Изменения уровня функционального и физического развития студентов, отнесенных по состоянию здоровья к спецмедгруппе, на занятиях по физическому воспитанию Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

ними (біговими) вправами аеробного режиму енергозабезпечення. Такі комбіновані заняття ефективно підвищують показники максимального споживання кисню.

Подальші дослідження будуть спрямовані на створення нових оздоровчих тренувальних програм для фізичної реабілітації студентської молоді.

Література.

1. Апанасенко Г.Л. О возможности количественной оценки здоровья человека // Гигиена и санитария. - 1985. - №6. -С.55-58.

2. Бекас О.О. Вікові та статеві особливості рівня фізичного стану молоді і його залежність від способу життя: Авто-реф. дис. ... канд. біол. наук: 03.00.13. - К., 2001. - 19с.

3. Еднак В.Д. К проблеме о программно-нормативном обеспечении учебного процесса по физическому воспитанию студентов в вузах // Медико-біологічні проблеми рухової діяльності людини. Республіканська збірка наукових праць / Під заг. ред. В.М.Козакова. - Донецьк: ДонМУ ім. М.Горького, 1995. - С.37-38.

4. Купер К. Аэробика для хорошего самочувствия: Пер. с англ. - М.: Ф-ра и спорт, 1989. - 222с.

5. Мильнер Е.Г. Пути повышения эффективности оздоровительной тренировки // Теория и практика физической культуры. - 2000. - №9. - С.43-45.

6. Мищенко В .С. Функциональные возможности спортсменов. - К.: Здоровье, 1990. - 200с.

7. Радзіховський В.Й. Порівняльна характеристика рівня фізичного стану студентів педагогічного інституту від 17 до 20 років // Фізіологічний журнал. - 1998. - Т.44. - №3.

- С.277.

8. Фурман Ю.М. Вплив бігових навантажень в аеробному і змішаному режимах енергозабезпечення на аеробну продуктивність організму // Фізичне виховання, спорт і культура здоров’я у сучасному суспільстві. - Луцьк: Медіа.-1999.-С. 1146-1150.

9. Штангєєва О.О. зі співавт. Вплив досвіду попередньої фізичної підготовки на успішність занять студентів спеціальної медичної групи з ризиком розвитку серцево-судинних хвороб // Педагогіка, психологія та медико-біологічні проблеми фізичного виховання і спорту: наук. монографія за ред. проф. Єрмакова С.С. - Харків: ХДАДМ (ХХПІ), 2007. - №3. - С.154-159.

Надійшла до редакції 15.05.2007р.

ИЗМЕНЕНИЯ УРОВНЯ ФУНКЦИОНАЛЬНОГО И ФИЗИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ СТУДЕНТОВ, ОТНЕСЕННЫХ ПО СОСТОЯНИЮ ЗДОРОВЬЯ К СПЕЦМЕДГРУППЕ, НА ЗАНЯТИЯХ ПО ФИЗИЧЕСКОМУ ВОСПИТАНИЮ Цыбиз Г.Г., Кухта И.П., Черныш Н.И. Черкасский государственный технологический университет

Аннотация. В предложенной статье авторы относят полученные ими достоверные улучшения результатов уровня функционального и физического развития (УФФР) у студентов специальной медицинской группы (СМГ) на счет индивидуализации физических нагрузок (ФН). Именно индивидуализация и распределение на соответствующие учебные подгруппы предоставляет возможность индивидуализации (ФН). Такое распределение, осуществляемое при проведении занятий по физическому воспитанию со студентами СМГ и использование оригинальной системы дозированных статических и динамических физических нагрузок (ДСДФН) и есть, по мнению авторов, той основой, что вызывает оптимизацию ФН и полноценное их выпол-

нение студентами.

Ключевые слова: физические нагрузки, оптимизация нагрузок, специальная медицинская группа.

Анотація. Цибіз Г.Г., Кухта І.П., Черниш Н.І. Зміни рівня функціонального й фізичного розвитку студентів, віднесених за станом здоров’я до спецмедгрупи, на заняттях з фізичного виховання. У запропонованій статті автори відносять отримані ними достовірні покращення результатів рівня функціонального і фізичного розвитку (РФФР) у студентів спеціальної медичної групи (СМГ) на рахунок індивідуалізації фізичних навантажень (ФН). Саме індивідуалізація та розподіл на відповідні навчальні підгрупи надає .можливості індивідуалізації (ФН). Такий розподіл, що відбувається при проведенні занять з фізичного виховання із студентами СМГ та використання оригінальної системи дозованих статично-динамічних фізичних навантажень (СДФН) і є, на думку авторів тією основою, що викликає оптимізацію ФН та їх повноцінне виконання студентами.

Ключові слова: фізичні навантаження, оптимізація навантажень, спеціальна медична група.

Annotation. Tsybiz G.G., Kuhta I.P., Chernysh N.I. Modifications of the level of the functional and physical development of the students referred on the state of health to special medical bunch, on occupations on physical training. In the offered article authors take the reliable improvements of results of level of functional and physical development (UFFR) got them at the students of task medical force (SMG) on the account of individualization of the physical loadings (FN). Exactly individualization and distributing on the proper educational sub-groups gives possibility to individualization (FN). Such distributing what is going on during conducting of employments on physical education with the students SMG and the use of the original system of the dosed static and dynamic physical loadings (SDFN) and is, in opinion of authors, by that basis, that causes the FN optimization and valuable their implementation by students.

Keywords: physical loadings, optimization of loadings, special medical gruрpе.

Введение.

Постоянная тенденция к ухудшению состояния здоровья студентов и связанное с этим непосредственное увеличение количества студентов, отнесенных по состоянию здоровья в СМГ общеизвестна. Тут следует отметить, что такое ухудшение касается в первую очередь здоровья и физического развития молодых людей, что давно отмечается учеными всего мира. Именно этой теме посвящено значительное количество научных исследований и работ, так как постоянная тенденция ухуд -шения здоровья (без соответствующих профилактических мер) может вызвать катастрофические изменения демографической ситуации. С этих позиций новые подходы к проведению занятий в СМГ совершенно оправданы.

Известно, что ФН вызывают в организме человека различные морфофункциональные изменения

[1]. Большинство ученых согласны с высказыванием

о том, что движения могут заменять лекарства, но все лекарства мира не заменят движений [2, 3]. Авторы значительного количества работ утверждают, что именно ФН являются великолепным заменителем лекарств, а творческий и грамотный подход к проведению занятий по физическому воспитанию (ФВ) преподавателей способен больше сделать для укрепления

здоровья и совершенствования как морфологического, так и психического состояния организма человека, чем все лекарственные препараты вместе взятые [4, 5]. Всё вышеизложенное становится особенно актуальным при проведении занятий со студентами, отнесенными по состоянию здоровья в СМГ.

Поэтому, становится совершенно ясной и понятной необходимость целенаправленного изучения возможностей влияния на организм молодого человека новых методических приёмов и научных разработок для совершенствования его гормонального и морфофункционального развития, а также для улучшения и профилактики состояния здоровья при помощи природных факторов, какими издревле являются ФН. Такой подход становится все более и более очевидным для всё большего числа исследователей [6], а улучшение УФФР и повышение работоспособности у студентов, а также осуществление возможности улучшения состояния здоровья студентов (вплоть до перехода студентов из СМГ в основную медицинскую группу) является настолько актуальным, что не требует доказательств.

Работа выполнена по научной тематике кафедры физического воспитания Черкасского государственного технологического университета. Проведенный эксперимент соответствовал теме „Теоретические, методические и практические формы здорового образа жизни молодых людей в учебных заведениях 2.1.4. Государственный регистрационный номер 0100и003738.

Целью работы являлось определение влияния разносторонних, индивидуализированных и оригинальных ФН на УФФР и состояние здоровья студентов, отнесенных в СМГ на занятиях по ФВ, при помощи оптимизации ФН.

Объект, предмет и методы исследования.

Объектом исследования было состояние здоровья и работоспособности у студенческой молодёжи, а предметом исследования были изменения УФФР студенческой молодежи в технологическом государственном университете г. Черкассы на 1-х курсах различных факультетов, отнесенных по состоянию здоровья в СМГ.

Материал и методика. Экспериментальные группы распределялись при проведении занятий на три потока (в зависимости от методики проведения занятий преподавателем), а контрольными результатами считались показатели УФФР, полученные у студентов на первом занятии при исследованиях УФФР по системе КОНТРЕКС. Кроме того, обследовали УФФР у студентов, освобождённых от занятий по физическому воспитанию (ФВ).

Экспериментальные и контрольные группы по составу и количеству были равнозначными, а занятия проходили с лицами, которые по состоянию здоровья были отнесены к СМГ. На занятиях систематически проверяли ЧСС до и после нагрузок, а также выносливость путем выполнения 12-ти минутного теста К. Купера. Полученные результаты отражены в графиках и гистограммах.

Результаты исследования и их обсуждение.

После проведения разминки продолжительностью 10-15 минут, преподаватели давали разнообразные физические нагрузки в виде упражнений на гибкость (1-я группа), выносливость и координацию (2-я группа) и лечебные в виде соединения статических и динамических упражнений, что позволяло «проработать» все необходимые группы мышц. В 1-й группе занятия проходили по общеизвестной схеме, во 2-й преимущественно по круговому и поточному методу, а в 3-й по методу индивидуальных нагрузок (с разделением на 16 учебных подгрупп).

В 1-й группе занятия проходили с использованием гантелей, гимнастических палок, а во 2-й еще дополнительно использовались небольшие отягощения (на запястья и голеностопы) и тренажеры по общеизвестным методам, В 3-й группе выполнение упражнений требовало сосредоточенности на определённых внутренних органах, что давало возможность использовать психологический компонент и «нагружать» прежде всего эндокринную систему студентов (вегетативное звено адаптации). А распределение в 3-й группе на учебные подгруппы осуществлялось по уже описанной нами ранее методике [7].

Проведенные после годичного эксперимента исследования по выше приведенным параметрам показали значительное увеличение как силовых показателей (особенно сгибание-разгибание рук в упоре лежа). Значительно увеличились показатели УФФР.

Обращает на себя внимание, что первоначальные показатели УФФР (контрольные), являются чрезвычайно низкими, но после проведения первого года обучения показатели достоверно улучшаются, находясь в зависимости от методики проведения занятий по физическому воспитанию и целей, поставленных преподавателем.

Наименьший прирост результатов был зафиксирован нами при выполнении прыжков в высоту, как у юношей, так и у девушек. По нашему мнению прыжок вверх по Абалакову является точным критерием оценки динамической силы мышц ног и эта сила явно недостаточно развита..

Полученные нами значительные положительные изменения как УФФР, так и выносливости, а также практически всех физических качеств у студентов СМГ, позволяют рекомендовать данный методический подход при проведении учебных и тренировочных занятий, а индивидуализация ФН даёт возможность использования оптимума ФН при проведении занятий по ФВ в любом учебном заведении, особенно в условиях нехватки спортивных помещений.

Полученные результаты в беге достоверно показали тенденцию к их улучшению, что, по нашему мнению, подтверждает верность разнообразных ФН и их доступность для студентов СМГ при проведении учебных и тренировочных занятий. Полученные результаты свидетельствуют также о возра-

стании выносливости у студентов СМГ под влиянием учебных занятий по физическому воспитанию.

Таким образом, полученные нами в эксперименте результаты, связанные с распределением при проведении занятий по ФВ студентов СМГ на учебные подгруппы, а также разнообразие ФН на занятиях вызывает оптимизацию тренировочных нагрузок, что и вызывает стойкое улучшение всех исследованных нами результатов.

Выполняемые упражнения доступны практически всем студентам и не зависят от состояния их здоровья или иных факторов. Индивидуализация ФН значительно влияет на их физические параметры. . Многие студенты выражают желание перейти для тренировочных занятий по ФВ в наши экспериментальные группы.

Выводы

1. Применение индивидуализации при проведении занятий по физическому воспитанию студентов СМГ в виде индивидуальных физических нагрузок позволяет оптимизировать нагрузки.

2. Разнообразные тренировочные нагрузки усиливают функциональные резервы ССС.

3. Использование различных методических подходов на занятиях по ФВ значительно повыша-

ет работоспособность студентов.

4. Индивидуальность ФН на занятиях повышает их эмоциональность.

5. Доступность выполнения индивидуальных упражнений помогает формировать у студентов СМГ заинтересованность в тренировках и служит для исправления недостаточно развитых физических параметров.

Дальнейшие исследования предполагается провести в направлении изучения других проблем изменения уровня функционального и физического развития студентов, отнесенных по состоянию здоровья к спецмедгруппе, на занятиях по физическому воспитанию.

Список использованной литературы

1. Булич Е.Г, Муравов 1В. Валеолопя. - К.: ПМН, 1997. -224 с.

2. Цыбиз Г Г. Целенаправленные мышечные загрузки и их влияние на студентов специальной медицинской группы / / Физическое воспитание студентов творческих специальностей: Сб. научн. тр. под ред. Ермакова С.С. - Харьков: ХГАДИ (ХХПИ), 2004. -№3.- С.85-90.

3. Цыбиз Г.Г. Изменения гибкости при различных физических нагрузках // Физическое воспитание студентов творческих специальностей: Сб. научн. тр. под ред. Ермакова С.С. - Харьков: ХГАДИ (ХХПИ), 2004. -№4.- С.89-96.

4. Цыбиз Г.Г. Влияние физических нагрузок разной интенсивности на перестройку мышц голени // Физическое вос-

питание студентов творческих специальностей: Сб. научн. тр. под ред. Ермакова С.С. - Харьков: ХГАДИ (ХХПИ), 2004. -J№6.- С.96-102.

З. Цибіз Г.Г., Гусаченко М.М., Черниш Н.І. Адаптація і перебудови в організмі при тренуваннях. Физическое воспитание и спорт в высших учебных заведениях: интеграция в европейское образовательное пространство // Сборник статей под ред.. Ермакова С.С. /международная электронная научная конференция, г. Харьков, 26 апреля 200З года. -Харьков: ХГАДИ, 200З. -2З2-2З6.

6. Цибіз Г.Г., Черниш Н.І., Васильєв С.Г. Збільшення зацікавленості студентів до занять з фізичного виховання // Педагогіка, психологія та медико-біологічні проблеми фізичного виховання і спорту: наукова монографія за редакцією проф. Єрмакова С.С. - Харків: ХДАДМ (ХХПІ), 200З. -24. -С. 10З-107.

7. Геннадій Цибіз. Вплив фізичних навантажень на морфо-функціональний стан організму. - К.: КПП Друкар - Сталь, 2002. -326 с.

Поступила в редакцию 04.06.2007г.

ДИНАМІКА ПСИХОФІЗІОЛОГІЧНОГО СТАНУ СТУДЕНТІВ ПІД ВПЛИВОМ СПЕЦІАЛЬНИХ ВПРАВ

Шадріна В.В., Столяренко О. М. Національна юридична академія України ім.Я.Мудрого

Анотація. У статті визначено вплив фехтувальних вправ зі зброєю та двобоїв на стан психофізіологічних показників студентів. Обґрунтовано доцільність використання фехтувальних вправ та двобоїв для студентів неспе-ціалізованих вищих навчальних закладів з метою покращення психофізіологічного стану.

Ключові слова: фізичне виховання студентів, фехтувальні вправи та двобої, психофізіологічний стан. Аннотация. Шадрина В.В., Столяренко О .М. Динамика психофизиологического состояния студентов под воздействием специальных упражнений. В статье определено воздействие фехтовальных упражнений с оружием и поединков на состояние психофизиологических показателей студентов. Обоснована целесообразность использования фехтовальных упражнений и поединков для студентов неспециализированных ВУЗов с целью улучшения психофизиологического состояния. Ключевые слова: физическое воспитание студентов, фехтовальные упражнения и поединки, психофизиологическое состояние.

Annotation. Shadrina V.V., Stolyarenko O.M. Changing of psychophysiologocal state after influence of special exercises. In the article is definite the influence of fencing exercises with weapon and duels on psychophysiologocal state indexes. Is grounded use expediency of fencing exercises and duels for students by way improvement of psycho-physiologocal state.

Key words: physical students education, fencing exercises and duels, psychophysiologocal state.

Вступ.

Сучасні умови праці спеціаліста ставлять підвищені вимоги до його психічних та рухових функцій, які пов’язані з керуванням складною технікою, приладами, комп’ютерами. Особливо підвищуються вимоги до інтенсивності та стійкості уваги, швидкості та точності зорово-рухового сприйняття, і відповідних рухів та дій, швидкості переробки інформації, орієнтування в складній ситуації, яка постійно змінюється, точності та безпомилковості

дій в умовах ліміту часу [1-5].

