CC BY
0УДК 69
Сисембаев Б.
Есенов атындагы университет (Актау, Казахстан)
Научный руководитель: Муралев Е.Д.
Есенов атындагы университет (Актау, Казахстан)
ГИМАРАТТАР МЕН К¥РЫЛЫМДАРДЫЦ ЭНЕРГИЯ ТИ1МД1Л1Г1Н ¥ЛГАЙТУ БОЙЫНША ШАРАЛАР
Аннотация: Энергияны Yнемдеу - энергетика саласыныц мацызды бгр бвлт. Бул жаца, энергияны Yнемдейтiн гимараттар мен цурылыстарды заманауи технологияларды пайдалану квмег1мен жобалауды да бшд1ред1, сондай-ац цолданыстагыларды объект1лерд1 жацгырту болып табылады. Осы нысандардыц энергия тшмдшгт арттыру б1рнеше кезецнен туратын энергетикалыц аудитт1 цамтиды. Энергия аудиттщ нэтижестде гимараттыц энергия тшмдшгт арттыру Yшiн усынылатын шаралардыц тгзгмг цамтылган энергетикалыц паспорт жасацталады.
Ключевые слова: энергия Yнемдеу, энергия тшмдшт, энергия аудитi, энергетикалыц паспорт.
Энергияны Yнемдеу к&^рп танда элемдш экономикадагы алга койылган мацызды мшдеттердщ бiрi болып табылады. Б^л мшдеттер тек кана энергетикалык ресурстардыц тапшылыгында гана емес, сондай-ак оларды eндiру жэне ецдеу к^ныныц eсуiмен де байланысты, жэне жер бетiндегi экологилык жагдайдыц нашарлауы да назар аудартуда.
2235
Эдетте кез келген салада энергияны Yнемдеу шаралары энергия шыгындарын кыскартуга экеледг Б^л шыгындарды талдау аркылы алынган нэтиже бойынша енеркэсштеп электр энергиясын белу жэне т^тыну энергия шыгыныныц 85% дешнп бeлiгiн камтиды. Ал электр энергиясын сыртка беру кезiнде энергия шыгыны 10% камтиды. Калган 5% шыгын эртYрлi аспектiлерден болуы MYMKrn. Сондыктан негiзгi энергияны Yнемдеу KY^^rn электр энергиясын тугыну аймагына арнайы багыттаган жен электр.
Энергияны Yнемдеуде мацызды рел аткаратын технологияларды енеркэсштепдей т^рмыста жэне баска да жылжымайтын мYлiк объектiлерiне енгiзу кептеген экологиялык мэселелердi шешудегi мацызды кадамдардыц бiрi болып табылады (климаттыц eзгеруi, атмосферага зиянды шыгындар, казба ресурстарыныц саркылуы жэне т.б.) [1].
Энергияны Yнемдеуде Yлкен септiгiн тигiзетiн тiзiмге келес технологияларды жащызуга болады:
Энергияны пайдалануга байланысты кептеген жылжымайтын мYлiк объектшерше арналган технологиялар (жылу алмастыргыштар, сыгылган ауа, жарык сенсорлары, бу, салкындату, кептiру жэне т.б.),
Заманауи казандыктарды коса алганда, энергияны тиiмдiрек eндiру электр жэне жылу энергиясын бiрлесiп eндiру (когенерация), сондай-ак энергияныц y™ тYрiн бiр мезгiлде eндiру: электр, жылу жэне суык (тригенерация), есюрген жабдыкты нег^рлым заманауи жэне энергия тшмдшп жогары жабдыкка ауыстыру,
баламалы жацартылатын энергия кeздерi.
^^рылыстагы энергия Yнемдейтiн технологиялар кYPделi. 1с-шаралар кешеш мыналарды камтуы мYмкiн: кабыргаларды окшаулау, энергияны Yнемдейтiн к¥рылыс материалдарын пайдалану (шатыр, бояу жэне т.б.), ею кабатты терезелердi орнату, беттi жылыту жэне салкындату YMrn энергияны Yнемдейтiн жYЙелердi пайдалану.
Еуропа елдерiнде топыракты жылу кeзi ретiнде пайдалануга Yлкен кызыгушыльщ бар. Жылу соргыларыныц тYрлi модификациялары бар, олар
2236
жылу энергиясын жерден гана емес, су мен ауадан да пайдалана алады. Дегенмен, ец дамыган нуска - топырактыц жылу энергиясын пайдаланатын геотермиялык жылу соргысы болып табылады. Оныц баска модельдердщ кемшiлiктерi жок жэне ол кымбат болса да тамаша шешiм болып табылады. Жылы мезгiлде геотермиялык жылу соргыны жумыс суйьщтыгынан жер зондтарына жылу беру нэтижесiнде ауаны кондиционерлеу ушш пайдалануга болады.
