Инъикоси таърихи сулҳ ва ризоияти миллии тоҷикон дар осори муҳаққиқон Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

07.00.09.ТАЪРИХНИГОРЙ, МАЪХАЗШИНОСЙ ВА РАВИШИ ТАД^И^ОТИ ТАЪРИХИ 07.00.09.ИСТОРИОГРАФИЯ, ИСТОЧНИКОВЕДЕНИЕ МЕТОДЫ ИСТОРИЧЕСКОГО ИССЛЕДОВАНИЯ 07.00.09.HISTORroGRAPHY, A SOURCE STUDY

AND METHODS OF HISTORICAL RESEARCH

УДК 9(с53) ББК 63,3 (2 т)

ИНЪИКОСИ ТА ЪРИХИ СУЛХ, ВА Мухамадизода Мехриддини Боцй, омузгори РИЗОИЯТИ МИЛЛИИ ТО ЦИКОН кафедраи умумидонишгоуии таърихи халци тоцики ДАР ОСОРИМУ^АЩЩОН МДТ "ДДХ ба номи академик Б.Гафуров

(Тоцикистон, Хуцанд)

ОТРАЖЕНИЕ ИСТОРИИ Мухамадизода Мехриддин Боки, преподаватель

ДОСТИЖЕНИЯ МИРА И общеуниверситетской кафедры истории

НАЦИОНАЛЬНОГО таджикского народа ГОУ "ХГУ имени акаемика

СОГЛАСИЯ В ТРУДАХ Б. Гафурова( Таджикистан, Худжанд) ИССЛЕДОВАТЕЛЕЙ

REFLECTION OF HISTORY Mukhammadizoda Mekhriddini Boki, lecturer of the OF WORLD ACHIEVEMENT AND all-university department of the History of Tajik NATIONAL AGREEMENT IN THE Nations under the SEI "KhSU named after acad.

WORKS OF RESEARCHERS B. Gafurov(Tajikistan, Khujand), E-MAIL:

mukhamadizoda 90 @ mail. ru

Вожахои калиди: илми таърихнигори, созмонуои байналмилали, мущццицон, тадцицоти таърихи, сулц, ризоияти милли

Дар мацола яке аз самтуои асосии ташаккул ва рушди илми таърихнигори инъикоси таърихи сулц ва ризоияти миллии тоцикон дар осори мущццицон барраси шудааст. Муаллифи мацола кушидааст, ки дар доираи асарщи олимони ватаниву хорици инъикоси таърихи иштироки созмощои байналмилалиро дар рощ таъмини сущ ва ризоияти милли дар Тоцикистон нишон дщад. Зикр мегардад, ки дар замони сощбистицлолии Тоцикистон илми таърихнигории тоцик рушд намуда, дар рощ пешрафти он олимони ватаниву хорици сацм гузоштаанд. Таъкид мегардад, ки мацз дар ин давра мавзущои асосии тадцицоти мущццицон доир ба масъалащи низои дохилии тоцикон, цанги шащвандй ва ба даст овардани сулц ва ризоияти милли бахшида шудааст, ки аз мубрамияту рузмарра будани мавзуъ гувощ медщад.

Ключевые слова: историография, международные организации, исследователи, мир, национальное согласие

В статье автор уделил внимание основным направлениям развития таджикской историографии в период независимости Таджикистана. Автор попытался на основе научных трудов отечественных и зарубежных исследователей освятить вклад международных организаций в достижении мира и национального согласия в Таджикистане. Показан вклад отечественных и зарубежных исследователей в развитие таджикской историографии в период национальной независимости. Указывается, что основной темой, разработанной историографами в 90-х годах XX века, являлась «гражданская война», «достижение мира и национального согласия».

Key words: historiography, international organization, researchers, the World, national agreement.

In his article, the author pays particular attention to the principal streamline towards the Tajik historiography development referring to the period of Tajikistan independence. Designing on the premise of the primary scientific works belonging to both home and foreign scholars, the author of the article indicates the contribution of international organizations in the world achievement and national agreement in Tajikistan. The contribution of home and foreign scholars in the Tajik historiography development referring to the period of state independence of Tajikistan is pointed in the article. It is noted that the basic theme of reproduced historiography in the 90-ies of the XX-th century was considered to be "Civil War", "The World Achievement and National Agreement".

