CC BY
0HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGI FANINI O'QITISHDA SUN'IY
INTELLEKTNI QO'LLASH
Shodmonov G'olib Do'stmurodovich
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti dotsenti [email protected]
Annotatsiya: Ushbu maqolada, hayot faoliyati xavfsizligini o'qitishda sun'iy intellekt (SI) va virtual haqiqat (VH) texnologiyalarining qo'llanilishi tahlil qilinadi. SI va VH texnologiyalari, birinchi yordamni o'rgatish jarayonini samarali va interaktiv tarzda o'tkazishga yordam beradi. Bu texnologiyalar yordamida o'quvchilar simulyatsiya qilingan favqulodda vaziyatlarda harakat qilishni o'rganadi, xatoliklarni tahlil qiladi va to'g'rilashni amalga oshiradi. Sun'iy intellekt tizimlari o'quvchilarning harakatlarini tahlil qilib, xavfsizlikni oshiradi, virtual haqiqat esa o'quvchilarga haqiqiy vaziyatlarga yaqin vaziyatlarni taqdim etadi. Hayot faoliyati xavfsizligi doirasida, bunday texnologiyalar insonlarning xavfsizligini ta'minlash va favqulodda vaziyatlarda tezkor yordam ko'rsatish ko'nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi. Sun'iy intellekt va virtual haqiqat texnologiyalari, o'quvchilarga o'z bilimlarini sinash va o'rganish jarayonini yanada samarali qilish imkoniyatini yaratadi. Bu esa, o'z navbatida, hayot faoliyati xavfsizligini oshirishga va real vaziyatlarda to'g'ri qarorlar qabul qilishga yordam beradi.
Kalit so'zlar: sun'iy intellekt, virtual haqiqat, hayot faoliyati xavfsizligi, birinchi yordamni o'rgatish, favqulodda vaziyatlar, xavfsizlik, simulyatsiya qilingan vaziyatlar, qarorlar qabul qilish, o'qish jarayoni, interaktiv o'qitish, favqulodda yordam.
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИСКУССТВЕННОГО ИНТЕЛЛЕКТА ПРИ ОБУЧЕНИИ БЕЗОПАСНОСТИ ЖИЗНЕДЕЯТЕЛЬНОСТИ
Шодмонов Голиб Дустмуродович
Доцент Каршинского инженерно-экономического института [email protected]
Аннотация: В этой статье анализируется применение технологий искусственного интеллекта (ИИ) и виртуальной реальности (ВР) в обучении безопасности жизнедеятельности. Технологии ИИ и ВР помогают сделать процесс обучения первой помощи более эффективным и интерактивным. С
помощью этих технологий учащиеся могут тренировать действия в моделируемых чрезвычайных ситуациях, анализировать ошибки и исправлять их. Системы ИИ анализируют действия учащихся, повышая безопасность, в то время как виртуальная реальность предоставляет сценарии, приближенные к реальной жизни. В рамках безопасности жизнедеятельности такие технологии способствуют обеспечению безопасности людей и развитию навыков оказания быстрой помощи в чрезвычайных ситуациях. Технологии ИИ и ВР создают возможности для учащихся проверить свои знания и сделать процесс обучения более эффективным. Это, в свою очередь, помогает повысить безопасность жизнедеятельности и гарантирует принятие правильных решений в реальных ситуациях.
Ключевые слова: искусственный интеллект, виртуальная реальность, безопасность жизнедеятельности, обучение первой помощи, чрезвычайные ситуации, Безопасность, моделируемые сценарии, принятие решений, процесс обучения, интерактивное обучение, чрезвычайная помощь.
