Исследование взаимодействия ионов лантаноидов с гидроксинафтойной кислотой и аминопиридином спектрофотометрическим методом Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

KÍMYA PROBLEML9RÍ № 1 2015

85

UOT 535,243; 541.49

sPEKTR0r0T0METRÍK METODLA ЛАНТАНОИД íonlarinin o-amínopírídín вэ HÍDROKSÍNArTOY turçusu Илэ qarçiliqli

ТЭСИРИМН ТЭDQÍQÍ

Э-N.Qurbanov, V.Э.Qurbаnоvа, S.S.Yusifova

Äzdrbaycan Dövldt Pedaqoji Universiteti AZ1001 Baki, Ü.Hacibdyov kûç, 34; e-mail: [email protected]

í$dd mdqsdd lantanoid ionlarinin hidroksinaftoy tur§usu (ONT) vd o-aminopiridinld (o-AmPy) kompleksdmdldgdlmd prosesini spektrofotometrik metodla tddqiq etmdk vd prazeodium, neodium, holmium vd erbium ionlarinin udma spektrindd ba$ verdn ddyiçikliyi müdyydn etmdkdir. PH 5-6-da alinan kompleksldr benzol vd xloroformla ekstraksiya olunur. Müxtdlifliqandli kompleksdd komponentldrin nisbdti Ln : ONT : o-AmPy = 1:3:3 kimidir. Açar sözfor: spektr, ekstraksiya, osillyator, kompleks

Lantanoidlarin müxtalif liqandlarla kompleksamalagatirmasinda udma spektrla-rinin intensivliyinin artmasi bir sira lantanoidlarda 4f-4f keçidi hesabina mü-çahida olunur. Бu cür keçid va udma zolaqlarinin amala galmasi kvant adadinin (J) arasindaki farq, kombina olunmuç saviyyada 2-dan böyük olmamalidir ^J<2) [1]. Бu cür keçidlar lantanoidlarin absorbsion-spektrofotometrik metodla tayininin hassasligini artirir.

Lantanoidlar 3-hidroksi-2 naftoy turçusu (ONT) ila eyniliqandli, amin içtiraki ila isa müxtalif liqandli kompleks (MLK) amala gatirir [2-4].

Lantanoidlarin aromatik üzvi turçu -amin komplekslari lüminisent xassali oldugundan bu cür komplekslarin öyradilmasina diqqat artmaqdadir. Terbiumun va digar lantanoidlarin amin-salisil, amin-hidroksinaftoy komplekslari lüminisent xassalidir [5].

Îçda maqsad lantanoidlarin 3-hidroksi-2 naftoy turçusu (ONT) va 2-aminopiridin (AmPy) ila kompleksamalagatirma prosesini spektrofotometrik tadqiq etmak, prazeodium, neodium, holmium va erbium ionlarinin kompleksamalagatirmasinda udma spektrlarinin neca dayiçmasini müayyan etmakdir. Komplekslarin udma spektrlari SF-26 va UR-20 spektrofoto-metrinda 400-580 nm-da ^ an mühüm udma sahasinda 3H4 tabaqadan 3P2+1P6 va 3Pq

tabaqaya uygun keçidlar müayyan edilmiçdir.

Neodium, holmium va erbium ionlarinin udma spektrlari yüksak hassasliqli keçida (JhC) uygun intervalda öyranilmi§dir.

Nd3+(1J9/2^2,4G7/2,5/2), Ho3+(5J8^5G6) va Er3+(4J15/2^2Hn/2+4S3/2) olub, maksimum udma uygun olaraq 560, 450 va 500 nm dalga uzunlugunda mü§ahida olunur. Lantanoidlarda f-f keçidi oldugundan rang ionu ahata edan koordinasiyadan asili deyil.