Дар ибтидои солх,ои 90-уми асри гузашта фазой Точикистони сохдбистщлоли моро оташи чанги хонумонсузи шахрвандй фаро гирифта буд, ки он мардуми точикро ба нокомих,ои зиёд ру ба ру сохт.

Бояд тазаккур дод, ки мавзуи чанг ва сулхи Точикистон ва омилхои асосии бавучудоии онхо аз чониби муха;к;ик;он, муаррихон, хукукшиносон, рузноманигорон, файласуфон ва сиёсатшиносони ватаниву хоричй мавриди тахки; ва омузиш карор дода шуда, доир ба ин масъала тад;и;оти зиёди илмй ба вучуд омадаанд. Аммо тахлил ва баррасии ин мавзуъ барои омухтани таърихи даврони сохибистиклолии Точикистон, аз чумла ба даст овардани сулх ва ризоияти миллии точикон, ки ахамияти байналмилалй дорад, кифоя набуда, омузиши ин мавзуъ тад;и;оти минбаъдаи илмиро такозо дорад.

Низои точикон, ки дар ибтидои солхои 90- уми асри гузашта ба вучуд омада буд, бо кумаку дастгирии созмонхои байналмилалй ва давлатхои алохида бартараф карда шуд. Дар натичаи бартараф сохтани низои дохилй миёни точикон Созишномаи умумии истикрори сулх ва ризоияти миллй ба имзо расид. Таъкид бояд сохт, ки то ба имзо расидани ин созишнома созмонхои байналмилалй аз хар чихат ба Точикистон дасти ёрй дароз намуда буданд.

Аз ин ру метавон гуфт, ки тахкику омузиши таърихи иштироки созмонхои байналмилалй дар бартараф сохтани низои дохилй, на;ши онхо барои огози музокироти миёни точикон, иштироки нозирони онхо дар раванди музокирот, фаъолияти хайъати намояндагони созмонхои байналмилалй дар Точикистон, на;ши намояндагони махсуси созмонхои байналмилалй дар имзои протокол ва созишномахо миёни чонибхои даргир арзиш ва ахамияти мухими илмй ва омузишй дорад.

Дар натичаи тахки; ва омухтани мавзуи мазкур маълум мегардад, ки аз ибтидои муно;ишахои дохилии точикон созмонхои байналмилалй ба Точикистон дасти ёрй дароз намуда буданд. Муайян намудани таърихи хамкорихои Точикистон бо созмонхои байналмилалй, на;ши созмонхои байналмилалй барои бехтар намудани вазъи и;тисодии Точикистон, расонидани кумаки башардустона ба мардуми точик дар замони чанги шахрвандй, ба мувофика расонидани чонибхои даргир барои огози музокирот, чалби кишвархои алохида барои бартараф сохтани низои дохилии точикон, кумаки созмонхои байналмилалй барои баргардонидани гурезагон ва мухочирони ичборй мухимияти омухташаванда ва ахамияти тах;и;отии мавзуи матрахшавандаро дар бар мегирад. Аз ин лихоз, бо истифода аз маводи рузномаву мачаллахо, гузоришхо, протокол ва созишномахои имзогардида, асар ва суханронихои Сарвари давлати точикон Эмомалй Рахмон, асару маколахои илмии олимони ватаниву хоричй ба сомон расонидани кори илмй ахамияти мухими таърихй дорад.

Дар аксари тад;и;оти олимон оид ба сабабхои низои точикон, вазъи сиёсии Точикистон дар солхои 90-уми асри XX, даврахои гуфтушуниди миёни точикон, на;ши Асосгузори сулху вахдати миллй -Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон дар рохи расидан ба сулх ва вахдати миллиро мушохида карда метавонем. Мубрамияти ин тад;и;от дар он аст, ки на;ш ва макоми созмонхои байналмилалй дар рохи расидан ба сулх ва ризоияти миллй дар Точикистон аз чихати таърихй мавриди тахлил ва омузиш карор дода мешавад. Дар асоси маълумоти таърихй муайян кардани иштироки созмонхои байналмилалй дар рохи таъмини сулх дар Точикистон актуалй будани мавзуъро инъикос мекунад.

