Научная статья на тему 'Иссиқ иқлим шароитида транспорт туннелларига динамик таъсирларни баҳолаш'

Иссиқ иқлим шароитида транспорт туннелларига динамик таъсирларни баҳолаш Текст научной статьи по специальности «Естественные и точные науки»

CC BY
15
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
темир ва автомобил йўллари тармоғи / туннел конструксияларини алмаштириш / хавфсиз фойдаланиш / туннел лойиҳаси / туннелларни реконструксия қилиш / туннелларнинг ҳаёт цикли

Аннотация научной статьи по естественным и точным наукам, автор научной работы — Шохрух Фуркат Ўғли Кушмуродов

Ушбу мақолада Ўзбекистон Республикасининг иссиқ иқлими шароитида транспорт туннелларига динамик таъсирларни баҳолашни аниқлаш усули келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Иссиқ иқлим шароитида транспорт туннелларига динамик таъсирларни баҳолаш»

Иссик иклим шароитида транспорт туннелларига динамик таъсирларни ба^олаш

Шохрух Фуркат угли Кушмуродов Жиззах политехника институти

Аннотация: Ушбу маколада Узбекистон Республикасининг иссик иклими шароитида транспорт туннелларига динамик таъсирларни бахолашни аниклаш усули келтирилган.

Калит сузлар: темир ва автомобил йуллари тармоги, туннел конструксияларини алмаштириш, хавфсиз фойдаланиш, туннел лойихаси, туннелларни реконструксия килиш, туннелларнинг хаёт цикли

Assessment of dynamic impacts on transport tunnels in hot

climates

Shokhrukh Furkat oglu Kushmurodov Jizzakh Polytechnic Institute

Abstract: This article presents a method for determining the assessment of dynamic impacts on transport tunnels in the hot climate of the Republic of Uzbekistan.

Keywords: network of railways and highways, replacement of tunnel structures, safe operation, tunnel design, tunnel reconstruction, tunnel life cycle

Х,ар йили Узбекистон Республикаси темир йуллари ва автомобил йуллари тармогида юк айланмаси интенсивлиги ошиб бормокда. Бундай шароитда, туннелни ишлатишнинг узок муддатли тажрибаси шуни курсатадики, туннел иншоотларида турли хил шикастланишлар ва носозликлар ривожланиб, юк кутариш кобилияти ва чидамлилигини пасайтиради [1-9]. Таъмирлаш ва тиклаш ишларига катта моддий ресурслар сарфланади. Хрзирги вактда операция жараёни огир молиявий, моддий ва мехнат ресурслари шароитида амалга оширилмокда, натижада режалаштирилган таъмирлаш ва профилактика чоралари тулик бажарилмаяпти.

Туннел тузилмаларини тегишли техник-иктисодий асослашсиз алмаштириш холатлари мавжуд ёки аксинча, уз вактида таъмирлаш амалга оширилмайди, бу структуранинг хизмат килиш муддатини сезиларли даражада узайтиради [10-18]. Бунинг асосий сабабларидан бири, белгиланган ёки белгиланган хизмат муддати булган туннеллар курилишини лойихалашнинг

илмий асосланган усулларининг, шунингдек, маълум бир темир-бетон конструкцияси учун хавфсиз ишлашнинг колган муддатини аникдаш усулларининг етишмаслиги.

Бошкариладиган туннел тузилмалари бир вактнинг узида салбий экологик таъсирга эга булган турли хил кувват юклари шароитида ишлайди.

Маълумки, туннелларни лойихалаш ^онунчилик ва бошка меъёрий хужжатларга, курилиш сохасидаги давлат ва давлатлараро стандартларга мувофик амалга оширилиши керак [19, 20, 21].

Туннелларни лойихалашда сиз:

- туннелларнинг ишончлилиги, чидамлилиги ва узлуксиз ишлашини, шунингдек транспорт воситаларининг хавфсизлигини ва курилиш ва эксплуатация пайтида мехнатни мухофаза килишни таъминлаш талабларига риоя килиш;

- материаллардан тежамкор фойдаланишни, ёкдлги-енергетика ресурсларини тежашни, курилиш ва эксплуатация харажатлари ва мураккаблигини камайтиришни таъминлайдиган дизайн карорларини кабул килиш;

- курилиш ишлаб чикаришни механизациялаш ва автоматлаштиришнинг замонавий воситалари асосида иншоотларни куришнинг юкори суръатларини таъминлаш, курилишни кенг саноатлаштириш, стандартлар ва техник шартларга жавоб берадиган кисмлар ва материаллардан фойдаланиш имкониятини таъминлаш;

- туннел йуналишининг мухандислик-геологик ва гидрогеологик шароитларини хисобга олиш;

- транспорт воситалари ва йуллар тармогини ривожлантириш, мавжудларини реконструкция килиш ва янги ер ости ва ер усти коммуникацияларини куриш, ахоли пунктларини ободонлаштириш ва режалаштириш, кишлок хужалиги максадларида ерларни узлаштириш истикболларини хисобга олиш;

- атроф-мухитни мухофаза килиш, экологик мувозанатни саклаш ва ёввойи табиатни мухофаза килиш чораларини таъминлаш;

- кабул килинган конструктив ва технологик ечимларни амалга ошириш учун зарур булган технологик хариталарни ишлаб чикишни таъминлаш.