ͧda lantanoidlarin 0.1 mq/ml nitrat duzlarindan (k.t) istifada edilmiç va qatiliqlari arsenoza-1-in içtiraki ila kompleksonometrik tayin edilmiçdir. Satiçda olan 2-AmPy va ONT-nin (k.t) 0.1 М spirtda mahlullarindan istifada olunmuçdur. Mahlulda pH 5-6 yaratmaq ^ün 40%-li urotropin mahlulundan istifada olunmuçdur. Urotropin kompleksamalagal-mada içtirak etmir. Mahlulun ümumi hacmi 20 ml olub, ekstraksiya 5 ml benzolla aparilmiçdir.

Komplekslarin tarkibi izomolyar seriya va tarazligin yerdayiçmasi metodu ila tayin edilmiçdir [6].

Müxtalif liqandli kompleksda (MLK) komponentlarin nisbati Ln3+:ONT:

AmPy=1:3:3 [Ln[üNT )з)] galir.

kimidir (çakil 1). Alinan MLK AmPyH + )3 formuluna uygun

KÍMYA PROBLEML9RÍ № 1 2015#

8б

э.н.гурванов уэ b.

А

Т^5 2 2,5 3 3,5 4 8,5 8 7,5 7 б,5 б

1,0

0,8

0,б

0,4

0,2 0

0,2

0,4

VLn3+, ml Vqnt, ml

- lg(AmPy )

Çakil 1. Müxtalif liqandli kompleksda Ln:ONT:AmPy nisbatinin tayini. a - Nd:ONT nisbatinin izomolyar seriya metodu ila tayini: Cnd+Cont=1.5-10-3M.

Cont=2.5^10-2M; l = 0.5sm, 5S0 nm. pH 5.0 b - Nd:AmPy olan nisbatinin tarazligin yerdayi§ma metodu ila tayini: Cnd=M0-2M;

Campy=2-10-2M; Cont=1.5^10-2M; l = 0.5sm, 5S0 HM.pH 5.0

Komplekslarin amala galmasinda Lantanoidlarin MLK-da solvatlaçma adadi

maksimum i§iq udma böyük dalga uzunlu- tarazligin yerdayi§ma metodu ila tayin

guna dogru dayi§ir. Prazeodiumda edilmi§ va kompleks be§ molekul benzolla

akvakompleksa nisbatan batoxrom solvatlaçir. Kompleksin formulunu

yerdayi§ma mü§ahida olunmur.

[Ln(CllH1(COO)(OH)3 ][(c5H4N2H3+)3]-5C6H6 göstarmak olar.

Udma spektrlarinin intensivliyinin artmasi lantanoid ionlarinin 4f-orbitalina li-qandin tasiri va osillyatorun qüvvasindan (P) asili olub, verilan formulla hesablanir:

Í Л

P = 466 -10"

9n

( + 2)

mak

(v)

\yt ' J Бurada P - osillyatorun qüvvasi, n -mühitin sindirma amsali, s - molyar i§iq

udma amsali, v - dalga adadidir.

Osillyator qüvvasinin maksimum qiymatina asasan Smak qiymati elektron keçidini göstarir.

Бir udma zolaginin osillyator qüvvasi P2, baçqa ikinci osillyatorun P qiymatina göra P2=aP+b ifadasila hesablanir. Бurada a va b kamiyyatlarinin qiymati adabiyyatdan götürülür. Nd3+ionunun kompleksi ü4ün aliriq:

9

P2 Nd3+(4Jp/2^4G7/2)=0.1P Nd3+(4Jp/2^2,4G7/2/s/2) - 0.2-106.

Osillyator qüvvasinin qiymatina asasan ONT-AmPy komplekslari ü4ün maksimum hesablanmiç molyar i§iq udma amsalinin molyar i§iq udma amsalinin qiymati qiymati alinan naticalara uygun galir. La- (3^7)-104 (l/mol.sm) uygun galir.

KÍMYA PROBLEML9RÍ № 1 2G15#

SPEKTROrOTOMETRÍK METODLA LANTANOÍD ÍONLARININ

87

ЭDЭБÍYYAT

1. Хольцбехер З., Дивиш Л. Органические реагенты в неорганическом анализе. М.: Химия, 1975, с.69.