THE USE OF ARTIFICIAL INTELLIGENCE IN TEACHING LIFE SAFETY
Shodmonov Golib Dustmurodovich
Associate Professor at Qarshi Engineering and Economics Institute [email protected]
Abstract: This article analyzes the application of artificial intelligence (AI) and virtual reality (VR) technologies in teaching Life Safety. AI and VR technologies help make the first aid training process more effective and interactive. With these technologies, learners can practice actions in simulated emergency situations, analyze mistakes, and correct them. AI systems analyze the learners actions, enhancing safety, while virtual reality provides scenarios that are close to real-life situations. Within the scope of Life Safety, such technologies serve to ensure people's safety and develop the skills necessary for providing quick assistance in emergency situations. AI and VR technologies create opportunities for learners to test their knowledge and make the learning process more effective. This, in turn, helps increase life safety and ensures correct decision-making in real-life situations.
Keywords: artificial intelligence, virtual reality, life safety, first aid training, emergency situations, safety, simulated scenarios, decision-making, learning process, interactive training, emergency assistance.
KIRISH
Hayot faoliyati xavfsizligi (HFX) odamlarning turmush sharoitlarida, mehnat faoliyatida, transportda va boshqa faoliyatlarda xavfsizlikni ta'minlash, xavf-xatarlarni oldini olish va favqulodda vaziyatlarga tayyorgarlikni oshirish uchun zarur bo'lgan bilim va ko'nikmalarni o'rgatadi [1]. HFXni o'qitish jarayoni nafaqat amaliyotga, balki nazariy bilimlarga ham asoslanadi. Bugungi kunda texnologiyalar, xususan, sun'iy intellekt (SI) va virtual haqiqat (VH) sohalarida amalga oshirilayotgan inqilobiy o'zgarishlar, HFXni o'rgatish jarayonini yanada samarali va interaktiv tarzda olib borish imkoniyatini yaratmoqda.
SI va VH texnologiyalari yordamida o'quvchilar simulyatsiya qilingan favqulodda vaziyatlarda to'g'ri qarorlar qabul qilishni o'rganishadi, xatoliklarni tahlil qilish va ularga qarshi choralar ko'rish imkoniyatiga ega bo'ladi. Bu texnologiyalar, nafaqat nazariy bilimlarni oshirishi, balki amaliy ko'nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi. Ushbu maqolada, hayot faoliyati xavfsizligini o'rgatishda sun'iy intellekt va virtual haqiqat texnologiyalarining qo'llanilishi tahlil qilinadi va bu innovatsion yondashuvlarning samaradorligi ko'rsatiladi.
METODOLOGIYA
Tadqiqot jarayonida ilmiy va o'quv-uslubiy adabiyotlar tahlili, pedagogik kuzatuv, qiyosiy tahlil, umumlashtirish, dasturlashtirish va raqaamlashtirish modellari kabi metodlardan foydalanildi.
ADABIYOTLAR TAHLILI
Hayot faoliyati xavfsizligi (HFX) sohasida, sun'iy intellekt (SI) va virtual haqiqat (VH) texnologiyalarining qo'llanilishi zamonaviy ta'lim tizimlarida katta ahamiyatga ega. Bu texnologiyalarni o'quv jarayoniga integratsiyalash orqali, xavfsizlikni ta'minlash va favqulodda vaziyatlarda to'g'ri qarorlar qabul qilish ko'nikmalarini shakllantirishda sezilarli yutuqlarga erishish mumkin. Bir qator tadqiqotlar va maqolalar. SI va VH texnologiyalarining o'qitish jarayonidagi samaradorligini va amaliy qo'llanilishini ko'rsatmoqda.
Sun'iy intellekt, o'quvchilarning harakatlarini tahlil qilish va ularning xatolarini aniqlashda yordam beradi, shu bilan birga xavfsizlikni oshirishga yordam beradi. SI tizimlari, o'quvchilarning harakatlarini kuzatib, o'rgatish jarayonini yanada shaxsiylashtiradi va ularni to'g'ri qarorlar qabul qilishga yo'naltiradi. Bu texnologiya, xavfsizlikni ta'minlash va favqulodda vaziyatlarda to'g'ri harakat qilishni o'rgatishda samarali vosita bo'lib xizmat qiladi.
