CC BY
0iSTEHSAL OLUNAN MÜDAFÍ9 T9YÍNATLI M9MULATLARIN NÖVL9M ÜZR9 SERTÍFÍKATLA§DIRILMASI УЭ KEYFÍYY9TÍNÍN YAXÇILAÇDIRILMASI ÍSTÍQAM9TL9RÍ
ABBASOVA MAARÍF9 MAARÍF QIZI
r.ü.f.d., Müdafia Sanayesi Nazirliyinin Elmi-Tadqiqat institutunun "informasiya-Kommunikasiya texnologiyalarinin tatbiqi va idaraolunmasi" §öbasinin müdir müavini, Baki, Azarbaycan
NÍFT9LÍYEV RASÍM MIRZ9HÜSEYN OGLU
Müdafia Sanayesi Nazirliyinin Elmi-Tadqiqat institutunun elmi katibi,
Baki, Azarbaycan
Xülas3. Aragdirmalar göstdrir ki, elmi-texniki vd iqtisadi tdrdqqinin sürdtidnmdsindd mdhsullarin (mdmulatin) standartlagmanin vd sertfikatlagmanin böyük dhdmiyydti var. Standartlagdirma vd sertifikatlagdirma elm vd texnikanin son nailiyydtldrinin istehsalata tdtbiqini, hazir mdhsulun keyfiyydtinin yüksdldilmdsini tdmin edir. Hal-hazirda ölkdldr arasinda iqtisadi dlaqdldrin durmadan genigldnmdsi ild vd bazar iqtisadiyyatina kegidld dlaqddar olaraq mdhsullarin vd xidmdtldrin sertifikatlagdirilmasi mühüm dhdmiyydt kdsb edir. Xarici bazara gixarilan vd ölkdyd idxal olunan mdhsullar insanlarin hdyati, saglamligi, dmlaki vd dtraf mühit ügün heg bir tdhlükd yaratmamalidir.Mdhsullarin tdhlükd sizliyini vd rentabelliyini tdmin etmdk ügün onlar sertifikatlagdirilmalidir.
Agar sözlsr: Sertifikatlagdirma, müdafid tdyinatli mdhsullarin (mdmulatlarin) standartlagmasi vd sertifikasiyasi, ISO (International Organization for Standartization), Beyndlxalq elektrotexnika komisiyasi (international Elektroteknik Commission,ÍEC), sertifikatladirmanin tdsnifat sistemi, mdcburi sertifikatlagdirma, könüllü sertifikatlagdirma, uygunluq sertifikati.
CERTIFICATION ON TYPES OF DEFENSE PRODUCTS PRODUCED AND DIRECTIONS FOR IMPROVING THEIR QUALITY
ABBASOVA MAARÍFA MAARÍF
Ph.D in matematics, Deputy Director of the "Application and Management of Information and Communication Technologies" Department of the Scientific Research Institute
of the Ministry of Defense Industry, Baku Azerbaijan
NÍFTALÍYEV RASÍM MIRZAQUSEYN
Scientific Secretary Department of the Scientific Research Institute of the Ministry of Defense Industry, Baku Azerbaijan
Summary: Research shows that product standardization and certification are of great importance in accelerating scientific, technical and economic progress. Standardization and certification ensure the application of the latest scientific and technical achievements in production, and improve the quality offinished products. At present, in the context of the constant expansion of economic ties between countries and the transition to a market economy, product and service certification is of great importance. Products exported to foreign markets and imported into the country should not pose any threat to life, health, property ofpeople and the environment. To ensure the safety and profitability of products, they must be certified.