Баъд аз пош хурдани Иттиходи шуравй дар фазои бузург ва пахновари он давлатхои нави сохибистиклол ба вучуд омаданд. Давлатхои нави бавучудомада таърихро хамчун воситаи нави гоявй карор доданд. Бояд иброз намуд, ки дар ин давра дар хаёти иктисодиву ичтимоии Точикистон дигаргунихои мухим ба вучуд омаданд. Точикистон исти;лолияти давлатии худро ба даст овард. Дар сохаи илму маориф низ дигаргунихо ба вучуд омаданд. То ин ва;т асоси илми таърихнигории точикро материализми таърихй ва ё коммунизми илмй, асархои асосгузорони марксизм-ленинизм, рахбарони ^КИШ ва ^К Точикистон, арбобони намоёни хизби коммунистй ташкил медоданд. Мутаассифона, дар замони сохибисти;лолй бо ташкил ёфтани хизбу созмонхои нави сиёсй дар Точикистон чанги шахрвандй огоз гардид. Аз ин чо минбаъд илми таърихнигории точик низ ба мавзуъхои чанг ва сулх ало;аманд гардида, доир ба ин мавзуъхо асархои зиёди таърихнигорони ватаниву хоричй нашр гардиданд.

Дар солхои 90-уми асри XX аз чониби муаррихони, сиёсатшиносон, коршиносон, рузноманигорон, ху;у;шиносон ё умуман ахли илму адаби Ч,умхурии Точикистон асархои пурарзиши илмй ба таъб расидаанд, ки дар онхо тамоми чабхахои хаёти чамъиятию сиёсии Точикистон дарч гардидаанд. Кайд кардан ба маврид аст, ки дар байни асархои иншогардида таълифоти зиёде доир ба во;еахои мудхиши чанги шахрвандии Точикистон солхои 1992-1997 бахшида шудаанд, ки онхо мав;еи махсусро доир ба таърихи даврони сохибистиклолии кишвар ишгол мекунанд.

Дар инъикоси вокеахои таърихии чанги шахрвандии Точикистон на танхо таърихнигорон, балки зиёиён, шахсиятхои касбу кори гуногун ва шохидони вокеахо даст задаанд. Аммо ин асархо хусусияти ёддоштй дошта, ба муаллифони онхо фурсат даст надодааст, ки вокеахои

таърихиро аз чихати илмй асоснок намоянд. Хддаф аз таълифи чунин асархо накли вокеахои дида ё шунидаи муаллифон мебошад. Аммо новобаста аз камбудй ва арзиши илмиашон ин асархо дар омузиши таърихи замони сохибистиклолии кишвар ахамияти мухим доранд.

Ба чунин гурухи таълифоти таърихй асархои А.Сохибназаров(19), С.Кенчаев(13), Н.Дустов(9), Б.Каримов(12, 192) ва дигархо дохил мешаванд, ки муаллифони онхо хини иншои асар аз хакикати таърихй каме дур рафта танхо манфиатхои сиёсии хеш ва чонибдорони худро мадху ситоиш намуда, дар вокеахои рухдода тарафи мухолифи хешро айбдор намудаанд. Аммо новобаста аз тарзи навишт ва истифодаи манфиатхои сиёсй ин асархо дар муайян намудани баъзе пахлухои хаёти иктисодиву сиёсии солхои 90-ум маълумот медиханд ва барои омухтани таърихи даврони сохибистиклолии кишвар ахамияти мухим доранд.

Таъкид бояд сохт, ки оид ба таърихи даврони сохибистиклолии Точикистон рисолахои номзадй ва докторй дифоъ гардидаанд, ки дар онхо пахлухои алохидаи хаёти чамъиятиву сиёсии мамлакат дарч гардидаанд. Масалан дар рисолаи номзадии М.Ганджакова(8, 26) вокеахои сиёсии солхои 90-уми асри XX, сабабхои ба вучуд омадани низои сиёсй дар Точикистон, ташкили аввалин хизбу созмонхои сиёсй, максаду мароми тарафхои даргир дар мамлакат, чанги шахрвандй ва таъмини сулх ва ризоияти миллй дар Точикистон инъикос ёфтаанд. Муаллифи рисола ба масъалаи низои сиёсй ахамияти махсус зохир намуда, заминахои ба вучуд омадани чанги шахрвандй, вокеахои сиёсии солхои 1992-1997, даврахои асосии музокироти миёни точиконро мавриди тахлил карор додааст. Дар баробари он дар рисолаи номбурда доир ба накши созмонхои байналмилалй дар рохи таъмини сулх ва ризоияти миллй дар Точикистон маълумотхо оварда шудаанд. Хдмчунин муаллифи рисола истифодаи тачрибаи сулхи точиконро, ки бо иштироки созмонхои байналмилалй ба даст омада буд, дар рохи халли низохои дигар давлату халкиятхо мухим арзёбй намудааст. Рисолаи муаллиф яке аз нахустин тадкикотхои илмист, ки доир ба таърихи сиёсии Точикистон дар солхои 90-ум маълумот медихад.