Позитивний вплив фехтування на психічні та рухливі функції роблять цей вид спорту ціннім засобом удосконалення багатьох якостей та вмінь спеціаліста, необхідних для успішної праці.

Фехтування (від німецького Іес^еп - фехтувати, битися, боротися), це володіння холодною зброєю (мечем, шпагою, шаблею та інші). Мистецтво фехтування втілюється в тому, щоб у двобої з противником наносити уколи (удари) не отримуючи їх самому.

Регулярні заняття фехтуванням розвивають спритність, швидкість, силу, гнучкість, витривалість, спроможність знайти вірне рішення, рішучість та інші. Одноборство з супротивником наповнює фехтування глибоким психологічним змістом, тим більше що умовність факту поразки легким торканням зброї не дає переваги особі яка має найбільш розвинену мускулатуру. Поєдинок, бій несе яскраво виражену інтелектуальну спрямованість.

Тренування фехтувальників, яке складається з фізичної, техніко-тактичної і психологічної підготовок, всебічно зміцнює здоров’я закаляє фізично та морально, розвиває всі функціональні системи організму та сприяє досягненню високих спортивних результатів.

Успішно фехтувати - це означає досконало поєднувати техніку з мистецтвом психологічного, розумового обігравання противника, тобто ще володіти мистецтвом ведення бою, тактикою. Щоб набути тактичної майстерності потрібно оволодіти цілим рядом психологічних якостей і вмінь, в тому числі: впевненностю, вмінням подавляти в собі негативні емоції, зберігати швидкість та чіткість сприйняття, вміння миттєво осмислювати бойові моменти, кмітливістю, швидкістю орієнтування, рішучістю, сміливістю, самодисципліною.

Робота виконана за планом НДР Національної юридичної академії України ім.Я.Мудрого.

Формулювання цілей роботи.

Метою дослідження було визначення динаміки психофізіологічного стану студентів під впливом фехтувальних вправ та двобоїв.

Методи дослідження. Аналіз науково-методичної літератури та документів планування навчального процесу у вищих навчальних закладах, педагогічні спостереження, хронорефлексометрія (визначення латентного часу простої реакції, реакції вибору з чотирьох альтернатив, реакції на об’єкт, що рухається у часових інтервалах 300 мс та 500 мс, диференціювання м’язового зусилля, статистична обробка отриманих даних.

Результати досліджень.

Фехтування у вищих навчальних закладах має виключно спортивну спрямованість. Однак специфіка фехтування дозволяє без особливих зусиль вести двобої особам, які ніколи не займались цим видом спорту Високий рівень технічного оснащення робить фехтування безпечним і в одночас об’єктивним видом спортивного одноборства. Наявність елек-

тричного сигналу про нанесення уколу або удару у вигляді кольорового ліхтаря дозволяє швидко навчитися суддівським функціям, особливо у шпажному фехтуванні.

Доступність освоєння основних прийомів фехтування у різному віці, історична привабливість, аристократичне походження, інтелектуальна та психофізична складова успіху у поєдинку, відсутність вагових категорій, вимог до силових та антропометричних показників робить фехтування універсальним засобом фізичного, техніко-тактичного, психологічного та інтелектуального вдосконалення студентської молоді.

Кваліфікованими спеціалістами в галузі фехтування розроблено програми для навчання фехтуванню студентів неспеціалізованих вищих навчальних закладів [1, 2]. Ці програми спрямовані, у першу чергу, на раціональне сполучення загальних завдань курсу фізичного виховання зі спортивною та професійно-прикладною орієнтацією навчального процесу. Обґрунтована послідовність оволодіння окремими прийомами та бойовими діями фехтувальника, викладені організаційні та змістовні характеристики тренувальних занять, представлені нормативи оцінки спеціальної підготовленості студента-фехтувальника. Але на практиці, нажаль, фехтування як засіб підвищення функціональних можливостей студентів та адаптації до майбутньої професійної діяльності застосовується дуже рідко і в обмежених обсягах.

На начальному етапі навчання фехтуванню передбачається знайомство з основами просторової структури рухів, що складають сутність прийомів або дій з оптимальною швидкістю. Студенти виконують вправи без партнерів, з мішенню, або з пасивним партнером. Початкові вправи вивчаються з використанням різноманітних методичних прийомів, з введенням комплексів вправ які підводять до виконання основної вправи, а також спеціалізованих рухливих ігор. Головне педагогічне завдання цього етапу, - формування спеціальних рухових навичок у

незмінних, стандартних умовах їх виконання при максимальному зосередженні уваги студента. Основи методики навчання фехтуванню студентів, полягають в послідовному вивченні прийомів у спрощених умовах і в подальшому їх вдосконаленні при взаємодії з партнерами та викладачем. Одночасно планується поступовий збільшення та ускладнення практики впровадження дій в навчально-тренувальних і змагальних боях.

Заняття з фехтування, як масовий процес, що охоплює всіх студентів доцільно проводити в формі групових та індивідуальних занять як зі спеціальної так і з загальної фізичної підготовки.

Основними видами вправ з партнером для студентів пропонуємо вважати наступні: вправи у пересуваннях, зміни позицій та з’єднань, вправи над вдосконаленням атак, захистів і відповідей, вправи “в контрах”. Вправи повинні виконуватися зі взаємодопомогою, коли вивчення та вдосконалення певного прийому або дії передбачає сприяння один одному у виконанні конкретного завдання. Один студент виконує роль атакуючого, другий - захищається і виконує відповідні дії (відповіді, контратаки). Таким чином, цей метод передбачає вивчення студентами різноманітних бойових дій.

Дослідження стану психофізіологічних функцій під впливом фехтувальних двобоїв, парних вправ та вправ зі зброєю на допоміжному знарядді проводилось на студентах різних навчальних закладів України у період навчально-тренувальних зборів (п = 39). Регістрували латентний час реакції, реакцію вибору із чотирьох альтернатив, реакцію на об’єкт, що рухається в інтервалі часу 500 та 300 мс. Фонові показники реєструвалися до початку заняття, потім проводилась загальна та спеціальна розминка. Достовірне покращення психофізіологічних показників порівняно з фоновими даними зафіксовано після проведення 6-7 поєдинків на п’ ять уколів або 3-4 боїв до 15 уколів (табл. 1).

Після виконання парних вправ та вправ зі зброєю на допоміжному знарядді також покращи-

Таблиця 1. Динаміка психофізіологічних показників студентів при виконанні спеціальних фехтувальних вправ та двобоїв

№ Показники До початку заняття (фон) Вправи у парах та вправи зі зброєю на допоміжному знарядді Навчально- тренувальні бої

Мх ± Бщх Мх ± 8тх Мх ± 8тх

1. Латентний час реакції 181 ± 2,57 177 ± 3,31 169 ± 2,51

2. Реакція вибору з чотирьох альтернатив 454 ± 7,71 453 ± 9,55 432 ± 8,33

3. Реакція на об’єкт, що рухається в інтервалі часу 500 мс 21,7 ± 1,14 20,8 ± 1,12 19,8 ± 1,11

4. Реакція на об’ єкт, що рухається в інтервалі часу 300 мс 35,7 ± 1,79 35,0 ± 1,67 32,1 ± 1,91

5. Диференціювання м’язового зусилля 1,77 ± 0,094 1,52 ± 0,071 1,29 ± 0,125

лися психофізіологічні показники, але достовірні дані отримані тільки з латентного часу реакції та диференціювання м’язового зусилля.

Висновки.

Позитивний вплив фехтування на психічні та рухливі функції роблять цей вид спорту ціннім засобом досконалості багатьох якостей та вмінь студента, необхідних для успішної праці в сучасних умовах.

Дослідження динаміки психофізіологічного стану фехтувальників під впливом спеціальних фехтувальних вправ та двобоїв дозволило визначити оптимальні обсяг, інтенсивність та психологічну напруженість спеціальних навантажень. Проведення тренувальних та змагальних боїв викликає більші зрушення психофізіологічного стану ніж парні вправи та вправи зі зброєю на допоміжному знарядді.

Таким чином, можна рекомендувати заняття фехтуванням як засіб підвищення те тільки фізичних можливостей, а також як засіб покращення психофізіологічних функцій.

Подальші дослідження передбачається провести в напрямку вивчення інших проблем психофізіологічного стану студентів під впливом

спеціальних вправ.

Література

1. Крівєнцова І.В. Теоретичні основи викладання фехтування в педагогічному вузі: Методичний посібник / Харк. держ. пед. ун-т ім. Г.С.Сковороди.- Харків :”РЦНІТ”, 1999.

- 32с.

2. Программа и методические рекомендации по фехтованию для преподавателей / Сост. В.М.Лабскир, С.Т.Омельчен-ко, Д.А.Тышлер и др. - Харьков: ХПИ, 1988. - 23 с.

3. Стешенко П.А., Наден Н.Д., Назин Д.В., Беспорочный Д.А. Проблема мотивации физического самосовершенствования студентов //Педагогіка, психологія та медико-біо-логічні проблеми фізичного виховання і спорту /зб.наук.-праць за редакцією проф. Єрмакова С.С. - Харків: ХДАДМ (ХХПІ), 2007. - №1. - С. 135-137.

4. Хомич В.М. Комплексна модель професійно-прикладної фізичної підготовки студентів технічного профілю //Педагогіка, психологія та медико-біологічні проблеми фізичного виховання і спорту /зб.наук.праць за редакцією проф. Єрмакова С.С. - Харків: ХДАДМ (ХХПІ), 2007. - №2. - С. 142-146.

5. Шевченко С.М. Досвід організації самостійної роботи студентів в умовах кредитно-модульного навчання //Педагогіка, психологія та медико-біологічні проблеми фізичного виховання і спорту /зб.наук.праць за редакцією проф. Єрмакова С.С. - Харків: ХДАДМ (ХХПІ), 2007. - №2. - С. 149-152.

Надійшла до редакції 03.05.2007р.

SENSOMOTORYCZNA KOORDYNACJA JAKO CZYNNIK UKIERUNKO WANY CH DZIALAN RUCHOWYCH STUDENTOW W ZAJ^CIACH PRAKTYCZNYCH

Wiktor Boloban, Piotr Kusmierczyk, Marian Szyper Akademia Wychowania Fizycznego Jozefa Pilsudskiego w Warszawie Zamiejscowy Wydzial Wychowania Fizycznego w Bialej Podlaskiej, Polska

Adnotacja. Przeprowadzono badania, ktore pokazaly jak realizacja programu studiow wychowania fizycznego, w tym przede wszystkim nauczanie i doskonalenie nawykow i umiej?tnosci ruchowych, wplywa na proces

sensomotorycznego doskonalenia 147 studentow ZWWF w Bialej Podlaskiej. Przedstawiono rowniez wspolzaleznosc wyniku uzyskanego w zastosowanych testach motorycznych z efektami nauczania, miernikiem ktorych byly oceny z realizowanych przedmiotow praktycznych (dyscypliny sportowe) i teoretycznych. Podstaw? badan stanowila hipoteza o duzej mozliwosci ludzkiego organizmu w zakresie adaptacji do stawianych wymagan ruchowych. Dynamika tych zmian zalezy glownie od rodzaju bodzcow docieraj^cych do zmyslow czlowieka, z ktorych to zmyslow przetworzone w centralnym ukladzie nerwowym informacje o danym ruchu stanowi^ podstaw? ksztaltowania koordynacji sensomotorycznej.

Slowa kluczowe: studenci, koordynacja sensomotoryczna, nauczanie i doskonalenie ruchu

Анотація. Болобан Віктор, Кузмерчик Петро, Шипер Мар’ян. Сенсомоторна координація як фактор ефективних рухових дій студентів на практичних заняттях. У дослідженнях було встановлено, що програми практичних дисциплін, які студенти (n=147) виконували на навчальних заняттях Факультету фізичного виховання з Білої Подляски вдосконалили рухові вміння й рухові навички, ефективно вплинули на їх сенсомоторну координацію. Факторний аналіз показав високі позитивні зв’язки показників сенсомоторної координації студентів з якістю навчання великій кількості базових вправ спортивних дисциплін і оцінками за теоретичні предмети. Підтвердилася гіпотеза, відповідно до якої сенсомо-торна координація людини, значеннєва структура рухових дій, а також психомоторні й розумові здатності перебувають у тісній функціональній взаємодії при моторному навчанні.

Ключові слова: студенти, сенсомоторна координація, навчання, вправи, рухові дії.

Аннотация. Болобан Виктор, Кузмерчик Пётр, Шипер Марьян. Сенсомоторная координация как фактор эффективных двигательных действий студентов на практических занятиях. В исследованиях было установлено, что программы практических дисциплин, которые студенты (n=147) выполняли на учебных занятиях Факультета физического воспитания в Белой Подляске усовершенствовали двигательные умения и двигательные навыки, эффективно повлияли на их сенсомоторную координацию. Факторный анализ показал высокие положительные связи показателей сенсомоторной координации студентов с качеством обучения большому количеству базовых упражнений спортивных дисциплин и оценками за теоретические предметы. Подтвердилась гипотеза, согласно которой сенсомоторная координация человека, смысловая структура двигательных действий, а также психомоторные и умственные способности находятся в тесном функциональном взаимодействии при моторном научении.

Ключевые слова: студенты, сенсомоторная координация, обучение, упражнения, двигательные действия. Annotation. Boloban Viktor, Kusmierczyk Piotr, Szyper

Marian, Sensomotor coordination as factor of efficient motional activities of students during practical classes. The presented survey covered 147 students of the Academy of Physical Education in Biala Podlaska and denoted the efficiency of the schedule and in particular the way of teaching and developing of motional skills influence the process of senso-motor coordination. There also has been defined the correlation between research test results and educational process results, students marks being efficiency measures of sports and theoretical classes. The research was based on hypothesis of high capacity of human body to adapt to required motional activities range. Dynamics of adaptation depends mainly on type of impulses that reach our senses and then central neural system to be transformed then, what makes basis for developing sensomotor coordination.

Key words: students, sensomotor coordination, teaching and movement perfection.

Wst^p.

Proces rozwoju i doskonalenia koordynacji sensomotorycznej zajmuje aktualne miejsce w wychowaniu fizycznym czlowieka. Analiza prac naukowych Bernsztejna 1974, 1991; Fresa, Piageta 1973; Maas 1998; Hannaford 1998; Starosty 2003 i in. oraz doswiadczen praktycznych wskazuj^. na to, ze sensomotoryka czlowieka to sfera i proces wykonania ruchow na podstawie systemowego funkcjonowania zmyslow organizmu w nierozerwalnym zwi^zku z centralnym ukladem nerwowym, integnjcym lokalne i globalne ruchy ciala, odpowiadaj^cy za motoryczne nauczanie. Zgodnie z definij Bernsztejna (1991) koordynacja sensomotoryczna to przezwyci^zanie nadmiernych stopni swobody naszych ruchow, tj, przeksztalcanie ich w sterowany system ruchow (prostych, zl oz onych) w wyniku sensorowych korekcji.

Cel pracy.

Ocena poziomu i dynamiki koordynacji sensomotorycznej studentow realizuj^cych program dyscyplin sportowych b^d^cych w planie studiow wychowania fizycznego oraz odpowiedz na pytanie czy wyst^puj^. zaleznosci mi^dzy poziomem koordynacji sensomotorycznej a wynikami zaliczen z przedmiotow kierunkowych uzyskanymi na I i II roku studiow.

Hipoteza.

Koordynacja sensomotoryczna czlowieka, znaczeniowa struktura dzialan ruchowych oraz zdolnosci umyslowe znajduj^. si§ w scislym wspoldzialaniu (wzajemnym zwi^zku) podczas nauczania

motorycznego.

Metodologia badan.

Sondaz diagnostyczny, testy motoryczne, ocena ekspertow, analiza statystyczna.

Testy motoryczne.

Test 1 do oceny zdolnosci kinestetycznego roznicowania w pozycji stanie na glowie. Wykonanie. Trzy proby sciskania dynamometru dloniowego z sil^ rown^ 200 N, w postawie pionowej ze wzrokow^ kontrol^ i trzy proby bez wzrokowej kontroli, w staniu na glowie w podporze na jednej r§ce, z pomoc^. Wyliczamy sredni^. z bl^dow, ktore wyst^pily w trzech probach. W pozycji stanie na glowie zachodzi podraznienie otolitowego aparatu westybularnego analizatora, w rezultacie czego zostaje naruszona

orientacja w przestrzenni, dyskordynacja ukladu ciala i sily mi^sniowej. Wspolczynnik rzetelnosci i stabilnosci rtt=0,723-0,982 (Boloban, 1990; Niznikowski, 2005), rys. 1.