СЕРТИФИКАЦИЯ ПО ВИДАМ ВЫПУСКАЕМОЙ ПРОДУКЦИИ ОБОРОННОГО НАЗНАЧЕНИЯ И НАПРАВЛЕНИЯ УЛУЧШЕНИЯ КАЧЕСТВА
АББАСОВА МААРИФА МААРИФ КЫЗЫ
к.ф-м.н., заместитель начальника отдела «Применение и управление информационно-коммуникационных технологий» Научно-Исследовательского Института Министерства Оборонной Промышленности, Баку, Азербайджан
НИФТАЛИЕВ РАСИМ МИРЗАГУСЕЙН ОГЛЫ
Ученый секретарь Научно-Исследовательского Института Министерства Оборонной Промышленности, Баку, Азербайджан
Исследования показывают, что стандартизация и сертификация продукции имеют большое значение в ускорении научно-технического и экономического прогресса. Стандартизация и сертификация обеспечивают применение в производстве новейших достижений науки и техники, повышение качества готовой продукции. В настоящее время, в условиях постоянного расширения экономических связей между странами и перехода к рыночной экономике, сертификация продукции и услуг приобретает большое значение. Продукция, экспортируемая на внешний рынок и ввозимая в страну, не должна представлять никакой угрозы жизни, здоровью, имуществу людей и окружающей среде. Для обеспечения безопасности и рентабельности продукции она должна быть сертифицирована.
Dünyanin bütün ölkalarinda harbi tayinatli mahsullarin standartla§dirmasi haqli olaraq silahlarin, harbi va xüsusi texnikanin keyfiyyatini va etibarliligini tamin edan effektiv üsul kimi qabul edilir.
Müdafia mahsullarinin standartla§dirilmasi ölkanin müdafia qabiliyyatini tamin etmaya yönalmi§ tadbirlar kompleksidir. Standartla§dirma normativ sanadlara va xüsusi qaydalara uygun olaraq hayata ke^rilir. Bundan alava, müdafia tayinatli mamulatlarin standartla§dirilmasi va sertifikatla§dirilmasi ham mahsulun özünü, ham da onun hazirlanmasi, istifadasi va sonradan utilizasiyasi proseslarini, elaca da bütün bu proseslari müayyan edan sanadlari ahata eda bilar. Harbi standartlar harbi texnikanin inki§afi va istehsali ü9ün dizayn va texnoloji sanadlarin mühüm hissasini ta§kil edir.
Müdafia mamulatlarinin standartla§dirilmasi - müdafia tayinatli mamulatlarin yaradilmasi, istismari va utilizasiyasi sahalarinda müayyan keyfiyyatin tamin edilmasina va nizam-intizamin alda edilmasina yönaldilmi§ onlarin takrar istifadasi maqsadi ila qayda va xüsusiyyatlarinin müayyan edilmasi bir prosedurdur. Bununla bela, sanayenin qar§isinda duran ananavi vazifa ila yana§i, mahsulun keyfiyyatini tamin etmak ü9ün müdafia sanayesi silah va harbi texnikanin döyü§ istifadasinin samaraliliyi va onlarin etibarliliginin artirilmasi problemlarini hall edir. Bu hal müdafia mamulatlarinin standartla§dirilmasinin xüsusiyyatlarini müayyanla§dirir va bunlardan ibaratdir:
- müdafia tayinatli mamulatlarin standartla§dirilmasi obyektlarina olan talablarin spesifikliyinda;
- müdafia tayinatli mamulatlarin standartla§dirilmasi üzra i§ prinsiplarinda;
- müdafia tayinatli mamulatlarin standartla§dirilmasina dair sanadlarda, habela müdafia tayinatli mamulatlara olan talablari özünda aks etdiran sanadlarda;
- müdafia tayinatli mamulatlarin standartla§dirilmasi, onlarin razila§dirilmasi, tasdiqi, na§ri, hayata ke9irilmasi, yayilmasi va onlara alavalar edilmasina dair sanadlarin layihalarinin planla§dirilmasi va i§lanib hazirlanmasi ü9ün xüsusi qaydada;
- müdafia tayinatli mamulatlarin standartla§dirilmasi üzra sanadlarin tatbiq edilma mexanizmlarinda.
