзёбй ва бах,одих,й намудани марх,илах,ои хдёти занбури асал мо аз навъх,ои занбур танх,о навъи махдллиро мавриди тадкик ва амсиласозй карор додем.
Х,ангоми тадкикот мо марх,илах,ои инкишофёбии хдёти занбури асалро аз пайдоиш то фавт мавриди тадкик карор медих,ем [2].
Барои ин мо, марх,илах,ои инкишофёбии занбурро ба кисматх,о чудо намуда, амсилаи консептуалиро дар намуди зерин тах,ия менамоем:
Расми 1. Амсилаи консептуалии мар.\и.ш.\ои х;аёти занбури асал Figure1. A conceptual model of the stages of bee life
Бояд кайд намуд, ки дар масири мушаххаси марх,илах,оии хдётй, дар натичаи фавти табий ва фавте, ки хднгоми кори зиёд ба вучуд меояд тагйирёбандах,ои амсиларо интихоб намудем. ^исми муайяни занбурро аз марги табий мефавтанд, мо онх,оро бо тагйирёбандаи FT ишора намудем. Масалан, агар мо FTN1 нависем, ин маънои онро дорад, ки марги табий аз гурух,и синусолии N1 аст. Х,аминтавр дар намуди умумй мо марх,илаи фавти табииро бо FTNí, / = 1, 2,..5 ифода менамоем. Х,ар як марх,илаи инкишофёбии гурух,ии занбуронро бошад, бо *;), / = 1, 2 ,. .., 5 ишора менамоем. Х,ангоми тах,ияи амсила бо Т микдори тухмгузорй, 0 — тух м, М2( 0 — к ир ми н а , М4( 0 — з а н б ур и ч а в о н , М4( 0 — н а р з а н б ур , М5( 0 — з а н бур и к о р й , 0 — м о д а р з а н бур , |х№, i=4,5,6 раванди фавт вобаста аз кор (масалан занбури корй метавонад аз кори зиёд дар 40 шабонаруз фавтад) ишора карда мешаванд [1;8].
Амсилаи риёзй. Амсилаи консептуалии тах,ияшуда(расми 1.) имконият фарохдм меоварад, то популятсияи занбури асалро бо истифода аз муодилах,о дар намуди зерин нависем:
Г = О,
0 = а - Г - е- р7
0 =^( г — 1)-( 1
0 =^( Г —1)
Л4( 0 = Щ( Г —1)
Л5( 0 = t — 1)
о = 1
Бояд кайд намуд, ки мо метавонем, аз руйи амсилаи консептуалии тах,ияшуда х,олати масъаларо тавассути муодилах,ои дифференсиалии зерин нависем.
Ъщг-мг,
= а-Т- е~Р'т - FГiV1 -= - FГiV2 - 82Ы2, цй«4 = 52^2 - РТЫз - -
УЬ = 34Ыз
( ( (
^2 ), (1) ГЩ,),
- /Т/У3
-
-
<4^4 ,( 2 )
о = 1
Дар муодилах,ои овардашуда , <52 , <54 , <54 ,7, а ва в коэффитсиентх,ои доимии додашуда мебошанд.
Амсилаи риёзии сохташуда имконият фарохдм меорад, то бо воситаи он марх,илах,ои рушди динамикаи полпулятсияи занбури асалро муайян намуда, дурнамои онро бах,одих,й намоем. Инчунин бояд кайд намуд, ки дар заминаи амсилаи риёзии тах,ияшуда имконияти сохтани амсилаи компютерй дар назар аст.
Амсилаи компютерй. Барои тах,ия намудани амсилаи компютерй аз забони барномарезии С# истифода менамоем. Барои хдмохднг сохтан ва дар компютер барномарезй намудани масъалаи додашуда, аз методи Эйлер истифода намуда, коди барномаро дар чунин намуд менависем.