Rys. 1

Test 2 do oceny orientacji przestrzennej w locie przy zeskoku z wysokosci 200 cm. Wykonanie. Trzy proby sciskania dynamometru dl oniowego z sil^ rown^ 200 N, w postawie pionowej ze wzrokow^ kontrol^ i trzy proby bez wzrokowej kontroli, przy zeskoku z wysokosci 200 cm w pozycji wyprostowanej. Wyliczamy sredni^. z bl^dow, ktore wyst^pily w trzech probach. W momencie zeskoku z podwyzszenia nast^puje znaczne podraznienie otolitowego aparatu i krotkotrwala niewazkosc. Wspolczynnik rzetelnosci i stabilnosci rtt= 0,719- 0,982 (Boloban, 1990; Niznikowski, 2005), rys. 2.

Rys. 2

Test 3 do oceny przedsionkowej (westybularnej) stabilnosci. Wykonanie. Wykonac pi^c przewrotow w przod w zgrupowaniu w ci^gu 5 s i dziesi^c podskokow maksymalnie w gor§, w centrum kr^gu stopniowego. Rejestrowane s^. trzy maksymalne odchylenia (bl^dy) od centrum, z ktorych wyliczana jest srednia. Przewroty w przod powoduj^. duze rozdraznienia strzalkowych polkolistych kanalikow westybularnego analizatora. Kumulacja

przedsionkowego obci^zenia wplywa na jakosc wyskokow w gor§ i l^dowa n w centrum kr^gu stopniowego. Wspolczynnik rzetelnosci i stabilnosci rtt= 0,734 - 0,990 (Boloban, 1990), rys. 3.

Rys. 3

Test 4 do oceny dynamicznej rownowagi ciala, w ktorym obserwuje si§ jakosc chodu po linii prostej po zaburzeniu westybularnego analizatora pi^cioma obrotami wykonanymi w sklonie tulowia w przod. Obroty w sklonie powoduj^ przede wszystkim rozdraznienia frontalnych polkolistych kanalikow westybularnego analizatora. Wspolczynnik rzetelnosci i stabilnosci rtt= 0,583 - 0,891 (Szlemin, 1973; Boloban, 1990), rys. 4.

Rys. 4.

Test 5 do oceny statycznej rownowagi ciala w procesie zaburzenia westybularnego analizatora przez kr^zenie glowy (dwa obroty w ci^gu 1 s). Wykonanie. Postawa, stopy zl^czone, ramiona wzdluz tulowia, oczy zamkni^te. Wykonac kr^zenia gl ow^. w wygodn^. strong z pr^dkosci^. dwa obroty na sekund^, z utrzymaniem rownowagi ciala w jak najdluzszym czasie (Jarocki za Geselewicz z 1981), rys. 5.

Rys. 5

Test 6 do oceny wyczucia czasu wykonania trzech przewrotow w przod w ci^gu 3, 6 i 9 sekund. Wykonanie. Z przysiadu podpartego wykonac trzy przewroty w przod w zgrupowaniu do przysiadu podpartego w ci^gu 3 sekund; po 10 minutowej przerwie wykonac trzy przewroty w przod w zgrupowaniu w ci^gu 6 sekund; po 15 minutowej przerwie wykonac trzy przewroty w przod w zgrupowaniu w ci^gu 9 sekund (Boloban, 1990), rys. 6.

3 sek 6 sek 9 sek

Rys. 6

Test 7 do oceny dostosowania ruchow ramion A) w staniu, B) z wyskokami. Wykonania: A) pozycja wyjsciowa ramiona na biodra. 1- prawa r? ka na bark, 2

- lewa r?ka na bark, 3 - prawa r?ka w gor?, 4 - lewa r?ka w g or?, 5 - prawa r? ka na bark, 6 - lewa r?ka na bark, 7

- prawa r ?ka na biodro, 8 - lewa r?ka na biodro.

Wykonania: B) pozycja wyjsciowa ramiona na biodra, 1 - wyskok w gor? prawa r?ka na bark; 2 - wyskok w gor? lewa r?ka na bark; 3 - wyskok w gor? prawa r?ka w gor?; 4 - wyskok w gor? lewa r?ka w gor?; 5 -wyskok w gor? prawa r?ka na bark; 6 - wyskok w gor? lewa r?ka na bark; 7 - wyskok w gor? prawa r?ka na biodro; 8 - wyskok w gor? lewa r?ka na biodro. (Szlemin, 1973; Boloban, 1990; Niznikowski, 2005) rys. 7.

Test 8 do oceny rownowagi dynamicznej ciala

- marsz po rozecie. Wykonanie. Badany stawia dowoln^ stop? na jednym z bokow rozety i chwyta dlonmi za biodra, po czym rozpoczyna marsz stawiaj^c stopy kolejno na jego bokach. Prob? przerywa si? w momencie podparcia si? stop^. o podloze lub oderwania dloni od bioder. Wynik - liczba prawidlowo wykonanych krokow (Mekota 1984), rys. 8.

Material badan.

Przebadano studentow grupy m? skie (n = 147) I i II roku kierunku Wychowanie Fizyczne ZWWF w Bialej Podlaskiej. Wiek badanych 19-21 lat, wysokosc ciala 178 ± 6,62 cm, masa ciala 75,6 ± 9,02 kg. Badania

pierwsze przeprowadzono we wrzesniu 2004 roku, badania drugie - we wrzesniu 2005 roku, badania trzecie

- w czerwcu 2006 roku. Ich celem byla ocena sensomotorycznej koordynacji studentow. Program studiow wychowania fizycznego zatwierdzono w Akademii Wychowania Fizycznego Jozefa Pilsudskiego w Warszawie dnia 13.02.2001 roku.

Wyniki badan.

W tabeli 1 przedstawiono istotnosc roznic mi?dzy wynikami uzyskanymi w testach motorycznych przeprowadzonych w odst?pie dwoch lat.

W ci^gu dwoch lat zaj?c praktycznych u studentow zaszly wiarygodne zmiany pozytywne we wskaznikach koordynacji sensomotorycznej w 91% przypadkach badan. W tescie pierwszym, polegaj^cym na ocenie kinestetycznego roznicowania sily dloni w pozycji stania na glowie, wynik w badaniu pierwszym wynosil 257,14 N, w drugim byl rowny 213,80 N. Istotnosc roznic t=6,39, p < 0,001. Polepszenie kinestetycznego roznicowania sily dl oni w zlozonej dla studentow pionowej pozycji glow^. w dol oznacza fakt pozytywnego wplywu zaj?c praktycznych na rozwoj zmyslow organizmu. W tym samym tescie, w badaniu trzecim sredni wynik byl rowny 215,56 N. Przy ocenie wiarygodnosci roznic wskaznikow drugiego i trzeciego badania t - jest rowny 0,39 przy p>0,05. Oznacza to, ze caly drugi rok zaj?c praktycznych juz nie podniosl poziomu czucia mi?sniowego u badanych studentow. Natomiast porownanie wskaznikow pierwszego i trzeciego badania wskazuje na widoczne wiarygodne polepszenie sensomotorycznej koordynacji w tescie pierwszym (t=5,90; p<0,001).

W tescie drugim, polegaj^cym na ocenie orientacji przestrzennej i kinestetycznego roznicowania sily dloni w locie przy zeskoku z wysokosci, stwierdzono pozytywn^ dynamik? kinestetycznego roznicowania oraz orientacji przestrzennej w pierwszym, drugim i trzecim badaniu, odpowiednio: 286,81 N; 260,25 N; 244,65 N; t=4,27; 3,72; 5,99; p<0,001.

Po wykonaniu pi?ciu przewrotow w przod i dziesi?ciu wyskokow w gor? w centrum okr?gu

Tabela 1.

Istotnosc roznic pomiqdzy wynikami uzyskanymi w testach motorycznych prowadzonych w odstqpie dwoch lat (09.2004-09.2005-06.2006) na studentach ZWWF w Biaiej Podlaskiej (badania I-II n=147; df=146; badanie III_____________________________________________n=142, df=141)_______________________________________________

Badania x Sd t-studenta

I-II II-III I-III

Test 1 (N) 09.2004 I 257,147 79,032

Test 1 (N) 09.2005 II 213,805 43,883 б,395*** 0,395 5,902***

Test 1 (N) 06.2006 III 215,5б5 39,875

Test 2 (N) 09.2004 I 28б,814 77,50б

Test 2 (N) 09.2005 II 2б0,255 43,912 4,274*** 3,722*** 5,998***

Test 2 (N) 06.2006 III 244,б52 4б,бб4

Test 3 (cm) 09.2004 I 32,229 8,115

Test 3 (cm) 09.2005 II 25,119 1б,873 4,904** б,95б*** 18,335***

Test 3 (cm) 06.2006 III 14,012 9,0б7

Test 4 (cm) 09.2004 I 30,329 14,281

Test 4 (cm) 09.2005 II 27,304 17,112 1,998* 5,448*** 8,157***

Test 4 (cm) 06.2006 III 18,827 13,3б4

Test 5 (s) 09.2004 I 10,951 11,185

Test 5 (s) 09.2005 II 1б,7 89 11,774 5,329*** 17,37б*** 18,873***

Test 5 (s) 06.2006 III 45,38б 20,274

T est 6a (s) 09.2004 I 3,24б 0,4б3

T est 6a (s) 09.2005 II 3,12б 0,375 3,113*** 4,0б 1 *** 0,400

T est 6a (s) 06.2006 III 3,2б4 0,334

Test 6b (s) 09.2004 I 5,33б 0,б75

Test 6b (s) 09.2005 II 5,5б8 0,б2б 3 712*** 2,934** 5,8б0***

Test 6b (s) 06.2006 III 5,785 0,б95

T est 6c (s) 09.2004 I 7,532 0,90б

Test 6c (s) 09.2005 II 8,125 0,б85 7,105*** 3,051** 8,357***

T est 6c (s) 06.2006 III 8,392 0,919

Test 7a (pkt)bl^d 09.2004 I 0,331 0,897

Test 7a (pkt) bl^d 09.2005 II 0,113 0,318 2,829** 1,152 2,082*

Test 7a (pkt) bl^d 06.2006 III 0,1б3 0,371

Test 7b (pkt)bl^d 09.2004 I 2,380 2,890

Test 7b (pkt) bl^d 09.2005 II 1,305 1,797 4 792*** 1,991* 5,870***

Test 7b (pkt) bl^d 06.2006 III 1,014 1,304

Test 8 (liczba krokow) 09.2004 I 21,б7б 11,799

Test 8 (liczba krokow) 09.2005 II 35,3б7 14,288 9,892*** 2,759** 13,301***

Test 8 (liczba krokow) 06.2006 III 39,021 12,1 б2

* p < 0,05 ** p < 0,01 *** p < 0,001

stopniowego (test 3) w badaniu pierwszym odchylenia ciala wynosily 32,22 cm, w badaniu drugim 25,11 cm, w badaniu trzecim 14,01 cm. Zmiany maj^. poziom istotnosci roznic odpowiednio: 4,90; б,95; 18,33. Mozna stwierdzic podwyzszenie przedsionkowej stabilnosci badanych studentow w okresie dwoch lat zaj?c praktycznych (przy porownaniu wskaznikow z pierwszego i trzeciego badania t jest rowny 18,33, przy p<0,001).

Dynamiczna rownowaga ciala, oceniana prostoliniowosci^ chodu po zaburzeniu westybularnego analizatora pi?cioma obrotami wykonanymi w sklonie tulowia w przod (test 4), przy porownaniu wskaznikow pierwszego i drugiego badania, miala niskie noty. Odchylenie ciala wynioslo srednio w pierwszym badaniu 30,32 cm, w drugim - 27,30 cm (t<2; p<0,05). Oznacza to, ze ocena dynamicznej rownowagi ciala po rozdraznieniu frontalnych polkolistych kanalikow u

studentow jest gorsza, niz przy rozdraznieniu strzalkowych polkolistych kanalikow (test 3). Jednoczesnie porownanie wynikow pierwszego i trzeciego badania w tescie 4, pokazuje dalszy rozwoj dynamicznej rownowagi i dobr^. ocen? przedsionkowej stabilnosci we frontalnej plaszczyznie (t=8,14; p<0,001).

W tabeli 1 zawarte s^. takze oceny statycznej rownowagi ciala w procesie zaburzenia

przedsionkowego analizatora przez kr^zenia glowy podczas ktorych badany ma utrzymac stabiln^, pionow^ pozycj? stoj^c^. (test 5). Wyniki badan wzmacniaj^. nasz wniosek o tym, ze tresci programowe kierunkowych przedmiotow realizowane w zaj?ciach praktycznych, pozytywnie wplywaj^ na rozwoj i doskonalenie przedsionkowej stabilnosci - istotnosc roznic (t) przy porownaniu wskaznikow pierwszego i trzeciego badania jest rowna 18,87 (p<0,001).

W tescie 6 (warianty a, b, c) widoczne jest doskonalenie wyczucia czasu przy wykonaniu cwiczen akrobatycznych. Zauwazyc tez mozna, ze krotkotrwaly czas ruchow (6a) studenci oceniali gorzej (I i III badania t=0,4, p>0,05) niz srednio (6b) i dlugotrwaly (6c) odpowiednio: I i III; t=5,86; p<0,001; I i III - t=8,35; p<0,001.

W tescie 7b polegaj^cym na dostosowaniu ruchow pracy ramion z jednoczesnymi wyskokami w gor? widoczna byla lepsza koordynacja ruchow symetrycznych i asymetrycznych po dwoch latach studiow. Odnotowano zmiany istotne statystycznie (I-

III - t= 13,30; p<0,001).

Na podstawie naszych badan oraz badan innych autorow (Mekota 1984, Raczek, Mynarski, Ljach 1998) stosuj^cych test 8 (marsz po rozecie), stwierdzic mozna wysok^ wiarygodnosc tego testu, a zarazem duz^. podatnosc rozwoju dynamicznej rownowagi ciala, ktora jest wazna w skutecznym opanowaniu dyscyplin sportowych b?d^cych w programie studiow. Mozna wnioskowac, ze tresci programowe dyscyplin sportowych pozytywnie i wszechstronnie wplywaj^ na rozwoj i doskonalenie koordynacji sensomotorycznej studentow.

Analiza czynnikowa rezultatow badan po

wykonaniu testow motorycznych pozwolila okreslic parametry charakteryzuj^ce sensomotoryczn^ koordynacj? w poszczegolnych badaniach i potwierdzic wniosek o tym, ze tresci programowe daj^. mozliwosc rozwijania u studentow statycznej i dynamicznej rownowagi ciala, orientacji w przestrzeni, stabilnosci ukladu przedsionkowego, kinestetycznego roznicowania ruchow, czucia czasu. W efekcie doskonalony jest proces opanowywania umiej?tnosci i nawykow ruchowych, przejawiaj^cy si? wl a sciwym formowaniem ruchowych wyobrazen o wykonywanych cwiczeniach oraz skutecznosci^ pogl?bionego nauczania cwiczen i ich doskonalenia.

W badaniach I, II i III, drog^. matematycznej analizy, zostalo wydzielone pi?c identycznych czynnikow charakteryzuj^cych sensomotoryczn^. koordynacj?: czynnik I - kinestetyczne roznicowanie (testy 1, 2), czynnik II - przedsionkowa stabilnosc (testy

3, 5), czynnik III - czucie czasu (testy 6a, 6b, 6c), czynnik

IV - koordynacja ruchow (testy 7a, 7b), czynnik V -dynamiczna rownowaga ciala (testy 4, 8). Skumulowany udzial czynnikow w jakosci koordynacji sensomotorycznej studentow w badaniu I jest rowny 50,96%, w badaniu II - 58,92% i w badaniu III - 61,44%. W tabeli 2 przedstawione s^. czynniki w poszczegolnych

Tabela 2.