Бояд иброз намуд, ки масъалаи чанг ва сулхи точикон махсусан тачрибаи сулхофаринии мардуми точик диккати бисёр таърихнигорони ватаниву хоричиро ба худ чалб намуда буд. Аз чумла, тадкикоти Е.В.Белов(5, 229) ба масъалаи тачрибаи таърихии сулхи точикон бахшида шудааст. Дар рисолаи муаллиф доир ба масъалаи даврахои асосии музокироти миёни точикон, хусусиятхои ин музокирот, накш ва иштироки мамлакатхои кафили музокироти миёни точикон -Эрон, Афгонистон, Узбекистан, Покистон ва Киргизистон ва максаду мароми онхо дар рохи халли низои точикон, хамчунин доир ба накши СММ ва Федератсияи Русия ахамияти махсус зохир намуда, доир ба ин масъала тахкики амики илмй бурдааст. Бояд гуфт, ки рисолаи Е.В.Белов баъди расидан ба сулх ва ризоияти миллй дар Точикистон яке аз аввалин тахкикоти таърихй доир ба масъалаи сулхи точикон ба хисоб меравад.

Рисолаи номзадии З.Х Сайфуллоева(21, 21) низ ба мавзуи накши созмонхои байналмилалй ва кишвархои алохида дар рохи таъмини сулхи точикон бахшида шуда, дар он накши СММ, САХД ва дигар созмонхои байналмилалй барои расидан ба сулх ва ризоияти миллй дар Точикистон нишон дода шудааст. Муаллиф макоми созмонхои байналмилалиро аз нуктаи назари илми сиёсатшиносй мавриди тахлил ва баррасй карор додааст. Хдмчунин бояд иброз намуд, ки рисолаи З.Х. Сайфуллоева дар замони фаъолияти конунии Х^изби нахзати исломи Точикистон дар катори дигар хизбхои сиёсии амалкунанда дифоъ гардида, муаллиф дар вакти баёни баъзе масъалахои низоъ аз хакикати таърихй дур рафтааст. Акнун, ки баъди гузашти солхо максад ва хадафи ХНИТ равшану возех аён гардид метавон гуфт, ки сабабгори асосии вокеахои нангини чанги шахрвандй дар мамлакат рохбарони ХДИТ ва чонибдорони онхо ба хисоб мерафтанд.

Бояд иброз намуд, ки иштироки созмонхои байналмилалй дар халли низои точикон танхо хислати сиёсй надошта, он ахамияти бузурги таърихиро дорост ва махз хамин масъала такозо менамояд, ки макоми созмонхои байналмилалй аз нуктаи назари илми таърих ва таърихнигорй тахлил карда шавад.

Рисолаи номзадии Э.Рахматуллоев (18, 21) ба накши Созмони Милали Муттахид дар рохи бартараф сохтани низои дохилй ва расидан ба сулх ва вахдати миллй дар Точикистон бахшида шудааст. Муаллифи рисола дар аввал оид ба зарурияти таъсисёбии СММ, вазифахо ва самтхои асосии фаъолияти ин созмон, оиди ниходхои он ва кишвархои таъсисдиханда маълумот додааст. Сипас доир ба таърихи шомилшавии Точикистон ба СММ таваккуф намуда, вазъи сиёсиву иктисодии Точикистонро дар ибтидои хамкорихо бо СММ инъикос намудааст. Хдмчунин накши ин созмонро дар рохи бартараф сохтани низои дохилй, имзои созишномахои байни тарафхои даргир дар Точикистон, баргузор намудани музокироти чонибхои тундрав, таъмини кумаки башардустонаи дигар созмон ва давлатхои алохида, инчунин дар рохи

амалисозии сулхи точикон, баркарорсозии баъдичангй ва таъмини якпорчагии Точикистон мухим арзёбй намуда, онро аз нигохи илмй асоснок намудааст.

