Научная статья на тему 'КАМЕРАЛ СОЛИҚ ТЕКШИРУВИНИ ЎТКАЗИШ ТАРТИБИ ВА УНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ЙЎЛЛАРИ'

КАМЕРАЛ СОЛИҚ ТЕКШИРУВИНИ ЎТКАЗИШ ТАРТИБИ ВА УНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
43
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Солиқ текширувлари / камерал солиқ текшируви / солиқ юки / солиқ маъмуриятчилиги тизими / солиқ назорати / солиқ хавфини бошқариш / солиқ тўловчининг шахсий кабинети / молиявий-хўжалик фаолияти / солиш тизимини соддалаштириш. / Tax audits / chamber tax audit / tax burden / tax administration system / tax control / tax risk management / tax payer's personal office / financial and economic activities / simplification of the settlement system.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Ахмедов Н. М.

Камерал солиқ текшируви солиқ назорати механизмининг самарали усули ҳисобланади. Шу сабабли, камерал солиқ текшируви самарадорлигини ошириш йўллари ҳамда камерал солиқ текшируви ўтказиш мезонлари ва текширув ўтказишдаги янгиликларга алоҳида эътибор қаратилади. Тадқиқот бўйича камерал солиқ текширувлари таҳлил этилиб таклифлар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PROCEDURE FOR CONDUCTING A CAMERAL TAX AUDIT AND WAYS TO IMPROVE IT

Cameral tax audit is an effective method of tax control mechanism. Therefore, special attention will be paid to the ways of improving the efficiency of the chamber tax audit, as well as the criteria for conducting a chamber tax audit and the innovations in conducting the audit. Chamber tax audits have been analyzed and suggestions have been developed for the study.

Текст научной работы на тему «КАМЕРАЛ СОЛИҚ ТЕКШИРУВИНИ ЎТКАЗИШ ТАРТИБИ ВА УНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ЙЎЛЛАРИ»

Ахмедов Н.М.

Узбекистон Республикаси Банк-Молия академияси Солицлар ва солицца тортиш йуналиши Магистратураси тингловчиси

КАМЕРАЛ СОЛЩ ТЕКШИРУВИНИ УТКАЗИШ ТАРТИБИ ВА УНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ЙУЛЛАРИ

Аннотация. Камерал солиц текшируви солиц назоратимеханизмининг самарали усули уисобланади. Шу сабабли, камерал солиц текшируви самарадорлигини ошириш йуллари уамда камерал солиц текшируви утказиш мезонлари ва текширув утказишдаги янгиликларга алоуида эътибор царатилади. Тадцицот буйича камерал солиц текширувлари таулил этилиб таклифлар ишлаб чицилган.

Калит сузлар: Солиц текширувлари, камерал солиц текшируви, солиц юки, солиц маъмуриятчилиги тизими, солиц назорати, солиц хавфини бошцариш, солиц туловчининг шахсий кабинети, молиявий-хужалик фаолияти, солиш тизимини соддалаштириш.

Akhmedov N.M.

Student of the Master's Degree in Taxes and Taxation Bank-Finance Academy of the Republic of Uzbekistan

THE PROCEDURE FOR CONDUCTING A CAMERAL TAX AUDIT

AND WAYS TO IMPROVE IT

Abstract. Cameral tax audit is an effective method of tax control mechanism. Therefore, special attention will be paid to the ways of improving the efficiency of the chamber tax audit, as well as the criteria for conducting a chamber tax audit and the innovations in conducting the audit. Chamber tax audits have been analyzed and suggestions have been developedfor the study.

Keywords: Tax audits, chamber tax audit, tax burden, tax administration system, tax control, tax risk management, tax payer's personal office, financial and economic activities, simplification of the settlement system.

Мамлакат иктисодиётини узок муддатли ривожлантириш борасида кенг куламли ислох,отлар амалга оширилаётган шароитда самарали соликка тортиш тизими ва давлат солик хизмати органларининг уЙFунлашган фаолияти алохдда ахдмият касб этади.