Wspoiczynniki korelacji charakteryzujqce zmniejszenie biqdow i polepszenie jakosci wykonania testow motorycznych przez studentow w poszczegolnych badaniach. Analiza czynnikowa (n=142)

Testy motoryczne CZYNNIK I

KINESTETYCZNE R OZNICOWANIE

BADANIE I BADANIE II BADANIE III

test 1 Q = -0,37* Q = -0,43* Q = -0,55*

test 2 Q = -0,24 Q = -0,3 1 * Q = -0,37*

CZYNNIK II

PRZEDSIONKOWA STABILNOSC

BADANIE I | BADANIE II | BADANIE III

test 3 Q = -0,28 | Q = -0,38* Q = -0,52*

test 5 Q= 0,37* Q= 0,49* Q= 0,65*

CZYNNIK III

CZUCIE CZASU

BADANIE I BADANIE II | BADANIE III

test 6a Q = -0,33* Q = -0,48* Q = -0,50*

test 6b Q = -0,29 Q = -0,35* Q = -0,39*

test 6c Q = -0,22 Q = -0,27 Q = -0,34*

CZYNNIK IV

KOORDYNACJA RUCHOW

BADANIE I BADANIE II | BADANIE III

test 7 a Q = -0,38* Q = -0,45* Q = -0,63*

test 7b Q = -0,25 Q = -0,36* Q = -0,49*

___________________CZYNNIK V_________________

___________ DYNAMICZNA R O W NOW AGA_________

BADANIE I I BADANIE II I BADANIE III

Q = -0,35! Q= 0,48'

Q = -0,46 ; Q= 0,61'

Q = -0,69 ; Q= 0,88s

badaniach. Wi?ksza ilosc wspolczynnikow korelacji oznacza zmniejszenie zakresu bl?dow i polepszenie jakosci wykonania testow motorycznych, przede wszystkim w II a szczegolnie w III badaniu.

Po analizie rezultatow I, II, III badania zauwazono, ze wzrost poziomu koordynacji sensomotorycznej studentow nie ma w pelni odzwierciedlenia w ocenach semestralnych z zaliczanych przedmiotow. W tabeli 3 przedstawiono oceny z dyscyplin sportowych otrzymane przez studentow w okresie dwoch lat studiow. W semestrze I oceny maj^. wartosc - 3,7, i s^. one wyzsze niz w

semestrze II, gdzie srednia wyniosla - 3,5б; natomiast w semestrach III i IV srednia ocen jest rowna 3,74.

Rycina 9 obrazuje zwi ^zki pomi?dzy ocenami semestralnymi z przedmiotow kierunkowych uzyskanymi w semestrze I a wynikami testow motorycznych. W gimnastyce charakterystyczna okazala si? przedsionkowa stabilnosc i rownowaga dynamiczna. W koszykowce wiarygodne byly zwi^zki wynikow symetrycznego i asymetrycznego dostosowani pracy ramion w staniu i przy wyskokach. Na ryc. 10 przedstawione s^ zwi^zki wskaznikow zaliczen pi?ciu dyscyplin sportowych realizowanych w II semestrze z

Tabela 3

Podstawowa statystyka ocen z przedmiotow kierunkowych uzyskanych przez badanych studentow w I i II roku

studiow ZWWF w Biaiej Podlaskiej

Przedm iot S red nia O dch. Std B 1ц d Std

GIMNA ST YK A SEM I 3,б70 0,5 18 0,043

MUZYKA RYTM TANIEC SEM I 3,7б9 0,б73 0,05б

KOSZYK О WKA SEM I 3,б87 0,57 1 0,047

SREDNIA OCEN SEM I (n=147) 3,709 0,38б 0,032

GIMNASTYKA SEM II 3,4б9 0,б09 0,050

L A 3,408 0,б28 0,052

ZAPA SY 3,б3б 0,5 3 5 0,044

KOSZYK О WKA SEM II 3,459 0,5 84 0,048

Gry i zabawy ruchowe 3,850 0,б45 0,053

SREDNIA OCEN SEM II (n = 14 7) 3,5б5 0,3 93 0,032

SREDNIA OCEN CA L Y ROK 3,б19 0,3 52 0,029

GIMNASTYKA II ROK 3,52б 0,534 0,045

LEKKOATLETYKA II ROK 3,3 89 0,578 0,048

SPORTY WALKI II ROK 4,3 84 0,444 0,037

PL Y W ANIE II ROK 3,278 0,452 0,03 8

PIL KA SIATKOWA II ROK 3,8 87 0,5 57 0,047

PI L KA NO Z NA II ROK 3,54б 0,5б5 0,047

OB О Z LETNI II ROK 3,993 0,3 37 0,028

OB О Z ZIMOWY II ROK 3,905 0,449 0,03 8

SREDNIA OCEN II ROK (n=142) 3,74 0,3б7 0,030

Rys. 9. Zwiqzekpomiqdzy ocenami semestralnymi zprzedmiotow kierunkowych uzyskanymi przez studentow ZWWF w semestrze I a wynikami testow motorycznych (n = 147)

testami motorycznymi. Ocena z gimnastyki, przykladowo, miala wi?cej wiarygodnych zwi^zkow w tym zakresie (przedsionkowa stabilnosc, krotkotrwale wyczucie czasu, rownowaga dynamiczna).

Zwi ^zki pomi?dzy ocenami semestralnymi z osmiu przedmiotow kierunkowych uzyskanymi w semestrze III i IV a wynikami testow motorycznych (III badania) przedstawiono na ryc. 11. Na podstawie analizy wynikow badan mozna stwierdzic pozytywny wplyw ruchowej dzialalnosci studentow na zaj?ciach praktycznych na poziom koordynacji i osi^gni?cie nowych struktur integracji sensomotorycznej (Maas 1998). Swiadcz^. o tym wskazniki dynamicznej

rownowagi ciala, orientacji przestrzennej, krotkotrwalego czucia czasu, przedsionkowej stabilnosci, dostosowania pracy ramion symetrycznego i asymetrycznego charakteru, ktore umozliwiaj^. sterowanie ruchami na zaj?ciach z gimnastyki, pilki noznej, plywania, sportow walki a takze realizacj? programu obozow letnich i zimowych.

W tabeli 4 podano oceny (srednie) z 12 przedmiotow praktycznych. Jest ona rowna 3,71±0,26 najlepsza ocena - sporty walki - 4,38±0,46, najgorsza -plywanie - 3,27±0,26) oraz z 12 przedmiotow teoretycznych - 3,47±0,36 (rekreacja i turystyka -4,41±0,6, anatomia - 3,08±0,38).

r

p = ,002**

1

Gimnastyka

Lekka ^ p = ,048*

atletyka

Zabawy i gry ruchowe ^ p = ,050*

l\S

8 SsVp = ,007** p = ,006** 5

Koszykowka

6a

6c

- 1 ... 8 testy motoryczne

Ryc. 10. Zwiqzekpomiqdzy ocenami semestralnymi zprzedmiotow kierunkowych uzyskanymi przez studentow ZWWF w semestrze II a wynikami testow motorycznych (n = 147)

- 1 ... 8 testy motoryczne

Ryc. 11. Zwiqzek pomiqdzy ocenami semestralnymi z przedmiotow kierunkowych uzyskanymi na II roku studiow

a wynikami testow motorycznych (n = 142)

Tabela 4. Srednie ocen zprzedmiotow praktycznych oraz teoretycznych badanych studentow w okresie dwoch lat studiow (n=142)

PRZEDMIOT OD. BL^D PRZEDMIOT OD. BL^D

PRAKTYCZNY SREDNIA STAND STAND TEORETYCZNY SREDNIA STAND STAND

SPORTY WALKI 4,384 0,444 0,037 REKR. I TUR. 4,412 0,608 0,051

OBGZ LETNI 3,993 0,337 0,028 PEDAGOGIKA 3,754 0,541 0,045

OBGZ ZIMOWY 3,905 0,449 0,038 ANTROPOLOGIA 3,681 0,646 0,054

PILKA SIATKOWA 3,887 0,557 0,047 ORG. KULT. FIZ. 3,632 0,617 0,052

ZABAWY 3,852 0,649 0,054 METODYKA WF 3,549 0,648 0,054

TANIEC 3,775 0,680 0,057 PSYCHOLOGIA 3,373 0,435 0,036

ZAPASY 3,620 0,532 0,045 HIST. KULT. FIZ. 3,373 0,557 0,047

PILKA NOZNA 3,546 0,565 0,047 TEORIA SPORTU 3,310 0,428 0,036

GIMNASTYKA 3,526 0,534 0,045 FIZJOLOGIA 3,195 0,319 0,027

KOSZYKGWKA 3,454 0,574 0,048 BIOCHEMIA 3,158 0,537 0,045

LEKKOATLETYKA 3,389 0,578 0,048 BIOLOGIA 3,132 0,530 0,044

PLYWANIE 3,278 0,452 0,038 ANATOMIA 3,089 0,383 0,032

SREDNIA OCEN 3,717 0,266 0,022 SREDNIA OCEN 3,472 0,362 0,030

t=4,258***

Korelacja pomi?dzy sredni^ ocen z 12 przedmiotow praktycznych a wskaznikami testow motorycznych znajduje si? w przedziale od 0,386** (test 8) do 0,189* (test 7b). To pokazuje, ze proces dydaktyczny potrzebuje dalszego rozwoju i doskonalenia. Korelacja pomi?dzy sredni^. ocen z przedmiotow teoretycznych a wynikami testow motorycznych miesci si? w przedziale od 0,248** (test

4) do 0,158* (test 7a).

Porownanie srednich ocen z przedmiotow praktycznych (12 przedmiotow) i teoretycznych (12 przedmiotow) w 77,77% przypadkow daje wysoki zwi^zek (p<0,05 ... 0,01).

Analiza wynikow badan i tresci programow przedmiotow pokazala, ze skladowymi oceny zaliczeniowej z danego przedmiotu s^. mi?dzy innymi wiedza z zakresu techniki wykonania i metodyki nauczania cwiczen realizowanych w ramach tego przedmiotu, pedagogizacja, praktyka s?dziowania, nowa dla studentow pierwszego roku organizacja zaj?c.

Wysokie wskazniki wzrostu wynikow w testach motorycznych uzyskane na przestrzeni dwoch lat swiadcz^ o rezerwach koordynacji sensomotorycznej, ktore trzeba wykorzystac, np. przez udoskonalenie programow poszczegolnych przedmiotow lub tworzenie autorskich programow nauczania cwiczen (z patentowaniem) i innych, w idei ktorych rozwijanie koordynacji sensomotorycznego stanowi podstawowy czynnik.

Wnioski

1. Tresci programowe realizowane na I i II roku studiow wychowania fizycznego powoduj^. wzrost poziomu koordynacji sensomotorycznej studentow.

2. Na podstawie analizy wynikow badan

dwurocznego eksperymentu mozna potwierdzic prawdziwosc hipotezy zakladaj^cej

wspolzaleznosc ocen semestralnych z przedmiotow kierunkowych praktycznych i teoretycznych z poziomem koordynacji sensomotorycznej

badanym testami motorycznymi, oraz

zdolnosciami umyslowymi.

3. Centralny uklad nerwowy czlowieka ma duze mozliwosci przystosowawcze do stawianych wymagan psychomotorycznych i

sensomotorycznych. Nalezy mu dostarczac takie bodzce (np. programy autorskie), ktore stymuluj^ wzrost poziomu koordynacji sensomotorycznej i s^. dostosowane do aktualnych, zmieniaj^cych si? w czasie mozliwosci czlowieka.

Pismiennictwo

1. Бернштейн Н. А. О построении движений. Москва: Медгиз, 1947.

2. Бернштейн Н.А. О ловкости и её развитии. Москва: Физкультура и спорт, 1991.

3. Болобан В. Н. Система обучения движениям в сложных

условиях поддержания статодинамической устойчивости. Дисс.. доктора пед. наук. Киев, 1990.

4. Болобан В. Н., Мистулова Т. Е. Контроль устойчивости ровновесия тела спортсмена методом стабилографии. Физическое воспитание студентов творческих специальностей. Сборник научных трудов под ред. Ермакова С.С. Харьков: ХГАДИ, 2003.-№2.- С. 24-33.

5. Болобан В. Сенсомоторная координация как основа технической подготовки. Наука в олимпийском спорте, 200б. - №2. - С. 9б-102.

6. Геселевич В. А. Проба Яроцкого. Медицинский справочник тренера. Москва: Физкультура и спорт, 1981. - С. 147.

7. Зациорский В.М. Спортивная метрология. Москва: Физкультура и спорт, 1982.

8. Садовски E. Основы тренировки координационных способностей в восточных единоборствах. Biaia Podlaska:

ZWWF, 2003.

9. Фрес П., Пиаже Ж. Экспериментальная психология. Научение. Москва: Прогресс, 1973.- С. 59-137.

10. Шлемин А.М. Юный гимнаст. Москва: Физкультура и спорт, 1973.

11. Hanaford C. Zmyslne ruchy ktore doskonal^ umysl. Warszawa: Medyk, 1998.-S.32-36.

12. Niznikowski T. Efektywnosc eksperymentalnego programu treningu w nauczaniu i doskonaleniu wybranych cwiczen akrobatycznych. Praca doktorska. Warszawa: AWF, 2005.

13. Mass V.F. Uczenie si? przez zmysly. Warszawa: WSiP, 1998.-

S. 15-28, 53-б0.

14. Mekota K. Testbatterie zur Diagnostyk koordinativer Fahigkeiten. Theori und Praxis Korperkultur, 1984.-N2.- S.

118-122.

15. Raczek J., Mynarski W., Liach W. Teoretyczno-empiryczne podstawy ksztaltowania i diagnozowania zdolnosci motorycznych. Katowice: AWF, 1998. - S.139-140

16. Starosta W. Motoryczne zdolnosci koordynacyjne. Znaczenie, struktura, uwarunkowania, ksztaltowanie. Warszawa: Instytut Sportu w Warszawie, 2003.

17. Szyper M., Kusmierczyk P., Szyper K., Boloban W. Agility and sensomotor coordination of Physical Education Students of Faculty in Biala Podlaska. Research Yearbook, 2005.-N.11.-P.49-54.

18. Talaga J. Sprawnosc fizyczna ogolna. Poznan: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2004.

Artykul postupil do redakcji 04.05.2007 r.

ETNOLOGIA SPORTU I REKREACJI JAKO ELEMENT KSZTA t CENIA I OBSZAR BADAN EMPIRYCZNYCH*

Igor Cieslinski, Ireneusz Chaliburda, Krzysztof Piech, Ryszard Cieslinski Zamiejscowy Wydzial Wychowania Fizycznego w Bialej Podlaskiej

Annotation. Cieslinski Igor, Chaliburda Ireneusz, Piech Krzysztof, Cieslinski Ryszard. Ethnology sports and recreation as an element of a subject in the field of empirical researches. The presented paper indicates the role of sport and recreation ethnology as a subject in physical education institutes along with modern scientific perspectives of this subject, which is considered to be within the domain of empirical sciences. Being university subject, sport and recreation ethnology could be complementary with other subjects taught at a university in order to enrich their essence. Such a matter combination of could be done, for example, by means of country camps, which would make it more attractive and, at the same time, improve cultural and methodological knowledge of the participants. From the scientific point of view those perspectives are also, according to the authors, quite promising. It has been assumed, that while researching a culture, which is not only the subject of the research but at the same time national culture of the scientists, it would be the most appropriate to use methodological strategy based on the reflexive approach, which seems the most appropriate while researching genesis and kinds of folk physical activity forms. Moreover, this scientific approach makes the basic for improved research logics, taking much from positivism and naturalism, but, at the same time, goes beyond those trends. Apart from researching traditional peasant culture, analysis of industrial and town sport culture with its traditional plays and games, considered to be a characteristic mixture of folk and town cultures, leave also much hopes. The 2005 research experiences were very promising. It turned out that memories connected with traditional elements of physical culture are still alive, and it is still possible to rediscover them and analyze.

Keywords: ethnology of sport and recreation, subject in physical education, methodology, culture, researches Анотація. Чеслінскі Ігор, Чалибурда Іреніуш, Пекти Кристоф, Чеслінскі Ричард. Етнологія спорту й рекреації як елемент навчального предмета в області емпіричних досліджень. У дійсному повідомленні показана роль етнології спорту й рекреації як навчального предмета в навчальних закладах фізичного виховання, а також зазначено на сучасні перспективи вивчення цієї дисципліни, трактуемої як область емпіричних досліджень. Як навчальний предмет етнологія спорту й рекреації

може досить повно комплексируватися зі змістом інших навчальних дисциплін, збагачуючи їхні форми й зміст. Такого роду взаємозв’язку змісту навчальних предметів, наприклад, у рамках проведення туристичних зборів і подорожей залучили б науково-практичний інтерес, розширили розмаїтість, зробили б їх захоплюючими й украй корисними. Однозначно був би підвищений рівень компетенції в області культури й методології пізнання. З іншого боку, як область наукової діяльності навчальний предмет має - на наш погляд - актуальні перспективи. Установлено, що при дослідженні культури, що є й культурою особистості, дослідники приймають таку стратегію, що носить методологічний характер і опирається на наукові підходи, які відбивають походження й зміна форм рухової активності людей. Разом з тим, вона є основою для реконструкції логіки досліджень, черпаючи багато чого з накопиченого позитивного природного досвіду під різними точками зору, що виходять за межі вузького розуміння проблеми і має широке поширення. Крім досліджень традиційної культури - селянського здорового глузду - цікаві наукові факти розкриваються при аналізі колишньої індустріальної міської культури із традиційними іграми й забавами, як своєрідної конфронтації народної культури з масовою культурою. Досвід досліджень, проведених в 2005 році є підбадьорюючим. Виявилося, що згадані вище наукові факти, пов’язані із проявами традиційної культури ще живі в пам’яті народної й ще не пізно їх відкривати й аналізувати.

