CC BY
41JAHONDA IMKONIYATI CHEKLANGANLAR TURIZMI VA O'ZBEKISTONDA TADBIQ QILISH
Gavhar Zokir qizi Shaxnoza O'ktam qizi Fayoza Ulug'bek qizi
Saidova Hakimova Xurramova
QarDu
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada Jahonda imkoniyati cheklangan shaxslarning sayohat qilishiga imkoniyatlar yaratilishi va bu yo'nalishni O'zbekistonda tadbiq qilish.
Kalit so'zlar: Imkoniyati cheklanganlar, turistik marshrut, maxsus yo'laklar, mehmonxona, sayohat
DISABLED TOURISM IN THE WORLD AND IMPLEMENTATION IN
UZBEKISTAN
ABSTRACT
This article aims to create opportunities for people with disabilities to travel around the world and to introduce this route in Uzbekistan.
Keywords: People with disabilities, tourist route, special corridors, hotel, travel
Imkoniyati cheklanganlar uchun turizm turizmning turli turlarini birlashtirgan juda keng tushunchadir. Imkoniyati cheklanganlar turizmi imkoniyati cheklanganlar uchun plyajlarda, mehmonxonalarda va transportda, ayniqsa Imkoniyati cheklanganlar aravachasida dam olishlari, sog'lom odamlar bilan bir qatorda dam olishlari, ekskursiyalarga borishlari uchun yaratilgan maxsus ob'ektlarning mavjudligini o'z ichiga oladi.
Imkoniyati cheklanganlik ijtimoiy hodisa. Har bir davlat o'zini rivojlanish darajasi kelib chiqib imkoniyati cheklanganlarga nisbatan ijtimoiy iqtisodiy siyosatni shakllantiradi. Hozirda imkoniyati cheklanganlar soni 10 millionga yaqinlashmoqda. Mamlakatimizda imkoniyati cheklanganlar uchun kam ish qilinsa ularning dam olishga doir savollari kamdan kam ko'tariladi va bundan ham ko'proq ta'til faol bo'lishi mumkinligiga ozchilik ishonadi. Turizm imkoniyati cheklanganlarni ijtimoiy reabilitatsiya qilish usuli sifatida juda foydali bo'lishi mumkin. Chet el davlatlaridan Rossiyani misol qilib oladigan bo'lsak imkoniyati cheklanganlarga shahar bo'ylab to'siqsiz va mustaqil harakatlanishini taminlaydigan ko'plab farmonlar qabul qilgan. Aksariyat sog'lom odamlar nima uchun imkoniyati cheklangan odam ko'chada yurish kerakligini tushunmaydi. Buni nafaqat begonalar balki ba'zida qarindoshlari ham tshuna olmaydi. Aytaylik odamlarning imkoniyati cheklanganlar psixologiyasi haqida
o'ylashga vaqti yo'q. Ammo aniq emas. Nega mehmonxonalar, do'kon va boshqa muassalar egalari imkoniyati cheklangan odam ham potensial mijoz ekanligini tshunishmaydi. U ham foydali bo'lishi mumkin va siz uni jalb qilishingiz kerak.
Odatda Imkoniyati cheklanganlikning ikkita asosiy kontseptual modeli mavjud. Tibbiy model Imkoniyati cheklanganlikni kasallik, shikastlanish yoki sog'lig'iga boshqa ta'sirlar natijasida shaxsga xos bo'lgan mulk sifatida ko'rib chiqadi, bu esa mutaxassislardan bevosita davolanish shaklida tibbiy yordamni talab qiladi. Ushbu modeldagi Imkoniyati cheklanganlik insonning muammosini "tuzatish" uchun tibbiy yoki boshqa aralashuvni yoki davolanishni talab qiladi. Boshqa tomondan, ijtimoiy model Imkoniyati cheklanganlikni shaxsning mulki sifatida emas, balki ijtimoiy muammo sifatida ko'rib chiqadi. Ijtimoiy modelga ko'ra, Imkoniyati cheklanganlik siyosiy aralashuvni talab qiladi, chunki muammo ijtimoiy muhitning munosabati va boshqa xususiyatlaridan kelib chiqqan atrof-muhitning etarli emasligidan kelib chiqadi. Ushbu model nogironlarning atrofdagi jamiyatga integratsiyalashuvini, jamiyatdagi turmush sharoitlarini, shu jumladan nogironlar uchun moslashishni talab qiladi. Bu qulay muhitni yaratish (jismoniy imkoniyati cheklangan nogironlar, ko'rlar uchun panduslar va maxsus liftlar, vizual va matnli ma'lumotlarning takrorlanishi va karlar uchun audio ma'lumotlarning takrorlanishi, shuningdek, bandlikka ko'maklashuvchi chora-tadbirlarni amalga oshirish) oddiy tashkilotlarda nogironlar bilan muloqot qilish ko'nikmalarini o'rgatish.
