UDK.796.011.1:42 ИМКОНИЯТИ ЧЕКЛАНГАН ТАЛАБАЛАРНИ ЮГУРИБ КЕЛИБ УЗУНЛИККА САКРАШГА УРГАТИШ УСЛУБИЯТИ Гофуров Шерали Хошимович
Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети «Адаптив жисмоний тарбия ва спорт» кафедраси укитувчиси. E-mail: sherali [email protected] https://doi.org/10.5281/zenodo.8034843
Аннотация: Маколада, Имконияти чекланган талабаларни жисмоний ривожлантиришда пара енгил атлетиканинг сакраш восита ва усулларини куллаш оркали жисмоний тайёргарлигини оширишни амалда исботлашдан иборатдир.
Калит сузлар: Имконияти чекланган, пара енгил атлетика, сакраш турлари, заиф курувчи, адаптив, нозология, спорт таснифлар, ривожлантириш.
МЕТОДИКА ОБУЧЕНИЯ ИНВАЛИДНЫХ СТУДЕНТОВ ПРЫЖКАМ В
ДЛИНУ
Аннотация: В статье в физическом развитии студентов с ограниченными возможностями здоровья целесообразно обосновать повышение физической подготовленности за счет использования прыжковых средств и методов паралегкоатлетических занятий.
Ключевые слова: инвалиды, паралегкая атлетика, виды прыжков, слабовидящие, адаптивные, нозология, спортивные классификации, развитие.
METHODOLOGY OF TEACHING DISABLED STUDENTS TO LONG JUMP
Abstract: In the article in the physical development of students with disabilities, it is advisable to justify the increase in physical fitness through the use of jumping means and methods of para-athletics classes.
Key words: invalids, para-athletics, types of jumps, visually impaired, adaptive, nosology, sports classifications, development.
КИРИШ
Долзарблиги. Узбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва спорт сохасини янада ривожлантиришга алохида эътибор каратилмокда. Узбекистон Республикаси Президентининг 2021-йил 18-майдаги "Паралимпия харакатини ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги П^-5114-сон карори, Узбекистон Республикаси Президентининг 2021-йил 5-ноябрдаги "Спорт таьлими тизимини тубдан такомиллаштириш оркали олимпия ва паралимпия спорт турлари буйича спортчилар захирасини шакллантириш сифатини янада ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги, 2021-йил 5-ноябрдаги "2024-йил Париж шахрида (Франсия) булиб утадиган XXXIII ёзги Олимпия ва XVII Паралимпия уйинларига спортчиларимизни комплекс тайёрлаш тугрисида"ги П^- 5281-сонли карорларида амалга оширилиши лозим булган ишларнинг белгиланиши соха мутахассислари олдига улкан вазифаларни куяди. Узбекистонда жисмоний имконияти чекланган ва ногиронлиги (кул нозолгияси ва куриш кобилятида нуксони) булган шахсларни пара спорт (пара енгил атлетиканинг югуриб келиб узунликка сакраш) турлари билан шугулланишлари учун зарур шарт-шароитлар яратиш, уларнинг
халкаро спорт майдонларида муносиб иштирок этишини таъминлаш ва давлат томонидан куллаб-кувватлаш хдмда илмий тадкикотлар ишларини олиб бориш бугунги кунда долзарб масалалардан бири х,исобланади.
Тадкикотнинг максади: пара енгил атлетикнинг сакраш восита ва усулларини куллаш оркали имконияти чекланган талабаларнинг жисмоний тайёргарлигини оширишдан иборат.
Тадкикот вазифалари: Имконияи чекланган талабаларнинг умумий жисмоний тайёргарлигини оширишда пара енгил атлетиканинг сакраш турларида самарадор булган восита ва усулларни аниклаш ва табакалаштириш;
Махсус восита ва усулларни куллаш оркали имконияти чекланган талабаларни жисмоний сифатларини ривожлантириш.
ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ ВА УНИНГ МУ^ОКАМАСИ
Республикада охирги йилларда жисмоний тарбия ва спортни оммалаштириш, ах,оли уртасида соглом турмуш тарзини таргиб килиш, имкониятлари чекланган шахсларнинг жисмоний реабилитацияси учун зарур шарт-шароитлар яратиш хдмда мамлакатнинг халкаро спорт майдонларида муносиб иштирок этишини таъминлаш борасида изчил чора-тадбирлар амалга оширилмокда.
Имконияти чекланган талабаларни хар томонлама жисмоний ривожланишида албатта энг авалло жисмоний сифатларни ривожлантириш мухим ахдмиятга эга. Шугулланувчиларни жисмоний ривожланишида талабаларни ёши, жинси ва жисмоний тайёргарлигига караб юклама меъёрлари таксимланади хдмда машгулотлар жараёнида куллаш оркали жисмоний сифатларни ривожланиши, хдракат фаоллигини ошишига эришилади.
Шугулланувчиларни махсус жисмоний тайёргарлигини оширишда жисмоний сифатларни ривожлантириш энг аввало спортчининг хар томонлама махсус жисмоний ривожланиш жараёни хисобланади. Машгулотларни режалаштирганда умумий жисмоний тайёргалик ва махсус жисмоний тайёргарлик турларини ривожлантиришда алохида юклама нисбатларидан фойдаландик.
Умумий жисмоний тайёргарлик пара енгил атлетикачиларнинг гормоник ривожланиши, яъни харакат мускулларини ривожлантириш, аъзо ва тизимларини мустахкамлаш, уларнинг функционал имкониятларини ошириш, бошкара олиш кобилиятини яхшилаш, куч, тезкорлик, чидамлилик, чакконлик, эгилувчанлик каби жисмоний сифатларни ошириш, кадди-комат ва тана тузилишидаги камчиликларни тузатишга каратилган жараён хисобланади. Умумий жисмоний тайёргарликни ривожлантиршда шугилланувчиларнинг барча аъзо ва тизимларига коррекцион воситалар оркали тасир курсатишга каратилади. Машгулотлар жараёнида эса умумий жисмоний ривожлантиришга мулжаланган машклардан фойдаланиш лозим.
Махсус жисмоний тайёргарлик пара енгил атлетканинг мазкур турини бажариш учун нима талаб этилишига караб, спортчи организмининг хамма функционал имкониятларини, хамма аъзолар ва тизимларини юкори даражада ривожлантиришга каратилган жараён хисобланади. Бунинг учун, табийки танланган пара енгил атлетика турининг махсус машклар ва усуллардан фойдаланилса шугилланувчиларнинг жисмоний сифатларни ривожланишида самарали хисобланади.
Машгулотлар жараёнида умумий жисмоний тайёргарлик учун купинча умумий таъсир курсатадиган машклардан, махсус тайёргарлик учун эса, аник максадга
йуналтирилган машклардан фойдаланилди. Лекин умумий жисмоний тайёргарликда хам жисмоний ривожланиши, тана тузилиши, каддат-комат росалик ва шунга ухшаш айрим камчиликларни йукотиш учун, аник йуналтирилган машклар кулланилади.
Умумий ва махсус жисмоний тайёргарликда куч, тезкорлик, чидамлилик, чакконлик, эгилувчанлик каби сифатларни ривожлантирувчи машклар асосан самарали х,исобланади.
Худди шу жисмоний сифатларда пара енгил атлетикачининг бутун организмидаги аъзолар ва тизимлар иш кобилиятига асосланиб, унинг харакат килиш имконияти ошиб боради.
Биз талабаларининг жисмоний ривожланганлик даражасини антропометрик курсаткичлар оркали аникладик. Олинган натижаларни (1- жадвалга каранг).
Назорат гурухи талабаларини антропометрик курсаткичи.