Ключові слова: етнологія спорту й рекреації, навчальний предмет, культура, методологія, дослідження. Аннотация. Чеслински Игорь, Чалибурда Ирениуш, Печь Кристоф, Чеслински Ричард. Этнология спорта и рекреации как элемент учебного предмета в области эмпирических исследований. В настоящем сообщении показана роль этнологии спорта и рекреации как учебного предмета в учебных заведениях физического воспитания, а также указано на современные перспективы изучения этой дисциплины, трактуемой как область эмпирических исследований. Как учебный предмет этнология спорта и рекреации может достаточно полно ком-плексироваться с содержанием других учебных дисциплин, обогащая их формы и содержание. Такого рода взаимосвязи содержания учебных предметов, например, в рамках проведения туристических сборов и путешествий привлекли бы научно-практический интерес, расширили разнообразие, сделали бы их увлекательными и крайне полезными. Однозначно был бы повышен уровень компетенции в области культуры и методологии познания. С другой стороны, как область научной деятельности учебный предмет имеет - с нашей точки зрения - актуальные перспективы. Установлено, что при исследовании культуры, являющейся и культурой личности, исследователи принимают такую стратегию, которая носит методологический характер и опирается на научные подходы, которые отражают происхождение и изменение форм двигательной активности людей. Вместе с тем, она является основой для реконструкции логики исследований, черпая многое с накопленного позитивного природного опыта под различными точками зрения, выходящими за пределы узкого понимания проблемы и имеющими широкое распространение. Помимо исследований традиционной культуры - крестьянского здравого смысла - интересные научные факты раскрываются при анализе прежней индустриальной городской культуры с традиционными играми и забавами, как своеобразной конфронтации народной культуры с массовой культурой. Опыт исследований, проведенных в 2005 году, является обнадёжива-

*Prac? wykonano w ramach badan statutowych, symbol tematu DS. 84

1б8

ющим. Оказалось, что упомянутые выше научные факты, связанные с проявлениями традиционной культуры ещё живы в памяти народной и ещё не поздно их открывать и анализировать.

Ключевые слова: этнология спорта и рекреации, учебный предмет, культура, методология, исследования.

Wprowadzenie

Zainteresowania grami i zabawami si?gaj^. w Europie zachodniej odleglej przeszlosci, pierwsze opracowania o charakterze inwentarzowym pojawiaj^ si? juz pod koniec XVIII stulecia. Natomiast w Polsce brak jest opracowan, w ktorych zaj?to by si? w sposob systematyczny tradycyjnymi grami i zabawami. Brak zrodel jest duzym problemem, utrudniaj^cym analizy historyczno por ownawcze, poniewaz „...brak w naszej literaturze prac naukowych starszych, dotycz^cych problemow historii i teorii gier dzieci polskich, z drugiej strony - mala ilosc prac typu materialowego i rejestruj^cego, prac ponadto daleko niepelnych, przy czym najstarsze si?gajj zaledwie polowy XIX stulecia i obejmuj^. stan stosunkowo niedawny” [4, s. 9-10]. Prace Lukasza Gol?biowskiego czy Oskara Kolberga zawieraj^ opisy albo niepelne lub tez na tyle niedokladne, ze odtworzenie scenariusza danej gry jest cz?sto bardzo trudne lub wr?cz niemozliwe. Lakoniczne wzmianki o grach i sportach mozna odnalezc chaotycznie porozrzucane w pracach innych etnografow czy tez dawnych czasopismach etnograficznych takich, jak „Wisla” czy „Lud”. Okres mi?dzywojenny to wzrost zainteresowania problematyk^ tradycyjnych zabaw i gier, bez w^tpienia najbardziej zasluzyl si? na tym polu Eugeniusz Piasecki, ktory zaplanowal i przeprowadzil zakrojone na bardzo szerok^. skal? badania, niestety nie zd^zyl opracowac zebranego materialu. Okres teoretycznej pustki, jaki nast^pil w okresie powojennym zostal na krotk^. chwil? przerwany publikaj rozprawy doktorskiej Zofii Dowgird, w ktorej analizowano w sposob systematyczny jeden z elementow spuscizny kultury polskiej tj. gr? od wiekow uprawian^. w Polsce w ponad 70 regionalnych odmianach. Praca ta zostala upubliczniona, niestety w sensie negatywnym - prac? skrajnie skrytykowano w prasie ogolnopolskiej [6]. Oczywiscie charakterystyczne jest, ze zajmowanie si? tak „trywialn^” problematyk^. nie znalazlo zrozumienia, nie tyle u antropologow kultury, co u tych, ktorzy nie zadali sobie trudu by zastanowic si?, dlaczego problematyka tradycyjnych przejawow aktywnosci fizycznej jest od dawna przedmiotem zainteresowan duzej grupy specjalistow roznych dziedzin, w tym antropologow z kr?gu kultury zachodniej. Jako przyklad mog^. tu posluzyc syntetyczne opracowania: Kendala Blancharda [1,2] oraz Roberta P. Sandsa [11], w ktorych znajdziemy wyjasnienie fenomenu sportu z punktu widzenia klasycznych jak tez aktualnych teorii antropologicznych. Na swiecie organizowane s^. takze konferencje i sympozja poswi ?cone problematyce tradycyjnych gier i zabaw. Jednymi z wi?kszych cyklicznych imprez odbywjcych si? regularnie m.in. w Niemczech pod znamiennym haslem „Games of the

Past - Sports for the Future” s ц. konferencje towarzysz^ce Swiatowemu Festiwalowi Sportow i Gier Tradycyjnych. Konferencje odbywaj^. si? pod auspicjami ISHPES tj. Mi ? dzynarodowego Stowarzyszenia Historii Wychowania Fizycznego i Sportu. Rowniez UNESCO podejmuje dzialania na rzecz promocji i zachowania gier tradycyjnych w kazdym kraju.

W Polsce poprawa sytuacji w sferze naukowych zainteresowa n tradycyjnymi formami aktywnosci fizycznej zmienila si? na lepsze po opublikowaniu opracowania Wojciecha Liponskiego „Rochwist i Palant. Studium etnologiczne dawnych polskich sportow i gier ruchowych na tle tradycji europejskiej” [6]. Autor uzasadnia tu koniecznosc podj?cia badan nad problematyka dawnych polskich gier oraz wskazuje na skutki zaniedban w tej dziedzinie, postuluj^c jednoczesnie analiz? tradycyjnych form aktywnosci fizycznej z perspektywy antropologii kulturowej. Dzialalnosc i publikacje W. Liponskiego staly si? punktem zwrotnym w sferze badan nad tradycyjnymi grami i zabawami, powoduj^c wzrost aktywnosci badawczej na tym polu oraz wzbogacaj^c tresci ksztalcenia w niektorych uczelniach wychowania fizycznego (AWF w Poznaniu i Zamiejscowy Wydzial Wychowania Fizycznego w Bialej Podlaskiej).

W niniejszym artykule zechcemy wskazac na rol? etnologii sportu jako przedmiotu nauczania w uczelniach wychowania fizycznego oraz wskazac wspolczesne perspektywy poznawcze tej dyscypliny traktowanej jako obszar badan empirycznych.

Etnologia sportu i rekreacji jako przedmiot nauczania

Wprowadzenie przedmiotu „etnologia sportu i rekreacji” , wi^zalo si? z opracowaniem zalozen programowych. Starano si? to zrobic w ten sposob, by jednoczesnie zapewnic studentom odpowiednie przygotowanie teoretyczne jak i przeslanki do ich dzialan praktycznych wi^z^cych si? z wykorzystaniem nabytej wiedzy. Przyj?to nast?puj^.ce zalozenia. Przedmiot potraktowano jako subdyscyplin? etnologii przyjmuj^c jej definicj? w postaci zaproponowanej przez W. Liponskiego Etnologia sportu jest to:”...dzial etnologii ogolnej zajmuj^cej si? badaniem sportu rozumianego jednoczesnie jako jeden z mozliwych wyrazow ludycznego charakteru i tozsamosci kulturowej danej spolecznosci, takze wielosci spoleczenstw lub tworz^cych je jednostek ludzkich, ktory funkcjonuje jako sposob doskonalenia sprawnosci cielesnej, najcz?sciej w formie wspolzawodnictwa lub spektaklu, opieraj^c si? na regulowanych zwyczajowo lub spisanych zasadach, i ktoremu towarzysz^. okreslone tradyj formy rytualne lub obyczaje i nawyki kulturowe” [6]. Uj?cie to przyjmujemy z pewnymi zastrzezeniami, uwazamy bowiem, ze dawne formy aktywnosci fizycznej, takie jak np. rozne gry i zabawy nie funkcjonowaly jako intencjonalne formy doskonalenia sprawnosci cielesnej, mialy raczej charakter czysto ludyczny. Nieco dyskusyjne jest tez

zalozenie, ze przebieg gier mial charakter regulowany zwyczajowo, lub spisany, wydaje si?, ze zasady byly raczej plynne i dynamicznie modyfkowane w zaleznosci od sytuacji. Bez w^tpienia zasady istnialy, ale w jakim stopniu byly regulowane zwyczajowo - tego juz cz?sto nie sposob sprawdzic. Rowniez obecne w zrodlach zastanych, spisane zasady mogly stanowic tylko jeden z mozliwych wariantow. Z kolei obyczaje i nawyki stanowily raczej swoisty regulator przebiegu danej gry wyznaczaj^c niekiedy pewne „tabu”, czyli zachowania nie akceptowane i jednoczesnie ramy zachowan mozliwych do przyj?cia.

Glownym celem tego przedmiotu jest wprowadzenie studentow w problemy etnologii sportu i rekreacji w Polsce i na swiecie. Chodzi takze o ukazanie zmian zachodz^cych w obszarze szeroko poj?tego sportu przez pryzmat zderzenia sportow miejskich epoki industrialnej z tradycyjnymi formami aktywnosci ruchowej jak rowniez zapoznanie z problematyk^ zanikania i powstawania nowych gier i zabaw w obr?bie roznych spolecznosci oraz ich wplyw na wspolczesny proces wychowania fizycznego.

Ze wzgl?du na to, ze etnologia sportu i rekreacji uznana zostala za jeden z dzialow etnologii ogolnej, w przygotowaniu teoretycznym w ramach wykladow przyblizone wi?c zostan^. zarowno klasyczne jak i wspolczesne teorie antropologiczne, ze szczegolnym uwzgl?dnieniem tych szkol i kierunkow, ktore uwazamy za najlepsz^. pl aszczyzn? teoretycznych rozwazan nad aktywnosci^ ruchow^. czlowieka. Naszym zdaniem s^. to: funkcjonalizm w klasycznym uj?ciu B. Malinowskiego oraz neoewolucjonizm i ekologia kulturowa. Cwiczenia z przedmiotu b? d^. mialy charakter teoretyczno - praktyczny. W spolecznosciach tradycyjnych czas nie mial charakteru linearnego, a rytm zycia zwi^zany byl scisle z rytmem przyrody, byl zamkni?tym kolem, przerywanym swi?tami. St^d tez poszczegolne formy aktywnosci fizycznej powi^zane zostaly z porami roku oraz kalendarzem obrz?dowym. Po krotkim omowieniu form charakterystycznych dla danych p or roku i swi ц-t, ktore w nich wyst?puj^, studenci b?d^. praktycznie uczestniczyc, odtwarzac i organizowac tradycyjne formy gier i zabaw. Wydaje si?, ze przyj?ta koncepcja niesie ze sob^. wiele korzysci - niektore z nich to:

• Podniesienie kompetencji teoretycznych studentow poprzez wl ^czenie do tresci ksztalcenia elementow antropologii spolecznej i kulturowej, co naszym zdaniem stanowi niezb?dny skladnik ich humanistycznego wyksztalcenia;

• Zrozumienie relacji zachodz^cych pomi?dzy czlowiekiem i jego naturalnym srodowiskiem w aspekcie mozliwosci organizowania roznych form aktywnosci fizycznej;

• Zdobycie umiej?tnosci wykorzystania naturalnych elementow uksztaltowania terenu do organizowania aktywnosci ruchowej i co za tym idzie udoskonalenie umiej?tnosci organizowania lekcji wychowania fizycznego w trudnych warunkach;

• Zdobycie umiej?tnosci wykonywania przyborow i

przyrz^dow z naturalnych elementow;

• Podniesienie kompetencji kulturowych poprzez zrozumienie stylu zycia i sposobu organizowania gier i zabaw w dalekiej przeszlosci;

• Wzbogacenie warsztatu metodycznego o tradycyjne formy i odmiany ludowych gier i zabaw;

• ksztaltowanie umiej?tnosci tworczego i kreatywnego myslenia, szczegolnie gdy zajdzie koniecznosc odtworzenia gry lub zabawy o niejasno b^dz niezrozumiale opisanych zasadach.

• Umozliwienie lepszego poznania zwyczajow i obrz?dow ludnosci zamieszkuj^cej dany teren;

Powyzsza lista jest otwarta, bowiem specyfika przedmiotu powoduje, ze moze on byc komplementarny z innymi tresciami ksztalcenia, moze wzbogacac ich tresc i form?. Mozna to osi^gn^c poprzez l^czenie umiej?tnosci pracy terenowej (przeprowadzanie wywiadow) w ramach np. obozow w?drownych. Takie pol^czenie tresci umozliwiloby - z jednej strony -uatrakcyjnienie obozow, z drugiej zas podniosloby kompetencje kulturowe i metodologiczne uczestnikow. Dla niektorych zas, byloby jednoczesnie sposobem zbierania materialow do pracy dyplomowej czy magisterskiej.

Opisane perspektywy przedmiotu „etnologia sportu i rekreacji” wygl^daj^. zatem obieojco, tym bardziej, ze koszty dydaktyki przedmiotu sprowadzaj^ si? tylko do kosztow godzinowych zaj?c seminaryjnych. Prowadzone zaj?cia praktyczne nie wymagaj^. zadnych specjalnych warunkow, przyborow czy przyrz^dow poniewaz musz^. przebiegac w warunkach zblizonych do naturalnych, co jest oczywiste ze wzgl?du na charakter przedmiotu.

Etnologia sportu i rekreacji jako obszar badan empirycznych

Jak zaznaczono we wprowadzeniu, zrodla zastane tj. wszelkiego rodzaju opracowania historyczne, pami?tniki, dzienniki, wycinki prasowe itp., z ktorych mozna by bylo czerpac informacje na temat form, zasad i przebiegu dawnych gier i zabaw s^. bardzo nieliczne, rozproszone czy malo dokladne. St^d tez ich analiza musi byc z koniecznosci marginalnym zrodlem informacji, a nacisk powinien byc polozony na badania terenowe. Cz?sto podkresla si?, ze wskutek blyskawicznie post?puj^cych procesow globalizacyjnych prowadz^cych do homogenizacji kultury w wymiarze ogolnoludzkim, coraz trudniej b?dzie odnajdowac i ocalac od zapomnienia relikty przeszlosci (w tym ludowe gry i zabawy). Jest to prawda, ale tylko cz?sciowo bo chociaz globalizacja jest faktem to dotyka ona roznych spolecznosci w bardzo nierownym stopniu, wydaje si?, ze najmniej podatne na procesy globalizacyjne s ц wl a s nie tradycyjne spolecznosci chlopskie. W Polsce s3. jeszcze miejsca funkcjonuj^e poza obszarem „globalnej wioski”, gdzie tradycyjny sposob zycia oparty na dwoch zasadniczych fundamentach tj. rytmie przyrody i religii jest wc^z

zywy. Oczywiscie badan etnologicznych w sferze sportu i rekreacji nie mozna ograniczac do tradycyjnych spolecznosci chlopskich, interesuj^ce s^. takze przeksztalcenia w obr?bie zachowan ludycznych spolecznosci miejskich. Tego typu analizy moglyby dotyczyc np. skutkow zetkni?cia sportow wyroslych z industrialnej kultury miejskiej z tradycyjnymi grami i zabawami jako swoistej konfrontacji kultury ludowej z masow^ Interesuj^ce byloby tutaj przyj?cie takiej relacji pomi?dzy nimi, jak proponuje D. MacDonald [8], ktory odnosz^ sztuk? ludow^^ do kultury masowej, uwa za, ze sztuka ludowa „...wyrastala samorzutnie, od dolu. Stanowila spontaniczny, lokalny wyraz upodoban ludu, ktory j^. ksztaltowal dla swoich potrzeb, [...] Kultura masowa jest narzucana odgornie. Fabrykuj^. j^. technicy [...] Jej odbiorcy s^. biernymi spozywcami, udzial ich ogranicza si? do wyboru pomi?dzy kupnem a odmow^^ kupna. Wladcy kiczu, krotko mowi^c eksploatuj^. kulturalne potrzeby mas aby zebrac zysk”[8, s. 544] Proby takich por ownan byly juz podejmowane przez I. Chaliburd? [3],jednak w tym doniesieniu skoncentrujemy si? na obszarach wiejskich, w ktorych przetrwaly dawne tradycje, w tym te, ktore dotycz^^ kultury fizycznej, gdyz „...w warunkach polskich niewiele jest juz miejsc na mapie etnograficznej, gdzie mozna przeprowadzac badania terenowe dawnych gier i sportow, sposob prowadzenia tych badan wydaje si? nadal istotny [...]” [6, s. 72].