Dunyoning ko'pgina mamlakatlari uchun turizmning ushbu turi eng keng tarqalgan. Imkoniyati cheklanganlarning "tekin" daromadi past degan fikr bor. Bu ko'pincha shunday bo'ladi, lekin ular bilan birga bo'lgan shaxslar yuqori daeomadga ega. Mahalliy hokimyat elektoratining tashlik etuvchi imkoniyati cheklanganlar katta iqtisodiy salohiyatga ega.
Ispaniyaning Kataloniya provinsiyasi poytaxti imkoniyati cheklanganlar uchun haqiqiy dam olish maskaniga aylanmoqda. Shahar transporti va Barselonaning markaziy ko'chalari ularning extiyojlariga moslashtirildi. Barselona sayyohlik kengashi imkoniyati cheklanganlar uchun foydalanish mumkin bo'lgan turizmga katta e'tibor beradi. Sayyohlik infratuzilmasi imkoniyati cheklanganlar uchun maxsus kataloglar nashr etiladi. Tadbirlar shu jumladan paralimpiada o'yinlari o'tqaziladi. Shaharning barcha markaziy ko'chalari panduslar bilan jihozlangan, barcha avtobuslar moslashtirilgan mehmonxonalarda imkoniyati cheklanganlar uchun qulay bo'lgan maxsus xonalar mavjud. Kataloniyaga tegishli sayohatlar haqidagi barcha ma'limotlarni o'z ichiga olgan "Accessible Tourism" maxsus veb sayti yaratildi. U yerda imkoniyati cheklanganligi bo'lgan shaxslarni qabul qilish uchun zarur sharoitlar yaratilgan. Saytning texnik jihozlari ko'pchilik imkoniyati cheklanganlarga shu jumladan ko'rish qobiliyati past bo'lganlarga tashqi yordamsiz mustaqil ravishda ma'lumotlardan to'liq foydalanish imkoniyatini beradi. Yevropada 50 millionga yaqin Los Kristianos
plyajlarida imkoniyati cheklanganlar va qariyalar uchun yaratilgan maxsus sharoitlar tufayli Yevropada birinchi va dunyoda ikkinchi manzilga aylandi.1991-yilda UNWTO bosh assambleyasida imkoniyati cheklanganlar uchun turizm imkoniyatlarini yaratish rezolutsiyasini qabul qildi va uning matni 2005- yilda Dakarda yangilandi.
Hozirgi kunda O'zbekistonda imkoniyati cheklangan shaxslar sayohat turizmini tashkil etish chora tadbirlari ko'rilmoqda. Nogironligi bo'lgan va imkoniyati cheklangan shaxslarga avvaldan yurtimizda jamiyatning ajralmas bir qismi sifatida e'tibor qaratib kelinadi. Ayniqsa, so'nggi yillarda respublikamizda ijtimoiy himoyaga muhtoj aholi qatlamini har tomonlama qo'llab-quvvatlash, jumladan, tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanishlari uchun ko'mak berish borasida katta ishlar qilindi. Ma'lumotlarning qayd etishicha, o'tkan yil holatiga ko'ra, yurtimizda 710 mingga yaqin nogironligi bo'lgan shaxs ro'yxatga olingan. Ular yurtimizning turli hududlarida, turli sharoitlarda yashaydilar. Sayyohlarning barcha toifalarini qamrab olish va ular uchun munosib sharoitlar yaratish maqsadida O'zbekistonda sotsial turizm assatsiyasi tashkil etildi. Bu assatsiyaning asosiy maqsadi imkoniyati cheklanganlar xayriya aksiyalarini o'tkazish, imkoniyati cheklanganlar sayohat qilishlari uchun sharoitlar yaratish.
Jahon tarixiga nazar solsak, dunyoning mashxur bastakori Betxoven tug'ma ojiz bo'lgan, AQSHning to'rt marta prezidenti etib saylangan Franklin Ruzvelt esa bolalar falaji kasalligini boshidan o'tkazgan. Mashxur ingliz yozuvchisi Jon Milton 43 yoshida ko'zlari ojiz bo'lib qolgan va shunga qaramay o'zining shoh asari - "Yo'qolgan jannat"ni yaratgan. Umuman bu kabi misollarni sanasak adog'i yo'q. Hammasi avvalo insonning o'ziga bog'liq deysiz, to'g'ri. Ammo hamma narsaning shakllanishi va rivojlanishi jamiyatdagi muhitga ham bir qadar bog'liq. Nafaqat ta'lim tizimida tiflopedagogika (ko'r va zaif ko'ruvchilarni o'qitish), surdopedagogika (kar yoki zaif eshituvchi bolalarni o'qitish) va oligofrenopedagogika (aqli zaif bolalarni o'qitish) sohalarda malakali kadrlarni yetishtirishga jiddiy e'tibor qaratish lozim, balki imkoniyati cheklangan insonlarning o'zlaridan ham ma'lum sohalarda yetuk kadr bo'lib yetishishiga, faoliyat yuritishiga ko'mak berish kerak. Ana shunda biz ham jahonga o'rnak bo'lamiz. Shunday emasmi?