Mahsulun sertifikatlaçdirilmasi mahsulun lazimi talablara cavab verdiyini tasdiqlayan xüsusi bir prosesdir. Demak olar ki, bütün növ mahsullar üçün mahsul sertifikati talab olunur.
Qeyd etmak lazimdir ki, müdafia mahsullarinin sertifikatla§dirilmasi zamani onun funksional maqsadini, konstruksiya va texniki talablarini, xarici tasir amillarina qarçi etibarliligi va müqavimatini, amaliyyat xüsusiyyatlarini va digar göstaricilari müayyan edan xüsusiyyatlar tasdiqlanir. Masalan, radioelektron avadanliqlar ^ün dizaynin, standartlaçdirmanin va unifikasiyanin qiymatlandirilmasi, elektron mühafizani, element bazasinin düzgün seçilmasini, tahlükasizliyini tamin etmak, habela digar talablarin yerina yetirilmasinin qiymatlandirilmasi hayata keçirilir. Eyni zamanda, konkret mahsullarin qiymatlandirilmasi (sinagi) üsullarini müayyan edan normativ-metodiki sanadlarin rolu ahamiyyatli daracada artir.
Malumdur ki, standartlaçma masalalari ila ma§gul olan beynalxalq taçkilatlar içarisinda an iri taçkilat ÍSO (International Organization for Standartization) adlanir. [1] Bu taçkilat standartlaçma sahasinda asas terminlari i§layib hazirlami§ va qabul etmiçdir. Hazirda dünyada bu va ya digar formada standartlaçdirma masalalarini hall edan bir neça yüz beynalxalq taçkilatlar mövcuddur. Onlarin bir hissasi hökümat, digar hissasi isa qeyri-hökümat statusuna malikdir. Standartlaçdirma masalalarinin hallina vahid yanaçma qaydasini tamin etmak ^ün ÍSO bu taçkilatlarla amakdaçliq edir. Onlarin içarisinda asaslari Beynalxalq elektrotexnika komisiyasi (international Elektroteknik Commission, ÍEC), BMT-nin (United Nations) Avropa iqtisadi komisiyasi, Beynalxalq qanunverici metrologiya taçkilati va digarlaridir. Bu gün 162 ölkada ÍSO-nun üzvü olan milli standartlar taçkilatlari faaliyyat göstarir.
Standartlaçdirma bütün maraqli taraflarin içtiraki ila har hansi bir faaliyyatin sadalaçdirilmasi üçün vahid qaydalarin müayyan edilmasi demakdir. Onun obyekti elm va texnikada, kand tasarrüfati va sanaye istehsalinda(o cümladan harbi sanayeda), xalq tasarrüfatinin digar sahalarinda, habela beynalxalq ticaratda dafalarla tatbiq va istifada olunan konkret növ mahsul, üsullar, talablar va ya normalar ola bilar.
Sertifikatlaçdirma har il daha aktual olur. Bir §irkati beynalxalq saviyyaya qaldirmaq ^ün ona uygunluq çox vacibdir. Har bir müassisa va ya §irkat ^ün mütaxassislar tarafindan verilan sertifikatlar vasitasila xidmat va mahsullarin effektivliyini tasdiqlayir.
ÍSO standartlarinin asas maqsadi bütün dünyada çirkat va taçkilatlara eyni qaydalar asasinda içlamaya va yüksak saviyyada tahlükasizliyi tamin etmaya imkan veran talablarin unifikasiyasidir. Bu, mahsullarin dövlat sarhadlarindan sarbast keça bildiyi qloballaçma çaraitinda xüsusila vacibdir.