Геотермалды жылу насосыныц артыкшылыктарын айтар болсак: максималды автономдык жэне тэуелсiздiк, жылыту жYЙелерiнiц барлык баска тYрлерi сиякты жылу соргысы тек электр энергиясын кажет етед^ кымбат отын сатып алудыц кажет жок, геотермиялык жылыту уакыт пен акшаны айтарлыктай Yнемдейдi,
геотермиялык жылыту жYЙелерi жыл бойына туракты сипаттамаларга ие жэне сырткы ауа райы жагдайларына тэуелдi емес,
геотермиялык жылытудыц ПЭК жогары: тутынылатын 1 кВт электр энергиясы Yшiн жылу соргысы 4-6 кВт жылу энергиясын немесе салкындату жYЙесiнiц 3-4 кВт куатын бередi [1],
электр энергиясыныц темен шыгындары: жылу соргысы (17 кВт) кYнiне 12 сагат жумыс ютегенде сагатына 5 кВт электр энергиясын жумсай отырып, ауданы 350 шаршы метр Yйдi жылытады [1],
узак кызмет ету мерзiмi: топырак зондтары орта есеппен 50 жыл жумыс ютейд^ компрессор 30 жыл жэне оцай ауыстырылады, геотермиялык жылу соргысы карапайым жэне туракты кымбат жeндеудi кажет етпейдi, Yй адамныц араласуынсыз жылытылады,
Yйдiц барлык тургындары Yшiн барынша колайлы жагдай жасайды: оныц жумысы шу, температура немесе ылгалдылык ауыткуларымен катар жYрмейдi жэне едендi жылыту жYЙесiнде темен температуралы жылытуды пайдалануга мYмкiндiк бередi,
2237
жарылыска жэне ертке тeзiмдi: онын, ж^мыс icTeyi нэтижесшде зиянды шыгарындылар бeлiнбейдi, геотермиялык жылыту жYЙесi мYмкiндiгiнше экологиялык таза,
жылыту YfflÏH де, ауаны баптау Ymrn де бiрдей геотермиялык жабдыкты пайдалану мYмкiндiгi,
арнайы бeлменi кажет етпейд^ тYтiн м^ржасын кажет етпейдi, сонымен катар YЙiцiздiц касбетiн немесе интерьерш б^затын кeлемдi сырткы блоктар жок, жер зондтарын орнатканнан кейiн абаттандыру немесе кегалдандыру бойынша шектеулер жок,
зондтарга арналган ^цгымалар ец аз кецiстiктi кажет етед^ олар сенiмдi жэне оларды орнатканнан кейiн оларды закымдауга болмайды.
«Энергия Yнемдейтiн YЙлер» деген жалпы терминмен бiрiктiрiлyi мYмкiн нeлдiк энергия гимараттары немесе пассивтi YЙлер бар. «Энергия Yнемдейтш» гимарат кыста жылыту жуйесшщ кeмегiнсiз, ал жазда ауаны баптау жYЙесiн пайдаланбай eмiр CYPyге колайлы температура сакталатын гимарат немесе к^рылыс болып саналады [2].
Гимарат шынымен энергияны тиiмдi пайдалану Ymrn оны жобалау жэне салу кезшде келесi шарттарды ескеру кажет:
жылу жэне ыстык су к^бырларыныц заманауи жылу окшаулауы колданылды,
жылумен жэне энергиямен жабдыктаудыц жеке кeзi карастырылган (жеке казандык немесе когенерация кeзi),
геотермиялык жылу соргылары пайдаланылды,
ыстык сумен жабдыктау жYЙесiнде жэне бeлменi салкындату жуйесшде кYн батареялары колданылды,
жылу есептегiштерi бар жылу жYЙелерi жэне эрбiр бeлме YMrn жылу жагдайларын жеке реттеу пайдаланылды,
шыгарылатын ауаны жеке реттеу жэне жылуды калпына келтiрy мYмкiндiгiмен механикалык сору желдету жуйес карастырылган,
2238
spöip белмеш жылыту немесе ауаны баптау y™h жылу шыгынын барынша азайтатын сенсорлар колданылады,
белмелердi жарыктандыру Yшiн диффузиялык кун радиациясын пайдаланатын немесе жарыктандыру Yшiн энергия шыгынын азайтатын курылгылар енпзщд^
куннен коргайтын курылгылардыц конструкциясы касбеттердщ сэулеленушщ багыты мен каркындылыгын ескере отырып тацдалды,
бiртутас жылу-энергетикалык жуйе ретiнде гимараттыц математикалык моделi непзщде жылумен жэне энергиямен жабдыктауды, гимараттыц шю микроклиматын жэне инженерлiк жабдыкты баскару жYЙесi карастырылган.