Virtual haqiqat texnologiyasi esa o'quvchilarga haqiqiy vaziyatlarga yaqin sharoitlarni yaratib, ularning amaliy ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Simulyatsiya qilingan favqulodda vaziyatlar orqali o'quvchilar o'z bilimlarini
amaliyotda sinab ko'rib, ular haqida feedback olish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Virtual haqiqat yordamida, o'quvchilar xavfsizlikni o'rgatishda interaktiv va ko'ngilochar jarayonlardan foydalanishlari mumkin. N.Maxmaqulov, O.Raximov [3] tamonidan yozilgan Hayot faoliyati xavfsizligi darsligida bugungi taxlikali zamonda fanning qaydarajada muhim ekanligi o'z ifodasini topgandir.
Adabiyotlar tahlili shuni ko'rsatadiki, sun'iy intellekt va virtual haqiqat texnologiyalarining integratsiyasi, HFXni o'rgatish jarayonini yanada samarali qiladi. O'quvchilarning bilim va ko'nikmalari mustahkamlanadi, xavfsizlikni ta'minlashda samarali yondashuvlar shakllanadi va favqulodda vaziyatlarda to'g'ri qarorlar qabul qilish imkoniyatlari oshadi. Bu texnologiyalar o'quvchilarga xavfsiz va interaktiv muhitda o'rganish imkoniyatlarini taqdim etadi [4], shu bilan birga ularning o'qitish jarayonida yuqori samaradorlikni ta'minlaydi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Hayot faoliyati fanini o'qitishda raqamli texnologiyalar va sun'iy intellektdan foydalanish hozirgi kunda ta'lim tizimida o'ziga xos ahamiyatga ega. Bu texnologiyalar talabalarga hayot faoliyati xavfsizligini o'rgatishda samarali vosita bo'lib xizmat qilmoqda. Raqamli texnologiyalar va sun'iy intellekt yordamida o'quv jarayonini yanada samarali qilish, ta'lim sifatini oshirish va talabalar bilimini yanada chuqurlashtirish mumkin.
Dastlab, raqamli texnologiyalarning o'quv jarayoniga kiritilishi ta'limda interaktivlikni ta'minlashga yordam beradi [5]. Hayot faoliyati fanida raqamli vositalar, masalan, multimedialar, video darsliklar, va ta'lim dasturlari talabalar uchun murakkab tushunchalarni osonroq va tushunarli tarzda taqdim etadi. Bunda sun'iy intellekt yordamida talabalar har bir mavzu bo'yicha [6] individual yondashuvlar orqali o'zlashtirish jarayonini optimallashtirishlari mumkin.
Sun'iy intellekt tizimlari talabalar uchun real vaqt rejimida tahlil qilish imkoniyatini beradi. Masalan, sun'iy intellekt asosida ishlaydigan tizimlar talabaning bilim darajasini va o'rganish tezligini aniqlab, unga mos keladigan o'quv materiallari va topshiriqlarni tavsiya qilishi mumkin. Bu o'z navbatida o'quv jarayonini shaxsiylashtirish va talabalarning o'zgaruvchan ehtiyojlariga moslashish imkonini beradi.
Bundan tashqari, raqamli texnologiyalar va sun'iy intellekt yordamida o'qituvchilar uchun boshqaruv tizimlari va tahlil vositalari yaratilgan. Bu tizimlar orqali o'qituvchilar o'z darslarining samaradorligini nazorat qilish, talabalarning muvaffaqiyatlarini va o'quv jarayonidagi xatoliklarni aniqlash imkoniyatiga ega bo'ladi. O'qituvchilar, shuningdek, sun'iy intellekt yordamida darslarni yanada individual tarzda tashkil etishlari, talabalar bilan o'zaro muloqotni kuchaytirishlari mumkin.
