CC BY
49ИННОВАЦИОННЫЕ ПРОЦЕССЫ В ОБРАЗОВАНИИ
X
<
m О
со
из О
3 и
О
ш Я" О о. С ш 3 X X
о
X
X
<
из
о
X X
А.К. Абишева,
преподаватель казахского языка
и литературы, КГКП «Костанайский колледж сферы обслуживания»
He2Í32i создер: копттдтк, по-лимэдениетпп, кэстппк, элеумет-miK, калыптастыру.
Ключевые слова: полиязычие, пол нкул ьтурн ый, профессиональный, социальный, формировать.
Keywords: trilingualism, multicultural, professional, social, to form.
КЭПТ1ЛД1Л1К BIJIIM МЕН ТЭРБИЕ -ПОЛИМЭДЕНИЕТТ1 Т¥ЛГА ЦАЛЫПТАСУЫНЫЦ НЕГ131
Ацдатпа
M акал ада кептшдшк заман талабы екет, онын, HerÍ3ri максаты, öipHenie тшд1 мецгер-ген, элеуметтж жэне кэсштш багдарга ка-бшети, полимэдениегп тулганы калыптастыру туралы жазылган.
Аннотация
Трехязычие - веление времени. В статье раскрывается значение воспитания поликультурной личности, способной к активной жизнедеятельности и умению применять языки в социальной и профессиональной сфере.
Annotation
Trilingualism is need of time. The importance of a man's multicultural education, when he is ready for active work, can use languages in social and professional spheres is revealed.
Ka3ipri ж ah ан дану заманында эртурл1 халыктар мен мэдениеттердщ дербес eiviip суру i мумкш емес жагдайында жаца кузы-ретттк тургысынан oi л i ivi берудщ максаты мен м1ндеттерш кайта карастыру Ke3Í нде кепмэдениети тулга тэрбиелеу кажеттшт туындады.
Кепмэдениегп тулга дегешм1з - кепулт-ты жэне кепмэдениети ортада белсещц, api тшмд1 eiviip суре алатын, ез халкыныц мэде-ниетш бшетш, кастерлейтш, езге мэдениет-терге курметпен карай алатын, елдеп баска халыктармен ынтымактастыкта eiviip суруге бешм азамат. [5]
«¥рпагы oi jii халыктыц болашагы булыцгыр болмайды» дегендей, жас урпакка
саналы, магыналы, енегел1 тэрбие мен биим беру бупнп куннщ талабы.Тшдщ адам ем1р1ндеп ец шешупп рел аткара-тыны эрюмге де тусшки. О л - танудыц, тус1нудщ, дамудыц куралы. Бугшп куш б1здщ когамымыздагы костшдтк б1рт1ндеп кепилдткке ауысып келедг Бул кептшдтктщ непзп басымдыгы ана тшше бершедк ейткеш, казак тшш мемлекеттш тш репнде мецгеру азамат-тардыц б1риуше ыкпал етед1, орыс тт гылыми-техникалык акпарат кез1 болып табылса, шет тип адамдардын, езш - ез1 элемдш когамдастыкка сэйкестецщру кабшеттерш дамыту упин кажет. Ка-закстан Республикасы Президентшщ "Казакстан-2050" стратегиясында ель 1шздщ элемдш интеграцияга к1рпу1 уппн кепилдтки дамыту м1ндет1 кой-ылды.
Кептшдтктщ уш тпцц мецгеру дэре-жеа сол адамнын, немесе буиндей ха-лыктын, ем1р сурген тпццк ортасы, эле-уметтж, экономикалык, мэдени ем1р1, турмыс-т1рштп секпцц кептеген фак-торларга байланысты. ¥лттык курамы б1рыцгай, б1р гана этнос мекендейтш мемлекетте Кептшдтк сирек. Онда жеке адамнын, гана Кепилдткп ушы-расады (Жапонияда, Кореяда, Германи-яда, Исландияда) [4, 26-29 б.].
Кептшдтк - АКШ, Ресей Федераци-ясы, Уцщстан, Нигерия сиякты жузде-ген улт пен улыс мекендейтш мемлекет-терге тэн кубылыс. Кептшдтк жаппай Кептшдтк, шшара Кептшдтк болып белшедо. Жаулап алу, халыктардыц ко-ныс аударуы, керпи елдермен тыгыз ка-рым-катынас секыцц тарихи себептер-ден кейб1р халык екшдершщ жаппай Кептшдтп калыптаскан. Сондыктан да Кептшдтк кеп ултты географи-ялык кещстште кец тараган. Мэселен, жаппай Кептшдтк Кавказдагы армян, аджар, осетин, курд, грек, т.б. ха-
лыктар арасында, сондай-ак, Дагыстан халыктары арасында жш кездеседг Каз1рп Казакстан Республикасындагы калыптаскан жагдай да осыган уксас. Мундагы славян тектес халыктардын, дет - непзшен б1р тшде гана сейлей-тшдер, казактардын, кепштп еьа тшде сейлейдг Ал уйгыр, езбек, дунген, курд, турш, эзербайжан, тэ>юк, татар, т.б. улт екшдер1 арасында Кептшдтк кен, тараган. Нем1с, корей, шешен улттарында да Кептшдтк едэу1р жш ушырасады.