ÍSO standartlarindan istifadanin bir çox üstünlüklari var. Birincisi, onlar mahsulun etibarliligini artirmaga kömak edir. ikincisi, onlar samaraliliyi artirmaq va proseslari optimallaçdirmaqla xarclari azaltmaga kömak edir. ^üncüsü, ISO standartlari mü§tarilarin va tarafdaçlarin etibarini artirir ki, bu da sati§ bazarlarinin geniçlanmasina va raqabat qabiliyyatinin artmasina kömak eda bilar. ISO sertifikati könüllüdür, lakin bir çox taçkilatlar yüksak standartlara sadiq olduqlarini nümayi§ etdirmak üçün bu prosesdan keçmaya çaliçirlar. Sertifikatlaçdirma sistemlarin va proseslarin müayyan bir standarta uygunlugunu qiymatlandiran akkredita olunmuç müstaqil qurumlar tarafindan hayata keçirilir. Belalikla, ÍSO standartlari müasir dünyada asas rol oynayir, tahlükasizliya vahid yanaçmalari tamin edir, beynalxalq ticarati ta§viq edir va istehlakçilarin mahsullara inamini artirir.
ÍSO sertifikati har hansi bir taçkilat va ya müassisanin beynalxalq standartlara uygunluq saviyyasini müayyan edan sertifikatdir. Bu sertifikat müassisa va ya taçkilat daxilindaki idaraetma proseslarinin takmillaçdirilmasina xidmat göstarilmasini tamin edir. ÍSO sertifikati idaraetma sisteminin, istehsal prosesinin, xidmatin va ya sanadlaçdirma prosedurunun standartlaçdirma va keyfiyyat taminati ^ün bütün talablara malik oldugunu tasdiq edir. ISO Beynalxalq Standartlaçdirma Taçkilati mahsullarin, xidmatlarin va sistemlarin keyfiyyatini, tahlükasizliyini va samaraliliyini tamin etmak ^ün standartlar içlayib hazirlayan müstaqil, qeyri-hökumat, beynalxalq taçkilatdir.
Sertifikasiya latin dilindan tarcümada «düzgün hazirlanib» demakdir. Mahsulun hazirlanmasinin düzgünlüyüna amin olmaq ^ün onun hansi talablara uygun olmasi va bu
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
uygunlugun tamin edilmasi yollari malum olmalidir. Sertifikasiya mamulatin (prosesin, xidmatin) verilmi§ talablara uygunlugunun subutunun asas dogru usulu sayilir. Qeyd etmak olar ki, sertifikasiya prosesinin (faaliyyatinin) tarkib hissalari kimi baxila bilan prosedurlar, qaydalar, sinaqlar va digar harakatlar bir sira faktorlardan asili olaraq muxtalif ola bilar. Bunlardan a§agidakilari qabul etmak olar: standartla§dirmaya,keyfiyyata va bilavasita sertifikasiyaya aid qanunvericilik va sertifikasiya obyektinin xususiyyatlari, bu isa oz novbasinda sinaqlarin aparilmasi metodunun se^lmasini tayin edir. Sertifikasiya obyektlarina aid etmak olar: mamulatlar, mahsullar, xidmatlar, keyfiyyat sistemlari va s.
Mahsullarin (xidmatlarin, i§larin) sertifikatla§dirilmasi iki istiqamatda macburilik va konulluluk asasinda aparila bilar. [1]
Sertifikatlagdirma
§akil 1. Sertifikasiya növlari
Macburi sertifikatlagdirma - xüsusi salahiyyat verilmi§ qurum tarafindan mahsulun (proseslarin, xidmatlarin) normativ sanadlarinin macburi talablarina uygunlugunun tasdiqidir;
Könüllü sertifikatlagdirma - istehsal9inin (icra9inin, saticinin, tadarük9ünün), mahsulun istehsal9isinin (istehlak9ilar camiyyatlarinin va ittifaqlarinin), ham9inin dövlat qurumlarinin (sonralar sifari§9i adlanacaq) ta§abbüsü ila könüllülük asasinda ke9irilan sertifikatla§dirmadir;
Uygunluq sertifikati - obyektin texniki reqlamentlarin talablarina, standartlarin müddaalarina va müqavila §artlarina uygunlugunu tasdiq edan sanaddir.