Kodu 6apHOMa:
using System;
using System.Collections.Generic; public partial class Forml : Form { public Form1(){ InitializeComponent();
private void natija_Click(object sender, EventArgs e) double a = 1, b = 0.015; double T;
double[] ft = { 0.01, 0.01, 0.01, 0.01, 0.01, 0.01 };
double[] N = new double[7];
double[] mN = { 0, 0, 0, 0.01, 0.01, 0.01 };
double[] TT = { 860, 880, 1070, 1085, 1250, 1600, 1840, 1650, 1300, 1250 }; double h = 0.0001;
double d1 = 0.008, d2 = 0.007, d3 = 0.0002, d4 = 0.005;
listBox1.Items.Add(N[0].ToString());
listBox2.Items.Add(N[1].ToString());
listBox3.Items.Add(N[2].ToString());
listBox4.Items.Add(N[3].ToString());
listBox5.Items.Add(N[4].ToString());
for (int i = 0; i < 10; i++)
{T = TT[i];
N[0] = 1;
N[0] += h * (a * T * Math.Exp(-b * T) - ft[0] * N[0] - dl * N[0]); N[1] = 0.9 * N[0];
N[1] += h * (dl * N[0] - ft[l] * N[1] - d2 * N[1]); N[2] = 0.85 *N[1];
N[2] += h * (d2 * N[1] - ft[2] * N[2] - d3 * N[2] - d4 * N[2]); N[3] = 0.01 *N[2];
N[3] += h * (d3 * N[2] - ft[3] * N[3] - mN[3] * N[3]); N[4] = 0.75 * N[2];
N[4] += h * (d4 * N[2] - ft[4] * N[4] - mN[4] * N[4]); listBoxl.Items. Add(N[0].ToString());
.ToStringO); .ToStringO); .ToStringO); .ToStringO);
listBox2.Items.Add(N[1] listBox3.Items.Add(N[2] listBox4.Items.Add(N[3] listBox5.Items.Add(N[4]
HaTH^aH KOMniOTepH 1:
■5 Forml
□ X
N1 N2 N3 N4 N5
0 0 0 5 0
»7,848452569 30985,038474883; 26337,2843605532 283.372643855532 15752,5215331806
47553,114475908 42757,768314544 36378,0777310839 363,78077731139 272S3.5215282352
998564,05258537 839606,954005048 764885,378336574 7846,65378336574 573498,269087352
1265324,8232338 1142391,4143033 971832,025862091 5710,32025862091 728273,048364542
17375270,481312 15637738,738434 13252861,8701323 132528,618701323 5565033,11053738
4238259541,7745 3814430453,8679: 3242263661,47454 32422636,6147454 2431654503,84255
178375738753,40 160541634660,85; 136468254421,077 1364602544,21077 102345084355,512
9252782878,1740 8327457838.7251; 7078368231,23787 70783682,3133767 5308769095,13502
38254784,585394 34425278,205862; 29264866,0886001 232648,660886001 21948620,301584
17375270,489312 15837735.738434 13282061.8701223 132525,618701323 9969033,11053738
ok
Hamu^au KOMnrnmepu x<aHZMu a = 1, b = -0.015
PacMu 2. Hamunaxpu KOMnwmepu dap eoôacmazu a3 mazuupëôuu KUMamxpu a ea e Figure 2. Computer results depend on changes in the values of a and e
Натичаи компютери 2
Натицаи компютери %ангомй %ангми бетагйир мондани а ва в ва тагйирёбии
_8i,Ô2, ¿>4_
■5 Foiml
N1 N2 N3 N4
в 0 0 0
1Л156191821897 0.5140565225687! 0,776947503061585 0,00776947503061585
1,0184692548599 0,9148215866313! 8,777587807082388 0,00777557807062305
1,8286297488746 0.523566024Е4741 0,785370573877467 0,00785370573877467
1,0276175855017 0,5248550787507' 0,786128267757527 0,00786126267757527
1.0407533195020 0,936577227801 К 0,796175089118725 0,00796175089118725
1,0881836118451 0,9793644555665! 8,832459207447838 0,1832459207447838
1,145358755124 1,0308202435011! 0,876196596730406 0,00876196596730406
1.8980222835830 0,9882192537584! 0,839985780668323 0,00839985780668323
1,0456846692738 0,5411154389968: 0,799947566006803 0,00799947566006803
Ш07533195020 0,538877227801 К 0,796175089118725 0,00796175089118725
ok
N5
0,583197577698924 0.589027145037527 0.589593914692177 0.597130520663955 0.62434357312G67I 0,657146571351208 D.62998849551591! 0,599959874557536 0.597130520663955
Натицаи компютерй %ангомй %ангми
бетагйир мондани S^ , S2, S3,S4 ва _тагйирёбии а ва в_
Расми 3. Натица%ои компютерй дар вобастагй аз циматх^ои S ^ , S2,S3 , S4) а ва в Figure 3. Computer results depend on changes in the values of S^ , S2, S3, S4, а and в Хулоса. Маколаи мазкур ба яке аз масъалахои мухими сохаи хочагии халк, ки имруз талабот ба он хеле зиёд аст, сохди занбуриасалпарварй бахшида шуда аст.