1- жадвал
№ № Ф.И.Ш. ТуFилг ан йили буйи OFИрЛИ к к аи & W [ а -Ä уа а ы : Нафас олиш и i « аи И т i
1 Дустмуродов Ж. 1998 172 70 88 91 86
2 Бобокулов М. 2003 178 65 90 94 85
3 Рахмонов Ш. 2001 170 68 87 91 84
4 Салимов Б. 1997 179 67 88 93 82
5 Уразметов Ж. 1995 168 69 89 98 87
6 Мирзаев Ш. 1998 171 71 83 90 81
7 Султонов А. 2001 177 68 89 91 88
8 Артиков Д. 2003 173 69 81 89 80
9 Боратов У. 2002 172 70 90 93 88
10 Бекжанов К. 2001 172 66 91 96 87
11 Ахмедов О. 2003 174 61 80 88 76
12 Эргашев Б. 2001 170 72 84 89 83
Уртача 173 68 86,7 91,9 83,9
Назорат гурухи талабаларини буй баландлиги, вазн огирлиги, кукрак кафаси кенглиги, нафас олиши ва нафас чикариш курсаткичлари аникланди.
Тажриба гурухи талабаларини антропометрик курсаткичи.
2. жадвал
№ Ф.И.Ш. ТуFилган йили буйи OFИрЛИK Кукрак кафси кенглиги Нафас олиш Нафас чикариш
1 Хакимов Ж. 2001 178 74 86 91 88
2 Турсунов Д. 2002 173 66 84 89 81
3 Юсупов А. 1997 170 64 94 101 93
4 Уралов С. 1999 167 67 93 98 90
5 Иномхужаев Х. 2003 171 68 86 85 84
6 Каримов А. 2002 172 63 81 91 78
7 Ризаев Р. 2000 170 66 80 87 78
8 Саидов Б. 1999 168 71 88 94 87
9 Расулов Х. 1997 179 69 87 91 86
10 Осмонов Б. 1996 174 72 92 100 90
11 Жумаев С. 2002 177 68 83 90 79
12 Сатторов К. 2001 172 73 90 98 87
Уртача 172,6 68,4 87,0 92,9 85,1
Тажриба гурухи талабаларини буй баландлиги, вазн огирлиги, кукрак кафаси кенглиги, нафас олиши ва нафас чикариш курсаткичлари аникланди.
Олинган натижаларни солиштирганимизда иккала гурух уртасидаги ёш жихати, буй баландлиги, вазн огирлик курсаткичларидаги фарки яккол сезилмади. Талабаларнинг харакат тезлигини унинг мускул кучини ошириш йули билан анча яхшилаш мумкин. Маълумки пара атлетикачиларнинг харакатларига ташки каршилик канча оз булса, бу харакатлар шунча тез бажарилади. Мускул кучини ошириш хисобига харакат тезлиги даражасини кутариш, аввало жуда катта куч бериш кобилиятини яхшилаш хисобига булади. Анчагина мускул кучи сарфлай олиш кобилияти билан, нерв мускул координацияси яхшиланиб спортчи кучли харакатларни бажара олади ва тез куч беради (3-жадвалга каранг).
Назорат гурухи талабаларини жисмоний тайёргарлик
курсаткичлари динамикаси тадкикотдан олдин ва тадкикотдан кейинги натижаси.