Юртимизда тадбиркорликни ривожлантириш ва хорижий инвестицияларни жалб килиш учун солик юкини изчиллик билан камайтириш ва кулай шарт-шароитларни яратишни таъминлайдиган солик тизими шакллантирилган.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 26 июндаги "Давлат солик хизмати органлари фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари т^рисида"ги ПК,-3802-сонли карорига асосан Узбекистон Республикаси солик маъмуриятчилиги тизимини такомиллаштиришнинг энг мухим йуналишлари хамда Давлат солик хизмати органлари фаолияти самарадорлигини бахолаш асосий мезонлари белгиланди.

"Камерал назоратни такомиллаштириш оркали солик туловчиларнинг молиявий-хужалик фаолиятига аралашмасдан улар томонидан солик конунчилиги бузилиши холатлари уз вактида аникланади хамда аникланган камчиликлар бартараф этилиши таъминланади. Бу, уз навбатида, охирги таъсир чораси булган солик текширувида корхоналарга кушимча солик хисобланиб, банкротлик жараёнига келиб колишини олдини олади"88.

Мамлакатимизда солик назоратини тартибга солиш учун Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2021 йил 7 январдаги "Солик хавфини бошкариш, солик хавфи мавжуд солик туловчиларни (солик агентларини) аниклаш ва солик текширувларини ташкил этиш ва утказиш туFрисида"ги 1-сонли К,арори кабул килинди.

Мазкур карорга асосан "Солик текширувларини ташкил этиш ва утказиш тартиби туFрисидаги Низом" тасдикланган булиб, солик текширувларини ташкил этиш ва утказиш тартибини белгилайди.

Солик текширувлари солик туловчилар, йиFимларни туловчилар ва солик агентлари томонидан солик туFрисидаги конунчиликка риоя этилиши устидан назорат килиш максадида утказилади.

Камерал солнц текшируви — солик туловчилар (солик агентлари) томонидан соликлар ва йотимлар (кейинги уринларда — соликлар) туFри хисобланишини, уз вактида ва тулик бюджет тизимига туланишини текшириш максадида солик туловчи, солик агентлари (кейинги уринларда — солик туловчи деб юритилади) томонидан такдим этилган солик хисоботларини ва (ёки) солик органида мавжуд булган солик туловчининг фаолияти туFрисидаги бошка маълумотларни урганиш ва тахлил килиш асосида солик органи томонидан утказиладиган текширув хисобланади.

Кушилган киймат солиFини коплаш билан боFлик булган камерал солик текшируви Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2020 йил 14 августдаги 489-сон карори билан тасдикланган Кушилган киймат солоти суммаси урнини коплаш тартиби туFрисидаги низом асосида белгиланади.

Мамлакатимизда айнан солик солиш тизимини соддалаштириш ва солик маъмуриятчилигини такомиллаштириш максадида 2023 йил 28 декабрдаги УРК,-891-сон К,онуни билан камерал солик текширувини утказиш тартибига узгартириш киритилди.

88 "Узбекистонда илмий-амалий тадкикотлар" мавзусидаги Республика 24-куп тармокли илмий масофавий онлайнконференция материаллари 9-кисм. Г.Ташходжаева "Камерал солик текшируви хамда унинг самарадорлигини оширилишида ташки манба маълумотларининг зарурлиги" 2021 йил 31 январ.

Солик тyловчилapнинг ишини енгиллaштиpиш, бюpокpaтик KOFOзбозликни йук килиш, пул вa вэкт хapaжaтлapини кaмaйтиpиш мэксэдидэ 2024 йил 1 янвapдaн бошлaб солик оpгaнлapигa кaмеpaл солик текшиpyвлapини yткaзишдa кyйидaгилap тaъкиклaнди: солик туловчининг худудига к^иш; Унинг худуди вa бинолapини текш^иш;

солик туловчини чaкиpиш вa yндaн xyжжaтлapни тaлaб килиш; солик тyловчидaн xyжжaтлap вa кaндaйдиp нapсaлapни олиб куйиш. Kaмеpaл солик текшиpyви солик оpгaнининг узи томонидaн солик туловчининг иштиpокисиз вa фaкaт солик

оpгaнлapидa мaвжyд мaълyмотлap aсосидa утквзилиши белгилaнди.