Кептшде окыту - заман талабы де-сек, оныц непзп максаты, б1рнеше тш-д1 мецгерген, элеуметтж жэне кэсттж багдарга кабшети, мэдениетп тулганы дамыту жэне калыптастыру.Кеп тш бшу б1здщ мемлекет1м1здщ халыкаралык байланыстарын дамыту га мумюндш беретш тулгааралык жэне мэдениара-лык карым-катынастардын, аса мацыз-ды куралы болып табылады.Казакстан Республикасыныц шетелдермен халыкаралык байланыстары куннен-кунге арта тусуде. Сол байланыстарды дамыту упин шет тшш бшетш мамандар ка-жет-ак.
Президеним1з Н. Э. Назарбаев Казакстан халкына Жолдауындагы биим беру жуйес1нде уш тшдщ - мемлекетте к тш ретл нде казак тшш, ултаралык каты-нас тт рете нде орыс тшн жэне элемдж экономикага уйлес1мд1 к1рпу тт ретл н-де агылшын тшш мецгерген, бэсекеге кабшети маман даярлау мшдетш атап керсетп.[1]
Бул дегешм1з оку орындарына жаца мшдеттер, жаца талап, жаца максаттар койып отыр дегецщ тус1цщредг Каз1рп кездеп жаца бтм саласына койылатын талап, жас маманныц кэс1би бтмдт-гш, бшжттп мен дагдысын койып отыр. Эркениетп когамда тш адамзат-тыц бага жетпес кундылыгы деп сана-лады. «Теп нде адам баласынан акыл,
ос з:
I
<
т О
го
ш О
35 и и ш
0 а.
С щ
-а
1
О
X <
ш О X X 5
биим, ар, мшез касиеттер1мен» озады деген улы акын Абай сез1 кай заманда да ез мэнш жойган емес. Сондьщтан бо-лар, бшм беру жуйесш дамыту басты багыт болып саналады.
Кептшдшк - кеп мэдениети тулганы калыптастырудьщ езеп. Бугшп танда кеп тпцц окыту - жас урпактьщ бшм кещеттнде еркш самгауына жол ашатын, элемдж гылым купияларына уцшп, ез кабшетш танытуына мумкш-дж беретш кажеттшк. Уш тшде окыту - заман талабы. Мемлекеттж тш, орыс тш мен шетел тшдершщ б1рш бшу тулганыц ой - ерюш кецейтед1, онын, «сепз кырлы, 01р сырлы» тулга болып дамуына жол ашады, ултаралык каты-нас мэдениетш жэне толлеранттылыгы-ныц калыптасуына мумкшдж тугызады.
Б1р халыктыц мэдениетш баскалар-мен салыстыру аркылы элем суретл н эр алуан эр1 тутас керуге мумюндж берета н улттык мэдениеттш барлык ерекшелж-терш жэне кундылыктарын сезшуге болады. Кептшд1 уйретудщ кай кырын алып карасак та, журпзшетш жумы-стардыц басты максаты - бшм берудщ сапасы мен нэтижелшгш арттыра оты-рып полимэдениетп тулганы калыпта-5 стыру болып отыр.
ЮНЕСКО XXI гасырды полилингви-з зм гасыры деп атады.[4, 26-29 б.] Бола-
го ...
< шак урпагымыз тек ана Т1Л1Н мецгерш
с кана коймай, б1рнеше шетел тшш мецге-
^ ру1 керек. Тэуелсгз ел болган сон, элемнщ
2 барша журтымен карым-катынас жасай о бастадык. Ещц б1з тек орыс тшш гана
о. .
с емес, кытай, тур1к, агылшын, француз
3 жэне баска улттардыц тшн бшп, олар-х ...
х мен катынас жасауга тшст1М1з, Алайда,
^ элемде ец басты тш - агылшын тш екеш ^ дау тугызбастай акикат.Бупнп танда § агылшын тшн мецгеру дегешм1з - га-§ ламдык акпараттык мен инновациялар-дыц агынына шесу деген сез. Оган коса
агылшынша бшеен, элемдеп ец уздж, ец беделд1 жогары оку орындарында бшм алуга мумющцгщ мол.Тши, окуынды тэмэмдаган соц б1ршама уакытка ше-телде калып, ецбек етущ уппн де бул та-маша мумюндж. Ец бастысы, агылшын тшн бшу - бул юкерлж карым - катынас жэне элемнщ кез келген нуктесшде биз-неспен айналасу уппн мшдетп талап.