Raqamli texnologiyalar va sun'iy intellekt yordamida hayot faoliyati fanini o'qitish o'quvchilarga nafaqat nazariy bilimlar balki, real hayotda qo'llaniladigan amaliy ko'nikmalarni ham o'rgatadi. O'quvchilar xavfsizlikka oid masalalarni yanada chuqurroq tushunib, turli xil holatlarda qanday harakat qilishni bilib oladilar. Bu esa nafaqat o'quv jarayonining samaradorligini oshiradi [7], balki talabalarning hayotiy ko'nikmalarini ham rivojlantiradi.
Shu bilan birga, bu texnologiyalarni o'quv jarayoniga kirita turib, o'qituvchilar va talabalarning yangi imkoniyatlarga ega bo'lishi, ma'lumotlarni tez va samarali qayta ishlashni o'rgatishi zarur. O'qituvchilar uchun yangi metodologiyalarni joriy etish va raqamli texnologiyalardan samarali foydalanish ustida doimiy ish olib borish kerak. Raqamli ta'lim vositalarining to'g'ri qo'llanilishi natijasida o'quvchilarning bilim darajasi va xavfsizlikni ta'minlash ko'nikmalari sezilarli darajada oshadi.
Sun'iy intellekt (SI) texnologiyalarining hayot faoliyatida qo'llanilishi, xavfsizlikni ta'minlash, samaradorlikni oshirish va muammolarni hal qilishda sezilarli yutuqlarga olib kelishi mumkin. Bugungi kunda SI texnologiyalari, turli sohalarda, jumladan xavfsizlik, avtomatik boshqaruv, sog'liqni saqlash, o'qitish, favqulodda vaziyatlar, resurslarni boshqarish, va transport xavfsizligini ta'minlashda muvaffaqiyatli ishlatilmoqda.
Xavfsizlikni monitoring qilish sohasida, sun'iy intellekt tizimlari xavfsizlik kameralaridan olingan ma'lumotlarni real vaqt rejimida tahlil qiladi. Bu orqali xatoliklar va xavfli holatlar oldindan aniqlanadi, masalan, yong'inlar yoki gaz oqishlari. Bu, o'z navbatida, odamlarning xavfsizligini ta'minlashda katta rol o'ynaydi.
Avtomatik boshqaruv tizimlarida, SI texnologiyalari real vaqt rejimida ma'lumotlarni tahlil qilib, energiya, suv ta'minoti yoki havo sifatini boshqarish jarayonlarini optimallashtiradi. Tizim o'z-o'zini o'rganib, eng samarali boshqaruv qarorlarini qabul qilish imkoniyatini beradi. Bu, o'z navbatida, resurslarni tejash va samarali foydalanishni ta'minlaydi.
Sog'liqni saqlash sohasida, sun'iy intellekt tibbiy tasvirlarni tahlil qilish orqali kasalliklarni erta bosqichda aniqlashda yordam beradi. Rentgen va tomografiya kabi tibbiy tasvirlar, SI yordamida tahlil qilinib, to'g'ri tashxis qo'yishga yordam beradi. Shuningdek, SI texnologiyalari individual davolash rejalari yaratishda ham qo'llaniladi.
O'qitish va ta'lim sohasida, SI tizimlari talabaning bilim darajasini tahlil qilib, unga mos o'quv materiallarini tavsiya qiladi. Bu shaxsiylashtirilgan o'qitish jarayonini yaratadi va talabalarga interaktiv tarzda o'rganish imkoniyatini beradi. Bu orqali ta'lim jarayonida samaradorlik oshadi.
Favqulodda vaziyatlarda, masalan, yer silkinishlari yoki yong'inlar kabi holatlarda, SI tizimlari tezkor qarorlar qabul qilishga yordam beradi. Avtomatik ogohlantirish tizimlari yordamida zarar ko'rgan hududlarni aniqlash va yordamni
tezkor yetkazish mumkin. Bu jarayon favqulodda holatlarda odamlarning hayotini saqlab qolish imkoniyatini oshiradi.