Przyj?ta strategia metodologiczna zaklada, ze glown^. skarbnic^. informacji dotycz^ych ludycznych zachowa n ludnosci b?d^. zrodla tworzone. Oznacza to, ze podstaw^. dzialalnosci badawczej stanowi c b?d^. badania terenowe, tj kontakt z ludzmi, ktorzy mog^^ pami?tac kontekst, przebieg i efekty sytuacji w ktorych dochodzilo do kreowania czy tez powielania zachowan ludycznych. Istnieje wiele prac poswi?conych metodom badan terenowych, zadna nie jest jednak dedykowana bezposrednio badaniu form zachowan o charakterze sportowym czy rekreacyjnym. Pomimo tego, nie wydaje si? by bylo to jakies znacz^e utrudnienie. W ogole dyskusyjne jest, czy takie opracowanie wnioslo by cos nowego do metod badan terenowych. Wydaje si?, ze ogolna metodologia jest wystarczaj^a, wszak etnolog gl ownego nurtu badaj^, np. obrz?dy zwi ^ane z inicjaj sposob odzywiania czy np. zwyczaje przy stole, nie b?dzie za kazdym razem stosowal odmiennej metodologii. S^d tez zasady wyznaczone przez np. M. Hammersley i P. Atkinson [5] wydaj^. si? zupelnie dobrym punktem wyjs cia do prowadzenia badan terenowych zogniskowanych wokol zachowan ludycznych. Oczywiscie proporcjonalnie do wzrostu doswiadczenia w badaniach terenowych tego typu pojawi ц si? w^pliwosci, ktore umozliwi ц udoskonalenie warsztatu metodologicznego i tym samym wzboga^ dorobek etnologii sportu jak i ulatwi ц prowadzenie podobnych badan w przyszlosci.

Specyfika podejmowanej problematyki polega tez na tym, ze analizowana b?dzie wlasciwie wlasna kultura badaczy co sklania do przyj?cia procedury badawczej opartej na podejsciu refleksywnym

zaproponowanym m.in. przez J. Okley i H. Gallaway, M. Hammersley i P. Atkinson [5, 9, 10] poniewa z „.. .wszelkie badania spoleczne opieraj^. si? na zdolnosci istot ludzkich do prowadzenia obserwacji uczestnicz^ej. Dzialamy w swiecie spolecznym i w dodatku jestesmy w stanie zastanawiac si? nad sob^. i swoimi poczynaniami w kategoriach przedmiotow tego swiata. Niemniej w naszej opinii, ta refleksywnosc, zamiast przysparzac wцtpliwoSci, czy badania spoleczne s^. zdolne do wytwarzania wiedzy, stanowi podstaw? przekonstruowanej logiki badan, ktora wiele czerpie z pozytywizmu i naturalizmu, ale pod wieloma wzgl?dami wykracza daleko poza te nurty. Wlцczajцc odgrywan^^ przez nas rol? w zakres zainteresowan badawczych, a moze nawet systematycznie wykorzystuj^ wlasne uczestnictwo w sytuacjach badawczych, mozemy sporz^dzac wiarygodne relacje na temat swiata spolecznego, bez jalowych odwolan do empiryzmu zarowno w jego pozytywistycznej, jak i naturalistycznej postaci” [5 s. 32-33].

Chociaz podejscie refleksywne jest domen^^ antropologii postmodernistycznej a ta z kolei jest poddawana coraz szerszej krytyce, twierdzi si? np. ze kierunek postmodernistyczny w antropologii „...nie stworzyl zadnej nowej teorii czy metody badawczej. Przedstawiciele nurtu zaproponowali natomiast pewien rozpoznawalny, choc [.] niespojny styl analizy praktyk kulturowych” [7, s. 12], to jednak podejscie to wydaje si? w przypadku badan nad genez^^ i przemianami ludowych form aktywnosci ruchowej najwlasciwsze.

Dotychczasowe doswiadczenia z badan statutowych DS. 84 przeprowadzonych w 2005 roku s^^ obiecujцce. Okazalo si?, ze wspomnienia zwiцzane z tradycyjnymi grami i zabawami s^. wc^z zywe w ludzkiej pami?ci i nie jest za pozno, aby je odkrywac i analizowac. Cz?sto zdarza si? ze, s^^ one przekazywane nast?pnym pokoleniom, stцd tez nierzadkie byly przypadki ich znajomosci wsrod ludzi mlodych. Nalezy jednak pami?tac, ze stosowanie podczas wywiadow pytan bezposrednio odnoszцcych si? do aktywnosci ruchowej nie przyniesie prawdopodobnie poz^anych efektow, st^.d tez bardzo pomocna okazala si? uproszczona metoda biograficzna, doskonalona w trakcie badan. Jednak jej dokladne omowienie znacznie przekracza ramy niniejszego doniesienia. Przydatne byly rowniez opracowane inwentarze znajomosci tradycyjnych gier i zabaw, ktore niejednokrotnie pobudzaly pami?c informator ow.

Pismiennictwo

1. Blanchard K. (1995): The anthropology of sport. An Introduction.

2. Blanchard, K., Cheska, A.T., Norbeck, E. (1985). The Anthropology of Sport. Bergin & Garvey Publishers: South Hadley, Mass.

3. Chaliburda I. (2004): Zderzenie sportow miejskich epoki industrialnej z tradycyjnymi grami i zabawami ruchowymi mniejszosci bialoruskiej na pograniczu Polsko - Bialoruskim. Roczniki Naukowe AWF Poznan, 53.

4. Cieslikowski J. (1985): Wielka zabawa. Ossolineum.

5. Hammersley M., Atkinson P. (2000): Metody badan terenowych. Zysk i Ska. Warszawa.

6. Liponski W. (2004): Rochwist i palant. Studium etnologiczne

dawnych polskich gier i sportow na tle tradycji europejskiej. AWF, Poznan.

7. Lubas M. (2003): Rozum i etnografia. Przyczynek do krytyki antropologii postmodernistycznej. „Nomos”. Krakow.

8. Mencwel A. (2005): Antropologia kultury. Zagadnienia i wybor tekstow. WUW, Warszawa.

9. Okley J. (199б): The self and scientism. London, Routledge.

10. Okley J., Gallaway H., (1992): Anthropology and Authobiography, ASA monographs 29, LOndon, Routledge.

11. Sands R.P. (2002): Sport ethnography.

Artykul postupil do redakcji 18.05.2007 r.

HEALTH PROMOTION IN AVIATION*

Tadeusz Jasioski Polish Air Force Institute of Aviation Medicine, Warsaw Department of Psychology

Annotation. Health promotion aims mainly at improving biological fitness of the human being. Achievement of the full life opportunities and satisfaction is a final, most important goal of the health promotion. Especially important is the promotion of the healthy individuals working in extraterrestrial environment. Collected data have shown that the most common illnesses and causes of disability to work of the military flying personnel included 3 groups of the diseases (about 70% of cases): cardiovascular diseases - about 35%; neuroses and psychological disorders - about 20%, and spinal diseases - about 15% of cases. Therefore, programs of health maintaining in the flying personnel are so important. Proposal of health protection of the aircrew and prophylactic actions are also addressing in this article.

Key words: health promotion, fighting pilot, healthy behaviors.

Анотація. Ясінскі Тадеуш. Пропаганда здоров’я в середовищі пілотів. Головною метою пропаганди здоров’я є удосконалення людини у його біологічній здатності. Досягнення людей розширює їх життєві можливості, а задоволення життям є фінальною, важливішою метою пропаганди здоров’я. Особливо важливо під час пропаганди здорової людини, працюючої поза земному середовищу. Отримані дані свідчать, що найбільш часто захворювання і причини нездатності до виконання спеціальності військового льотного персоналу торкається трьох нозологічних груп (біля 70% випадків): хвороби системи кровообігу - 35%; неврози і психічні розлади -20%; хвороби хребта - 15%. Тому так важливо програмування заходів, які мають за мету утримання високої кондиції здоров’я пілотів. У праці також подані пропозиції до плану забезпечення здоров’я потрібного персоналу льотної одиниці, а також профілактичних заходів.

Ключові слова: пропаганда здоров’я, військовий льотчик, здоровий стиль життя.

Аннотация. Ясински Тадеуш. Пропаганда здоровья в летной среде. Ведущей целью пропаганды здоровья является совершенствование человека в его биологической предрасположенности. Достижения людей расширяет их жизненные возможности, а удовлетворение жизнью является финальной, важнейшей целью пропаганды здоровья. Особенно важно при пропаганде здорового человека, работающего во внеземной среде. Полученные данные свидетельствуют, что наиболее часто заболевания и причины неспособности к выполнению специальности военного летного персонала касается трех нозологических групп (около 70% случаев): болезни системы кровообращения - 35%; неврозы и психические расстройства - 20%; болезни позвоночника - 15%. Поэтому так важно программирование мероприятий,

имеющих целью удержание высокой кондиции здоровья летного персонала. В работе также показаны предложения по плану обеспечения здоровья необходимого летному персоналу летной единицы, а также профилактических мероприятий.

Ключевые слова: пропаганда здоровья, военный летчик, здоровый образ жизни.

Streszczenie: Jasinski Tadeusz. Promocja zdrowia w srodowisku lotniczym. Zasadniczym celem promocji zdrowia jest doskonalenie czlowieka w jego dyspozycji biologicznej. Osi^ganie przez ludzi pelni ich zyciowych mozliwosci oraz zyciowej satysfakcji jest finalnym, najwazniejszym celem promocji zdrowia. Szczegolnie wazna jest promocja zdrowego czlowieka pracuj^cego w srodowisku ponad ziemskim. Zebrane dane wykazaly, ze najcz?stsze schorzenia i przyczyny niezdolnosci do wykonywania zawodu wojskowego personelu lataj^cego dotyczyly trzech grup schorzen (ok. 70% przypadkow): choroby ukladu kr^zenia ok. 35%; nerwice i zaburzenia psychologiczne ok. 20%; choroby kr?goslupa ok. 15%. St^d tak wazne jest programowanie poczynan maj^cych na celu utrzymywanie wysokiej kondycji zdrowotnej personelu lataj^cego. W pracy ukazano takze propozycj? planu zabezpieczenia zdrowotnego potrzeb personelu lataj^cego jednostki lotniczej oraz poczynania profilaktyczne.

Slowa kluczowe: promocja zdrowia, pilot wojskowy, zachowania prozdrowotne.

Introduction

Execution of tasks during the flight requires adaptation of psychic and physical activity, established on the earth, to the work in the space. It is important to show everybody, not only physicians, that fighting pilots execute complicated combat missions in the constant time deficit. Therefore, they must concentrate on pilotage, without any burden of health problems, complicated personal situations or problems resulting from the occupational inconveniences. Pilots frequently act in solitude. During flight, the Stationary Command Station (SCS) cannot help an aircrew directly or evacuate disabled pilot from his cockpit. Modern technology enables damaged plane to land, but in several aircrafts such a lucky landing is impossible without the aid of pilot controlling the whole maneuver.

Use of several modern deck devices, protecting the man against harmful work in the air, under changing conditions, did not eliminate such factors as:

- Changing pressure.

- Hypoxia due to the altitude.

- Acceleration.

- Space disorientation.

- Heat shock.

- Vibration.

- Noise.

- Work in time deficit.

Despite a significant progress in the aviation technology and biology as well as several studies on the improving cockpit equipment and pilotage, no full comfort and safety of the work in extraterrestrial space were achieved. It is commonly accepted that pilotage creates certain health and human life hazards, despite the pleasure of flying in the air. One of factors generating various risks is climbing above the biosphere and speed of

* Large fragments of Adam Skrzypkowski ’s textbook [ref. 7] were used in this publication with kind consent of the author.

aircrafts significantly exceeding that of other means of transportation. Acceleration is another such factor.

Prolonged flights associated with rapid move may cause fatigue produced by the immobility, forced sitting position and breathing a dry air under lowered pressure, corresponding to that at 1200 m to 1400 m over sea level and relative humidity about 30%. Low humidity causes dryness of the mucous membranes in the mouth and upper respiratory tract increasing not only the thirst but also creating favorable conditions for bacterial growth in these areas due to decreased salivation (saliva has antiseptic properties).

Change of climatic zones during flights along meridians, i.e. from the north to the south and vice versa, is quite uncomfortable. Change of the climate, e.g. from the summer to winter, requires sudden adaptation of the human body to new temperature, insolation, etc. Parallel flights, i.e. from the east to the west and vice versa, means crossing time zones and jet-lag effect. Natural biological rhythms are deregulated. It means the lack of synchronization between inner biological clock and local (different) solar time. Disordered individual biological rhythm produces symptoms of illness, disturbs functioning of the gastro-intestinal tract, nervous system, and sleep. Adaptation to the new circadian cycle differs in particular individuals. It is assumed that to synchronize the own biological clock with local solar time requires about 90 minutes following the flight to the west and about 60 minutes after the flight to the east. Adaptation period is characterized by a decrease in productivity and intellectual abilities. Sudden change of time zones and circadian rhythm disturbance require appropriate planning of return flight (of the crew) and rapid execution of various activities (including combat missions) by groups of flying people or organization of adaptive rest for them.

The above listed factors, even if they act as single one, may disturb functional equilibrium of the body. Some of them may be compensated, producing a kind of resistance to other factors, but their elimination is impossible. Combined effect of various hazards, which singly may be subliminal, may exceed capability to adapt to the environment. Pilot, working under hard conditions, frequently in solitude or in small group of people, must be sure of his psychophysical efficiency. In the operational limitation of time for decision-making, usually complicated and not always predictable, one cannot think about himself but must concentrate on the combat mission. Complex character of difficulties and efficient execution of tasks requires healthy, intelligent, and educated crew with defined occupational habits, and mentally and physically fit.

Aviation medicine defines the health standards required to work as a pilot. It is studying and evaluating reactions of the normal subject working in aviation environment. General medicine cares of sick man under normal conditions on the earth. Physicians of various specializations (other than aviation) care of the sick pilot who cannot work under such conditions to which the body is not adapted.

Health as defined by the World health Organization (WHO) is: “a state of complete mental, physical, and social well-being and not merely the absence of disease or infirmity”. This definition, accepted by the United Nations, seems to be of importance in case of certification allowing the pilot to execute combat mission in the air.

Biomedical care assumes that health is an existentialist state of the bioorganic, emotional, and spiritual harmony. Disease is an abnormal health state produced by internal disorders or invasion or exposure to harmful external factors. Malaise is a subjective feeling of the disease. Functional health means social determination of the capability to carry on interpersonal duties related to the work under normal conditions of human existence. However, health as defined by WHO guarantees the possibility of effective and safe execution of the complicated actions also under difficult (because extraterrestrial) conditions. Therefore, maintenance of the functional health in aircraft crew sufficient to the activity under average working conditions may be a predictor of the air catastrophe.

Health counseling may be realized as:

(1) General: Addressed to the whole society, providing information about health promoting behaviors and their justification. The way of dissemination of these behaviors is health education which should reach all social groups with adequate knowledge and information level adapted to the foreseen addressee.