3. жадвал
№ Ф.И.Ш. а г а S р м уг 2 © ГО S 60м га югуриш (секунд) а г S и _ аа дк О ГО © © Жойда узун ликка сакраш Жойда узун ликка уч хатлаб Югу риб келиб узунликка сакраш
1 Хакимов Ж. То 4,4 8,6 25 184 7,89 4,20
Т.к 4,2 8,4 23 190 7,96 4,28
2 Турсунов Д. То 4,3 8,4 23 206 7,91 4,19
Т.к 4,2 8,2 21 211 7,97 4,31
3 Юсупов А. То 4,5 8,4 24 191 7,98 4,38
Т.к 4,4 8,2 23 193 8,01 4,51
4 Уралов С. То 4,5 8,8 22 189 7,67 5,06
Т.к 4,3 8,5 22 191 7,72 5,27
5 Иномхужаев Х. То 4,2 8,3 23 211 8,26 4,55
Т.к 4,0 8,1 22 215 8,32 4,64
6 Каримов А. То 4,8 8,7 22 183 7,46 4,89
Т.к 4,5 8,5 21 192 7,52 5,17
7 Ризаев Р. То 4,9 8,9 21 196 7,48 5,03
Т.к 4,7 8,7 21 208 7,51 5,18
8 Саидов Б. То 4,7 8,9 23 193 7,70 4,24
T.k 4,5 8,7 22 201 7,81 4,31
9 Pacy^OB X. to 4,5 8,6 23 185 7,83 4,41
T.k 4,3 8,4 23 197 7,89 4,49
10 Ocmohob E. To 4,8 8,8 22 182 7,61 4,04
T.k 4,5 8,5 23 189 7,68 4,15
11 ^yMaeB C. To 4,5 8,5 23 187 7,94 4,18
T.k 4,4 8,3 23 201 7,99 4,32
12 CaTTopoB K. TO 4,8 8,8 24 194 7,77 4,20
T.k 4,6 8,6 22 196 7,79 4,28
YpTana T.o 4,6 8,6 22,9 191,7 7,79 4,40
T.k 4,4 8,4 22,2 198,7 7,85 4,46
MyT.o- ycum (%) 0,2 0,2 0,7 7 0,6 0,6
Ha3opaT rypyxu TagKMKOTgaH o^amh 30 m ra rorypum 4,6 ra, TagKMKOTgaH KeHHH 4,4 ra axfflHBaHHrnHra эpнmн.пдн. 60 m rorypum TagKMKOTgaH o^amh 8,6 öynca, TagKMKOTgaH KeHHH 8,4 ra axmanaHAH. 30 m ra oeKflaH oeKKa caKpam TaflKMKOTgaH o^amh 22,9 cm aHHK^aHraH öynca, TagKHKOTgaH KeräH 22,2 cm ra axmH^aHKmara эpнmн.пдн. ^oMgaH y3yH^HKKa caKpam TagKHKOTgaH o^ahh 191,7 cm ra, TagKMKOTgaH KeHHH 198,7 cm ra axmanaHgH. ^oMgaH Typuö yn xaraaö caKpam TaflKMKOTgaH o^ahh 7,79 cm .nura aHMK^aHgu, TaflKMKOTgaH KeÖHH 7,85 cm ra AxmanaHgH. MrypuG Ke^uö ysyanuKKa caKpam TagKMKOTgaH o^ahh 4,40 cm .nura aHHK^aHraH öynca, TagKHKOTgaH KeHHH 4,46 cm ra axmanaHgH.
Ta/puöa rypyxu Ta.iaöa.iapiiHii jkhcmohhh Tafieprap.HK
KypcaTKHH^apn aiiHaivinKacn Taa-H-OTflaH o.giH Ba Taa-H-OTflaH KemiHrii HaTii'/Kacii.
4. KagBa.
№ 30m ra rorypum (ceKyHg) 60m ra rorypum (ceKyHg) H am ^ S V- & :S Si © « « Z ra - if S s Si « 0 e fO O ^ofifla y3yH .HKKa caKpam (cm) ^ofifla y3yH .niKKa yn aö caKpam (cm) Mrypuö Ke.niö iKKa caKpam (cm)
1 ^ycrnypoflOB T.o 4,4 8,6 22 186 7,81 4,22
T.k 4,0 8,0 20 201 8,03 4,46
2 EoöoKynoB M. TO 4,8 8,8 23 195 7,65 5,04
T.k 4,3 8,1 22 211 7,96 5,26