Resurslarni boshqarish va energiya tejashda, SI texnologiyalari resurslardan samarali foydalanishni ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Ular energiya va suvni tejash va qayta ishlashni optimallashtiradi, bu esa ekologik xavfsizlikni oshiradi.
Transport xavfsizligi sohasida, SI yordamida avtomatik boshqaruv tizimlari yo'l harakati qoidalariga rioya qilishni ta'minlaydi. Avtonom transport vositalari yordamida yo'l-transport hodisalarining oldini olish mumkin, bu esa transport xavfsizligini oshiradi.
Sun'iy intellekt texnologiyalarini hayot faoliyatida qo'llash, umuman olganda, xavfsizlikni kuchaytirish, samaradorlikni oshirish va vaqtni tejash imkoniyatlarini yaratadi. Shu bilan birga, SI texnologiyalarini ehtiyotkorlik bilan joriy etish zarur, chunki uning noto'g'ri qo'llanilishi xavf-xatarlarni keltirib chiqarishi mumkin. Boshqa sohalarda bo'lgani kabi, bu texnologiyalarni qo'llashda ehtiyotkorlik va to'g'ri boshqaruvning muhimligini unutmaslik kerak.
Birinchi yordamni o'rgatish jarayonida raqamli texnologiyalar va sun'iy intellektdan foydalanishning asosiy maqsadi, talabalarga xavfli holatlar va favqulodda vaziyatlarda samarali va tezkor yordam ko'rsatishni o'rgatishdir. Bu maqsadni amalga oshirishda sun'iy intellekt, mobil ilovalar, virtual haqiqat (VR), kengaytirilgan haqiqat (AR) va interaktiv texnologiyalar yordamida ta'limni zamonaviy va samarali tarzda rivojlantirish mumkin. Quyida keltirilgan g'oyalar, birinchi yordamni o'rgatishda raqamlashtirishning samarali usullarini va bu jarayonning maqsadlari hamda natijalarini kengroq tushuntiradi.
Birinchi yordamni o'rgatishda sun'iy intellekt (SI) va raqamli texnologiyalarni qo'llash, o'quvchilarga xavfli vaziyatlarda to'g'ri va tezkor harakat qilishni o'rgatish imkonini beradi. Masalan, yurak to'xtashi yoki yutalish holatidagi yordam ko'rsatish bo'yicha amaliy mashqlar orqali o'quvchilar real vaqt rejimida o'rgangan bilimlarini sinovdan o'tkazadilar. SI yordamida o'quvchilarning harakatlari tahlil qilinadi, noto'g'ri amalga oshirilgan harakatlar aniqlanib, o'quvchiga to'g'ri yondashuv bo'yicha tavsiyalar beriladi. Bu jarayon birinchi yordam ko'rsatishning samaradorligini oshirishga yordam beradi va o'quvchilarni real holatga tayyorlashga xizmat qiladi.
Virtual va kengaytirilgan haqiqat texnologiyalarini birinchi yordamni o'rgatishda qo'llash, talabalarga xavfli vaziyatlarni simulyatsiya qilish imkoniyatini yaratadi. Masalan, yong'in yoki avtohalokat holatlarini simulyatsiya qilib, talabalarga bu holatlarda qanday harakat qilishni o'rgatish mumkin. VR texnologiyasi yordamida talabalar real holatga o'xshash sharoitlarda birinchi yordamni ko'rsatish usullarini amalda bajaradilar. Bu usul, o'quvchilarga murakkab va xavfli vaziyatlarda to'g'ri qarorlar qabul qilishni o'rgatadi. Bunday simulyatsiyalar o'quvchilarga darslarni
yanada qiziqarli va interaktiv tarzda o'rganish imkonini beradi, shu bilan birga, ular o'z bilimlarini amalda sinovdan o'tkazishadi [9].