Кептшдшк мэселес1 - Казакстан уппн гана емес, букш элемшц алдын-да турган кекейтестл мэселелердщ б1р1, себеб1, жаИандандыру заманы тш-дерд1 бшуд1 талап етедт Еуропадагы мектеп тулектер1 мен студенттершщ езара б1рнеше тшде еркш сейлесулер1 калыпты жагдай. Б1з кем дегенде уш тпцц 01 лу1 М13 керек. Сонымен катар, букш когамымызды топтастырып оты-рган мемлекеттж тш ретшде казак тшш окытудыц сапасын арттыру кажеттшп-не ерекше назар аудару керек .Элемдж бшм беру ю - тэжчрибесшде кептшд1 жэне билингвалды 61 л 1 м беру жацалык емес. Казакстандык бшм беру жуйесш-де кептшд1 жэне билингвалды бшм берудщ халыкаралык ю - тэж1рибесш-де колданые тапкан моделдерш енпзу
- жаца педагогикалык мэселе, ейткеш ол жаца жагдайларда шыгармашылык тургыдан юке асырылуы тшс.
Полимэдениеттшк (бшм берудеп) -бшм беруд1 модени плюрализм, когам-ды курайтын барлык этникалык жэне элеуметтж топтардыц тец багалылыгын жэне тец кукылыгын мойындау, адамдардыц улт немесе дш тиесшп, жынысы мен жасы белгшер1 бойынша жжтеуд1 болдырмау устанымында КУРУ-[3, 16-19 6.]
Пол и мэ де н иетт1 бшм беру - жал-пы 61 л 1 м беру каз1рп кездеп мацыз-ды курылым, этносаралык интеграци-яга багытталганымен кебшесе, салт
- дэстурлердеп кайталанбас ем1р бей-
несшде, дуниетану жэне ем1ршен, баска мэдениети курмет тутатын жастар тер-биест[2, 44-49 б.]
Полимэдениета тэрбие - оны интер-националдык тэрбиеден накты ажы-ратып карастыруга болады. Ол интер-националдык тэрбиемен уксас. Солай болганмен интернационалдык жэне пол им эде н иетп тэрбиелердщ пробле-малары, максаттары мен мшдеттершде айырмашылыктар бар.
Каз1рп когам ем1ршщ барлык жакта-рын камтитын мэдени жаИандану уцерюшщ дамуы кебше жогары биим жуйес1нде мамандар даярлау мэселе-лершщ калай шешшепндпше байланы-сты. Мыс алы мамандар дын, мэдениет аралык катынастардын, турл1 саласында турл1 денгейдеп езара карым-катынаска тусе алуы мэселест
ЖаИандану карама-кайшылыкты ку-былыс бола тура, дамуга багытталган биим беру салаларынын, алдына кезек кутирмейтш м1ндеттерд1 кояды.
Бул дегешм1з жас урпакты коп мэ-дениетп орта жагдайына дайындау. Олардын, турл1 элеуметтш топтар-мен, улттармен, дши сешмдер1 белек адамдармен карым-катынаска тусе бшу жэне эрштестште бола бшу дагдыларын калыптастыру мшдетг Сондыктан эле-уметтж - мэдени келюпеушииктердщ алдын-алуга жэне оны реттеудщ жолын ¡здеуге жэне табуга кабшети, шыдам-дылык таныта алатын кепмэдениетп тулга калыптастыру мэселес1 езектл бо-лып табылады.
Диалог журпзе бшу уппн кажет-т! кепмэдениеттиик туралы айтканда, езге мэдениеттш адамын тусшуге, оны сол кушнде кабылдауга, киын жагдай-да колдауга, сонымен б1рге ез мэдени-ет1 нд1 байыта тусуге мумкщцш туады .
Кепмэдениета тэрбие мэдени-биим кундылыктарын игерущ карастырады,
эр турл1 мэдени орталыктарды баска мэдени кундылыктарга бешмдейдт
Полимэдениегп тулга калыптастыру багытындагы жумыстарды жузеге асы-руда мынадай максаттар койылады:
1) жан-жакты, уйлес1мд1 дамыган, улттык салт-дэстурлер, казакы кун-дылыктар мен элемдж мэдениеттш непзшде шыгармашылыкпен езш-ез1 дамытуга цабшетт! жэне этномэде-ниеттшж пен азаматтык позициясын аныктап, оны юке асыра алатын тулга-ны калыптастыру;
2) мектеп пен жогары оку орны тулек-терш каз1рп еркениет пен кепултты ел1м1здщ ем1р жагдайына тшмд1 дайындау, езш-ез1 жетшд1ру мумюнджтерш кецейту, элеуметтж есу1 мен ем1р сапа-ларын арттыру;
3) ел1м1здщ бтмдж жэне кэс1билж децгеш дэрежесш арттыру, жастар-ды ашык кепмэдениетп жэне кептш-д1 элемде жауапкершиики жэне зиялы етш дайындау, белсещц уйымдасты-рушы етш тэрбиелеу.