3 PaxMOHOB ffl. TO 4,5 8,5 23 189 7,94 4,18
T.k 4,1 8,1 21 201 8,16 4,81
4 Ca^HMOB E. TO 4,8 8,8 24 189 7,77 5,20
T.k 4,5 8,4 21 206 7,92 5,38
5 Ypa3MeTOB TO 4,9 8,9 22 194 7,48 4,70
T.k 4,5 8,3 20 215 7,74 5,02
6 Mup3aeB ffl. TO 4,8 8,7 24 188 7,46 4,76
T.k 4,6 8,3 21 207 7,69 5,10
7 Cy.TOHOB A. To 4,5 8,8 25 191 7,67 5,05
T.k 4,2 8,2 22 208 7,93 5,27
8 ApTKKOB fl. To 4,7 8,9 23 184 7,71 4,66
T.k 4,3 8,3 21 211 7,98 5,01
9 EopaTOB y. To 4,5 8,6 23 196 7,83 4,42
T.k 4,1 8,1 20 224 8,12 4,89
10 EeK^aHOB K. To 4,3 8,4 25 189 7,91 5,19
T.k 4,0 7,7 22 208 8,17 5,66
11 AxMegoB O. To 4,2 8,3 23 196 8,22 4,56
T.k 4,0 7,9 21 214 8,49 5,12
12 Эpгameв E. To 4,5 8,4 24 194 7,98 4,39
T.k 4,3 8,0 21 196 8,25 5,06
YpTana To 4,6 8,6 23,4 190,8 7,79 4,70
T.k 4,2 8 21 210,1 8,22 5,10
MyT^OK ycnrn (%) T.k 0,4 0,6 2,4 19,3 0,43 0,40
Ta^pHÖa rypyxu TagKuKoTgaH o.akh 30-m ra rorypum 4,6 ceKyHg aHuKnaHgu Tag^HKOTgaH KeräH 4,2 ceKyHgra axmu^aHgH. 60 m rorypum TagKuKoTgaH o.akh 8,6 ceKyHg экaн.пнгн aHHK^aHgH, Tag^KoTgaH KeHHH 8 ceKyHgra axmu^aHgH. 30 m ra oeKflaH oeKKa caKpam эca Tag^HKOTgaH o^ahh 23,4 cm экaн.пнгн aHHK^aHraH 6y.ca, Tag^KoTgaH KeHHH 21 m ra axmanaHAH. ^ongaH ysyanKKKa caKpam TagKUKOTgaH o^ahh ypTana 190,8 cm aHHK^aHgH, Tag^HKOTgaH KeHHH 210,1 cm ra axmanaHgH. ^oögaH Typu6 yn xaT.a6 caKpam TagKHKOTgaH o^ahh ypTana 7,79 cm aHHK^aHgH, TagKHKOTgaH KeHHH 8,22 cm ra axmanaHgH. MrypuG Ke^HÖ y3yH^HKKa caKpam TagKHKOTgaH o^ahh 4,70 cm aHHK^aHgH, TagKHKOTgaH KeHHH 5,10 cm ra AxmH.naHgH.
roKopugarH ycy..apHH Ky..am opKa.H hmkohh^th neK.aHraH Ta.aöa.apHHH ^hcmohhh TaMeprap.HrHHH omupumra эtтн6op KapaTgHK Ba rorypum ycy..apu opKa.H Mamry.OT.apga Ky..aHH.raH rorypum BocHTa.apu y.apHH ^hcmohhh TaMeprap.HK gapa^acHHH xucoöra o.raH xo.ga roK.aMa.ap Ky..aHH.gH.
Ta^pHÖa ^KyHHga HKKa.a rypyx Ta.a6a.apHHH ^hcmohhh pHBO^.aHraH.HK gapa^acHHH ^KyHHH TecT opKa.H aHHK.agHK. TagKHKOTMH3 oxupHgarH HaTH^a.apHH TaKKoc.araHHMH3ga Ha3opaT rypyxura HHcöaTaH Ta^puöa rypyxuga Ta.a6a.apHHHHr «hcmohhh TaMeprap.HrH omraH.Hru aHHK.aHgH. eh3 TOMOHHMH3gaH Ta^pHÖa rypyxu Ta.a6a.apHHH yMyMKH Ba Maxcyc ^ucmohkh тaнepгap.нкннн pMBO^^aHraHKHM aHMK^aguK. Ta.a6a.apHu rorypum MamK.apu opKa.u caKpam TexHuKacuHu эгa..amнga энг axmn ycy..apgaH 6нpн экaн.нгннн aHa 6up 6op acoc.a6 6epAнк.У.ap кyннgaгн.apAaн u6opaT