Дар баробари иштироки созмонхои байналмилалй инчунин кишвархои алохида низ барои бартараф сохтани низои дохилии Точикистон сахми арзишманд гузошта буданд, ки доир ба ин масъала низ тахкикоти зиёди илмй анчом ёфтаанд. Аз чумла, С.В. Махонина(15, 233), ки дар рисолаи хеш таърихи муносибатхои харбии Точикистон ва Русияро баррасй намуда накши артиши Русияро дар халли ихтилофхои дохилии точикон мухим арзёбй менамояд. Хдмчунин дигар рисолахои илмй, ки доир ба муносибатхои байнихамдигарии Эрон ва Точикистон дар замони сохибистиклолй ва накши Эрон дар рохи таъмини сулхи точикон маълумот медиханд, ки инхо рисолахои илмии Н. Х^. Аллахголй(4, 24), Ш.М. Ч,аъфар (10, 21) ба хисоб мераванд, ки дар онхо дар баробари инъикоси накши Эрон дар рохи таъмини сулхи точикон хамчунин доир ба баъзе самтхои фаъолияти сулххохонаи созмонхои байналмилалй дар Точикистон маълумот оварда мешавад.

Албатта, хамкорихои Точикистон бо созмонхои байналмилалй чузъи таркибии сиёсати хоричии мамлакат ба хисоб меравад. Аз ин лихоз, иштироки созмонхои байналмилалй барои ба даст овардани сулх дар Точикистон дар бисёр осори таърихнигорон ва сиёсатшиносон инъикос гардидааст, ки барои муайян намудани баъзе пахлухои мавзуи тахкикшаванда кумак мерасонад.

Доир ба сиёсати хоричии Точикистон дар солхои истиклолият асархои зиёде таълиф гардидаанд, ки дар онхо хамкорихои Точикистон бо созмонхои байналмилалй дарч гардида, хамчунин доир ба накши созмонхои байналмилалй дар рохи аз байн бурдани низои дохилии точикон ва таъмини сулх дар мамлакат инъикос карда шудаанд. Аз чумла, дар ин замина асархои З.Ш Сайидзода(22, 400; 23, 112; 24, 592; 25, 560; 26, 446), А. Сатторзода(27, 520), Т. Назаров(16, 224), Зарифй(11, 352), Ф. Умаров(29), Р. Алимов(2) ва дигаронро метавон ном бурд.

Бояд тазаккур дод, ки барои ба даст овардани сулх ва ризоияти миллй дар Точикистон ва чалби кумакхои созмонхои байналмилалй ва кишвархои алохида дар мамлакат Сарвари давлат Эмомалй Рахмон сахми арзанда дошт. Аз ин ру, якчанд таълифоте руи кор омаданд, ки рочеъ ба накши Президент Эмомалй Рахмон дар рохи ба даст овардани сулх дар Точикистон маълумот медиханд. Дар катори ин гуна таълифот метавон асархои А. Шарифзода(31, 372), Н. Салимов(28, 372) -ро ном бурд.

Инчунин якчанд таълифоти илмй доир ба сабабхо ва хусусиятхои чанги шарвандй, рафти чанг ва даврахои асосии он, оид ба баъзе масъалахои мухими вазъи сиёсии Ч,умхурии Точикистон баъди ба даст овардани истиклолияти давлатй, доир ба роххои таъмини сулх ва ризоияти миллй мавчуданд, ки дар катори онхо метавон асар ва рисолахои илмии О.Х. Шарифаева(31, 28), Г.Р. Мирзоев(13, 192), В.И. Бушков(5, 310; 6, 166), У.М. Рашидова(18, 24), С.И. Шарипов(32, 125), С.А. Нурй(16, 360), К. Абдулов(1, 157; 2, 40) -ро номбар кард.

Гуфтан ба маврид аст, ки тадкикоти ин мавзуъ то хануз идома дорад ва табиист, ки онхо барои илми таърих арзишманданд.

Хдмин тарик, инъикоси таърихи сулх ва ризояти миллии точикон як бахши мухими илми таърихшиносии муосирро ташкил намудааст, ки тахлилу баррасии доманадори онхо метавонад баъзе аз пахлухои мархилаи мухими такдирсози халки точикро рунамо менамояд.

ПАЙНАВИШТ:

1. Абдулов, К. Роци бецбуд/К. Абдулов. - Душанбе, 1995. - 157 с.