Туннел лойихаларида кабул килинган асосий техник карорлар ракобатбардош вариантларнинг техник ва иктисодий курсаткичларини таккослаш оркали асосланиши керак.

Туннелларни реконструксия килишда уларнинг жисмоний холати, иншоотларнинг юк кутариш кобилияти, реконструксиядан кейин ишлаш муддати ва режимини хисобга олиш керак [22-27].

Лойиха хужжатлари тулик яшаш мухитини ва инсон хаётини шакллантиришга, лойихалаштирилаётган объектларнинг хавфсиз ва баркарор ишлашини, инвестициялар самарадорлигини, моддий-техник ва мехнат харажатларини оптималлаштиришга, табиий ресурслардан окилона фойдаланишга каратилган талабларга жавоб бериши керак.

Туннел дизайни бир неча боскичда куйидаги тартибда амалга оширилиши керак:

- лойиха хужжатларини ишлаб чикиш;

- лойиха хужжатларини мувофиклаштириш;

- лойиха хужжатларини експертизадан утказиш;

Туннелларнинг хаёт айланишининг давомийлиги ва сифатига транспорт окимидаги огир транспорт воситалари сонининг доимий равишда купайиши ва транспорт тезлигининг ошиши салбий таъсир курсатмокда. Бу тенденция якин келажакда хам давом етади.

Утган йилларда йул копламасини куришда ва туннелларнинг йул-транспорт инфратузилмасини шакллантиришда ушбу омилларнинг кам бахоланиши енди туннелларнинг сезиларли узунлигини бутунлай йук килишга олиб келди. Йул курилиши ишларини ишлаб чикаришда технологик талабларнинг бузилиши, шунингдек аралашмаларнинг материаллари ва сифати туфайли копламаларнинг деформациялари ва йук килиниши мумкин.

Хрзирги кунда Узбекистон Республикаси иктисодиёти жадал ривожланмокда, Марказий Осиё минтакасида инновацион жараёнлар фаоллашмокда [28-33]. Бирок, йул-транспорт инфратузилмасини шакллантириш ривожланишнинг умумий суръатларидан оркада колмокда. Шунинг учун енг стратегик мухим вазифалар каторида автомобил транспорти инфратузилмасини ривожлантиришни алохида таъкидлаш лозим.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Ганиев И. Г. Карбонизация защитного слоя бетона в условиях воздействия на него циклического замораживания и оттаивания. Проблемы архитектуры и строительства // Научно-технический журнал. - Самарканд, 2007. -№1. C. 7-9.

2. Ganiyev I. G. Modern engineering construction (1-part) / Textbook for undergraduate students of the direction "Operation of transport facilities". Jizzahk, JizPI, 2013, pp. 129

3. Ganiyev I. G., Maxkamov Z. T., Zafarov O. Metall ko'priklarni loyihalash / Mualliflashtirilgan tarjima. - T.: «Innovation rivojlanish nashriyot-matbaa uyi», 2021 yil. 100 bet.

4. Ганиев И.Г. Ochilib-yopiladigan va noyob ko'priklar qurilishning geodezik ta'minotiJ / O"quv qo"llanma. Jizzax: "LTI" nashriyoti, 2022. - 72 bet.

5. Ганиев И.Г. Геоинформационные системы автомобильных дорог / Учебное пособие. ДжизПИ. - Дж., 2022. 89 стр.

6. Ганиев И.Г. Иншоотлар диагностикаси ва синови / Укув кулланма. УзР О ва УМТВ. Узбекистан. - Жиззах: ЖизПИ. 2019. 72 б.

7. Ганиев И. Г. Исследование трещиностойкости железобетонных балок при многократно повторяющихся нагрузках // Истеъдод. 1998. - №2(2). - С. 15-17.

8. Ганиев И. Г. Расчет анкерных закреплений плиты наращивания // Истеъдод. 1998. - №3(3). - С. 20-22.

9. Ганиев И. Г. Прогнозирование ширины раскрытия трещин при многократно повторных нагружениях. Проблемы механики // Научно-технический журнал. - Ташкент, 2003. -№5. С. 27-29.

10. Ганиев И. Г., Эрбоев Ш. О. Результаты обследования пролетных строений железобетонных железнодорожных мостов. Проблемы архитектуры и строительства // Научно-технический журнал. - Самарканд, 2007. -№2. С. 16-18.

11. Ганиев И. Г., Эрбоев Ш. О. Характеристика существующего парка железнодорожных железобетонных мостов. Проблемы архитектуры и строительства // Научно-технический журнал. - Самарканд, 2007. -№3. С. 13-15.

12. Ганиев И. Г. Определение прочности бетона железобетонных мостов комплексным методом. Архитектура. Строительство. Дизайн // Научно-практический журнал. - Ташкент, 2007. -№3-4. С. 55-57.