(2) Group: Addressed to the defined group, possibly homogenous in relation to the age, habits, and culture. Such an education aims at turning the attention to both beneficial and harmful effects of various factors typical for this group life style, possible prevention or change.

(3) Individual: Addressed to particular subject.

Medical certification includes following three stages:

(1) Preliminary, or selective, certification of candidates to pilotage.

(2) Periodical: Annual medical examination of the whole population of the military flying personnel.

(3) Occasional: Specialist medical examination performed on the motion of aerial garrison physician or obligatory, following more serious disease or air accident.

Main task of the constant health care in the aerial garrison and periodical health checks is to reveal the earliest signs of illness, i.e. “pre-pathology”. Training in new types of high performance aircraft requires careful assessment of pilots’ psychophysical fitness that means carrying out several laboratory tests, specialist training under simulated flying conditions which may be complicated with extreme situations, if necessary.

Central Military Aviation-Medical Commission (CMAMC) performs complex examinations alone or in the laboratories of the Polish Air Force Institute of Aviation Medicine to certify capability of the said individ-

ual to execute aviation tasks on the board of certain type of aircraft (propeller-driven airplane, jet aircraft, and helicopter). Certification process and research require integrated data evidence.

Health promotion

Health may be classified to two categories:

(1) As a biological predisposition to social, economic, and existence activities.

(2) As a process adapting human being to external environment; including work under various conditions, sometimes loading the body to tolerance limits.

Fundamental task of health promotion is improvement of the human biological disposition. Achievement of full capabilities and satisfaction in life is a final, most important goal of health promotion.

Health promotion in aviation

Programming actions which aim to maintain good health in flying personnel requires knowledge of health hazards resulting from the execution of tasks in the air and actual acquaintance of medical causes of the acquired inability to work as a pilot. Medical factors which may contribute to the air accident include four groups of issues:

(1) Aircraft: Airframe, power unit, control system, equipment, deck outfit, armament.

(2) Human factor: Aircraft crew, flight control center.

(3) Ground protection of aerial actions.

(4) Air force logistics.

The most frequent diseases and disability to work in aircraft crew (data for 1992 - 1998) included three groups of pathologies (about 70% of cases):

- cardiovascular disorders: about 35% of cases,

- neuroses and psychological disorders: about 20% of cases.

- lesions to the spine: about 15% of cases. Cardiovascular disorders included most frequently: CAD, arterial hypertension, cardiac arrhythmias, mitral valve insufficiency, and other. These pathologies are probably caused by the presence of risk factors for arteriosclerosis, unhealthy life style, difficult work conditions, and ageing.

Neuroses and psychological disorders most frequently included emotional problems and situational deadaptation reactions, seemingly related to the actual political and social transformation as well as air force restructuring.

Lesions to the spine are produced by: Unfavorable work place factors (vibration, acceleration, forced body position, changes in work place temperature) and natural ageing of the staff.

Evaluation of the military flying personnel includes the following activities during the whole military service:

(1) Selection (medical) of candidates to study in the military high schools.

(2) Periodical and occasional medical examination in CMAMC.

(3) Epidemiological and prophylactic examina-

tions based on the results of both periodical and occasional health check.

(4) Tests before take-off and periodical medical examinations in the air force garrisons.

(5) Sports-recreation periods in the Military Edu-cational-Fitness Centers.

Besides medical knowledge of health hazards and their prevention, one should learn methods of effective actions. In case of flying personnel the following five rules seem valuable:

- Acquaintance with health promotion: individual (pilot) and group (supervisors).

- Necessity of the active cooperation with medical professionals.

- Determination of the personality standard.

- Certain coercion determined by the necessary service and occupational requirements.

- Necessary permanent health promotion. Knowledge of preventive medicine, both individual and group, results from the analysis of needs and current possibilities to achieve a high occupational efficiency. Such a knowledge and own experience resulting from the knowledge of community (e.g. air force garrison) facilitate the transfer of appropriate recommendations. It is important that such an activity is clear and persuasive. Central idea should be:

(1) What to do?

(2) Why?

What to do?

- Includes the following actions:

- General: referring work place.

- Relatively detailed: referring domestic conditions.

- Detailed: basic personal hygienic procedures. Additionally:

- Education.

- Presentation of the particular exercises (e.g. rules of everyday physical activities).

- Presentations of certain procedures (e.g. teeth brushing).

- Life style accepting learnt or acquired habits. Achievement of the efficient preventive actions

requires actions of health care representatives, understanding of the problem, and the aid of supervisors, ability to influence on the community, and compliance of the protngns. An important factor is the program adjustment to the possibility of personnel compliance and garrison equipment (gym, fitness club, plying field, etc.). Example of the health protection program in the flying personnel is given in figure 1.

The need of the active cooperation with medical professionals embraces both flying personnel and organizational environment: cafeterias, professional education, and aviation instructors which should have basic medical knowledge. This problem seems of special importance as the pilots not always observe balanced diet. Data from the studies in 1996 - 1998 (available in CMAMC data base) suggest hyperlipidaemia in 76% of examined individuals. About 56% of them were overweighed (10% of significant level). Organization

Plan of flying personnel treatment to be realized by air force unit physician

Figure 1. Construction of the health protection of the flying personnel in the air force unit.

and effectiveness of educational program seem to be insufficient as about 50% of examined subjects do not perform endurance exercises, undergo biological regeneration procedures and concentration-relaxation exercises. Aviation instructors should propose and organize healthy leisure time as an addition to and enrichment of the professional education in cooperation with medical profession. Such a need results from pilots’ needs as 75% of them consider the forms of occupational rest as ineffective. Aviation instructors should know that endurance exercises under 1000 Kcal daily has no significant effect on the level of oxygen intake. Such a result discourages, because soon it becomes evident that an effort does not produce some effects. Therefore, an effort of organizers and sense of proposed exercises are doubtful. Energy expenditure exceeding 3000 Kcal weekly markedly increases oxygen intake. Endurance exercises of 3,500 Kcal weekly are considered optimum (as stabilizing factor). Only in such a case a desired efficiency at economical effort may be achieved.]

Determination of the personality standard is of basic importance, similarly to a standard in physics, chemistry or metric standards; human being seeking positive definition must have some reference point. From the occupational point of view, “pupil should outdo his master”. This principle is obligatory in all organizational levels from the instructor, vee formation commander to the air force group. Aviation physician is also a kind of the standard, who is able to give logic and reliable advice. Formation of the personality standard cannot be a theoretical discussion in both occupational and social groups. Standard, i.e. human being prized by the society (or local community) with an authority should motivate positive actions such as being a leader.

Coercion means only the determination of clear and precise official requirements (including health pro-

motion), determining safety and precise execution of the combat mission. Every soldier, also included into flying personnel, is accounted from such tasks (for good and evil). Of course, it is better if moral (not only formal) urge is present but both forms are overlapping, depending on the needs, understanding and army morale, for safety of single soldier, army, and society.

Organizers of active health promotion should observe certain limits of tolerance. Formation of adaptive mechanisms in the working place in extraterrestrial space should not exceed individual adaptation capabilities. Choice of the individual dose of exercise within 60% to 80% of the actual human efficiency is considered as moderate (safe) load. Such a level of an effort (regular) enables achievement and maintenance of health potential, meant as biological predisposition to execute basic occupational tasks.

A need of the permanent health promotion results from the hazards of tasks executed in the air and significant dissemination of civilization diseases risk factors, including flying personnel. Civilization hazards may lead to an increase in morbidity rate and risk of the increased disability to work in the air.

Maintenance of the good health in flying personnel

Medical procedures in the aviation medicine, different than in other military troupes, are associated with different working environment of flying personnel (besides extraterrestrial). Main activity of the aviation medicine is an achievement and maintenance of good health.

Prophylaxis:

1) Constant observation of health and well being of the flying personnel. If necessary, prompt preventive actions such as immediate ban of execution the tasks in air and referral to the Polish Air Force In-

stitute of Aviation Medicine for further follow-up and possible treatment.

2) Observation of the aviation hygiene (nutrition, active and passive leisure time, check of the pilot’s uniforms, including anti-G suits). Control of the work hygiene: noise, microwaves and other.

3) Elaboration and application of preventive ways against foreseen flight sequels.

4) Cooperation in the field of physical fitness education.

5) Maintenance of the physiological efficiency and tolerance of the harmful factors present during the flight of the said type of aircraft.

6) Education of pilots in the field of aviation medicine and hygiene.

References

1. Jegier A.: Aktywnoft^ fizyczna w prewencji kardiologicznej. PML, 2001, Promocja Zdrowia Personelu Lotniczego, 2,5,7-

17.

2. Klukowski K.: Zmiany wydolnoftci wysiikowej z wiekiem i ocena stanu zdrowia pilotyw. Med. Lotn., 1982, 80, 1-10.

3. Kubiczkowa J., Czech S.: Wybrane metody badania narzN°du przedsionkowego w aspekcie choroby powietrznej. Med. Lotn., 1992, 114-115, 1-6.

4. Kucski H.: Promowanie zdrowia pilotyw wojskowych. Pro-mocja Zdrowia Wojskowego Personelu Lataj№cego. WIML, Warszawa 1999, 7-12.

5. Kwarecki K.: Dlaczego medycyna lotnicza? ftwiat Medycyny, 1990, 10, 34, 1-3.

6. Mazurek K.: NajczKstsze schorzenia i przyczyny niezdolnoft-ci do siui'by w powietrzu. Promocja Zdrowia Wojskowego Personelu Lataj№cego. WIML, Warszawa 1999, 13-19.

7. Skrzypkowski A.: Propedeutyka medycyny lotniczej dla stu-dentyw. WAM, WSOSP, WIML, 2003.

8. Iurek J.: Problemy bezpieczecstwa w lotnictwie. Przeg. WliOP, 200, 12, LXXIII, 43-49.

Came to edition 09.06.2007.

ZWL^ZKI MI^DZY SPRAWNOSCI^

DZIALANIA W GRACH KLASYFIKOWANYCH

I MALYCH GRACH U M LODZIKOW UPRAWIAJ^CYCH GR^ W PILK^ NOZN^

Szwarc Andrzej Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdansku (Polska)

Streszczenie. Celem pracy bylo zbadanie zaleznosci mi?dzy eksperck^ ocen^ kompetencji do gry klasyfikowanej a skutecznosci^. w grach symulacyjnych (1x1, 2x2, 4x4) w kilku grupach 13...15 - letnich pilkarzy. Przydatnosc do gry klasyfikowanej oceniono metody niezaleznych ekspertow, a skutecznosc dzialan indywidualnych i grupowych osi^gni^ciami w grach 1x1, 2x2 i 4x4. Wyniki badan przeliczono na rangi i skorelowano ze sob^. Dowiedziono, ze gracz o wysokich umiej^tnosciach dzialania indywidualnego posiada rowniez nieprzeci^tne dyspozycje warunkuj^ce sprawne wspoldzialanie w grach malych i klasyfikowanych.

Annotation. Szwarc A. Relations between effectiveness in qualified games and achievements in small games for young soccer players. The aim of the research was to find out relations between effectiveness in qualified games and achievements in small games one-to-one and two-to-two and four-to-four in some groups of young soccer players. Usefulness for the qualified game was stated by the independent experts’ method, and the efficiency of individual

and group activities - by the achievements in games one-to-one and two-to-two and four-to-four. The results of the research were calculated into rank and were correlated with each other. It was proved that a player who is highly - skilled in individual playing is also extremely capable of effective cooperation in small and qualified games.

Key words: football, rank, correlation, expert, young. Аннотация. Шварц А. Cвязи между четкостью действий в квалификационных и малых играх юношей, занимающихся футболом. Целью работы явилось исследование взаимосвязи между экспертной оценкой эффективности игровых действий в классификационных и малых играх с эффективностью действий в играх модельных (1х1, 2х2 и 4х4) в нескольких группах 13...15-летних футболистов. Пригодность к квалификационной игре оценивалась методом независимых экспертов, а эффективность индивидуальных и групповых действий - результативностью в играх 1х1, 2х2 и 4х4. Результаты исследования были подвергнуты ранговой оценке и корреляционному анализу. Установлено, что футболисты, демонстрирующие высокую эффективность выполнения индивидуальных игровых действий, также проявляют высокую способность к кооперативным действиям в малых и классификационных играх. Ключевые слова: футбол, ранг, корреляция, эксперт, юный.

Анотація. Шварц А. Зв’язки поміж чіткістю дій у кваліфікаційних і малих іграх юнаків, які займаються футболом. Ціль праці - дослідження взаємозв’язку поміж експертною оцінкою ефективності дій у кваліфікаційних і малих іграх з ефективністю дій у іграх модельних (іхі, 2х2 и 4х4) у групах 13...15-річних футболістів. Придатність до кваліфікаційної гри оцінювалася за методом незалежних експертів, а ефективність індивідуальних і групових дій - результативністю у іграх іхі, 2х2 и 4х4. Результати досліджень були піддані ранговій оцінці і кореляційному аналізу. Встановлено, що футболісти, які демонструють високу ефективність виконання індивідуальних дій у грі, також виявляють високу здатність до кооперативних дій у малих і класифікаційних іграх.

Ключові слова: футбол, ранг, кореляція, експерт, юний.

Cel pracy.

Sukces w zespolowej grze sportowej uwarunkowany jest skutecznosc^ indywidualnych zachowan zawodnikow oraz ich niezawodnosci^. we wspoldzialaniu. Wlasciwa ocena zintegrowanego oddzialywania dyspozycji indywidualnych i zespolowych na sprawnosc dzialania druzyny jest zatem podstaw^^ racjonalizacji procesu treningowego.

Jedynym, rzetelnym zrodlem informacji o poziomie wykorzystania w grze potencjalu zawodnikow jest wielokrotna obserwacja ich wspolzawodniczenia w rzeczywistych warunkach startowych z przeciwnikiem o zblizonej atrybucji sportowej. Tylko w oparciu o takie szacowanie aktywnosci i niezawodnosci dzialania mozna w przemyslany sposob rozwijac dyspozycje sportowcow: indywidualne - umyslowe, ruchowe, kondycyjne i grupowe - organizacyjne, emocjonalne, spoleczne [3, 8, 11].

Ocenianie w zespolowych grach sportowych jest zadaniem niezmiernie trudnym ze wzgl?du na mnogosc czynnikow wplywaj^ych na efekt koncowy dzialania gracza, wzajemne ich oddzialywanie oraz mozliwosc kompensowania niskiego poziomu

jednych zdolnosci wyzszym stanem innych dyspozycji. Ten stan rzeczy sprawia, ze procedura trafnej oceny wymaga komplementarnego zastosowania roznych metod, rowniez i takich, ktore uwzgl?dniaj^. wartosciowanie zawodnikow w aspekcie pozycji zajmowanych w grze, zlozonosci sytuacji boiskowej, aktualnego wyniku rywalizacji oraz miejsca i czasu dzialania graczy [І, 2, 4, 6, 7].

Doswiadczenia praktyczne pokazuj^., ze dzialania sportowcow ujawniane w symulowanych warunkach gry rzeczywistej (w dynamicznych fragmentach gry i w malych grach) odpowiadaj^. najbardziej ich zachowaniom w grach klasyfikowanych. Zatem, rzetelna ocena kompetencji graczy w takich sytuacjach powinna korespondowa c z ich startow^^ sprawnosci^. dzialania.

Podstaw^. skutecznej rywalizacji w grze s^. pojedynki ,jeden przeciwko jednemu” (1x1). Nalezy przez nie rozumiec zmagania dwoch graczy przeciwnych druzyn, ktorzy maj^. niezgodne cele. Gra 1x1 w atakowaniu to ogol reakcji i dzialan zawodnika posiadaj^ego pilk?, ktorych celem jest oswobodzenie si? od rywala i nieskr?powana realizacja zadan gry. Natomiast zachowania zawodnika przeciwko graczowi z pilk^. w celu jej odebrania lub wybicia to pojedynek ,jeden przeciwko jednemu” w bronieniu [ІІ].

Nie ulega w^pliwosci, ze gracze o wybitnych umiej?tnosciach gry 1x1 stanowi^. o wartosci zespolu, a ich wspoldzialanie w grze (przede wszystkim w ukladach dwojkowych, trojkowych, czworkowych) powinno przyczyniac si? do poprawy osi^gni?c calej druzyny. Wzajemne pomaganie sobie podczas gry wywoluje bowiem efekt synergistyczny oraz zwi ^zane z nim efekty, facylitacyjny i organizacyjny - zjawiska maj^ce decyduj^y wplyw na os^ganie sukcesow w grach zespolowych [5]. Ale, czy tak dzieje si? zawsze?