2. Абдулов, К. Бахти таърихи/К. Абдулов. - Душанбе, 2001. - 40 с.

3. Алимов, Р. Таджикистан - ООН: история взаимоотношений. Новый взгляд/Р. Алимов., М. Лебедев.,Э. Касымов. - М., 1995.-211 с.

4. Аллахголи, Н.Х. Место и роль Исламской Республики Иран в урегулировании политического конфликта в Таджикистане. автореф. дисс... канд. полит. наук: 23. 00. 06/Аллахголи Назари Хади. - Душанбе, 2014. - 24 с.

5. Белов, Е.В. Исторический опыт переговорного процесса по урегулированию межтаджикского конфликта (1993-1997): Дисс... канд. ист. наук: 07. 00. 02/Белов Евгений Владимирович. -Душанбе, 1999. - 229 с.

6. Бушков, В.И. «Таджикскаяреволюция» и гражданская война (1989 - 1994 гг.)/В.И.Бушков, Д.В. Микулький. - М. 1994. - 310 с.

7. Бушков, В.И. Анатомия гражданской войны в Таджикистане/В.И.Бушков, Д.В. Микулький. -М.: РГНФ, 1997. - Изд. 2 - е. - 166 с.

8. Ганджакова, М.Г. Политическая история Таджикистана 90-х годов ХХвека: автореф. дисс... кан. ист. наук: 07.00.02/Ганджакова Матлуба Ганджаковна. - Душанбе, 2015. - 26 с.

9. Дустов, Н. Захм ба цисми Ватан/Н. Дустов. -Душанбе, 1994.- 336 с.

10.Джафар, Ш.М. Процессы и перспективы взаимоотношений Ирана и независимого Таджикистана в условиях изменяющегося мира. автореф. дисс... канд. полит. наук: 23. 00. 02/Джафар Мехршад Шабаби. - Душанбе, 2008 - 21с.

11.Зарифи, Х. Многовекторная дипломатия Таджикистана (Статьи, интервью, выступления, хроника визитов и встреч)/Х.Зарифи. -Душанбе: Издательство ООО «Офсет», 2009. - 352 с.

12.Каримов, Б.Б. Дар гирдоби зиндаги. Ёддошт, мацолацо, мусоцибацо/Б.Б. Каримов. -М.: ТОО "Можайск - Терра", 1995. -192 с.

13.Кенджаев, С. Переворот в Таджикистане/С. Кенджаев. -Душанбе, 1996.-496 с.

14.Мирзоев, Г.Р. Россия и восстановление мира: 90-годы XX в. Дисс. канд. ист. наук: 07.00.02. -М., 2004. - 192 с.

15.Махонина, С.В. Военно-политическое сотрудничество между Таджикистаном и Российской Федерацией в 1993-1999 годы: исторический опыт и уроки. дисс. канд. ист. наук: 07. 00. 02/ Махонина Светлана Викторовна. -Душанбе, 1999. - 233 с.

16. Назаров, Т.Дипломатияи муосири тоцик/ Т. Назаров, А. Сатторзода. - Душанбе: Ирфон, 2006.

- 224 с.

17.Нури, С.А. Оштинома/С.А. Нури. - Душанбе: Нодир, 2001. - 360 с.

18.Рацматуллоев, Э. Роль Организации Объединённых Наций в урегулировании межтаджикского конфликта. Автореф. дисс. канд. полит. наук: 23. 00. 04/Эркин Рахматуллаев. - М., 2000. - 21 с.

19.Рашидова, У.М. Исторический опыт решения проблемы беженцев и внутренних переселенцев в Республике Таджикистан (1992-2007гг.). Автореф. дисс. канд. ист. наук: 07. 00. 02/Рашидова Умайра Манзаровна. - Душанбе, 2011. - 24 с.

20.Соуибназаров, А.Субуи ситоракуш/А.Соуибназаров. - Душанбе, 1997. - 310 с.

21. Сайфуллоева, З.Х. Роль международных организаций и стран содружества в укреплении мира в Таджикистане (из опыта Таджикистана). Автореф. дисс. канд. полит. наук: 23. 00. 02/Сайфуллоева Зарина Хайруллоевна. - Душанбе, 2007. - 21с.

22.Саидов, З.Ш. Внешняя политика Президента Рахмонова/З.Ш.Саидов. - Душанбе: Сарпараст, 2001. - 400 с.