1. EegaHa KagaM.a6 rorypum.ap 50 - 60m
2. OeK.apHu opKara TopTu6 rorypum.
3. Kyn Kapa roKopura caKpa6 rorypum.ap.
4. OeKflaH oeKra caKpa6 rorypum.ap.
5. Te3.aHu6 rorypum.ap.
Ey MamK.ap Ta.a6a.apHu caKpam TexHuKacuHu yз.amтнpнmga xaMga «^moh^ pнвo«.aннmнga axmu caMapa 6epagu
CaKpamga KyHgara Maxcyc MamK.apgaH ^oMga^HguK:
1. Eup oeKfla 6a.aнg.нгн 25-30cm 6y.raH TycuK ycragaH caKpa6 yram (TypraH «oHuga, xapaKaTga) yHr Ba nan oeK.apga 20 MapTagaH 3 MapTa.
2. HyKKa.a6 yrapum xo.aragaH 5-8 Kr oFup.™ 6u.aH 6a.aHg.KKKa caKpam 8-10 MapTagaH 3 MapTa.
3. hkku oeK.a6 6a.aнg.нгн 70-80cm 6y.raH FoB.ap ycragaH caKpa6 yram (10 Ta fob) 3 MapTa.
4. y3yH.uKKa 6a.aнg.нгн 70-80 cm 6y.raH Moc.aMagaH gencuHyBHu oeKKa caKpa6 Tymum Ba caKpam (gencuHyBnu Ba cunKuHH oeK xapaKarara эtтн6op Kaparam) 7-8 MapTa.
roKopuga кe.тнpн.гaн MamK.apHu Ta.a6a.ap TagK^oT gaBoMuga gouM 6a«apнmgн Ba MamFy.oT.ap aräaH roKopu muggarau MamK.ap 6u.aH o.u6 6opн.gн. Eu3 TagK^oT gaBoMuga uKKa.a rypyx тa.a6a.apннн «^moh^ тaнepгap.нк кypcaткнн.apн ypтacнgaгн нaтн«a.apнн TaKKocaraHuMroga $apKHu ce3guK. Ta«pu6a rypyxu тa.a6a.apннннг «^moh^ тaнepгap.нгннн omupumga caKpam Ba rorypum BocuTa ycy..apugaH MamFy.oT «apaeHuga ^oHga.aHguK. O.uHraH Hara«a.ap 3-4-«agBa..ap opKa.u KypcaTKuH.ap ^.rapu^u
TaKpnöa rypyxu Ba Ha3opaT rypyxn CHHa^yBHH^apHHHHr TagKHKOT cyHrnga 5KHCMOHHH Tarterap^uK gapaKKaciiHii waKii.i.iaHiiwiiHiiHr yMiyiviiiii gnarpaMMacn.
XYTOCA
Xy^oca ku.^ aHTaguraH 6y.caK um^h^™ neK.aHraH тa.a6a.apннннг «^moh^ ^^aT^p^u xap ToMoH.aMa тap6нa.am Ta.a6a.apHuHr Ke.a«aKga тaнepгap.нгннн omupumga acocuH 3aMuH xнco6.aнagн. hm^h^™ neK.aHraH тa.a6a.apннн «^moh^ тaнepгpa.нгннн omupumga Ky..aHu.raH BocuTa ycy..apHu TyFpu Ky..am, Ta.a6a.apHu «^moh^ pнвo«.aннmгa xaMga coF^ruHu MycTaxKaM.amuga MyxuM ypuH эгa..aнgн. hm^h^™ neK.aHraH Ta.a6a.ap ynyH Ky..aHu.raH MamFy.oT yc.y6нaтн TagK^oT gaBoMuga TyFpu ^.^Hu^aH^r^n нc6oт.aнgн, 6yHu y.apHuHr KypcaTraH нaтн«a.apн KypcaT^ Typ^gu. Ta«pu6a rypyxu 30 Ma Maco^ara rorypumga 9,5 % axmн.aнgн, 60m rorypumga 7,5 %, 30 m oeKgaH oeKKa caKapamga 11,4 %, «oHgaH Typu6 y3yH.uKKa caKpamga 9,2 %, «orägaH Typu6 y3yH.uKKa yn x,aT.a6 caKpamga 5,3 % Ba rorypu6 Ke.u6 y3yH.uKKa caKpamga 7,8 % «xmu^aHumura эpнmн.gн. EyHgaH KypuH^ Typ^guKu 6u3 Ky..araH gacTyp y3 caMapacuHu
берди ва бу дастур узини охлади. Имконияти чекланган талабаларни умумий тайёргарлиги 17% га махсус жисмоний тайёргарлиги 20% га яхшиланишига эришилди.