Бояд кайд намуд, ки дар шароити иклимии Чумхурии Точикистон растанихои пахта, юнучка, офтобпараст, катраборон, тамашк ва дигар намуди растанихо меруянд, ки пайдарпайгулкунии онхо хама вакт ба рушди сохаи занбурпарварй мусоидат мекунад [11].
Дар раванди тадкики масъалаи додашуда, мо барои муайян намудани дурнамои динамикаи популятсияи занбури асал чунин амалхоро анчом додем:
1. Омузиш ва тахлили самаранокии кори хочагихои занбурпарвар дар шароити имрузаи Точикистон.
2. Тахияи амсилаи консептуалй барои тадкики динамикаи популятсияи занбури асал.
3. Тахияи амсилаи риёзй барои баходихии мархилахои хаётии парвариши занбури асал.
4. Тахияи амсилаи компютерй барои баходихии динамикаи занбури асал.
АДАБИЁТ
1. Саидов, И.М. Мукоисаи алгоритмхои ёфтани масофаи байни хатхои суфта / И.М. Саидов, F. Идиев// Пайёми Донишгохи миллии Точикистон. Бахши илмхои табий. №4., ISSN 2413-452X., Душанбе, 2019. -С. 45-49.
2. Саидов, И.М. Асосхои амсиласозии риёзй/ И.М. Саидов// Китоби дарсй, Душанбе, 2020.-152с
3. Саидов, И.М. Амсиласозии компютерии динамикаи популятсияи мохихои экосистемаи обанбори пастоб/ И.М. Саидов, Ф.С. Комилиён// Монография, Душанбе,2019.-154с
4. Комилов, Ф.С. Информатика ва технологияи иттилоотй/ Ф.С. Комилов// Китоби дарсй, Душанбе, 2016. - 480с.
5. Комилов, Ф. С. Вобастагии байни омилхои мухити обй ва энергияи табодулотии мохй / Ф.С. Комилов, М.Р. Ёров, Ф.Т. Шамсов // Кишоварз. - 2018. - № 3. - С. 56-58
6. Комилов, Ф. С. Форелеводство - высокоинтенсивная отрасль прудового рыбоводства / Ф.С. Комилов, И.М. Саидов // Известия таджикского отделения международной академии наук высшей школы. - 2016. - № 1. - С. 47-55.
7. Комилов, Ф. С. Хусусиятхои фарккунандаи хочагихои гулмохиипарварй аз хочагихои загорамохйпарварй / Ф.С. Комилов, Ф.Т. Шамсов // Пайёми Донишгохи миллии Точикистон. Бахши илмхои табий.-2018. - № 2. С. 279-286.
8. Меншуткин, В. В. Искусство моделирования (экология, физиология, эволюция) / В.В. Меншуткин. - СПб.: «Петрозаводск», 2010. - 416 с.
9. Beverton, R. J. On the dynamics of exploited fish populations / R.J. Beverton, S.J. Holt. - 1957. - 224 р.
10. Komilov, F. Computer-based study of patterns in fish pond ecosystem evolution / F. Komilov, S. Mirzoyev // Mechanical Engineering Research and Developments. - 2018. - Vol. 41. - № 1. - Pp. 142-150.