Uygunlugun tasdiqi - mamulatin, mahsulun, prosesin va xidmatin müayyan olunmu§ talablara uygunluguna aminlik yaradan va naticasi sanadli §ahadatnamanin verilmasi olan prosedurdur.
Sertifikatlagdirma baxilan masalada i§tirak edan taraflardan asili olmadiqlari tasdiq edilmi§ §axsin va ya orqanin ü9üncü taraf kimi faaliyyati ila bilavasita baglidir. Uygunlugun qiymatlandirilmasi faaliyyati müvafiq qaydada aparilir. Bu o demakdir ki, müayyan qaydalara, prosedurlara va idaraetmaya malik olan ciddi sertifikatlagdirma sistemi mövcuddur.
Standartlagdirma va sertifikatlagdirma proseslari müassisanin faaliyyat sahasina tasir edan bir sira qanunvericilik aktlari ila tanzimlanir. Standartlagdirma dövlat saviyyasinda standartlarin va ya keyfiyyatin idara edilmasi vasitasinin i§lanib hazirlanmasi prosesidir. ISO tarifina göra, standartla§dirmanin obyektlari mahsullar, xidmatlar va proseslardir. Qeyd etmak lazimdir ki, Hazirda, xüsusan bazar münasibatlari §araitinda, bütün müassisa va ta§kilatlara müstaqil olaraq xarici bazara 9ixmaq hüququ verildiyi bir vaxtda onlar istehsal etdiklari mahsullarin keyfiyyatinin va etibarliliginin qiymatlandirilmasi problemi ila üzla§irlar. Beynalxalq tacrüba göstarir ki, sertifikatlagdirma mahsulun keyfiyyatinin normativ-texniki sanadlarin (NTS) talablarina uygunlugunu tamin etmak ü9ün zaruri vasitadir.
Ümumi qabul edilmi§ beynalxalq terminologiyada sertifikatlagdirma uygunlugun yaradilmasi kimi müayyan edilir. Müxtalif ölkalarin milli qanunvericilik aktlari konkretla§dirir: standartlara hansi uygunluq müayyan edilir va bu uygunlugu kim müayyan edir. Bununla bela, sertifikatlagdirma mahsulun (mamulatin) müayyan talablara, spesifik standartlara va ya spesifikasiyalara uygunlugunun sanadli sübutudur. Mahsulun sertifikatla§dirilmasi - mahsulun
müayyan standartlara va ya digar normativ-texniki sanadlara uygunlugunu "Uygunluq Sertifikati" (sanad) vasitasila tasdiq etmak maqsadila hayata ke9irilan tadbirlarin va harakatlarin toplusudur.
Standartla§dirma va sertifikatla§dirma proseslari müassisanin faaliyyat sahasina tasir edan bir sira qanunvericilik aktlari ila tanzimlanir. Standartla§dirma dövlat saviyyasinda standartlarin va ya keyfiyyatin idara edilmasi vasitasinin i§lanib hazirlanmasi prosesidir. ISO tarifina göra, standartla§dirmanin obyektlari mahsullar, xidmatlar va proseslardir. Qeyd etmak lazimdir ki, hazirda, xüsusan bazar münasibatlari §araitinda, bütün müassisa va ta§kilatlara müstaqil olaraq xarici bazara 9ixmaq hüququ verildiyi bir vaxtda onlar istehsal etdiklari mahsullarin keyfiyyatinin va etibarliliginin qiymatlandirilmasi problemi ila üzla§irlar. Beynalxalq tacrüba göstarir ki, sertifikatla§dirma mahsulun keyfiyyatinin normativ-texniki sanadlarin (NTS) talablarina uygunlugunu tamin etmak ü9ün zaruri vasitadir. Ümumi qabul edilmi§ beynalxalq terminologiyada sertifikatla§dirma uygunlugun yaradilmasi kimi müayyan edilir.
