Научная статья на тему 'ХОРАЗМ ВИЛОЯТИ ШАРОИТИДА ОЛМА МЕВАХЎРИГА ҚАРШИ КУРАШ ЧОРАЛАРИ'

ХОРАЗМ ВИЛОЯТИ ШАРОИТИДА ОЛМА МЕВАХЎРИГА ҚАРШИ КУРАШ ЧОРАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

56
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Олма / олма мевахўри / биоэкологияси / тарқалиши / тур таркиби / зарар келтириш даражаси ва биологик самарадорлик

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Нурбек Толипжонович Тўраев, Бекмурод Хонали Ўғли Ниёзқулов, Мухлиса Шухрат Қизи Юсупова

Ушбу мақолада олма мевахўрининг биоэкологияси, тарқалиши, тур таркиби, зарар келтириш даражаси ҳамда унга қарши Нурелл экстра 55% эм.к.инсектоакарациди 1,0 л/га сарф-меъѐрда қўлланилган вариантда узилган ҳосилда назоратга нисбатан83,0% самарадорликка эришилган бўлса, умумий ҳосилда эса бу кўрсатгич 85,4% ни ташкил этганлиги тўғрисида маьлумот келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Нурбек Толипжонович Тўраев, Бекмурод Хонали Ўғли Ниёзқулов, Мухлиса Шухрат Қизи Юсупова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ХОРАЗМ ВИЛОЯТИ ШАРОИТИДА ОЛМА МЕВАХЎРИГА ҚАРШИ КУРАШ ЧОРАЛАРИ»

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-FANYUTUQLAR^

ХОРАЗМ ВИЛОЯТИ ШАРОИТИДА ОЛМА МЕВАХУРИГА ЦАРШИ

КУРАШ ЧОРАЛАРИ

Нурбек Толипжонович Тураев

Академик М.Мирзаев номидаги БУ ва ВИТИнинг Хоразм илмий-тажриба

станцияси директори

Бекмурод Хонали уFли Ниёзкулов Мухлиса Шухрат кизи Юсупова

Тош ДАУ Усимликлар карантинива химояси кафедраси магистрантлари

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада олма мевахурининг биоэкологияси, таркалиши, тур таркиби, зарар келтириш даражаси хамда унга карши Нурелл экстра 55% эм.к.инсектоакарациди 1,0 л/га сарф-меъёрда кулланилган вариантда узилган хосилда назоратга нисбатан83,0% самарадорликка эришилган булса, умумий хосилда эса бу курсатгич 85,4% ни ташкил этганлиги тугрисида маьлумот келтирилган.

Калит сузлар:Олма, олма мевахури, биоэкологияси, таркалиши, тур таркиби, зарар келтириш даражаси ва биологик самарадорлик.

Кириш. Сунгги йилларда республикада кишлок хужалигини ислох килиш ва бу сохага бозор механизмларини кенг жорий этиш буйича изчил чора-тадбирлар амалга оширилмокда.

Дунёнинг етакчи мамлакатлари Италия, Германия, Франция, А^Ш, Хитой хамда МДХ, давлатларида мевали богларда учрайдиган зараркунандалар (мевахурлар, усимлик ширалари, каналар, калкондорлар, ва кандалалар) нинг тур таркиби, биологик хусусиятлари, таркалиши ва зарарини урганишва уларга карши самарали кураш усулларини ишлаб чикиш каби устувор йуналишларда илмий-тадкикотлар олиб бориш бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири хисобланади.

Шу сабабли хар кандай усимликларнинг зарарли организмларига карши уз вактида кураш чора тадбирлари кулланилса, биринчи навбатда зараркунандаларнинг олди олинади, олинадиган хосил микдорива сифати янада ортади. Зарарли организмларга

456

RI^OJLASiSäiD^aMiFASYmTmQiAim^

карши кимёвий кураш усули асосий чора-тадбирлардан бири хисобланиб, тез ва юкори самара беради.

Олма мевахури ЬвзрвгвзЬа ротоивИа Ь. республика богларида кенг таркалган булиб, ушбу зараркунанданинг зарари натижасида хар йили хосилнинг куп кисми нобуд булиши ва сифатини бузилишига олиб келади.

Адабиётларда келтирилган маълумотларга кура дунё буйича бугунги кунда мевали богларда 300 дан ортик турдаги зарарли оганизмлар зарар келтирмокда [8].

Булар орасида мевали богларда олма мевахури кенг таркалган зараркунанда булиб, уругли мева дарахтларини, айникса, олманинг асосий зараркунандаларидан бири хисобланади. Олма хосилининг ярмидан ортикрогида мевалар купинча чириб кетиши ва уларни саклаб булмаслиги, бахорда олма гунчалаш даврида, хаво харорати +9°С дан ошганда гумбаклар ривожлана бошлайди, уларнинг ривожланиши водий шароитида 8-9 кун, тог ва тог олди худудлардаги богларда эса 15 кун айрим йиллари ундан хам купрок давом этиши мумкин. Водий худудларида мевахур капалаклари олма гуллаб булган даврда пайдо була бошлаши, олманинг Ренет Симиренко навлари гуллаб булган даврда капалаклар ёппасига учиб келиши, гумбаклар ва капалакларнинг учиш даври бир ойча давом этишини аниклашган [4].