(Holcbeher Z., Divish L. Organicheskie reagenty v neorganicheskom analize. M.: Himija, 1975, s.69).

2. dliyeva R.d., Qurbanova V.d. Serium, prazeodium va neodiumun 2,3-oksinaftoy va 1,10-fenantrolinla kompleks-larinin ekstraksiyasi. //Kimya problemlari. 2005, №5, s. 150-152.

3. dliyeva R.d., Qurbanova V.d. Seriumun (IV) 3-oksi-2-naftoy tur§usu va aminlarla müxtalifliqandli komplekslarinin spektrofotometrik tadqiqi. // Azarb. Kimya jurnali. 2006, №1, s.143-147.

4. Qurbanova V.d. Prazeodium va neodiumun 2-hidroksi-3-naftoy tur§usu va 2,2-dipridil ila müxtalifliqandli kompleksinin

spektorfotometrik tadqiqi. // Azarb. Kimya Jurnali. 2008. №3. s. 201-206.

5. Полуэктов Н.С., Кононко З.И. Изменение интенсивности сверхчувствительных переходов лантаноидов при комплексооброзовании. // Докл., АН СССР, 1972, 266, №6, с.1395-1397.

(Polujektov N.S., Kononko Z.I. Izmenenie intensivnosti sverhchuvstvitel'nyh perehodov lantanoidov pri kompleksoobrozovanii. // Dokl., AN SSSR, 1972, 266, №6, s.1395-1397).

6. Булатов М.И., Калинкин И.П. Практическое руководство по фотометрическим и спектрофотометрическим методам анализа. М.: Химия, 1976, с.222

(Bulatov M.I., Kalinkin I.P. Prakticheskoe rukovodstvo po fotome triche skim i spektrofoto-metricheskim metodam analiza. M.:Himija, 1976, s.222).

ИССЛЕДОВАНИЕ ВЗАИМОДЕЙСТВИЯ ИОНОВ ЛАНТАНОИДОВ С ГИДРОКСИНАФТОЙНОЙ КИСЛОТОЙ И АМИНОПИРИДИНОМ СПЕКТРОФОТОМЕТРИЧЕСКИМ МЕТОДОМ

А.Н.Гурбанов, В.А.Гурбанова, С.С.Юсифова

Азербайджанский государственнвй педагогический университет AZ1001 Баку, ул.У.Гаджибекова, 34; e-mail: [email protected]

В статье рассматривается процесс образования комплексов ионов лантаноидов с гидрок-синафтойной кислотой (ОНК) и аминопиридином (О-АмП) спектрофотометрическим методом, а также изменение интенсивности спектров поглошения ионов празеодима, неодима, гольмия и эрбия при комплексообразовании. При pH 5-6 комплексы экстрагируются бензолом или хлороформом. В разнолигандном комплексе соотношение компонентов Лг:ОНТ:АмП-1:3:3. Ключевые слова: спектр, экстракция, комплекс.

RESEARCH INTO INTERACTION OF LANTANOID IONS WITH AMINOPIRIDIN AND HYDRONAFTOICACID BYSPECTROPHOTOMETRICMETHOD

A.N.Gurbanov, V.A.Gurbanova, S.S. Yusifova

Azerbaijan State Pedagogical University 34 Hajibeyov str., Baku AZ1001; e-mail: [email protected]

The interaction of praseodymium, neodymium, holmium and erbium ions with aminopridine (AmPy) and hidroksinaphtoic acid (ONA) has been studied in the article by spectrophotometric method and absorption spectrum intensity changes in ions of praseodymium, neodium, holmium and erbium in the complex-formation It established that at pH5-6 complexes are absorbed by benzol or chloroform. Component ration in different-ligand complex is Lg:ONA:AmPy-1:3:3. Keywords: spectrum, extraction, complexe.

Redaksiyaya daxil olub 14.06.2014.

KÍMYA PROBLEML9RÍ № 1 2015