Mobil ilovalar va onlayn platformalar yordamida birinchi yordamni o'rgatish jarayonini samarali qilish mumkin. Mobil ilovalar, o'quvchilarga birinchi yordamni o'rganish uchun zarur bo'lgan barcha ma'lumotlarni taqdim etadi va ular o'z vaqtida o'rgatish materiallarini, video darsliklar va testlarni ko'rib chiqishlari mumkin. Bu ilovalar yordamida talabalar o'quv jarayonida erkinlikka ega bo'ladilar va o'z bilimlarini mustahkamlash uchun kerakli mashqlarni bajaradilar. Ilovalar yordamida o'quvchilarga tezkor testlar va vazifalar berilib, ular o'z bilimlarini baholash va o'rganganlarini mustahkamlash imkoniyatiga ega bo'ladilar. Bu jarayonning natijasi sifatida, talabalar birinchi yordamni samarali ravishda qo'llashni o'rganadilar va xavfli vaziyatlarda qanday harakat qilishni bilib olishadi.
Birinchi yordam bo'yicha interaktiv darsliklar yaratish, o'quvchilarga mashqlar va amaliyotlarni o'z vaqtida bajarishga imkon beradi. Interaktiv darslar orqali, o'quvchilar birinchi yordam ko'rsatishning asosiy qoidalarini o'rganib, turli holatlarda qanday harakat qilishni o'zlashtiradilar. Darsliklar nafaqat nazariy ma'lumotlarni [9], balki amaliy mashqlarni ham o'z ichiga oladi. Talabalar interaktiv tarzda to'g'ri harakatlarni bajarish bo'yicha ko'rsatmalar olishadi va xatoliklarni tuzatishga yordam beradigan tizimlar mavjud. Bu, o'quvchilarga murakkab vaziyatlarda qanday to'g'ri qarorlar qabul qilishni o'rganish uchun zarur bo'lgan ko'nikmalarni rivojlantiradi. Interaktiv darslar yordamida o'quvchilar o'z bilimlarini mustahkamlash bilan birga, hayotiy xavflarga tayyor bo'lishadi.
1-rasm. Sun'iy intellekt va Virtual haqiqat yordamida birinchi yordamni
o'rgatish jarayoni
Umuman olganda, raqamli texnologiyalarni birinchi yordamni o'rgatish jarayoniga joriy etish, talabalarga xavfli vaziyatlarda samarali va tezkor yordam ko'rsatish ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Sun'iy intellekt, VR/AR texnologiyalari va mobil ilovalar yordamida o'quvchilarga interaktiv tarzda o'rganish
imkoniyatlari yaratiladi [10], bu esa bilimlarni mustahkamlash va real holatlarda qo'llashni osonlashtiradi. Natijada, birinchi yordam bo'yicha o'quvchilarning bilim va ko'nikmalari yuqori darajada rivojlanadi, bu esa ular o'z hayotlari va boshqalar uchun xavfsiz va samarali yordam ko'rsatish imkoniyatiga ega bo'lishadi.
XULOSA
Sun'iy intellekt (SI) va virtual haqiqat (VH) yordamida birinchi yordamni o'rgatish jarayonining raqamli tasviri, hayot faoliyati xavfsizligini (HFX) ta'minlashda samarali vosita sifatida ishlaydi. Bu texnologiyalar, o'quvchilarga virtual muhitda simulyatsiya qilingan favqulodda vaziyatlar bilan interaktiv tarzda ishlash imkoniyatini yaratadi. Foydalanuvchi, raqamli ko'rsatmalar va yordamchi elementlar orqali o'zining harakatlarini to'g'ri yo'l bilan boshqaradi. Bu jarayon, hayot faoliyati xavfsizligini oshirishga xizmat qiladi, chunki birinchi yordam ko'rsatishning samaradorligini va tezligini oshiradi.