Олма мевахурининг тухумдан чиккан куртлари уртача бир соат давомида мева ичига кириб олиш учун кулай шароит кидиради. Нихоят уни топгач, кемириб мева ичига киради, пустлоги остида чукурча хосил килади. Кейинчалик уруг уясининг остидаги томир тугунча оркали уруг камерасига хам утади. Олма мевахурининг биринчи бугин куртлари туйиниш учун 2-3 та мевани зарарлаши, 2-3 бугин куртлари эса 70% битта мева билан каноатланади. Умуман мевахурнинг куртлик даври 20-30 кунда тугаши, зараркунанда биринчи ва иккинчи бугин куртларининг бир кисми гумбакланишидан олдин диапаузага (кишловга) кетиши мумкин. Марказий Осиё шароитида олма мевахури бир мавсумда 3 тагача бугин беради [6].

Тожикистон Республикасининг Гиссар водийсида олма мевахурининг мониторинги натижалари, мевали богларни химоя килишда уларнинг 4 авлодига карши инсектицидларни куллаш тавсия этилган [1, 5].

Олма мевахури мева этига кириб олгач дастлабки икки-уч кун мева пусти остида мева эти билан озикланиб яшайди. Бунда мевани уша курт шикастлаган жойидан кундаланг кесганда куриш мумкин [9].

457

RI^OJLAäiSmiS^iiMlmmmYmmmäimSL

Олма мевахурига карши кулланилган перитроидлардан Децис 2,5 эм.к. ва Каратэ 5% эм.к. нинг таъсир этиш давомийлиги 7-8 кунга, Талстар препарати кулланилганда 10 кунгача кискарган. Золон ва Дурсбан каби пестицидларни авваллари олма мевахуридан химоя килиш учун кулланилганда зараркунандани ривожланиши ва меваларни зарарланиши

18-20 кунгача сакланиб турган булса, хозирги даврга келиб, улар 12-14 кунга кискарган. Кишки олма навларида олма мевахурига карши инсектицидлар билан ишлов бериш сони куп холларда 8-10 мартагача ошиб бормокда [3].

Куплаб муаллифлар томонидан олиб борилган тадкикотларида аникланилишича сунги йилларда олма мевахури барча мевали дарахтларни зарарлаши аникланган. Олма мевахурини урганишда олиб борилган куп йиллик кузатув маълумотларига кура ушбу зараркунанда бир мавсум мобайнида 2-3 марта авлод бериши кузатилган [1].

Тадкикот утказиш жойи ва усуллари. Тадкикотлар 2021 йилда Хоразм вилояти, Урганч туманида жойлашган Академик М.Мирзаев номидаги БУ ва ВИТИнинг Хоразм илмий-тажриба станциясининг олма богларида олиб борилди. Олма дарахти 7 ёш хосилга кирган, "Голден делешис" нави шахмат усулида жойлаштирилган.

Синалаётган инсектоакарацид 3 кайтарилишда, 5 донадан дарахтларда кулланилди. Кимёвий ишлов вегетация давомида 3 маротаба; биринчи кимёвий ишлов зараркунанданинг биринчи авлоди пайдо булганда ва дарахтлар мевага кирганда, кейинги ишловлар эса кулланилаётган дориларнинг таъсир механизмига караб утказилади, хар бир кимёвий ишловдан 14 кундан кейин 1000 л/га ишчи эритма хисобида утказилди.

Зараркунандаларга карши кулланилган препаратларнинг биологик самарадорлиги аниклашда "Инсектицид, акарицид, биологик фаол моддалар ва фунгицидларни синаш" буйича услубий кулланмалардан фойдаланилди [7].

Тажриба схемаси:

1. Назорат - кимёвий ишлов утказилмаган

2. Нурелл - д 55% эм.к. (андоза)- 1,0 л/га.

3. Нурелл экстра 55% эм.к. - 1,0 л/га.

Синов тажриба натижалари. Олма мевахурига карши 2021 йилда Нурелл экстра 55% эм.к. инсектоакарациди 1,0 л/га сарф-меъёрда синовдан утказилди. Андоза сифатида Нурелл-Д 55% эм.к. инсектоакарациди танлаб олинди (жадвал).