23.Саидов, З.Ш. Межгосударственные отношения Республики Таджикистан в двустороннем формате. Второе, дополненное издание/З.Ш. Саидов. - Душанбе: Авасто, 2001. - 112 с.

24. Саидов, З.Ш. Внешняя политика Таджикистана в условиях глобализации/З.Ш.Саидов. -Душанбе: Авасто, 2004. - 592 с.

25. Саидов, З.Ш. Внешняя политика Республики Таджикистан на современном этапе (1992-2005 гг.)/З.Ш.Саидов. - Душанбе: Авасто, 2006. - 560 с.

26. Саидов, З.Ш. Внешняя политика Таджикистана в период его становления как суверенного независимого государства (1992-2004 гг.): Монография.- Седьмое издание/З.Ш.Саидов. -Душанбе: ООО «Контраст», 2010. - 446 с.

27. Сатторзода, А. Актуальные проблемы внешней политики Таджикистана (многофакторность в действии)/А.Сатторзода. - Душанбе, 2014. - 520 с.

28.Салимов, Н. Тоцики оламшумул//Н. Салимов, А. Шарифзода. -Душанбе: Ирфон, 2011. -372 с.

29. Умаров, Ф. Республика Таджикистан и мусульманский мир: особенности сотрудничества/Ф. Умаров. - Душанбе, 2011.

30. Шарифзода, А. Нацотбахши миллат// А. Шарифзода, А. Гафуров. - Душанбе - 2012. - 320 с.

31. Шарифзода, А. Президент./Нацши Эмомалй Рахмон дар таукими уокимияти давлатй ва истицлолияти миллй/А. Шарифзода, С. Шамсиддинов, З. Цосими. -Душанбе: Ирфон, 2011. -372 с.

32.Шарифаева, О.Х. Гражданская война в Таджикистане 1992 -1997 гг. Автореф. дисс. канд. ист. наук: 07. 00. 03/Шарифаева Оксана Халильевна. - Томск, 2010. - 28 с.

33.Шарипов, С. Таджикистан: демократизация и политические отношения/С. Шарипов. -Душанбе, 2000. - 125 с.

REFERENCES:

1. Abdulov, K. The Way on Progress/K.Abdulov. - Dushanbe, 1995. - 157p.

2. Abdulov, K. Historical Fate/K.Abdulov. - Dushanbe, 2001. - 40p.

3. Alimov, R. Tajikistan - OON: History of Interaction. New view/R.Alimov., M. Lebedev., E. Kasymov.

- M., 1995. - 211 p.

4. Allahgoli, N.Kh. The Place and Role the Islamic Republic of Iran in Regulation of Political Conflict in Tajikistan: synopsis of candidate dissertation in politology: 23.00.06/Allakhgoli Nazari Khadi. -Dushanbe, 2014. - 24 p.

5. Belov, Ye.V. Historical Experience of the Negotiated Process on Regulation of Inter-Tajik Conflict (1993-1997): dissertational candidate in history: 07.00.02/Belov Yevgeny Vladimirovich. - Dushanbe, 1999. - 229 p.

6. Bushkov, V.I. "Tajik Revolution" and the Civil War (1989 - 1994)/V.I.Bushkov, D.V.Mikulkiy. - M., 1994. - 310 p.

7. Bushkov, V.I. The Anatomy of Civil War in Tajikistan/V.I.Bushkov, D.V.Mikulkiy. - M.: RSNF, 1997. - The 2nd Edition. - 166p.

8. Ganjakova, M.G. The Political History of Tajikistan Referring to the 90-ies of the XX-th Century: synopsis of candidate dissertation in history: 07.00.02/Ganjakova Matluba Ganjakovna. - Dushanbe, 2015. - 26p.

9. Dustov, N. Zakhm ba jismi Vatan (Injure in Homeland Body)/N.Dustov. - Dushanbe, 1994. - 336p.

10.Jafar, Sh.M. The Process and Perspectives of Interaction between Iran and Independent Tajikistan under the Conditions of Changing World: synopsis of candidate dissertation in politology: 23.00.02/Jafar MehrshadShababi. - Dushanbe, 2008. - 21 p.

11.Zarifi, Kh. Multi-vectoral Diplomacy of Tajikistan (articles, interviews, speech, chronics of visits and meetings)/Kh.Zarifi. - Dushanbe: Offset, 2009. - 352p.