Бул шараларды гимараттар мен курылыстарды жобалау кезшде ескеруге болады. Егер бiз дайын гимарат туралы айтатын болсак, онда ец алдымен осы мYлiктiц энергия тшмдшп туралы корытынды жасау керек. Гимараттар мен курылыстардыц энергия тшмдшгш багалау энергетикалык паспорт негiзiнде жYзеге асырылады.
Энергия паспорты каржылык шыгындарды оцтайлы жоспарлауга кемектесетiн тутынылатын ресурстарды есепке алудыц ец тиiмдi эдiсi болып табылады. ¥йым тYрiне, гимаратка, технологиялык процеске байланысты энергетикалык паспортта камтылган акпарат эртYрлi болуы мYмкiн.
Энергетикалык аудиттiц эрбiр эдiстемелiк сатысы ез кезегiнде белгiлi кезецдерден туратынын атап еткен жен.
Жылжымайтын мYлiктiц энергетикалык зерттеулерiн жYргiзу тэжiрибесi электр объектшерш тYсiру кезiнде казiргi замангы елшеу куралдарыныц кемегiмен акпараттыц айтарлыктай белiгi алынатынын керсеттi. Кэсiпорындардыц салкындаткыштарын тексеру кезiнде негiзгi акдаратты каржылык, есеп беру жэне техникалык кужаттамадан алуга болады. Бул жылутехникалык жэне технологиялык жабдыктардыц кYPделiлiгi мен эртYрлiлiгiмен, сенiмдi жэне колжетiмдi елшеу куралдарыныц жоктыгымен тYсiндiрiледi.
2239
«Туризм жэне сервис саласындагы энергия тшмдшгш арттыру» гылыми-зерттеу жумысыныц шецберiнде тацдалган сервистш кэсiпорын - турмыстык техниканы жeндеy жэне кызмет кeрсетy жeнiндегi техникалык орталыкка энергетикалык зерттеу жYргiзiлдi.
Кызмет кeрсетyшi кэсiпорынныц энергетикалык зерттеyi 2012 жылдыц казан айында жYргiзiлдi, 2011 жыл базалык жыл ретiнде алынды. Сауалнама отын-энергетикалык ресурстардыц барлык тYрлерiн пайдалану тиiмдiлiгiн багалау Yшiн усынылган кужаттама мен визуалды тексеру непзщде жедел сауалнама эдiсiмен жYргiзiлдi.
Кызмет кeрсетyшi кэсiпорынды тепловизор аркылы тексерудщ мысалы 1-суретте кeрсетiлген.
1-сурет - Кабырга мен апаттык шыгу естн тYсiрy
Апаттык шыгудыц есiгi мен кабыргасы тeмен температурага ие, бул нашар жылу окшаулауын жэне Yлкен жылу шыгындарын кeрсетедi.
Кызмет ^рсету орталыгыныц гимаратын тепловизор курылгылары аркылы тексеру негiзiнде негiзгi жэне авариялык шыгу есiктерiн жылу окшаулау
2240
жэне агаш терезе жактауларын Yш камералы ею кабатты терезелерi бар пластикалык терезелерге ауыстыру кажет деген корытындыга келдг
Тацдалган сервистiк кэсшорынныц энергетикалык зерттеуi шецберiнде отын-энергетикалык ресурстарды ыктимал Yнемдеудi аныктау максатында тутынуды талдау жэне энергия Yнемдеу элеуетiн багалау жYргiзiлдi.
Электр энергиясын тутыну динамикасын, курылымын жэне курастырылган балансын багалау непзщде кэсiпорын сатып алатын барлык электр энергиясы екi негiзгi параметрге жумсалатыны аныкталды: жарыктандыру (34%) жэне технологиялык кажеттiлiктер (66%) (2-сурет). [3].
2-сурет - Кэсiпорынныц электр энергиясын тутыну курылымы Кэсiпорынныц барлык Yй-жайларын жарыктандырудыц аспаптык мониторингiн ескере отырып, жарьщтандыруга арналган энергия шыгындарыныц курылымын талдау энергия Yнемдейтiн шамдармен колданылатын шамдардыц Yлесi 84%
курайтынын кeрсеттi (3-сурет).
■ Те.чнологичесние- нужды
16%
3-сурет - ^ыздыру шамдары мен энергияны Yнемдейтiн флуоресценттi
лампалар арасындагы байланыс.
2241
^ызмет керсету орталыгыныц Yй-жайларын жарыктандыру Yшiн электр энергиясын пайдалануды талдау жэне жарыктандыруды елшеу нэтижелерi кэсiпорынныц экiмшiлiк-турмыстык YЙ-жайларындаFы артык жарыктандыруды аныктауга мYмкiндiк бердi.