11. Шарипов, А.Р. Хусусиятхои биологию хочагидории зотхои занбурони асал дар шароити Точикистони шимолй /А.Р.Шарипов //Диссертатсия -Душанбе, 2019, 150 с.
КОМПЬЮТЕРНОЕ ИССЛЕДОВАНИЕ ДИНАМИКИ ПОПУЛЯЦИЯ МЕДОНОСНЫЕ ПЧЕЛЫ
Данная статья посвящена одному из важнейших вопросов народного хозяйства, пользующемуся сегодня большим спросом, - пчеловодству.
Следует отметить, что в климатических условиях нашей республики выращивают несколько видов медоносных пчел, например: карпатские, итальянские, местные и так далее. Для оценки жизненного цикла медоносных пчел, мы изучали только местные виды медоносных пчел.
В процессе изучения этой проблемы мы предприняли следующие шаги для определения динамики популяции медоносных пчел:
S изучение и анализ эффективности пчеловодства в условиях Таджикистана;
S разработка концептуальной модели для изучения динамики популяций медоносных пчел;
S разработка математической модели для оценки жизненных этапов медоносная пчела;
S разработка компьютерной модели для оценки динамики медоносные пчелы.
Следует отметить, что построенные концептуальные, математические и компьютерные модели позволяют использовать их для определения этапов развития динамики полупуляции медоносных пчел и оценки ее перспектив..
Ключевые слова: модель, компьютер, популяция, динамика, пчела, мед, оценка, климат, экономика, этап, процесс, прогноз, смерть, уравнение.
COMPUTER RESEARCH OF DYNAMICS POPULATION OF HONEY BEES
This article is devoted to one of the most important issues of the national economy, which is in great demand today - beekeeping.
It should be noted that in the climatic conditions of our republic, several types of honey bees are grown, for example: Carpathian, Italian, local and so on. To assess the life cycle of honey bees, we studied only native species of honey bees.
During investigating this issue, we took the following steps to determine the dynamics of the honeybee population:
S scrutiny and analysis of the effectiveness of beekeeping in the conditions of Tajikistan;
S development of a conceptual model for scrutining the dynamics of populations of honey bees;
S development of a mathematical model for assessing the life stages of a honey bee;
S development of a computer model to assess the dynamics of honey bees.
It should be noted that the constructed conceptual, mathematical and computer models make it possible to use them to determine the stages of development of the dynamics of semi-population of honey bees and assess its prospects.
Keywords: model, computer, population, dynamics, bee, honey, assessment, climate, economics, stage, process, forecast, death, equation.
Сведения об авторах:
Саидов Исроил Ма^мадович — к.т.н., доцент кафедры информатики Таджикского национального университета. Адрес: Таджикистан, 734025, г. Душанбе, пр. Рудаки, 17., Тел:904485555, E-mail: [email protected].
Ёров Мехрдод Рахматуллоевич - аспирант кафедры информатики Таджикского национального университета. Адрес: Таджикистан, 734025, г. Душанбе, пр. Рудаки, 17. Тел.(+992) 933055003, E-mail: [email protected], Косими Абдул Джалил —магистр кафедры информатики Таджикского национального университета. Адрес: Таджикистан, 734025, г. Душанбе, пр. Рудаки, 17., Тел.: (+992) 918224493, E-mail: [email protected].
About authors:
Saido Isroil Mahmadovich - candidate of technical sciences, docent of the Informatics Department of the Tajik National University. Address: 17, Rudaki av., Dushanbe, 734025, Tajikistan., Tel: 904485555, E-mail: [email protected],
Yorov Mehrdod Rahmatulloevich - graduate student of the Informatics Department of the Tajik National University. Address: 17, Rudaki av., Dushanbe, 734025, Tajikistan. Tel. (+992) 933055003, E-mail: [email protected],
Qasimi Abdul Jalil - Magister of the Informatics Department of the Tajik National University. Address: 17, Rudaki av., Dushanbe, 734025, Tajikistan, Tel: (+992) 918224493, E-mail: [email protected].