12.Karimov, B.B. In the Whirpool of Life. Memory, articles and interviews/B.B. Karimov. - M.: Mozhaysk - Terra, 1995. - 192 p.

13.Kenjayev, S. Transition in Tajikistan/S.Kenjayev. - Dushanbe, 1996. - 496p.

14.Mirzoyev, G.R. Russia and the World Establishment: 90-ies of the XX-th: candidate dissertation in history: 07.00.02. - M., 2004. - 192p.

15.Military-Political Cooperation between Tajikistan and the Russian Federation in 1993 - 1999: Historical Experience and lesson: candidate dissertation in history: 07.00.02/Makhonina Svetlana Victorovna. - Dushanbe, 1999. - 233p

16.Nazarov, T. Modern Tajik Diplomacy/ T. Nazarov, A. Sattorzoda. - Dushanbe: Cognition, 2006. -224 p.

17.Nuri, S.A. Predominating/S.A. Nuri. - Dushanbe: Nodir, 2001. - 360p.

18.Rahmatullayev, E. The Role of Organization of United Nations in Regulation of Inter-Tajik Conflict: synopsis of candidate dissertation in politology: 23.00.04/Erkin Rahmatullayev. - M., 2000. - 21 p.

19.Rashidova, U.M. Historical Experience Beset with Solution of Problems of Refugees and Home Inhabitants in Tajikistan Republic (1992-2007). synopsis of candidate dissertation in history: 07.00.02/Rashidova Umayra Manzarovna. - Dushanbe, 2011. - 24p.

20.Sohibnazarov, A. Star-Murdering Morning/A.Sohibnazarov. - Dushanbe, 1997. - 310p.

21.Sayfulloyeva, Z.Kh. The Role of International Organizations and Commonwealth Countries in

Reference to Enforcement of Peace in Tajikistan (from Tajikistan experience). synopsis of candidate dissertation in politology: 23.00.02/Sayfulloyeva Zarina Khayrulloyevna. - Dushanbe, 2007. - 21 p.

22.Saidov, Z.Sh. Outward Policy of the President - Rahmonov/Z.Sh.Saidov. - Dushanbe: Sponsor, 2001. - 400 p.

23.Saidov, Z.Sh. Inter-Statal Relation of Tajikistan Republic in Bilateral Format. The 2-nd Edition/Z.Sh.Saidov. - Dushanbe: Avesto, 2001. - 112p.

24. Saidov, Z.Sh. Outward Policy of Tajikistan under the Conditions of Globalization/Z.Sh.Saidov. -Dushanbe: Avesto, 2004. - 592p.

25. Saidov, Z.Sh. Outward Policy of Tajikistan at Contemporary Stage (1992-2005)/Z.Sh.Saidov. -Dushanbe: Avesto, 2006. - 560p.

26. Saidov, Z.Sh. Outward Policy of Tajikistan in the Period of its Formation as an Independent State (1992-2004): monograph. - The 7-th Edition/Z.Sh.Saidov. - Dushanbe: Contrast, 2010. - 446p.

27.Sattorzoda, A. Actual Problem Related to Outward Policy of Tajikistan (multi-factor in action)/A. Sattorzoda. - Dushanbe, 2014. - 520p.

28.Salimov, N. Universal Tajik/N. Salimov, A. Shrifzoda. - Dushanbe: Cognition, 2011. - 372p.

29. Umarov, F. Tajikistan Republic and Moslem World: Features of Cooperation/F. Umarov. - Dushanbe, 2011.

30.Sharifzoda, A. A Saver of Nation/A. Sharifzoda, A. Ghfurov. - Dushanbe, 2012. - 320 p.

31. Sharifzoda, A. The President/Emomali Rahmons Role in State Government Enforcement and

National Independence/A. Shrifzoda, S. Shamsiddinov, Z. Qosimi. - Dushanbe: Cognition, 2011. - 372 p.

32.Sharifayeva, O.Kh. The Civil War in Tajikistan (1992-1997): synopsis of candidate dissertation in history: 07.00.03/Sharifayeva Oksana Khalilyevna. - Tomsk, 2010. -28p.

33.Sharipov, S. Tajikistan: Democratization and Political Relation/S.Sharipov. - Dushanbe, 2000. - 125 p.