Энергияны тутыну курылымын карастыру жылу энергиясы жыльг^а жэне ыстык сумен жабдыктауFа жумсалатынын керсеттi, шыFын тутынылатын жылу энергиясыныц жалпы келемiнiц 16% курайды [3].
Сервистiк компанияны тексеру нэтижесшде сервистiк орталык жылуды есепке алу курылFыларымен жабдыкталмаFаны аныкталды. Талдау кызмет керсетушi кэсiпорында энергия ресурстарын Yнемдеудiц айтарлыктай элеуетiн керсеттi.
ЖYргiзiлген энергетикалык зерттеудщ, кызмет керсететiн кэсiпорынныц энергия ресурстарыныц физикалык жэне езiндiк куны бойынша белiнуiн талдаудыц негiзiнде энергия Yнемдеу бойынша уйымдастырушылык, экiмшiлiк жэне технологиялык шаралардыц негiзгi тYрлерi эзiрлендi.
Энергияны Yнемдеу бойынша уйымдык-экiмшiлiк шаралар: кэсiпорында энергия Yнемдеу шараларын эзiрлеу, максатты энергия тиiмдiлiгi,
кызметкердщ дамуы, нормативтiк энергия тутынуды азайту жэне ресурстарды Yнемдеу Yшiн кызметкерлердi материалдык ынталандыруды кездейтiн энергия Yнемдеу бойынша жауапты актiлер,
кызметкерлердi энергия Yнемдеуге YЙрету Yшiн уйымда шеберлiк сабактарын еткiзу,
энергия Yнемдейтiн технологияларды енпзуден тYсетiн экономикалык тиiмдiлiктiц каржылык есеб^
¥сынылатын арзан эрекеттер:
заманауи су жэне жылу есептепштерш орнату,
жылыту радиаторларыныц артына жылуды шаFылыстыратын экрандарды орнату,
2242
жылумен жабдыктау жYЙесiнiц кубырларыныц жылу окшаулау жаFдайын туракты бакылау,
ыстык суды кайтару кубырыныц жылу окшаулауы, жылыту жYЙелерiн маусымдык шаю, радиаторларFа термостатикалык реттегiштердi орнату, кыздыру шамдарын энергияны Yнемдейтiн люминесценттi лампаларFа ауыстыру,
авариялык жэне авариялык жарыктандыру Yшiн жарык диодтарын пайдалану,
дэлiздерде жарыктандыруды баскару датчиктерш орнату. ШыFындардыц орташа децгейi бар кызмет тYрлерi: А+ немесе А++ энергия тшмдшп класы бар кецсе жэне турмыстык техниканы пайдалану,
аFаш терезелердi пластикалык немесе аFаш терезелердi кеп камералы екi кабатты терезелермен ауыстыру, есiк тыFыздаFыштар,
косымша жылыту жэне ыстык сумен камтамасыз ету Yшiн кYн коллекторларын пайдалану,
Kоректендiру жэне шыFару желдету жYЙесiнiц электр KOЗFалщыштарыныц жиiлiкпен баскарылатын жетектерiн пайдалану [3].
ЭртYрлi ерекшелiктегi Fимараттар мен курылыстардаFы энергияны Yнемдеу мэселелерiн шешу тэжiрибесi бул баFыттаFы жумыстарды Yздiксiз жэне технологияFа енгiзiлген езгерiстердi ескере отырып жYргiзу керектiгiн керсетедi. Энергияны Yнемдеу жоспарларын жасаFан кезде Yлкен кYPделi салымдарды кажет етпейтiн жумыстарды ерекшелеу кажет, колданыстаFы технологиялар мен жылу-энергетикалык жYЙелердi жацFырту шецберiнде жYргiзiлетiн жумыстар, жумыс iстеп турFан ендiрiс орындарын реконструкциялау бойынша жумыстар, заманауи Fимараттарды салуда жаца жобаларды жузеге асыру бойынша жумыс.
2243
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:
1. Фокин, В.М. Основы энергосбережения и энергоаудита. - М.: Машиностроение 1, 2006. - 256 с.
2. Методы и средства энерго- и ресурсосбережения: электронный учебно методический комплекс / В.В. Стафиевская, А.М. Велентеенко, В.А. Фролов. -Красноярск: ИПК СФУ, 2008. - 430 с.
3. Сумзина, Л.В., Максимов, А.В., Литвиненко, А.А. Анализ распределения энергетических ресурсов предприятий сервиса // Вестник Хмельницкого национального университета. - 2013. - №3. - С. 249-254
2244