Сондыктан да кепмэдениетп тулга:
• е!упр суру жагдайларына бешмдел-ген эр1 езге адамдармен эрштестж ка-тынас орната бшетш;
• жеке, езше гана тэн ойы бар жэне езге мэдени когамдар туралы кезка-растарын талдай алатын;
• дербес, ез ойын унем1 бпццре алатын, тэуелс1з болуы тшс.
Каз1рп кезде адамнын, кэс1би шебер-лЫне, 61 л 1 м ерюше, зиялылык жэне та-нымдылык децгешне ем1рдщ ез1 бшк талаитар койып отыр.
ЖаИандану кен, етек алган бугш-п танда кептшдшж жэне кептшд1 бшм беру, сонын, нэтижес1нде кептш-д1 тулга калыптастыру элем елдершде журпзшш отырган мемлекеттж сая-саттын,, сонын, ¡шшде тш саясаты мен биим беру уцерюшщ мацызды тар-
ос з:
х
<
т О
го
ш О
35 и и ш
0 а.
С щ
-а X
1
О <
ш О X X 5
аш
магы болып отыр. Казахстан уппн де аталган мэселе езшщ езектппгш та-нытып отыргандыгына ел1м1здеп тш саясаты мен биим беру салаларындагы алга койылган стратегиялык максаттар мен кептшдтк уппн жасалып жаткан ю-шаралар айкын дэлел бола алады.
Непзп максаты - ем1рден ез орнын тандай алатын езара карым - каты наста езш еркш устап, кез келген ортага тез бешмделетш, белгт б1р гылым саласында бшм1 мен бшпн керсете алатын, кептшд1 жэне кепмэдениета Куз1ретттктерд1 игерген полимэдени-етп жеке тулга калыптастыру. Тек кана жогары оку орындарында тана емес, со-нымен б1рге, колледждерде де кептш-д1 бшм беру уппн тпцц терен, мецгер-ген мугал1мдер дайындау жумысы да дурыс шепилу1 тшс. Б1р жагынан мем-лекетик тшдщ кызмет аясын кецейту б1зде шеппмш таппай жаткан мэселе. Ол улттык кел1шм мен казакстандык патриотизмд1 ныгайтудагы релш арт-тыру ец басты мэселелердщ б!р1. Орыс тппнщ лингвистикалык белсендтгш сактау жэне агылшын тшш жаИандану экономикасындагы гылыми - акпарат алудагы желюш кецейту непзп такы-2 рыбына айналды.
Корыта айтатын болсак, кептш-д1 биим беру багдарламасы аясын-^ да уштшд1 мецгеру тэж1рибесш жи-
иэ . ...
о нактап, элемд1к децгейде кетер1лу1М1з
о керек. Бул окушылардыц халыкаралык
и г
ш жобаларга катысуын кецейту, шетелд1к эрштестермен гылыми байланыстарын
Е
ш
А
х х о х
X
оа О X х
ныгайтуга, шетел тшдер1ндеп акпарат кездерше кол жетьазуше мумкшщк бе-редт
Демек, «ТЫ б1рдщ-тшеп б1р», «Тш таг дыры-ел таг дыры» екещцгш жады-мызда устай отырып, ел б1рлтнщ не-пз1 - тш б1рлтне кол жетьазу жолында кызмет ету казакстандыктардыц ортак парызы. Ендеше жас урпактыц казак тшше деген сутспенштгш, езге тш-дерд1 окып бшуге деген кызыгулары мен умтылыстарын арттыру аркылы олардыц Отанга деген махаббаттарын оятып, ез тагдырын ел тагдырымен мэцгткке байланыстыратын урпак болып калыптасуына кол жетьазейж!
ЭДЕБИЕТ
1ДР «Бшм туралы» Зацы [Элек-тронды ресурс] http://www.akorda.kz/kz/
2.0рысша-казакша тус1щцрме сездж: Еылымтану. Жалпы редакциясын баскарган э.г.д., профессор Е. Арын-Павлодар: ЕЭФ «ЭКО», 2006. - 44-49 б.
3.Кептпццк -полимэденгиети тулга калыптастыру непздерт /Такеева На-зым/ Казакстан мектеб1 - 2016. № 5 -16-19 6.
4.Мысин М.Н. «Структура профильных курсов для классов с углубленным изучением информатики». Кафедра ИиВТ, Самарский государственный педагогический университет, г. Самара. 2010 -26-29 б.
5.Кептшдтк- заман талабы.[Элек-тронды ресурс] http://vkjournal.ru/