13. Ганиев И. Г. Определение среднего срока службы эксплуатируемых бетонных и железобетонных опор железнодорожных мостов // Известия ПГУПС, 2008 г. -№ 3. С. 203-209.

14. Ганиев И. Г. Расчёт износа в элементах пролётных строений мостов с учётом коррозии арматуры. Известия петербургского университета путей сообщения // Санкт-Петербург, 2008 г. -№4. С. 113-118

15. Ганиев И. Г. Расчет безопасного времени работы пролетных строений по величине накопленного износа // Наука и прогресс транспорта. Вестник Днепропетровского национального университета железнодорожного транспорта, 2008 г. -№ 2. С. 105-106.

16. Ганиев И. Г. Нормирование износа эксплуатируемых пролетных строений железнодорожных мостов // Проблемы прочности материалов и сооружений на транспорте. Тезисы VII Международной конференции. Санкт-Петербург, 2008 год. 23-24 апреля 2008 года. С. 46-48.

17. Ганиев И. Г., Соатова Н. З. Солевая коррозия бетона в эксплуатируемых железобетонных пролетных строений автодорожных мостов // Проблемы прочности материалов и сооружений на транспорте. Тезисы VII Международной конференции. Санкт-Петербург, 2008 год. 23-24 апреля 2008 года. С. 48-50.

ISSN 2181-0842 / Impact Factor 3.848

58

18. Ганиев И. Г. Приближенная оценка эксплуатационной пригодности элементов пролетных строений мостов. Сборник ТашИИТа // Научный квартальный журнал. - Ташкент, 2008. -№1. C.15-17.

19. Ганиев И. Г., Жураев К. Ю. Состояние железобетонных мостов Джизакской области // Архитектура и строительства Узбекистана. Научно-технический журнал. - Ташкент, 2008. -№3. C.37.

20. Ганиев И. Г. Расчет безопасного времени работы пролетных строений по величине накопленного износа // Вестник Днепропетровского национального университета имени академика В. Лазаряна. Научное издание. -Днепропетровск, 2008. -№20. - С. 105-107.

21. Ганиев И. Г. Приближенная оценка эксплуатационной пригодности элементов пролетных строений // Вестник Днепропетровского национального университета имени академика В. Лазаряна. Научное издание. -Днепропетровск, 2008. -№20. - С. 111-113.

22. Ганиев И. Г. Карбонизация защитного слоя бетона в конструкциях мостов, работающих в условиях сухого жаркого климата // Сборник научных трудов ТашИИТа. №4, 2008. С. 18-19.

23. Ганиев И. Г. Оценка степени карбонизации защитного слоя бетона по результатам обследований железобетонных конструкций мостов // Сборник научных трудов ТашИИТа. №3, 2008. С. 11-14.

24. Ганиев И. Г. Определение износа в элементах пролетных строений с учетом карбонизации бетона в конструкциях мостов // Журнал Транспорт Российской Федерации. №3, 2008. С. 44.

25. Ганиев И. Г., Красин Н. А., Бурхонов О. Б. Технология и механизация работ при строительстве мостов / ГАЖК "Узбекистон темир йуллари". Т.: 2003 г. 172 с.

26. Ганиев И. Г., Хамракулов Р. Ж. Геодезическая практика / Джизак, ДжизПИ, 2007 г. 86 с.

27. Ганиев И. Г. Профилактический мониторинг железнодорожных железобетонных мостов / Монография - Ташкент, «Фан», 2009. 122 с.

28. Ganiyev I. G., G'ulomov D., Ravshanova D. Yo"l muhandisligi zamonaviy inshootlari / - Jizzax: "So'g'diyona nashriyot matbaa uyi". 2022-yil, 179 bet.

29. Ganiyev I. G. Yo'l muhandisligi inshootlari profilaktik monitoringi. 5340800

- "Avtomobil yo'llari va aerodromlar" ta'lim yo'nalishi bakalavriat talabalari Darslik.

- Jizzax: "So'g'diyona nashriyot matbaa uyi". 2022-yil, 230 bet.

30. Ganiyev I. G., Xudoyberdiyev J. Z. Yo'l muhandisligi inshootlari profilaktik monitoringi / O'quv qo'llanma. - Jizzax: JizPI. 2021-yil, 162 bet.

31. Ганиев И.Г. Avtomobil yo'llari va undagi zamonaviy sun'iy inshootlar. O'quv qo'llanma. - Jizzax.: "LTI" nashriyot uyi. 2022. 196 bet.

32. Ганиев И.Г. Автомобил йуллари куприклари бетон ва арматура коррозиясига карши чора ва тадбирлар / Кулланма. Жиззах: "Политехник", 2010 йил. 45 бет.

33. Ганиев И. Г. Метод оценки степени деградадии в структуре бетона. Известия Петербургского университета путей сообщения // Санкт-Петербург, 2008 г. -№ 2. C. 194-197.

ISSN 2181-0842 / Impact Factor 3.848

60

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.