Ümumi qabul edilmi§ beynalxalq terminologiyada sertifikatla§dirma uygunlugun yaradilmasi kimi müayyan edilir. Müxtalif ölkalarin milli qanunvericilik aktlari konkretla§dirir: standartlara hansi uygunluq müayyan edilir va bu uygunlugu kim müayyan edir.
Sertifikatla§dirma mahsulun müayyan talablara, spesifik standartlara va ya spesifikasiyalara uygunlugunun sanadli sübutudur. Mahsulun sertifikatla§dirilmasi - mahsulun müayyan standartlara va ya digar normativ-texniki sanadlara uygunlugunu "Uygunluq Sertifikati" (sanad) vasitasila tasdiq etmak maqsadila hayata ke9irilan tadbirlarin va harakatlarin toplusudur.
Ümümi sxema asasan, mahsul nümunalarinin sinaqlari sinaq laboratoriyalari tarafindan aparilir. Protokol §aklinda sanadla§dirilan sinaq naticalari bu va ya digar §akilda sertifikatla§dirma qurumuna ötürülür. Eyni zamanda, sinaq laboratoriyasinin alda edilmi§ malumatlari §arh etmak va ya a9iqlamaq hüququ yoxdur. Sertifikatla§dirma qurumu sinaq naticalarini qanunvericiliyin talablari ila (mahsullar qanunla tanzimlanan araziya daxil olarsa) va ya tachizat9i tarafindan taqdim olunan digar xüsusiyyatlar, standartlar, sanadlar va s. ila müqayisa edir. Mahsul müayyan edilmi§ talablara cavab verirsa, sertifikatla§dirma orqani tachizat9iya uygunluq sertifikati verir. Müxtalif dövlatlarin ümumi iqtisadi makaninda sertifikatla§dirmanin inki§afi mahsulun sertifikatla§dirilmasi naticalarinin qar§iliqli taninmasini nazarda tutur ki, bu da qanunvericilik bazasinin uygunla§dirilmasina, vahid standartlarin va uygunlugun müayyan edilmasi ü9ün qar§iliqli taninmi§ mexanizmlarin istifadasina asaslana bilar.
Mahsul sertifikatla§dirma sistemlari müxtalif tasnifat xüsusiyyatlarina göra tasnif edila bilar.[2] 9sas tasnifat xüsusiyyatlarina göra an 9ox yayilmi§ sertifikatla§dirma sistemlarinin tasnifati §akil 2-da göstarilmi^dir:
§akil.2 Sertifikatladirmanin tasnifat sistemi
Sertifikatlaçdirma sistemlarinin asas funksional formalaçmasi mahsullari sertifikatlaçdiran, uygunluq niçanlarinin istifadasi ^ün sertifikatlar va lisenziyalar veran sertifikatlaçdirma qurumlaridir. Sertifikatin qüvvada olma müddati mahsul ^ün normativ sanadlarin qüvvada olma müddati, habela istehsalin va ya keyfiyyat sisteminin sertifikatlaçdirildigi müddat nazara alinmaqla sertifikatlaçdirma qurumu tarafindan müayyan edilir. istanilan halda sertifikatin etibarliliq müddati üç ildan çox deyil. ögar mahsulun xidmat müddati (saxlama müddati) varsa, o zaman sertifikat mahsul partiyasina va ya har bir mahsula çamil edilir.