458

RI^OJLiNimmiD^iiMlFmSYmTmQimmL

Тажриба синов натижаларига кура олма мевахурига карши Нурелл экстра 55% эм.к.инсектоакарациди 1,0 л/га сарф-меъёрда кулланилган вариантда узилган хосилда назоратга нисбатан83,0% самарадорликка эришилган булса, умумий хосилда эса бу курсатгич 85,4% ни ташкил этди.

Андоза вариант сифатида Нурелл-Д 55% эм.к. инсектоакарациди1,0 л/га сарф-меъёрда кулланилган вариантда узилган хосилда назоратга нисбатан 77,4% самарадорликка эришилган булса, умумий хосилда эса бу курсаткич 81,5% намоён этди.

Назорат вариантида эса мевахурлар сони 21 кун давомида камаймаганлиги кузатилди.

Хулоса килиб айтганда мевали богларда олма мевахурига карши 1,0 л/га сарф-меъёрда кулланилган Нурелл экстра 55% эм.к. инсектоакарациди юкори самара курсатди. Биологик самарадорлик 85,4% ни ташкил этди.

жадвал

Олма мевахурига карши кулланилган Нурелл экстра 55% эм.к. пнсектоакарацидининг

биологик самарадорлиги

Дата синое-тпажрибаси, Хоразм вилояти, Академик ММирзаее номидаги БУеаВИТИнипгХоразм ИТС, 2021 йил.

Вариантлар Ьуллаш меъёрн, л/га Бир дарахтда хисобга олинган меванинг уртача сони, дона Куртлаган (зарарланган) мевалар, % Назоратга нисбатан зарарланишнинг камайиши, %

(препаратлар ноян)

тукилган хосил гукилган хосил узилган умумий

узилган умумий узилган умумий хосилда хосилда

1. Назорат (ишлое берилчаган) - 39,8 85,6 125,4 15,2 5,3 20,5 - -

2. Нурелл-Д 55% эм.к. (андоза) 1,0 37,8 83,5 121,3 12,6 4,1 16,7 77,4 81,5

3. Нурелл экстра 55% эм.к. 1,0 40,2 79,2 119,4 16,6 0,9 17,5 83,0 85,4

REFERENCES

1. Белова Е.Н., Дубравина И.Оценка технологичности перспективных, иммунных к парше сортов яблони в условиях южного региона России / В сборнике: вестник научно-технического творчества молодежи Кубанского Гау В 4-х томах. Составители А. Я. Барчукова, Я. К. Тосунов, под редакцией А. И. Трубилина, ответственный редактор А. Г. Кощаев. 2016. -С. 213-216.

459

ytadq^

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN

2. Бобоазизов Д.А., Джалилов А.У., Кахаров К.Х.Биологические особенности яблонной плодожорки (Cydia ротопеПа L.) в условиях гиссарской долины Таджикистана. Известия Академии наук Республики Таджикистан. Отделение биологических и медицинских наук. 2017. №1 (196). - С. 76-82.

3. Жидовкин А.М. Экологическая и экономическая целесообразность применения биологически активных веществ при защите сада от вредителей / Биологизация защиты растений: состояние и перспективы. Материалы докладов международной научно-практической конференции. 18-22 сентября 2000 г. Краснодар, ч. 1., Краснодар, 2001б, ВНИИБЗР, -С. 109-110.

4. Стальная М.И. Агротехнические и биологические мероприятия по борьбе с садовыми вредителями. В сборнике: Научно-практические пути повышения экологической устойчивости и социально-экономическое обеспечение сельскохозяйственного производства Материалы международной научно-практической конференции, посвященной году экологии в России. 2017. -С.

5. Титова Л.Г. Американская сливовая плодожорка -карантинный объект Украины.Защита и карантин растений. 2014. -№ 8. - С. 30-31.

6. Хужаев О., Обиджанов Д. Олма мевахурига карши уйгунлашган кураш тизими // Узбекистон кишлок хужалиги журнали- №7, -Тошкент, 2017.- Б-43.

7. Хужаев Ш.Т. Инсектицид, акарицид, биологик фаол моддалар ва фунгицидларни синаш буйича услубий курсатмалар (II-нашр).- Тошкент: Kom-DAR, 1994 - 2004. 37-43 б.

8. Хужаев Ш.Т. Усимликларни зараркунандалардан уйгунлашган хдмоя килиш, хдмда агротоксикология асослари.- Т. 2014 «Navroz» нашриёти - Б.

9. Хдмроев А.Ш., Азимов Ж.А., Ниёзов Т.Б., Соттибоев КС. Бог токзорларнинг зараркунандалари, касалликлари ва уларга карши кураш тизими / -Т. Узбекистон республикаси фанлар академияси "Фан" Нашриёти, 1995 -

10. Abbot W.S. A method of computing the effectiveness of an insecticide // J. Econ. Entomol. - Vol. 18. - 1925. - N 3. - pp. 265-267.

594-598.

307-311.

Б.73-75.

Google Scholar

Respublika anjumani

15-iyun, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.