Фойдаланилган адабиётлар
1. Шерали Хошимович Еофуров, Баходир Хошимович Еофуров узбекистонда 5x5 футбол спорт турини оммалаштириш оркали куриш кобилиятида нуксони бор шахслар харакат фаоллигини ривожлантириш // Scientific progress. 2022. №6. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/zbekistonda-5x5-futbol-sport-turini-ommalashtirish-or-ali-k-rish-oMliyatida-nu-soni-bor-shahslar-arakat-faolligini-rivozhlantirish (дата обращения: 15.11.2022)
2. Sherali Hoshimovich G'Ofurov malakali sprinterchilarning sport mashg'ulotlarini rivojlantirishning usullari // Academic research in educational sciences. 2021. №4. URL: https://cyberleninka.m/article/n/malakali-sprinterchilarning-sport-mashg-
3. Л. Б. Собирова Эффективность использования спечиальных упражнений в профилактике нарушений роста у младших школьников Academic research in educationalsciences.2021.№5
4. Sherali Hoshimovich g'ofurov, dilshod baxtiyor o'g'li baxtiyorov, umid abdugaforovich saidov maktabgacha yoshdagi bolalarni yengil atletika mashqlari orqali mashg'ulotlarini tashkil etish // Scientific progress. 2022. №1. URL: https://cyberleninka.m/article/n/maktabgacha-yoshdagi-bolalarni-yengil-atletika-mashqlari-orqali-mashg-ulotlarini-tashkil-etish (дата обращения: 13.12.2022).
5. Sherali Hoshimovich G. Ofurov Qisqa masofaga yuguruvchi sportchilarni mashg'ulotlarini rivojlantirishning usullari //Scientific progress. - 2021. - №. 8.
6. Sherali Hoshimovich G. O. MALAKALI SPRINTERCHILARNING SPORT MASHG'ULOTLARINI RIVOJLANTIRISHNING USULLARI //Academic research in educational sciences. - 2021. - №. 4.
7. ЕОФУРОВ Ш. Х. болалар ва усмирлар спорт мактабларида бошлангич тайёрлов гурухида шугулланувчи енгил атлетикачилар машгулотларини такомиллаштириш //Фан-Спортга. - 2020. - №. 5. - С. 38-40.
8. M. X.Mirjamolov, R. F.Odilov, N. Y.Valiyeva, D. B.Baxtiyorov Ko'rish qobilyatida nuqsoni bo'lgan talabalarda harakat koordinatsiyasini rivojlantirish uslubiyati // Academic research in educational sciences. 2021. №12. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/ko-rish-qobilyatida-nuqsoni-bo-lgan-talabalarda-harakat-koordinatsiyasini-rivojlantirish-uslubiyati (дата обращения: 22.01.2022).
9. Н.К Светличная Повышение эффективности применения средств адаптивной физической культуры и спорта у детей и подростков с ограниченными возможностями здоровья.В сборнике: Олимпийский спорт и спорт для всех. Сборник научных трудов, представленных на XXIV Международный научный конгресс. Казань, 2020. С. 361-364.
10. С.А. Юнусов Физическое воспитание школьников в инклюзивном образовании" SCIENTIFIC PROGRESS //Scientific Journal ISSN. - 2021. - С. 2181-1601.