Müdafia sanayesi har bir ölkanin tahlükasizliyinin tamin edilmasinda va dövlat maraqlarinin qorunmasinda mühüm rol oynayir. Buna göra da, bu sahada mahsullarin sertifikatlaçdirilmasi müdafia tayinatli mallarin va xidmatlarin istehsali, tachizatinin ayrilmaz marhalasidir. [3] Müdafia sanayesinda sertifikatlaçdirmanin asas maqsadi mahsullarin tahlükasizlik, etibarliliq, samaralilik va ekoloji talablara cavab vermasini tamin etmakdir. Müdafia mahsullarinin sertifikatlaçdirilmasi prosesina çamil etmak olar:
- Sertifikatlaçdirmaya hazirliq;
- Sinaqlar va uygunlugun yoxlanilmasi;
- Sertifikatlaçdirma qurumlari va dövlat qurumlari;
- Beynalxalq standartlar va talablar.
Müdafia mahsullarinin sertifikatlaçdirilmasi prosesininda eksperimental tadqiqatlarin aparilmasi mühüm rol oynayir. Bela ki, xarici analoqlarin seçilib va texniki xarekteristikalarinin müqayisa edilmasi vacib amillardan biridir. Misal üçün eksperimental tadqiqatlarin aparilmasinda har hansi bir mamulatin sertifikatlaçdirma prosesi zamani talab oluna bilacak parametrlar nazara alinmalidir. Masalan, harbi mamulatin texniki xarakteristikalari: Kalibr, kq - xxx Partladicisiz uzunluq, mm - xxx Mamulatin kütlasi, kq - xxx Mamulatin qabarit ö^ülarii, mm - xxx Partlayici maddanin kütlasi, kq - xxx Xarakteristik müddat, san. - xxx Partlayici maddanin aidiyyati - xxx Tatbiq hündürlüyü, m - xxx Zarbanin tasir radiusu, m - xxx Partladici tipi - xxx
Mamulatin sinaqlarinin keçirilmasi bu ardicilliqla aparilmiçdir:
1 iççi Konstruktor Sanadlari(iKS) dastinin va keyfiyyat uygunlugunun yoxlanilmasi.
2 Kütlanin, qabarit ö^ülarin va rang örtüyünün uygunlugunun yoxlanilmasi.
3 Niçanlama, qablaçdirilma va konservasiyanin uygunlugu.
4 Nümunanin konstruksiyasinin rezonansliginin yoxlanilmasi.
5 Titrayiçin tasirina dayaniqliliq sinagi.
6 Titrayiçin tasirina möhkamlik sinagi.
7 Mexaniki zarbalarin tasirina dayanaqliliq sinagi.
8 Birdafalik mexaniki zarbalarin tasirina birlaçma qovçaqlarinin möhkamlik sinagi.
9 Çoxsayli mexaniki zarbalarin tasirina möhkamlik sinagi.
10 Xatti tacilin tasiri sinagi.
llAçagi temperaturun tasirina dayaniqliq sinagi.
12 Yuxari temperaturun tasirina dayaniqliliq sinagi.
13 Atmosfer kondensasiya yagintilarinin (çeh va daxili donma) tasirina dayaniqliliq sinagi.
14 ötraf mühitin açagi haddan yuxari hadda qadar temperaturunun dövri dayiçmalarinin tasirina davamliliq sinagi.
15 Hermetiklik sinagi.
16 Toz va qumun dinamik tasiri sinagi.
17 Qalpa (varsa) tasirinin yoxlanilmasi.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
18 Fuqas tasirin yoxlanilmasi.
19 Qalpanin asas parametrlarinin yoxlanilmasi.
20 Xarakteristik müddatin tayin edilmasi.
21Nümunaya doldurulan qalpalarin kütlasinin, sayinin, barkliyinin, ümumi kütlasinin va faizla miqdarinin yoxlanilmasi.
22 Saxlanma sinagi.
23 Müntazam i§lama sinagi.
24 Partladicinin tahlükasizliyinin yoxlanmasi.
Belalikla, Milli sertifikasiya sisteminda mahsulun (mamulatin) sertifikatinin va Beynalxalq Standartlaçdirma Taçkilati (ÎSO) sertifikatinin verilmasi prosesinin ardicilliqla i§lanilmasi prosesi açagida taqdim olunur:
Talablari müayyan etmak - kateqoriyalara bölünmü§ müdafia tayinatli mamulat ^ün talab va spesifikasiyalar aydin §akilda müayyan edilmalidir.