Солик оpгaнлapи томонидaн юкоpидa кypсaтилгaн чоpa-тaдбиpлapни yткaзишни тaкиклaш К,К,С сyммaсини коплaшгa оид (кaйтapишдa) кaмеpaл солик текшиpyвлapигa нисбaтaн тaтбик килинмaслиги белгилaнди.

Taдбиpкоpлик сyбъектлapи фaолиятигa дaвлaт оpгaнлapи ноконуний текшиpyвлapи вa aсоссиз тaдбиpкоpлик фaолиятигa apaлaшyвлap коpхонa молиявий-хyжaлик фaолиятигa сэлбий тaъсиp кypсaтaди хэмдэ ynap pивожлaнишигa тусик бyлaдигaн омиллapдaн б^и xисоблaнaди.

Ушбу тaхлиллapимиз нэтижэсидэ солик текшиpyвлapи оpaсидa кaмеpaл солик текшиpyвлapини утгазиш 6Уйичэ чикapилгaн бyйpyклap сон жихэтдэн устунлик килaётгaнлиги эниклэнди.

Хусусэн, солик оpгaнлapи томонидэн 2021-2023 йиллap дэвомидэ Уткэзилгэн кaмеpaл солик текшиpyвлapи куйидэги кypсaткичлapни нaмоён этмокдэ:

Уткaзилгaн кaмeрaл эдлик тeкширувлaри нaтижacидa 2021 -2023 йиллaр дaвoмидa кУШИМЧЛ ^иcoблaнгaн тyлoвлaр тyFриcидa

M А Ъ Л У M О Т 2024 йил 1 млрд.су январь %олатига_м

Х,УДУДЛЛ P

'^^зил^н Kaiviepa.i ^лик тeкширувлaри

(УР^ 599-coн ^нуни билли тacдиклaнгaн ^лик кoдeкcигa мувoфик

буйрук acocидa yткaзилгaн кaмeрaл ^лик тeкширувлaри)_

2021 йил дaвoмидa

куш

TeK ^р имч

ши хoн a

рув a х,ис

ЛЛР coн O6

coни и ЛЛН

глн

унд и

рил ГЛН сум мл

2022 йил дaвoмидa

TeK ши

рув

ллр coни

Кoр хoн a

^н и

2023 йил дaвoмидa

куш Унд TeK Кoр куш унд

имч имч

и ши и

a хoн a

х,ис рил рув a х,ис рил

O6 ГЛН ЛЛР coн O6 ГЛН

ЛЛН сум coн ЛЛН сум

и

МЛ и МЛ

ГЛН глн

ЖАМИ 84 171 66 120 9 378, 1 4 566, 0 38 963 28 864 8 784, 4 4 674, 3 50 762 44 708 9 117, 0 5 502, 6

1 ^оракал nOFTOTO н Рее. 3 71В 3 230 47,В 11,3 1 15В В33 132, 5 71,В 2 510 2 26В 132, 9 30,1

2 Андижо 6 4 349, 75,6 3 2 315, 112, 5 4 201, 34,4

н вилояти 1В7 9В2 5 09В 245 1 3 254 243 6

3 Бухоро вилояти 6 154 4 506 241, 0 37,6 3 327 2 329 365, В 239, 6 3 761 3 264 173, 3 66,1

4 Жиззах вилояти 2 546 2 239 1В7, 1 20,7 1 105 779 15В, 9 60,В 2 153 2 010 33,0 12,3

5 ^ашкада Рё вилояти 7 В7В 5 9В1 335, 3 31,4 1 332 1 0В7 302, 9 1В2, 6 3 12В 2 733 2В0, 1 29,5

6 Навоий вилояти 4 6В1 3 596 9В,7 57,2 1 140 72В 9В,6 57,3 2 265 2 016 37,7 20,3

7 Наманга 4 3 363, 76,2 3 2 344, 219, 3 3 2В0, 42,9

н вилояти В26 370 9 200 277 2 2 715 17В В

В Самарка нд вилояти В 362 6 91В 161, 0 106, 3 3 392 2 270 410, 2 272, 4 5 027 4 660 161, 0 56,6

9 Сурхонд арё вилояти 3 6ВВ 3 17В 25В, 7 63,5 1 В17 1 273 256, 7 127, 5 4 021 3 5В9 112, В 40,9