W prezentowanej pracy sformulowano nast?puj^.ce przypuszczenie: zawodnik sprawniej dzialaj^y w grze , jeden przeciwko jednemu” jest takze skuteczniejszy w dzialaniach grupowych, gdyz dzi?ki posiadanemu potencjalowi dyspozycji indywidualnych moze wydajniej realizowac zadania gry oparte na scislej wspolpracy. Egzemplifikaj tej hipotezy jest cz?stsze wygrywanie przez „wspoldzialaj^cych indywidualistow” malych gier w ukladzie rownowagi liczebnej oraz lokowanie ich przez trenerow na wyzszych miejscach listy rankingowej kompetencji pilkarskich.

Postawiono pytania badawcze:

- jaka jest sila zw^zku korelacyjnego pomi?dzy wygrywaniem przez І3...І5 - letnich pilkarzy noznych gier „jeden przeciwko jednemu” a

wykonywaniem przez nich zadan prowadz^cych do wspolnego celu, tj., zwyci?zaniem w grach „dwoch przeciwko dwom” i „czterech przeciwko czterem”?

- w jakim stopniu ekspercka ocena zachowan mlodego gracza w grze klasyfikowanej koresponduje z jego skutecznosc^ w grach 1x1?

Material i metoda.

W okresie od pazdziernika 2004 roku do maja 2005 roku przebadano cztery druzyny mlodych pilkarzy noznych z woj. pomorskiego. Badania przeprowadzano niezaleznie w kazdym zespole, obejmowano nimi zawsze po 16 graczy z kazdej grupy (tab. І).

W pierwszym etapie kazdego badania ustalano list? rankingow^^ graczy wedlug ich kompetencji pilkarskich w oparciu o ocen? czterech gier klasyfikowanych (mecze mistrzowskie i pucharowe). Proszono trzech trenerow-ekspertow, aby niezaleznie od siebie dokonywali bezposredniej obserwacji gry badanych chlopcow. Po kazdym meczu wypelniali specjalny arkusz obserwacyjny, na ktorym szacowali w skali od 0 do 5 punktow (0 - bardzo zle, і - raczej zle, 2

- slabo, 3 - tak sobie, 4 - dobrze, 5 - bezbl?dnie) wskazane dzialania indywidualne i grupowe (^cznie І2 elementow) oraz dokonywali ogolnej oceny gracza w skali 0.. .10 punktow.

W zakresie dzialan indywidualnych oceniali, w obronie: odbior pilki przez wyprzedzenie (wslizga i inne), odbior w grze 1x1, w ataku: zdobywanie bramek, uderzanie pilki umoZliwiajцce zdobycie bramek, prowadzenie pilki - zdobywanie pola (gra pod presj^^ przeciwnika, 1x1), prowadzenie pilki - utrzymuj^e.

W zakresie dzialan grupowych os^zali, w obronie: podwojenie po stracie, skracanie i zaw?zanie pola gry, asekuracj? partnera i przekazywanie przeciwnika, w ataku: zaslony (zastawianie) w strefie zagrozenia bramki, przepuszczanie pilki i stwarzanie wolnych pol, zmiany pozycji z partnerem (krzyzowe, rownolegle) i zdobywanie pozycji.

W kolejnym etapie, podczas jednodniowych sesji badawczych oceniano skutecznosc dzialan indywidualnych w grach 1x1. Organizowano, w systemie mecz i rewanz, gry 1x1 (l ^znie po 30 gier dla kazdego ucznia; czas gry 60 sekund; pole gry 15x20m; bramki 1x0,5m). Celem gry bylo zdobycie maksymalnej ilosci punktow poprzez strzelenie bramek (zaliczano trafienie w slupek lub poprzeczk?) i uniemozliwianie przeciwnikowi zdobycia punktow (stracone bramki, takze trafienie w poprzeczk? lub slupek). Zasady gry: po stracie punktu gr? wznawiano od bramki (w innym

Tabela.1. Charakterystyka badanych zespoldw wraz z terminami sesji badawczych

Lp. Termin badania Druzyna badana W iek badanych Liczba badanych

1 Pazdziernik 2004 Gimnazjum SMS Gdansk І4 lat 16

2 Kwiecien 2005 UKS Cisowa Gdynia І3 lat 16

3 Kwiecien 2005 MKS Chojniczanka Chojnice і 5 lat 16

4 Maj 2005 SKS Polonia Gdansk І3 lat 16

przypadku z miejsca opuszczenia pola przez pilk?); gracz obrony mogl wycofywac si? najwyzej do srodka pola gry.

Na podstawie wartosci wskaznikow skutecznosci gry (punkty zdobyte we wszystkich grach w ataku odj?te od wszystkich straconych punktow w obronie) ustalono ranking skutecznosci graczy w grze „jeden przeciwko jednemu” (por. Panfil, 1994; Paluszek, 2003).

Nast?pnego dnia oceniano dzialania grupowe w grach „dwoch przeciwko dwom”. W tym celu, scisle wedlug listy rankingowej skutecznosci gier 1x1 (tj., I druzyna - 1 i 2 gracz z listy rangowej, II druzyna - 3 i 4 gracz z listy, itd.) skompletowano osiem druzyn dwuosobowych. W systemie kazda z kazd^. - mecz i rewanz zorganizowano im po 14 gier o l^cznym czasie trwania 28 minut (czas kazdej gry 120 sekund; pole gry 20x30m, male bramki 1x0,5m z wyznaczon^. stref?, w ktorej nie mogli znajdowac si? obroncy - polkole o promieniu 3m; cel gry, zasady i ocena gry, jak w grach 1x1) i ustalono ranking skutecznosci zespolow dwuosobowych.

W trzecim dniu dokonywano oceny skutecznosci gry zespolow czteroosobowych (gry „czterech przeciwko czterem”). Wybrano 4 druzyny (scisle wedlug rankingu z gier 2x2, tj., I druzyna - 1 i 2 zespol z listy, II druzyna - 3 i 4 zespol, itd.) i zorganizowano im po 6 pi?ciominutowych gier (kazda z kazd^. mecz i rewanz) o l^cznym czasie trwania 30 minut. Polem gry byla cwiartka boiska, tj. prostok^t o wymiarach 35x50m; bramka o wymiarach 2x0,5m.

Pozostale zasady, cel i ocena gry nie zmienione. Na podstawie wartosci wskaznika skutecznosci gry ustalono list? rankingow^. druzyn czteroosobowych.

W kazdej grupie wyniki eksperckiej oceny kompetencji gry, skutecznosci w grach , jeden przeciwko jednemu”, „dwoch przeciwko dwom” i „czterech przeciwko czterem” korelowano ze sob^ i obliczano wspolczynnik R Spearmana [10].

Wyniki badan i ich omo wienie.

Z danych przedstawionych w tab. 2 wynika, ze ekspercka ocena zawodnikow w grze klasyfikowanej pokrywala si? na ogol z miejscami zajmowanymi przez nich na liscie rankingowej utworzonej na podstawie wynikow skutecznosci w grach 1x1. Prawidlowosc ta odnosila si? szczegolnie do najwyzej i najnizej ocenianych graczy. Warto zauwazyc, ze w 15 przypadkach osi^gni?to peln^. zgodnosc mi?dzy ocen^ eksperck^. a wynikami gier 1x1, a w kolejnych 9 r oznice dotyczyly tylko jednego miejsca.

Ponadto, 28 pozycji rankingowych ustalonych dzi?ki wynikom osi^gni?tym w grach 1x1 bylo zgodnych z miejscami uzyskanymi przez wspolzawodnicz^ce druzyny dwuosobowe (utworzone na podstawie miejsc po grach 1x1 - patrz, roz. Material i metoda), a 46 pozycji rangowych graczy z druzyn dwuosobowych odpowiadalo ich miejscom w zespolach

czteroosobowych - sklasyfikowanych po grach 4x4 (tab.2).

Zaleznosci mi?dzy ocenami trenerskim a

Tabela 2. Miejsca badanych graczy z poszczegolnych druzyn na liscie rankingowej wedlug eksperckiej oceny gier klasyfikowanych, skutecznosci w grach 1x1 oraz skutecznosci zespolow dwuosobowych i czteroosobowych

Gracz SMS Gdansk KM KG KP BW KS SA WW KB RP CP AK BK Bt GB KR GM

Ocena eksperta 1 2 3 4 4 4 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Gra 1x1 3 1 9 4 11 16 2 7 13 8 5 12 6 8 15 13

Gra 2x2 5 1 4 5 3 6 1 8 7 4 2 3 2 8 6 7

Gra 4x4 3 2 1 3 1 3 2 4 4 1 2 1 2 4 3 4

Gracz MKS Chojniczanka BB BS BB PM KD PM JJ N M RD SP St TP FR SK PM W M

Ocena eksperta 1 2 2 4 5 5 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Gra 1x1 3 1 4 2 5 9 7 8 10 6 14 12 11 12 16 15

Gra 2x2 3 1 3 1 4 5 2 2 5 4 6 8 8 6 7 7

Gra 4x4 2 1 2 1 2 3 1 1 3 2 3 4 4 3 4 4

Gracz UKS Cisowa Gdynia MR TK OM FP BP K M DM DA Lt KD KP ZK KK SG RA BK

Ocena eksperta 1 1 3 4 5 5 7 8 8 10 11 12 13 13 15 16

Gra 1x1 1 2 4 3 11 5 10 6 13 6 9 12 16 13 15 8

Gra 2x2 1 1 2 2 7 5 3 4 6 5 3 7 8 6 8 4

Gra 4x4 1 1 1 1 4 3 2 2 3 3 2 4 4 3 4 2

Gracz SKS Polonia Gdansk PM SA HP W M RP SK KK RR KR CH J PM RR ZJ MA WS LB

Ocena eksperta 1 2 3 4 5 5 7 7 9 10 10 12 13 14 15 16

Gra 1x1 1 4 3 2 10 15 13 12 6 8 16 6 5 9 11 14

Gra 2x2 1 2 2 1 5 4 8 3 7 6 4 6 7 5 3 8

Gra 4x4 2 2 2 2 1 3 4 1 4 1 3 3 4 1 3 4

Tabela.3

Korelacja rang miqdzy ocenami trenerskimi a wynikami gier 1x1, miqdzy grami 1x1 i 2x2 oraz grami 2x2 i 4x4

Druzyna Wsp. Korelacji Gimnazjum SMS Gdansk MKS Chojniczanka UKS Cisowa Gdynia SKS Polonia Gdansk

Eksperci / gra 1x1 0,443* 0,904*** 0,837*** 0,491*

Gra 1x1 / gra 2x2 0,523* 0,865*** 0,879*** 0,521*

Gra 2x2 / gra 4x4 0,761* 0,809* 1,000 0,429

*P<0,05 **p<0,01 ***p<0,005

wynikami uzyskiwanymi w grach 1x1 oraz mi?dzy osi^gni?ciami w grach 1x1, 2x2 i 4x4 w odniesieniu do kazdego badanego zespolu przedstawiono w tab.3. Z danych tab. 3 wynika, ze zwi^zki mi?dzy badanymi zmiennymi byly znacz^ce. Dowodz^. tego wartosci wspolczynnikow korelacji rang Spearmana, ktore (poza jednym wyj^tkiem - korelacja mi?dzy grami 2x2 i 4x4 w grupie graczy z KS Polonia Gdansk) osi^gn?ly wymagane progi statystycznej istotnosci.

Stosunkowo slabsze zwi^zki korelacyjne badanych cech u graczy reprezentuj^cych Gimnazjum SMS z Gdanska mozna wytlumaczyc jednorodnosci^ badanej druzyny. Ta scisle i wielokrotnie selekcjonowana grupa skladala si? z zawodnikow o zblizonych umiej?tnosciach pilkarskich. Trudne do uchwycenia odmiennosci mi?dzy badanymi skutkowaly zatem bl?dami w szacowaniu ich kompetencji pilkarskich. W konsekwencji rozdzwi?k mi?dzy ocenami ekspertow, wynikami uzyskiwanymi przez zawodnikow w malych grach byl wi?kszy niz w innych, roznorodniejszych pod wzgl?dem sportowym zespolach.

Z kolei, nieistotny statystycznie zwi^zek korelacyjny pomi?dzy sprawnosci^. wspoldzialania w grach 2x2 i 4x4 (badani z SKS Polonia Gdansk) oraz slaby dodatni zwi ^zek pomi?dzy wynikami gier 2x2 i 4x4 (gracze z KS Chojniczanka), a takze zaleznosci korelacyjne pomi?dzy sprawnosci^. indywidualnego i dwojkowego dzialania (grupy SMS Gdansk, Polonia Gdansk) mog^. swiadcz^. o tym, ze o wynikach dzialania zespolowego decyduje nie tylko sprawnosc indywidualna graczy, ale takze ich umiej?tnosci do dzialania grupowego, lepsza organizacja gry oraz integracja spoleczno-emocjonalna mi?dzy zawodnikami [6].

Reasumuj^c wyniki przeprowadzonego badania nalezy stwierdzic, ze z reguly wyzsze kompetencje pilkarskie przejawiane przez mlodych graczy w grze rzeczywistej koresponduj^ z ich skuteczniejszymi dzialaniami indywidualnymi w pojedynkach „jeden przeciwko jednemu”, a mi?dzy skutecznosci^ dokonan w grach 1x1 i wygrywaniem w malych grach 2x2 i 4x4 istnieje wyrazna, dodatnia zaleznosc. Ponadto dostrzega si?, ze integracja we wspoldzialaniu pozwala zawodnikom kompensowac braki w zakresie sprawnosci indywidualnej.

Wnioski.

Wysoka sprawnosc dzialania, oceniana na podstawie obserwacji zachowan mlodzikow w grze klasyfikowanej, znajduje potwierdzenie w skutecznym dzialaniu indywidualnym w grach ,jeden przeciwko jednemu”.

Ml odociani gracze z uzdolnieniami do dzialania indywidualnego posiadaj^ rowniez nieprzeci?tne dyspozycje warunkuj^ce sprawne wspoldzialanie w grach z udzialem wi?kszej liczby zawodnikow.

Niezawodnosc dzialania indywidualnego nie moze stanowic jedynego kryterium oceny przydatnosci gracza do zespolu. Sprawnosc zespolowa zalezy bowiem nie tylko od kompetencji poszczegolnych zawodnikow, ale jest takze wyznaczana stanem wi ?zi spoleczno-emocjonalnych mi?dzy czlonkami calego zespolu, poziomem ich dyspozycji do dzialania grupowego oraz umiej?tnosciami lepszej organizacji gry.

Literatura

1. Czerwinski J. (2004): Tendencje rozwojowe gry w pilk? r?czn^. W: J. Czerwinski, H. Sozanski (red.) Wspolczesne koncepcje szkolenia w grach sportowych. AWFiS, Gdansk, s.167-175.

2. Naglak Z. (1994): Zespolowa gra sportowa. Studium. AWF, Wroclaw, 206 s.

3. Naglak Z. (2001): Teoria zespolowej gry sportowej. Ksztalcenie gracza. AWF, Wroclaw, 273 s.

4. Nosal J. (2001): Mozliwosci oceny dzialan graczy w czasie gry w pilk? nozn^. W: H. Sozanski (red.) Trening sportowy na przelomie wiekow. AWF, Warszawa, s.53-60.

5. Panfil R. (1990): Dyspozycje sportowcow do gry zespolowej a kierowanie nimi. AWF, Wroclaw, 138 s.

6. Panfil R. (1994): Usprawnienie dzialan sportowcow graj^cych w pik? nozn^. AWF, Wroclaw, 98 s.

7. Panfil R. (2000): Edukacja uzdolnionego gracza i zarz^dzanie zespolem sportowym. AWF, Wroclaw, 274 s.

8. Panfil R. (2004): Efektywny coaching w grach sportowych. W: J. Czerwinski, H. Sozanski (red.) Wspolczesne koncepcje szkolenia w grach sportowych. AWFiS, Gdansk 2004, s.85-100.

9. Paluszek K. (2003): Nowoczesne nauczanie gry w pilk? nozn^. Wydawnictwo BK, Wroclaw, 123 s.

10. Stanisz A. (1998): Przyst?pny kurs statystyki w oparciu o program Statistica PL na przykladzie z medycyny. Statsoft Polska, Krakow, 362 s.

11. Szwarc A. (2003): Metody oceny techniczno-taktycznych dzialan pilkarzy noznych. AWFiS, Gdansk, 158 s.

Artykul postupil do redakcji 01.05.2007 r.