Dizayn va layihalandirma - kateqoriyalara bölünmü§ müdafia tayinatli mamulat müayyan edilmi§ talablara uygun olaraq dizayn edilmali va hazirlanmalidir.
Sinaq va qiymatlandirma - kateqoriyalara bölünmü§ müdafia tayinatli mamulat texniki göstaricilarini, davamliligini, etibarliligini va tahlükasizliyini qiymatlandirmak üçün sinaqlardan keçirilmalidir.
Sanadlaçdirma - sertifikatlaçma prosesini dastaklamak ^ün texniki xüsusiyyatlar, sinaq hesabatlari, dizayn sanadlari, istifadaçi talimatlari, texniki xidmat prosedurlari va digar müvafiq malumatlar hazirlanmalidir.
Sertifikatlaçdirma müraciati - sinaq ba§a çatdiqdan va mamulat bütün talablara cavab verdikdan sonra sertifikatlaçma ^ün müraciat müvafiq orqana taqdim edilmalidir.
Baxi§ va tasdiq - sertifikatlaçma orqani mamulatin talab olunan standartlara cavab verdiyini yoxlamaq ^ün sanadlari, sinaq naticalarini va digar sübutlari nazardan keçirmalidir.
Sertifikatlaçdirmanin verilmasi - kateqoriyalar üzra bölünmü§ mamulat bütün talablara cavab verdikdan va yoxlama prosesindan keçdikdan sonra sertifikatlaçma orqani hamin mamulatin harbi istifada ^ün sertifikatlaçdirildigini göstaran sertifikat va ya tasdiq sanadi vermalidir.
Taminat va dastak - sertifikatlaçdirildiqdan sonra mamulat harbi istifada ^ün yararli sayilir. Sahada faaliyyat va etibarliligi tamin etmak üçün davamli dastak va texniki xidmat göstarir.
Sonda, uygunlugun monitorinqi - sertifikatlaçdirma orqani mamulatin sertifikatlaçdirma talablarina uygun olub-olmamasina nazarat etmak üçün dövri auditlar va ya yoxlamalar aparir.
Yenilamalar va yenidan sertifikatlaçdirma - mamulat ahamiyyatli dayiçikliklara va ya yenilanmalara maruz qalirsa, dayiçikliklarin talab olunan standartlara cavab vermasini tamin etmak ^ün sertifikatlaçdirma prosesinin bir hissasini va ya hamisini takrarlamaq zarurati yaranir.
Nstics. Müdafia tayinatli mamulatlarin sertifikatla§dirilmasi mahsullarin va xidmatlarin dövlat tarafindan müayyan edilmi§ norma va talablara, beynalxalq standartlara uygunlugunun prosesidir. Sertifikatlaçdirilma müdafia tayinatli mamulatlarin yüksak keyfiyyatina va etibarliligina zamanat vermaya imkan verir. Görülmü§ içlarla bagli Milli sertifikat alinib va Beynalxalq sertifikat alinmasi üçün müvafiq sanadlar toplusu üzarinda i§ davam etdirilir.
9D9BiYYAT
1. Aslanov Z.Y., Zeynalova M.S. Sertifikatlaçdirmanin asaslari. Darslik. Baki: "Îqtisad Universiteti" Naçriyyati - 2018. - 280 sah.
2. Гвоздева С.М. Сертификация как инструмент повышения качества продукции. Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия: Экономика. Управление. Право, 2010, Т. 10, вып. 1.
3. Б.В.Бойцов, В.И.Гончаренко и др. Основы сертификации системы менеджмента качества при разработке и производстве оборонной продукции Учебное пособие под редакцией Б.В.Бойцова, изд. АСМС, 2018,с.317.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