1 0 Сирдарё вилояти 3 444 2 677 141, 5 36,9 1 2ВВ 96В 144, 7 72,0 1 ВВ9 1 707 69,6 19,7

1 Тошкент 6 5 261, 47,1 3 2 667, 37В, 4 4 351, 39,1

1 вилояти 4В1 209 7 597 793 9 5 664 021 4

1 2 ФapFOнa вилояти В В96 7 342 227, 5 62,4 2 646 1 911 536, 6 250, 4 2 49В 2 326 1В5, 1 29,6

1 3 Хоразм вилояти 5 461 4 625 147, 3 57,0 3 В50 2 В71 133, 0 72,0 3 45В 2 797 В4,5 27,3

1 Тошкент 10 7 1 092, 6 317, 7 6 1 625, 6 7В1, 5 5 969, 10В,

4 шахри В31 6В7 В 590 156 6 317 01В 7 4

Иирик

солик

туловчи

1 5 лар буйича худудла раро солик инспекц ияси 1 01В 5В0 5 464, 6 3 565, 1 423 344 3 291, 5 1 776, 2 1 102 В7В 6 043, 6 4 945, 2

Юкоридаги жадвалдан куриниб турибдики, Республикамизда утказилган камерал солик текширувлари сони 2021 йилда 84 171 тани ташкил этиб, ушбу текширувлар натижасида 9 378,1 млрд сум, 2022 йилда 38 963 та камерал солик текшируви утказилиб, унинг натижасида 8 784,4 млрд сум хамда 2023 йилда 50 762 та камерал солик текшируви утказилиб, унинг натижасида 9 117,0 млрд сум соликлар ва бошка мажбурий туловлар кушимча хисобланган89. Бу эса камерал солик текширувлари жараёнида хали хам мавжуд муаммолар борлигини курсатмокда.

Ушбу холатлар камерал солик текшируви утказиш тартибини такомиллаштириш, солик маъмурчилигини янада соддалаштириш ва солик хукукбузарликлари келиб чикиш сабабларини илмий жихатдан урганиш хамда уни бартараф этиш йулларини ишлаб чикиш долзарб масалалардан эканлигини курсатмокда.

Юкоридагилардан келиб чиккан холда, куйидаги таклифларни курсатиш максадга мувофикдир:

биринчидан, хужалик юритувчи субъектлар фаолиятида камерал солик текшируви утказилган давр учун кайта камерал солик текшируви утказмаслик зарур;

иккинчидан, солик органларининг солик хавфини бошкариш тизими асосида аникланган солик туFрисидаги конунчилик бузилиши содир этилганлиги хавфининг мавжуд булиши мезонларини соддалаштириш лозим;

учинчидан, битта солик туловчида хар хил мезонлар буйича солик туFрисидаги конунчилик бузилиши содир этилганлиги хавфининг мавжуд булиши юзасидан уларни умумлаштирган холда камерал солик текширувини утказишни белгилаш лозим. Шундагина битта солик туловчида йил давомида хар хил мезонлар буйича кайта-кайта камерал солик текширувини утказишни олди олинади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистон Республикасининг Солик кодекси.

2. Узбекистон Республикасининг 2023 йил 28 декабрдаги "Солик ва бюджет сиёсатининг 2024 йилга мулжалланган асосий йуналишлари кабул килинганлиги муносабати билан Узбекистон Республикасининг айрим конун хужжатларига узгартириш ва кушимчалар киритиш туFрисида"ги УРК,-891-сонли конуни.

3. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 07.01.2021 йилдаги 1-сонли карори.

4. "Узбекистонда илмий-амалий тадкикотлар" мавзусидаги Республика 24-куп тармокли илмий масофавий онлайн конференция материаллари 9-кисм. Г.Ташходжаева "Камерал солик текшируви хамда унинг

' Солик кумитаси маълумотлари асосида муаллиф томонидан тайёрланди.

самарадорлигини оширилишида ташки манба маълумотларининг зарурлиги" 2021 йил 31 январ.

5. Солик кумитасининг камерал солик текшируви хакидаги маълумотлари.

6. Интернет сайтлари: wwwЛex.uz^www.norma.uz.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.