Imkoniyati cheklanganlarga nisbatan ijtimoiy madaniy begonalashuv muammosi ancha murakkab. Bir tomondan begonalashuv sababi ularning jismoniy imkoniyatlari cheklanganligi natijasida. Imkoniyati cheklanganning ijtimoiy va madaniy begonalashuvini bartaraf etishning asosi ijtimoiy va madaniy reabilitatsiya hisoblanadi. Tan olish kerakki imkoniyati cheklanganlar turizmi hali O'zbekistonda yangi va o'rganilmagan sohalardan biri hisoblanadi va bu sohada qilinmagan ishlar ko'p. Agarda O'zbekistonda bu sohada yangi ishlar qilinsa ular uchun sharoit yaratib berilsa nafaqat davlatga balki turizm sohasida ham sezilarli o'sish kuzatiladi. Buning uchun O'zbekiston barcha imkoniyatlarini ko'rib chiqish va ulardan oqilona foydalanish, turizmni rivojlanishdagi to'siqlarni hal qilish, faqatgina tarixiy obidalar bilan cheklanib
qolmasligi uning boshqa turlarini tashkil va rivojlantirish kerak. Albatta, turizm kelajagi bor sohadir.
REFERENCES
1. G'ulomxasanov E., Abdullayev N., Madina L. Turizm Va Ta'lim: Holati Va Istiqboli //Баркарорлик ва Етакчи Тадкикотлар онлайн илмий журнали. - 2021. - Т. 1. - №. 6. -С. 343-348.
2. Gulomxasanov E., Amirova F. S. Q., Amirov A. S. O. G. L. IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISHDA ICHKI TURIZIMNING ORNI VA AHAMIYATI //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 6. - С. 171-174.
3. G'ulomxasanov E., Rahmatova N. QASHQADARYO TURIZMIDA SHAHRISABZ SHAHRINING TUTGAN O'RNI //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 5. - С. 483487.
4. Shukhratovna, Yakubova Shamshinur. "Innovative Approaches for Modeling the Impact of Monetary Policy on Economic Development." Academic Journal of Digital Economics and Stability (2021): 311-318.
5. Yakubova, Shamshinur Shuxratovna. "ANALYSIS OF COUNTRY DEBT POLICIES AND ITS EFFECTIVE GOVERNANCE." Theoretical & Applied Science 3 (2021): 410413.
6. Bozarov E. B. ANALYSIS OF THE DEVELOPMENT OF TOURISM IN UZBEKISTAN //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 6. - С. 213-216.
7. OmanovRustamFarmonovich, GulbahorErkaeva, and BozarovElyorBoboqulovich ErgashevTohir. "Socio-Economic Aspects of the Development of Small Enterprises in the Kashkadarya Region of Uzbekistan." Design Engineering (2021): 6523-6531.
8. Bozarov E., Babayeva L. TURIZM SOHASIDA KLASTERLARNING SAMARASI VA AHAMIYATI //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 6. - С. 208-212.
9. Gulomkasanov E., Shukurova M., Elmurodov B. THE ROLE OF GUIDES IN THE DEVELOPMENT OF INTERNATIONAL TOURISM IN UZBEKISTAN /^рник наукових праць SCIENTIA. - 2021.
10. Ergashev, Rakhmatulla Khidirovich. "Zuhra Jabborova The importance of innovative activity in tourism European Scholar Journal (ESJ) Available Online at: https://www. scholarzest. com Vol. 2 No. 4, April 2021." 2660-5562.
11. G'Ulomxasanov E., Ruziyev B., Akramov S. TURIZMDA DESTINATSIYA //Scientific progress. - 2022. - Т. 3. - №. 1. - С. 143-150.
12. Gulomkhasanov E., Uktamova U., Akramov S. DEVELOPMENT OF ECOTURISM IN UZBEKISTAN //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 8. - С. 614-617.
13. Raximov Z. O. Socio-economic problems of hotel industry development in the field of tourism //Monograph.-Samarkand: SamISI. - 2021.
14. Tukhliev I. S. et al. Fundamentals of tourism //Textbook. T.: Science and Technology. - 2014.