HFX (hayot faoliyati xavfsizligi) doirasida, bu texnologiyalar yordamida o'rgatish, real hayotdagi xavfli vaziyatlarda tezkor va samarali qarorlar qabul qilishni o'rgatadi. Sun'iy intellekt, foydalanuvchining harakatlarini tahlil qilib, xatoliklarni aniqlash va ularni to'g'rilashda yordam beradi. Virtual haqiqat esa, o'quvchilarga haqiqiy vaziyatlarga yaqin simulyatsiyalarni taqdim etadi, bu esa ularga amaliy tajriba va o'rgatish jarayonini samarali qiladi.
Hayot faoliyati xavfsizligi nuqtai nazaridan, bunday o'rgatish jarayonlari xavf-xatarlarga qarshi oldini olish va favqulodda vaziyatlarda yordam ko'rsatishning samaradorligini oshirishga yordam beradi. HFXni SI va VH texnologiyalariga bog'lash orqali, insonlarni zarur ko'nikmalar bilan ta'minlash, ularni real holatlarda samarali harakat qilishga tayyorlash mumkin. Bu, o'z navbatida, xavfsizlikni kuchaytirish va hal qilinishi mumkin bo'lgan muammolarni kamaytiradi.
Xulosa qilib aytganda, sun'iy intellekt va virtual haqiqat texnologiyalari yordamida birinchi yordamni o'rgatish jarayoni, HFXni oshirishga katta hissa qo'shadi. Bu texnologiyalar o'quvchilarga favqulodda vaziyatlarda tezkor va to'g'ri yordam ko'rsatish ko'nikmalarini o'rgatadi, bu esa hayot faoliyati xavfsizligini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Тимофеев С. С., Тимофеева С. С. Цифровое будущее охраны труда // XXI век. Техносферная безопасность. 2022. Т. 7. № 1. С. 51-62. https://doi.org/10.21285/2500-1582-2022-1-51-62.
2. Цифровая трансформация охраны труда. URL: https ://j ournal^costandard. ru/ot/tech/tsifrovaya-transformatsiya-okhrany-truda/
3. N.Maxmaqulov, O.Raximov. Hayot faoliyati xavfsizligi darslik.
4. Цифровизация — важнейший тренд в сфере охраны труда. URL:https://www.trudcontrol.ru/press/publications/30216/cifrovizaciya-vazhneyshiy-trend-v-sfere-ohrani-truda.
5. Rakhimov Oktyabr Dustkabilovich; Muradov Sirojiddin Husan o'g'li. Innovative Technologies in Teachingdirectors and Specialists of Industrial Enterprises on "Labor Protection"// European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630), 2021/12/29. 80-85.
6. O.D. Rakhimov, Muradov S.H. Digitalization of Instructions on Labor Protection and Safety Techniques. // European journal of life safety and stability (EJLSS). 2022. №24. Р.80-86.
7. Тимофеев С. С., Тимофеева С. С. Цифровое будущее охраны труда // XXI век. Техносферная безопасность. 2022. Т. 7. № 1. С. 51-62. https://doi.org/10.21285/2500-1582-2022-1-51-62.
8. Muradov Sirojiddin Husan o'g'li, Xakimov Xurshid Hamidulla o'g'li, & Siddiqova Madinabonu Asatilla qizi (2021). New innovative ngineering solutions to the problems of signalization and security systems. European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630), 2, 28-30. Retrieved from http://www. ejlss.indexedresearch. org/index.php/ejlss/article/view/13.
9. Rayimkulov A., Murodov S. Some Issues of Safety in the Use of Tower Cranes Used in Construction Projects //JournalNX. - С. 301-308.
10. Сирожиддин М. Некоторые аспекты безопасности применения грузоподъемных кранов в строительно-монтажных работах //International journal of advanced research in education, technology and management. - 2024. - Т. 3. - №. 2. - С. 167-177.
